Ísafold - 15.01.1913, Blaðsíða 2

14
ÍS AFOLD
láns, heldur eftir nothæfi) og gjaldið
þvi langt frá því að verða tilfinnan-
legt. Verði aftnr mikil eftirspurn
eftir þessum svæðum til bygginga,
þá mun eigandi jafnan sjá sér hag í
að selja þau til bygginga og flytja
svo stakksæðið eða kálgarðinn þangað,
sem lóðin er nógu ódýr. Þetta
verður hann að gera og gerir, hvort
sem lóðargjald er eða ekkert lóðar-
gjald. Hvað er t. d. orðið af öllum
stakkstæðunum og kálgörðunum, sem
voru hér í miðbænum fyrir 10—20
árum ? Alt komið vestur á holt og
inn á sanda, — ekki vegna hárra
lóðargjalda, heldur af eðlilegri og
sjálfsagðri rás viðburðanna.
Og skemtigarðarnir. Hvað er orðið
af Melsteðsgarðinum gamla ? íslands-
bankahúsið. Og svo fer um aðra.
Ef menn telja sig hafa ráð á að
halda skemtigarða á þeim stöðum í
bænum, þar sem lóðir eru svo dýrar
sem byggingarlóðir, eins og nú í
miðbænum, þá hafa þeir sömu menn
áreiðanlega ráð á að gjalda lóðargjald
af þeim, ej þeir eru nothæfir til
bygginga. Eg þekki enga borg, sem
nokkuð er úr grasi vaxin, þar sem
einstakir menn telja sig hafa ráð á
að halda stóra skemtigarða á þeim
stað í borginni, sem lóðir eru dýr-
astar •— nema máske einstöku auð-
kýfingar; en þeir hafa þá líka ráð á
að borga lóðargjaldið. Það er eins
og með hver önnur þægindi, sem
menn veita sér; einn telur sig
hafa ráð á að hafa 1000 kerta gas-
ljós i húsi sínu, annar að eins 100
o. s. frv. Hver einstakur verður að
eiga við sjálfan sig, hve miklu hann
getur og vill kosta upp á lífið.
Um spildurnar við Lækjargötu
verða auðvitað að gilda sérstakar
reglur. Bærinn krefst þess, af bruna-
málaástæðum, að þeim sé haldið
óbygðum. Þær geta því eigi orðið
nothæfar til bygginga og kemur því
ekki til tals að virða þær sem bygg-
ingarlóðir.
Þá segir Þ. J. Sv., að húsaleiga
muni hækka. Þetta er ekki alveg
rétt, svo alment sagt. í útjöðrum
bæjarins er lóðaverð það lágt, að þótt
lagt væri á 2°/0 lóðagjald, mundi
gjaldið ekki verða hærra en lóðar-
gjaldið er nú á þeim stöðum. Þegar
nær dregur miðbænum verður hækk-
un meiri og í miðbænum mest. Það
mun rétt að lóðargjaldshækkunin
mun verða látin koma fram í hækk-
að menn létu á sér skilja nokkurn
vafa um að slíkur mentamaður gæti
talist fyllilega beilbrigður á sálinni.
Þegar t. a. m. heimspekisprófessorinn
danaki Sophus Heegaard kom fram
með trúar-yfirl/sing sína í formálanum
fyrir »Uppeldisfræði« sinni, fanst jafn-
vel öðrum eins öðlingi og Höffding
prófe8Sor ástæða til að minna á mál-
tækið gamla um »heilbrigða sál í heil-
brigðum líkama« (Heegaard var sem
sé þá farinn að heilsu)! Nú á tímum
er ekkert algengara en að viðurkendir
vísindamenn — þótt ekki sóu guðfræð-
ingar — sinni trúmálum, riti heilar
bækur um þau efni, eða taki opinber-
lega þátt í umræðum um þau mál, eða
taki verklega þátt i kirkjulegri starf-
semi 0. s. frv., eins og það þykir ekki
lengur neinum undrum sæta, þótt
viðurkendur vísindamaður eða rithöf-
undur og skáld skipi sér í fylkingu
kirkjunnar manna.
Á stúdentsárum mínum var ekkert
algengara á vörum ungra mentamanna,
þegar trúmál bar á góma, en hrotta-
legt tal, háð og spott. Nú á tímum
þykir slíkt athæfi vottur um rudda-
skap og ómentaðan anda, sem enginn
sá, er meutaður vill teljast, lætur sér
til hugar koma, hvað þá meira. Þá
þótti ntörgum það ótvíræður flónsku-
aðri húsaleigu. En húsaleigan hækk-
ar auðvitað ekki vegna lóðargjaldsins
nema á þeim lóðum, sem það gjald
hækkar á, úr því sem nú er. Því
hækkar húsaleiga ekki í útjöðrum
bæjarins. Og tæplega á þeim lóðum,
þar sem gjaldið hækkar lítið. Húsa-
leiga hækkar í miðbænum og i nánd
við miðbæinn. En hér verður vel
að muna, að lóðargjaldið á að koma
í staðinn fyrir útsvörin. Hverir nota
nú miðbæjarlóðirnar? Kaupmenn,
hálaunuðustu embættismennirnir og
efnuðustu borgararnir. Einmitt sömu
mennirnir, sem nú gjalda hæst
útsvör. Eg geri ráð fyrir að út-
svörin mundu lækka einmitt hjá s'ómu
mönnum, sem húsaleigan hækkar hjá.
Eg þykist þá hafa sýnt fram á, að
lóðargjöldin komi ekki ranglátlega
niður. Sammála erum við Þ. J. Sv.
um að útsvarsniðurjöfnunin sé ill og
ranglát. Því þá ekki breyta rang-
lætinu í réttlæti ?
Þ. J. Sv. virðist vilja láta leggja á
ýms atvinnufyrirtæki og embættis-
menn. Hvernig vill hann »leggja á«
þau? Eru ekki einmitt lóðargjöldin
góð og sanngjörn álagning? Þar
sem arðvænlegast er að reka verzlun,
þar eru lóðir dýrmætar, þar verða
lóðargjöldin hæst. Með lóðargjöld-
unum koma því einmitt arðvænleg-
ustu fyrirtækin til að gjalda bænum
mest. Embættismenn búa á dýrari
lóðum en almenningur, því koma
þeir til að gjalda honum meira en
almenningur með lóðargjaldafyrir-
komulaginu o. s. frv.
Þá skal eg snúa mér að grein hr.
Jóh. Jóh. Hann telur sig vera að
svara ástæðum mínum í ræðuágrip-
inu, en veigamikið finnst mér svarið
hans ekki. Mest af greininni eru
bollaleggingar um alt annað efni,
ákúrur til bæjarstjórnarinnar fyrir
ýmislegt, sem ekkert kemur málinu
við og eg leiði því hest minn hjá
hér.
Sem dæmi »röksetndanna« hjá
hr. Jóh. Jóh. skal eg nefna.
Eg segi að lóðargjöld séu heppi-
legur gjaldstofn, af því lóðunum
verði ekki undan skotið. Hr. Jóh.
Jóh. svarar því, að það komi undir
hver eigi lóðina og, að á sumum
eignum hvíli 3—6 veðréttirl Hvert
fara menn með lóðina sína til þess
að skjóta henni undan? Og hvern-
ig fara menn að fela jörðina sjálfa
undir veðböndum?
Eg segi að útsvörin lækki þegar
vottur og myrkrafylgis aS trúa á guð
og annað líf; þeir sem gœtnastir voru,
hóldu því fram, að hið eina sem vór
áreiðanlega vissum um þau efni væri
það, að vór vissum ekki neitt.
Nú á tímum gengur trúaralda yfir
stúdentaheiminn í flestum löndum mót-
mælendatrúar. Yið flesta háskóla eru
nú kristileg stúdentafólög sett á stofn
og fjöldi stúdenta býr sig undir að
gjörast trúboði meðal heiðinna þjóða
að afloknu námi.
Úr nýútkominni bók »Religiös Uro«,
eftir norska fagurfræðinginn prófessor
dr. Gerhard Gran (ritstjóra tímarits
ins »Samtiden«) hefi eg sóð tilfærða
svo hljóðandi lýsingu höfundarins á
hinum uppvaxandi mentalýð fyrir og
eftir 1880 og afstöðu hans til trúmál-
anna (sjálfa bókina hefi eg enn ekki
sóð):
»Menn trúa því naumast nú hversu
.glamuryrðin náðu þá tökum á hugsun
ungra manna, — við vorum svo ótrú-
lega grænir, einstaklega trúgjarnir og,
eins og gefur að skilja, fundum við
ósköpin öll til okkar. í raun og veru
brast okkur að sjálfsögðu allan dýpri
skilning á nokkurum sköpuðum hlut,
en þóttumst svo sem geta talað með
um hlutina, enda höfðum víð tileinkað
okkur fjöldann allan nýrra hremm-
lóðargjöldin komi. Hr. Jóh. Jóh.
svarar, að niðurjöfnunarnefndin muni
samt halda áfram að leggja á örvasa
gamalmenni og ómálga börn.
Svona eru röksemdirnar. Hverju
er hægt að svara svona rugli ?
Eg gæti frætt hr. Jóh. Jóh. betur
um ýmislegt af þessu, sem hann er
að tala um. T. d. veit eg að niður-
jöfnunarnefndin hefir lagt á fjölda
þurfalinga og jafnvel látna menn.
En að það sé ástæða á móti lóðar-
gjöldunum, það fæ eg ekki skilið.
Mér finst það heldur vera enn frek-
ari rök fyrir því að útsvarsniðurjöfn-
unin sé óþolandi, röng og ranglát.
Hið eina, sem í getur falist ein-
hver ástæða, eru andmæli hr. Jóh.
Jóh. gegn því atriði, að eigi sé ástæða
til að gjöra greinarmun á bygðum
lóðum og óbygðum. í fljótu bragði
getur þetta virst rangt hjá. mér, en
eigi þegar betur er gætt að.
Lóðirnar á að virða, ékki tii banka-
láns, heldur til lóðargjalda, þ. e. eftir
nothæfi þeirra og notagildi. Verðið
verður því það verð, sem lóðin er
seljanleg jyrir. Þyki eiganda lóðar-
innar of þungbært að halda henni
vegna lóðargjaldsins, þá selur hann
hana. Að einhvern langi til að liggja
með'óbygða lóð »upp á spekulation* *,
til þess getur bærinn eigi tekið til-
lit. Þvert á móti, slíkar »lóðaspe-
kulationir* eru bænum og bæjarfé-
laginu til skaðræðis. Þær gera það
að verkum: 1. Að stórum svæðum
af byggingarhæfum lóðum inni í
bænum er haldið fyrir mönnum
óbygðum. Við það þenst bærinn út
um holt og hæðir, vegalagningar,
holræsagerðir, vatnsveita, götulýsing
o. s. frv. verður við það bænum
miklu dýrari en ætti og þyrfti að
vera, svo dýrt, að bærinn rís ekkí
undir. 2. Það leiðir af slíkum »lóða-
spekulationum«, að saklausir borgar-
ar verða að borga húsnæði sitt miklu
hærra verði en sanngjarnt er, til þess
að fylla vasa »lóðaspekúlantsins«.
Tökum dæmi. Eg kaupi mér lóð,
sem eg hygg að muni hækka í verði
»upp á spekulation* fyrir t. d. 5000
kr., tll að halda henni þangað til
hún hefir hækkað það í verði, að eg
vilji selja hana, t. d. npp í 10,000
krónur. Eg geri ekkert við lóðina,
bæti hana ekki á neinn hátt, held
henni bara fyrir öðrum, sem vildu
nota hana, ef þeir fengju hana, t. d.
fyrir það. sem eg keypti hana. Svo
kemur loks einn góðan veðurdag
yrða. Erfiðleika, sem mönnum væri
um megn að greiða úr, — um sllkt
gat svo sem ekki verið að ræða. Það
var sannfæring vor, að þess væri skamt
að bíða, að mönnum tækist að fram-
leiða lifandi frumhylfi (cellur) og þá
væri lífið sjálft sama sem komið inn
undir herradóm vorn. Hvað var um
trúarbrögðin 1 Trú og siðgæði og öll
mannkynssagan — ekkert annað en
náttúru-afurðir líkt og blásteinn og
sykur. Og trúarþörfin svo nefnda? —
ekkert aunað en leifar af langfeðga-arfi,
sem nú yrði naumast vart hjá öðrum
eu lítt þroskuðum mönnum«. En svo
hverfur hinn lærði höfundur frá liðna
tímanum til hins yfirstandandi og fyll-
ist undrun, er hann hugsar til þess,
hve tímarnir hafa breyzt frá því er þá
var; sérstaklega minnist hann á hina
breyttu afstöðu manna til eilífðarmál-
anna. í því sambandi eru þessi orð
tilfærð úr bók hans:
»Hávaða-stunur verksmiðj u-vélanna,
hið mikla skrið meginhafs-eimskipanna,
flug járnbrautarlestanna' yfir löndin,
undrahraði ritsíma og talsímaskeytanna
heimsendanna á milli, — öll þessi
stórfelda starfsemi, öll þessi mikilfeng-
legu afrek, sem einkenna lífið á vor-
um dögum og móta það, — ekkert af
þessu megnar þó að bæla niður hina
maður, sem vill byggja á lóðinni og
borga fyrir hana 10000 krónur. Eg
sel. En hver borgar 5000 króna
mismuninn, sem rann i minn
vasa? Sá eða þeir, sem nota húsið,
sem bygt var á lóðinni. Maður-
inn, sem byggir, verður að fá
vexti af því, sem byggingin með lóð
kostar hann. Það fær hann með
húsaleigunni. Húsaleigan felur þá í
sér vaxtaborgun af 5000 krónunum,
sem runnu í minn vasa. Og fyrir
hvað fekk eg þæt? Fyrir að gera
ekki neitt annað en að hindra aðrafrá
að byggja þarna svo og svo langan
tíma. Við, sem nú búum í Reykja-
vík, ættum að finna þetta. Við erum
nú með húsaleigu okkar að borga
aftur peningana, sem runnu í vasa
»lóðaspekulantanna« hér á »spekula-
tionsárunum« eftir aldamótin. Við
erum nú að borga þessum mönnum
það, sem auðgaði pá í svip, en gerði
engu öðru gagn, hvorki landinu í
bænum né bæjarbúum. Eg efast um
að fjárhagur manna hér væri nú svo
þröngur, sem raún er á, ef vér þyrft-
um ekki alt af mánaðarlega að vera
að borga þenna lóða-»gróða« spekú-
lantanna hér á árunum.
Eg efast eigi um að nær alveg
mundi taka fyrir þessar spillandi
«lóðaspekúlationir« ef lóðargjaldið
kæmist á. Og pá vœri mikið unnið.
Og ranglátt er það ekki að leggja
jafnt á óbygðar lóðir sem bygðar,
þegar tillit er til þess tekið, að gjald-
ið er að eins lagt fult á byggingar-
hcefar lóðir. (Niðurl.)
Umsækjendur um Garða
hafa verið til nefndir m. a. síra
Árni að Kálfatjörn, síra Þorsteinn
Briem á Hrafnagili, Jakok Ó. Lárus-
son cand. theol. og síra Guðm.
Einarsson í Ólafsvik.
Horfnir botnvörpungar.
Tveir brezkir botnvörpungar hafa
horfið með öllu hér við strendur í
desembermán., annar frá Hull, en
hinn (Romeo) írá Grímsby. Hefir
ekkert til þeirra spurst síðan þeir létu
í haf snemma í des.
Einhver slæðingur um, að fundist
hafi brak og þessh. vestur á Rauða-
sandi og af því leiddar getur um, að
Látraröst muni hafa séð fyrir minsta
kosti öðrum botnvörpungnum.
eilífu, djúpu spurningu mannssálarinnar:
Hver er tilgangur lífsins? Hvar stönd-
um vér í allri þessari hringiðu? Hvert
stefnum vérl« —'—
Breytingin er mikil frá því er var
fyrir þriðjungi aldar. Heimurinn er
áreiðanlega aftur að verða trúræknari.
Áhugi manna á öllu því, er snertir
andans ósýnilega heim, er stórum að
aukast. Skilningur manna á því, að
ekki megi láta ósint trúargáfunni, sem
oss öllum er ásköpuð, eykst bersýni-
lega ár frá ári.
• .Hvað boða þessi tímanna tákn?
Þau boða ótvírætt, að dagar efnis-
hyggjunnar bóu senn taldir, en nýr
dagur, hlýrri og bjartari, í upprás, —
dagur trúarlegrar lífsskoðunar, með betri
skilyrðum til að fullnægja þrá andans
eftir ljósi, lífi og krafti — eftir guði.
Trúin á mátt vísindanna til að ráða
allar gátur tilverunnar fer sýnilega
þverrandi og sú skoðun vinnur með
hverju líðandi ári meira og almennara
fylgi, að fleira só til milli himins og
jarðar en vísindamennina dreymir um.
Menn kannast fyllilega við, að hinar
vísindalegu framfarir séu geysimiklar
og undraverðar uppgötvanar þeirra.
Menn kannast fyllilega við, að alt
mannfólagið sé í feikna mikilli þakkar-
skuld við vísindin, fyrir hin ómetan-
Ýms erl. tiðindi.
Vígdreki grandar skipi. Einn af
nýjustu vígdrekum Englendinga, er
nefnist Centurion, rakst í f. m. á
ítalskt skip í Ermarsundi. Centurion
fór með 20 mílna hraða er árekstur-
inn varð og sökk ítalska skipið þegar.
Á því voru 36 manna og létu allir
lífið.
Sjúk börn. í Bandaríkjunum ganga
20 miljónir barna á barnaskóla og telst
svo til að af þeim þurfi 75%> eða
15 miljónir, á læknishjálp að halda.
Af sjúkdómum barnanna eru tann-
sjúkdómar langalgengastir, en talið
er að fjórða hvert barn hafi einhvern
augnasjúkdóm, en þó öllu fleiri
kirtlabólga i kokinu.
Miljónamæringur og vinnustúlka.
Nýlega gekk bróðurson Andrew
Carnegie, stálkonungs, sem svo er
stundum nefndur, að eiga ungfrú
Bell. Þessi ungfrú Bell hafði fyrir
allmörgum árum unnið verksmiðju-
vinnu í Pittsburg. Það fylgir sög-
unni að gamli Carnegie sé harð-
ánægður með þessa giftingu bróður-
sonar síns.
ReykiaYíkar-anná.11.
Fisksala til Englands. Skúli fógeti
hefir nýlega selt afla sinn fyrir 1028
st. pd. (ca. 18500 kr.), Eggert Ólafs-
son frá Patreksfirði fyrir 960 st. pd.
(17,280 kr.), Snorri Sturlusou fyrir
505 st. pd. (9090 kr.)
Aflabrögð. Uppgripaafli talinn eink-
um fyrir Vestfjörðum, þegar veður
leyfir, en gæftir ekki góðar.
JólagJaðning gerði Thorvaldsensfó-
lagiö fátækum börnum í fyrri viku í
Iðnaðarmannahúsinu, jólatré, veitingar,
gjafir o. s. frv.
Leikhúsið. Næsti leikur sem Leik-
fólagið sýnir er þýzkur og heitir á
frummálinu Zapfenstreich. Eru
í honum mjög átakanlegar lýsingar úr
þýzku hermannalífi. Aðalhlutverkin
leika frú Stefanía (eina kvenmanninn
í leiknum), Árni Eiríksson og Ándrés
Björns3on.
legu auðæfi og óumræðilega blessun,
sem þau hafa flutt mönnunum. En
alt fyrir það skilst mönnum uú, að til
eru ýmsar þarfir, sem þeim hefir ekki
tekist að fullnægja. Yór berum í
brjósti tilfinningar, sem vísindin taka
ekkert tillit til, þrár, sem þau láta
ósint með öllu, hugboð, sem þau leiða
gjörsamlega hjá sór.
Úr áður nefndri Kirkjublaös-grein
leyfi eg mór að tilfæra þessi orð:
»Nú er avo komið, og það undan-
tekningarlítið, að þeir, sem dýpst kafa
og íannsaka, hugsa lengst og fastast,
þeir reka sig á lokað hlið, þar sem
engri tilrauna-athugun verður að kom-
ið, þar sem engar ályktanir rök-
fræðinnar duga lengur. Og þá geta
eilífðarmálin ein tekið við. Og nú
telja þeir, allir ágætustu heimspeking-
arnir, sór síður en ekki óvirðing að
reyna að skima inn á hið ókunna land,
játa leyndardóminn, kannast við óslökk-
vanlega, óviðráðanlega, meðfædda og
gefna þörf og þrá mannsandans út
yfir tíma og rúm hinnar sjáanlegu og
áþreifanlegu tilveru«.
Þetta er áreiðanlega hverju orði sann-
ara. Um þaðgetur hver maður sannfærst
sem hefir opnar hlustir fyrir tímans
rödd. En hór má bæta við : Eilífðar-
málin hafa naumast um langan aldur