Ísafold - 01.02.1913, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l^fdollar; borg-
ist fyrir rciðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 1. febrúar 1913.
9. tölublað
I. O. O. F. 941319.
Alþýðnfél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypis i Læk.iarg. 2 mvd. 2—8
Borgaretjóraakrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógotaskrifstofan opin v.d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-. nef- hálsiækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—B
tslandsbanki opinn 10—2 >/a og 5»/«—7.
K.F.U.M. Leatrar-og skri.fstofa 8 árd.—10 shd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/» sibdegis.
Landp.kotskirkja. Gubsþj. 9 og 8 á helgam
Landakotsspitali f.sjúkravitj. 10J/a—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2‘/a. ö^/a-S1/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8, Útlán 1—3
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsíminn opinn daglangt [8—9] virka dag*
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str.23 þd. og fsd.lá—1
Náttúrugripasafn opib í 2lla sunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarrábs8krifstofurnar opnar 10—4 dagl
Talsimi Reykjavíkar (Pósth.8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pópth.*tr.í4B md.ll—12
Vlfifsstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóbmenjasafnib opib þd., fmd. og sd. 12—2.
Samgöngumálið
á næsta þingi.
Fyrirsjáanlegt er það, að samgöngu
málið er eitt þeirra mála, sem næsta
þing þarf um að fjalla og meira að
segja má búast við þvi, að það þurfi
að hafa mikil afskifti af því.
Ekki sýnist þurfa mikla getspeki
til þess að sjá það fyrir, að samn-
ingar þeir, er nýlega hafa verið gerð-
ir við Sameinaða félagið, verði mikíð
ræddir í þingsölunum og að bæði
verði sókn og vörn i því máli. Senni-
legt að um þá verði fyltar nokkrar
arkir í þingtíðindunum, öllum þeim
til yndis eða afþreyingar, er fremur
spyrja um það hvað þingmennirnir
hafi sa%t en hvað þeir hafi &ert.
En hvernig sem um þetta fer og
hverir sem þá bera hærra hlut í þeim
orða viðskifturu, mættum vér ekki
gleyma því, að fyrir þær ræður, sem
um þá samninga verða haldnir, erum
vér engu nær um það að koma sam-
göngum vorum í viðunandi horf.
Fyrir þær verða engar breytingar á
farmgjöldum eða fargjöldum, strand-
ferðirnar verða þær, sem um hefir
verið samið og millilandaferðirnar
sömuleiðis.
En hvað ér líklegra, ef að vanda
lætur, en að eftirtekjan verði þessi,
sem að ráð hefir verið gert fyrir.
Þingtíðindunum bætast nokkrar arkir,
en þegar á að fara að ráða fram úr
einhverju, þá rekur þingið sig á það,
að það brestur þekkingu til þess að
dæma um það, í hvað megi ráðast
og að það brestur tíma og tækifæri
til þess að afla sér þeirrar þekkingar.
Svo er þá tekið það ráðið að fela
stjórninni að ráða eitthvað fram úr
þessu. Það v?rður þá lika hún, en
ekki þingið, sem ákúrurnar fær, ef
samningar takast ekki að óskum.
Svona fór á síðasta þingi. Er það
ekki gleðileg tilhugsun ef svona fer
á næsta þingi?
Síðasta þing átti að sjá fyrir strand-
ferðum á yfirstandandi ári. Það gat
ekki gert það. Þess vegna fól það
stjórninni að gera það. Það hafði
ekki vit á því hvað það ætti að gera,
eða hvað mætti gera. Þess vegna
sagði það stjórninni að hún ætti að
hafa vit á því. Það sagði henni að
semja og heimilaði henni nokkurt
fé til þeirra samninga. En það sagði
ekkert um það hvað ætti að gera, ef
afarkostir væru í boði. Það trygði
sig ekki á neinn hátt gegn því, að
fleira kynni í að skerast en það, sem
það helzt gerði ráð fyrir. Hvernig
átti það líka að gera það ? Það vissi
ekkert hvað tiltækilegt væri.
Srjórnin hafði vitað það um nokkra
mánuði, að Thorefélagið var að gef-
ast upp. Sumir sögðu að stjórnin
hefði ekkert gert, þrátt fyrir það, en
hún sagðist hafa farið til keppinauts
Thorefélagsins, Sameinaða félagsins,
og beðið það að líkna sér og mað-
ur væri kominn frá því til viðtais
við þingið. En þegar til kom hafði
sá maður ekkert umboð til þess að
semja. Þingið lét sér það vel líka
og allir samningar drógust þangað
til komið var í eindaga.
Nú súpum vér seyðið af aliri þeirri
forsjálni, er vér höfum sýnt í þessu
máli.
En hvað verður svo um þetta á
næsta þingi ? Þá á aftur að fara að
semja um strandferðir. Hverjar
tryggingar eru fyrir því að þinginu
berist þá sæmileg tilboð ? Fyrir
ferðir tveggja stranaferðabáta á næsta
sumri borgum vér 60.000 kr., í stað
40.000 kr. áður og auk þess miklu,
miklu meira í hækkuðum fargjöldum
og farmgjöldum. Hvað ætli vér
þurfum að láta af hendi rakna, ef
Sameinaða félagið á að unna oss
strandferða næstu tvö árin ? Eigum
vér að bíða með þetta mál fram til
næsta þings? Er ekki réttara að
hugsa eitthvað til muna fyrir því
áður? Þarf ekki að taka þetta strand-
ferðamál til rækilegrar yfirvegunar
á undan næsta þingi? Þarf ekki að
gera sér vandlega grein fyrir hvers
.strandferðirnar eru verðar fyrir þjóð-
félagið og hvað þær muudu kosta
oss, ef vér reyndum að sjá fyrir þeim
sjálfir og hvernig vér gætum bezt
komið þeim fyrir ef til kæmi ?
Svarið mun verða hjá mörgum
það, að stjórnin eigi að sjá fyrir
þessu öllu saman. Já, vist ætti hún
að sjá fyrir því öllu saman. En að-
gætandi er, að til þess að þetta mál
verði svo undirbúið, sem þörf er á,
EiríkurMagnússon.
»Þetta verður síðasta sinni, sem
við hittumst. Þú sér mig aldrei
framar«. Með þ’eim ummælum
kvaddi hann mig á járnbrautarstöð-
inni í Cambridge haustið 1910. Hann
var þá tekinn að kenna þess sj'úk-
dóms, er nú hefir leitt hann til dauða.
Þau rúm 2 ár, sem síðan eru liðin,
var hann stöðuglega lasinn, stund-
um við rúmið. Urn jólaleytið fluttist
hann til Lundúna og lagðist þar i
spítala, og stóð til að gerður væri á
honum holdskurður. Hætt var við
það, með því að læknar töldu vafa-
samt, að hann mundi þola slíkt, nær
því áttræður. í bréfi, sem ritað er
21. jan., segir, að hann hafi af spítal-
anum verið fluttur í sjúkrahæli
(nursing home), og þar hefir hann
látist föstudaginn 24. janúar — viku
fyrir áttræðisafmælið.
Eg man það enn, hve minnisstæður
hann varð mér fyrsta sinn, er eg sá
hann. Það var sumarið i898,vestur
í Stykkishólmi. Hann kom þangað
sunnudagsmorgun með gufuskipinu
í hendur þingsins, þarf mikla vinnu
og margháttaðar athuganir og engin
vissá er fyrir að stjórnin geti, með
þeim vinnukrafti, sem hún hefir yfir
að ráða, gert allar þær atbuganir,
svo sem þörf er á. Um skipaút-
gerð þarf að safna saman fróðleik úr
ýmsum áttum og ef til vill ekki auð-
hlaupið að honum alstaðar og fjölda
margt þarf að athuga og áætla um.
Geti stjórnin gert allan undirbún-
ing þessa máls, með þeim vinnu-
krafti, sem hún hefir yfir að ráða, þá
er það gott og þá þ a r f verkið líka
að vinnast. En þykist hún ekki geta
það til fullnusru — og vér teljum
henni það ámælislaust þótt svo væri
— þá þarf verkið að vinnast engu
að síður. Þá er að fá til samvinnu
þá menn, sem stjórnin veit hæfasta
til hennar.
Satt er það, að til þessa er engin
fjárveiting frá þinginu, og dálítið fé
þarf til þess. En ekki gæti þingið
annað en tekið þessari stjórnarráð-
stöfun með þökkum, enda virðist
það nú bein skylda þingmanna að
ýta undir stjórnina með þenna und-
irbúning.
Hefði góður undirbúningur verið
gerður í fyrra, þegar er kunnugt
varð um að Thorefélagið væri að gef-
ast upp, þá eru mestar líkur til þess
að sá kostnaður, er af þeim undir-
búningi hefði leitt, væri búmn að
borga sig og jafnvel margborga sig.
Og svo er önnur alveg sérstök
ástæða til þessa undirbúnings nú, en
hún er sú, að vitanlega eru ýmsir
merkir borgarar bæjarins að bolla-
leggja um samgöngubætur og eins
og vér höfum tekið fram áður, væri
það einkar æskilegt að samvinna gæti
tekist sem fyrst milli þeirra og land-
stjórnarinnar, er þeir geta látið eitt-
hvað uppi, sem líklega verður bráð-
lega.
Þetta samgöngumál má ekki hólk-
ast áfram einhvernveginn, eins og
það hefir gert alt of mikið undan-
og dvaldist þar hjá mágkonu sinni
og svila um daginn, meðan skipið
stóð við. Hann hafði brugðið sér
heim í sumarleyfinu og ætlaði kring
um landið — í síðasta sinn. Hann
hafði í för með sér frönsk hjón og
einhverja Englendinga. Fjöldi gesta
var í stofunum og Eiríkur Magnússon
gekk milli þeirra og rendi sér, eins
og lax í hyl, úr einu tungumálinu í
annað — talaði 3 tungumálin jafn-
liðugt, að því er mér virtist, og lagði
um leið til meginefnið í allar við-
ræðurnar.
Einkennilega bjart var yfir þessum
glaðværa manni. Fjör og þróttur
birtist í öllum líkamshreyfingum og
látbragði. Eldurinn var svo óvána-
lega mikill í orðum hans, og ein-
hver sá glampi yfir hugsununum,
sem gerði það að verkum, að óðara
en varði voru allir farnir að hlusta á
hann. Og eftir skamma stund fanst
mér þarna kominn fjörugur íræðari
og tal hans orðið likast vöm
máisvara eða ræðu áhugamikils pré-
dikara. Það leyndi sér ekki að í
þessum manni bærðist hjarta, sem
ekki stóð á sama um ísland — dóm-
farið. En fyrsta skilyrði þess að
hægt sé að koma góðu lagi á sam-
göngurnar, er að vér höfum sjálfir
staðgóða þekkingu á að byggja.
Þá þekkingu leggur þirgið ekki
ti!, er það er önnum kafið í öðrum
þingstörfum. Þess vegna þarf líka
stjórnin að gera það.
--------—e>-» ------
Stjórnarbyltingin
í Miklagarði.
Það var á miðvikudaginn 22. jan.,
að stjórnarbylting sú fór fram í
Miklagarði er skýrt var frá í sím-
frétt hér í blaðinu.
ísafold hafa borist ensk blöð til
27. jan. og er þar sagt nokkuð nán-
ar frá atburðum.
Kiamil pasja hafði kallað saman
þjóðþing í Miklagarði, til þess að ræða
um kröfur stórveldanna. Aðalefnið
í þeim kröfum var það, að Tyrk'r
skyldu láta Adrianópel af hendi og
eyjarnar í Ægea-hafi, en jafnframt lof-
uðu stórveldin þvi, að þau skyldu
laga svo fjárhag Tyrkja, að honum
væri borgið. Um þetta hafði þetta
þjóðþing verið að fjalla og sátu á því
flestir hinir tignustu menn ríkisins.
Þingið lagði það til, nálega einróma,
að taka skyldi kostum stórveldanna.
Var svo þingi slitið og sátu ráðherr-
arnir á ráðstefnu og voru að semja
svar sitt til stórveldanna.
Alt í einu heyrðist háreisti fyrir
ntan höllina. Fyrst komu 6 herfor-
ingjar, allir ríðandi, nokkrir tugir
manna komu út úr veitingahúsnm
þar í nánd og brátt söfnuðust þar
saman um 200 manna, allir með
vopnum. Þá kom Enver bej og sex
aðrir herforingjar með honum. Reið
Enver hvítum hesti og þótti hinn
skörulegasti. Heilsaði múgurinn hon-
um með gleðiópi. Steig hann af
baki við tröppur hallarinnar og gekk
inn í forsal hennar með sveit sína.
Beiddust þeir viðtals við Kiamil
arnir voru harðir um suma menn og
málefni hér heima. — Síðar um
daginn var hann allur kominn út i
fagurfræði og skáldskap, og þá hafði
hann yfir langan kafla úr sænsku
kvæði, er hann nýlega hafði lært.
Þá komst eg að því, að sú tunga
var honum kærust — önnur en ís-
lenzkan.
Það var ekki fyr en um kvöldið,
er hann var kominn út í skip, að eg
áttaði mig á því að þetta væri öld-
ungur, 65; ára að aldri. Mér hafði
fundist hann miklu líkari því að
vera milli fertugs og fimtugs. Mér
til mikillar gleði og ómetanlegs gagns
átti eg eftir að kynnast honum betur
síðar.
Haustið 1899 kom eg til Cam-
bridge fyrsta sinn. Ætlaði eg mér
að dveljast þar við náskólann eitt
misseri. Eiriki var kunnugt um, að
mín var von þangað, og hafði ritað
mér, að eg yrði að koma beina leið
til sín. Hann var ekki heima, er
mig bar að dyrum hans, en lét liggja
boð fyrir mér, að sín væri von heim
eftir fáa tíma. Eg sat í næði inni
í skrifstofu hans og las Macbeth,
pasja, en því var neitað og þeim
varinn inngangur til hans. Þó tókst
Enver bej að ná inngöngu í sal þann,
er ráðherrarnir sátu í, ásamt félög-
um sínum. Krafðist hann þess í
nafni þjóðarinnar, að Adríanópel væri
ekki látin af hendi, en stjórnin færi
þegar frá völdum. Og hvort sem
viðræður þeirra urðu miklar eða ekki,
þá lauk þeim svo, að hálfniræði öld-
ungurinn, Kiamal pasja, ritaði undir
embættis-afsögn sína og fór Enver
bej þegar með hana á fund soldáns.
Soldán vissi ekki hvaðan á sig
stóð veðrið og vildi ekki trúa þvf
að svo væri, sem honum var sagt.
Gerði hann menn á fund Kíamíls
og lét segja sér tiðindin öðru sinni
Var þá þegar sent eftir Mahmud
Shefket, og mun það hafa verið gert
beint eftir skipun Enver bejs, og að
fám stundum liðnum var Mahmud
schefket orðinn stórvezír. Er hann
hermálaráðherra í þessu nýja ráðu-
neyti, en Talaat bej, einn af for-
ingjum Ungtyrkja, er innanríkisráð-
herra.^Sagt er að Ungtyrkir haldi því
fram, að ef þeir fái ekki að halda
Adríanópel, sé miklu viturlegra að
yfirgefa Mikla garð, því ekki geti
þeir stjórnað þaðan löndum sinum
í Asin, eftir að þeir hafi mist ná-
lega öll lönd í Norðurálfu.
Upphlaup og ryskingar höfðu orð-
ið í borgin.n út af þessum atburð-
um, og ýmsir orðið sárir, en ekki
er þess getið að aðrir hafi mist llf-
ið en Nazim pasja.
Nokkur hula er yfir því hvernig
atvikaðist að hann var drepinn. Þeir
Enver bej og Talaat bej höfðu lagt
svo fyrir menn sína að forðast all-
ar blóðsúthellingar, en þegar Enver
bej kom til hallarinnar, var skotið
á hann af aðstoðarforingja Nasín
basja. Þessu skoti var þegar svarað
úr mannþyrpingunni með öðru skoti
og varð Nazím pasja fyrir því, og
féll þegar dauður niður. Var láti
hans haldið leyndu fyrst framan af
unz stjórnarskiftin höfðu farið fram.
því að rigning var úti. Þá heyri eg
mann ganga hratt inn ganginn, — en
þó fast stigið í hverju spori, og er
þá húsbóndinn þar kominn. Aldrei
hefi eg orðið fegnari að hitta íslend-
ing erlendis, og aldrei hefir nokkur
maður tekið mér með hjartanlegri
velvild en hann gerði. Kona hans
var þá í Vesturheimi. Hann lét
mig þegar vita það, að hjá sér yrði
eg að búa, meðan eg dveldist í Cam-
bridge. Eg dvaldist hjá honum fram
í marzmánuð 1900 og hefir mér
aldrei liðið beturá æfinni; enginn faðir
getur verið syni sínum betri en hann
var mér. Og hvílík ótæmandi fróð-
leiksuppspretta hann var þeim, sem
rneð honum voru. Því að það var
yndi hans að vera alt af að fræða
aðra. Þennan vetrartíma kyntist eg
honum svo vel, að síðan hefi eg eigi
að eins borið lotning fyrir gáfum
hans ög miklu og margbreytilegu
þekkingu, heldur þótt vænt um hann
fyrir hina miklu mannkosti hans.
Hann var fæddur 1. febrúar 1833
að Berufjarðarprestsetri í Suður-
Múlasýslu. Voru foreldrar hans séra
Magnús Bergsson, síðast prestur að