Ísafold - 03.05.1913, Blaðsíða 2

138
ISAFO Lt>
Nýja B16
1. Villi leikfímiskennari.
2. Ast Hindúa-stúlku.
Sjónleikur frá heitu löndunum
í 50 atriðum.
Pantið bílæti í talsíma 344. Op-
inn hálf tíma á undan sýningum.
Efling þýzka hersins.
Fátt er það í seinni tíð sem vak-
ið hefir aðrar eins umræður og eftir-
tekt á stjórnmálahimni Norðurálf-
unnar eins og her-efling sú er Þjóð-
verjar hafa nú á prjónunum og ætla
að koma í framkvæmd á næstu ár-
um.
Kanzlarinn þýzki, v. Bethmann
Hollweg, lagði 3 frumvörp um þetta
efni fyrir rikisþingið þýzka um miðj-
an aprílmánuð. Umræður um þau
standa nú sem hæst.
Eins og stendur er nál. 300.000
nýliðum boðið út árlega til tveggja
ára herþjónustu. Þessa tölu á að
auka um 60.000. Tala undirforingja
i hernum er nú 95.000 en á að
verða 110.000. Tala yfirforingja er
nú 28.000, á að verða 32.000. Alls
eru það 336.000 manns, sem bæta
á við herinn — »draga frá annari
nytsamri vinnu«, eins og einn merk-
ur höf. hefir komist að orði.
Auk þessarar hermannafjölgunar
standa til risavaxnar umbætur á her-
tækjum, nýir kastalar o. fl. Lojt-
hersveit á að stofna bæði í her og
flota. Til hennar á að kaupa loft-
hertæki fyrir eigi minna en nál. 130
miljónir marka. (117 milj. kr. eða
nærri þrisvar sinnum þjóðarauð ís-
lendinga).
Til nýrra kastala við landamæri
Rússlands á að verja um 200 milj.
króna.
Hin árlega útgjalda aukning við
þetta nýja fyrirkomulag er talin
verða: 1913: 54 milj., 1914: 153
milj., 1915: 186 milj. og jafnmik-
ið úr þvi.
En aukakostnaður í byrjun er áætl-
aður nærri 900 miljónir kr. og helm-
inginn af honum þarf að fá á þessu
ári.
Til þess að standast þessi nýju
gríðargjöld hefir þýzka stjórnin lagt
fram tvö skattafrumvörp.
Annað er ætlað til þess að greiða
900 milj. byrjunar- eða stofnkostn-
orðið eign djöfulsina. Til þess aö losa
mennina undan valdi djöfulsins hafi
Kristur lagt lífið f sölurnar fyrir þá á
krossinum. Dauði Krists hafi verið
lausnargjaldið, en það hafi geugið djöfl-
inum úr greipum, því að hann hafi
ekki varað sig á, að hór var um g u ð-
mannlegt líf að ræða. Svo kendu ekki
ómerkari menn en þeir kirkjufeðurnir
írenæus, Orígenes, Gregorfus frá Nýzza,
Ambrósíus, Leó mikli og Gregoríus
mikli. Sumir þeirra halda því jafnvel
fram, að djöfullinn hafi beinlínis verið
prettaður um gjaldið og setið eftir með
skaðann og skömmina, án þess að geta
öðrum um kent en sjálfum sér; hann
hafi ekki athugað öngulinn (hina guð
legu náttúru Jesú), sem fólginn hafi
verið undir agni hinnar mannlegu
náttúru, sem hann ætlaði sór að hand-
sama. Hve er þessi barnalega (nafva)
hugsun afar fjarri öllu róttu, trúarlegu
mati á sektinni og refsingunni! Hve
hverfur einstaklingurinn hór gersam-
lega í heildinni! Sektin, sem hvflt
hafði á öllu mannkyni fram til daga
Krists er hór í einni svipan látin þoka
fyrir fullkomnu frelsi mannanna!
Smámsaman verður þó önnur skoðun
þessari yfirsterkari, sem só sú, að
Kristur hafi ekki átt við Satau að skifta,
heldur við g u ð. Guði hafi Kristur
greitt lausnargjaldið, en ekki Satan,
því að mannkynið hafi verið komið í
sekt við guð með syndum sínum.
aðinn, og gerir ráð fyrir * 1/a%—2°/o
eignaskatti í tvö ár á allar eignir, er
nema 10.000 mörkum eða meiru.
Með þessu móti telst til, að inn fá-
ist 950 milj. marka.
Hitt frumv., sem til þess er ætl-
að að standast hin auknu árlegu gjöld-
in fer fyrst og fremst fram á, að »ríkja-
tíllögin«, sem hin þýzku ríki leggja
til ríkjasambandsins verði hækkuð um
1,25 mörk á nef árlega. Þann veg
eiga að fást 83 milj. marka. Það,
sem þá verður eftir, á að ná inn að-
allega með erfðaskatti og stimpil-
gjaldi.
Árið 1909 var nýjum sköttum
dembt á Þjóðverja, er numu 500
milj. marka, því wær eingöngu til
þess að auka og bæta herinn. Af-
leiðingin varð sú, að jafnaðarmönn-
um, er voru móti þeim sköttum,
fjölgaði um meir en helming við
næstu kosningar á eftir, Þessi stór-
auknu her-útgjöld, sem nú standa til,
þykja likleg til þess að tylla enn
betur undir jafnaðarmenn, en engin
von þó talin um, að þeim verði
hnekt.
En þegar Þjóðverjar auka vígbún-
að sinn svo mjög, er eigi við öðru
að búast en að hin stórveldin muni
þykjast þurfa að fylgjast með, svo
Þjóðverjar verði þeim eigi ofjarlar.
Allar horfur eru því á, að næstu
ár beri í skauti sinu stórum aukin
herútgjöld i Norðurálfu, og að vig-
búnaðar-samkepnin séað komast á enn
meira blómaskeið en verið hefir —
þrátt fyrir alt hið mikla starf, sem
friðarvinir um heim allan leggja i að
reyna að linna þeim ferlíkis-skatta-
bagga af sliguðum, stynjandi þjóð-
unum.
... ■ •
Stýrimannaskóliim.
Burtfararpróf hafa verið haldin þar
síðari hluta apríl-mánaðar, og þessir
útskrifast þaðan:
Hið minna íslenzka stýrimannspróf.
Árni Sigurðsson, Akranesi . . 40 stig
Guðm. Sveinsson, Önundarf. . 56 —
Gunnl. Illugason, Rvík .... 56 —
Magnús Sveinsson, Önundarf. 52 —
Páll Jónsson, Rvík...........44 —
Nr. 2 og 5 voru að eins einn vetur
í skólantim. Hæsta aðaleinkunn er 63
stig, en til að standast prófið þarf
27 stig.
Hið meira íslenzka stýrimannspróf.
stig.
Andrés Fr. Kristjánsson Dýraf. . 89
Arnbjörn Guunlögssou Rvík ... 93
Einar Guðmundsson Nesi.........103
Finnur Jónsson Rvík............ 98
Kristur hafi náð tilgangi sínum að
frelsa mennina undan reiði guðs og af-
leiðingum hennar, dauða og glötun,
með því að færa guði að f ó r n hei-
lagt líf sitt í dauðanum. Svo kendu
þeir Gregoríus frá Nazíanzos og seinna
Jóhannes frá Damaskus. En fyr hafði
þessi óneitanlega margfalt aðgengilegri
skoðun ekki orðið hinni yfirsterkari,
en nýjum spurningum skaut npp í
huga trúhneigðra manna, sem úr þurfti
að greiða, Sérstaklega var það þó ein
spurning, sem ónáðaði hugsandi menn
þeirra tíma: Þar sem nú guð er
annars vegar — hvers vegna gat hann
ekki af náð sinni látið kröfur síðar á
hendur mönnunum niðurfalla í stað
þess að ofurselja saklausan son sinn
eingetinn kvalafullum dauða? Við
þessa og líkar spttrningar glíma mið-
alda guðfræðingarnir, áu þess að kom-
ast að nokkurri fastri niðurstöðu, alt
þangað til A n s e 1 m u s erkibiskup í
Kantaraboig (f 1109), eitt af
glæsilegustu andans mikilmennttm inn-
an miðaldakirkjunuar, kemur í lok 11.
aldar fram með hið fræga rit sitt
»C u r Deus homoh (þ. e. Ilvers
vegna hefir guð gerzt maður?).
I sambandi við þessa meginspurn-
ingu: Hvers vegna hefir guð gerzt
maður? reynir nú hinn lærði erkibisk
up að afhjúpa hinn mikla levndardóm
friðþægingariunar.
Ferill hugsana hans, hvað þetta snert-
Gísli G. Þórðarson Arnarf.......... 99
Guðjón Guðmundsson Rvlk .... 99
Guðm. Kr. Guðjóusson Rvík ... 86
Guðm. Jóhannsson Ytri Njarðvik . 97
Hafsteinn Bergþórsson Rvík ... 109
Jón Guðmundsson Rvík............... 90
Karl H. Jónsson Akranesi .... 87
Loftur Ólafsson Rvík............... 83
Ófeigur Guðnason Árnessýslu. . . 85
Ólafur Kolbeinsson ísafjarðars. . . 97
Nr. 1 og 9 voru að eins 1 vetur.
Hæsta a&tieinkunn við próf þetta er
112 stig, en til að standast það þarf
48 stig-
Skipaðir prófdómendur við bæði
þessi próf voru þeir prófessor Eiríkur
Briem og skipstj. Hannes Hafliðason.
Próf í gufuvólafræði.
Undir það próf gengu þeir, sem
tóku hið meira stýrimannspróf.
stig
Andrós Fr. Kristjánsson ......... 7
Arnbjörn Gunnlögsson ....... .... 6
Einar Guðmundsson ............... 7
Finnur Jónsson................... 7
Gísli G. Þórðarson............... 5
Guðjón Guðmundsson .............. 8
Guðm. Kr. Guðjónsson ............ 7
Guðm. Jóhannsson ............. 9
Hafsteinn Bergþórsson ........... 8
Jón Guðmundsson ................ 10
Karl H. Jónsson ............... 6
Loftur Ólafsson ................ 6
Ófeigur Guðnason . .............. 6
Ólafur Kolbeinsson .............. 6
Hæsta aðaleinkunn við próf þetta er
14 stig, en til að standast það þarf
4 stig.
Vélstjórapróf.
stig.
Brynjólfur B. Magnússon Rvík ... 55
Freygarður Þorvaldsson Eyjafirði. 63
Hafliði Jónsson Barðastr.sýslu ... 60
Jón Hjálmarsson Aðalvík ......... 50
Júlfus Kr. Ólafsson Rvík ........ 49
Markús Kr. ívarsson Árnessýslu 66
Hæsta aðaleinkunn við próf þetta
er 77 stig, en til að standast það þarf
33 stig.
Þettá er hið fyrsta vólstjórapróf sem
haldið hefir verið hér á landi.
Skipaðir prófdómendur við tvö síðast-
töldu prófin voru þeir Knud Zimseu
verkfræðingur og R. Jörgensen yfirvél-
stjóri á björgunarskipinu „Geir'b
Garðar—Hrafnagil.
Sira Björn Stefánsson aðstoðar-
prestur í Görðum hefir beðið Isajold
geta þess, að hann geti eigi kannast
við, að rétt sé farið með í síðustu
ísafold, að setning hans i Grundar-
þingaprestakall hafi að eins verið
ráðgerð. Þvert á móti hafi biskup
verið búinn að láta sig vita, að hann
(Bj. St.) hefði sitt orð (biskups) fyrir
því, að hann væri þar settur prestur
og kveðst síra Bj. Stef. hafa verið
búinn að gera ráðstafanir til flutn-
ings norður.
ir, er í fám orðum þessi: Alt mann-
kynið hefir syndgað og með syndum
sínum móðgað hátign guðs, — svift
guð þeim heiðri sem honum einum ber.
Slík hátignar-móðgun heimtar eitt af
tvennu fylstu móðgunarbætur (s a t i s-
f a c t i o) eða þyngstu hegningu (poe-
n a). Hið síðara er hór óframkvæm-
anlegt; því að það hefði hvorki meira
né minna en gereyðingu alls mann-
kynsins í för með BÓr; en það rækist
aftur tilfinnanlega á tilgang guðs með
sköpun mannanna, sem sé þann (eftir
skoðun Anselmusar), að fá skipað aftur
það rúm á himnum, sem autt só og
óskipað síðan er englarnir hrösuðu forð-
um, og heiður guðs só í veði ef þeim
tilgangi verði ekki náð. Móðgunarbæt-
urnar hins vegar verði að vera »meiri
að mæti en alt sem til só fyrir utan
guð«, þ. e. óendanlegs virðis, eins og
sektin við guð só óendanleg. Hvernig
áttu mennirnir (sem í ofanálag voru
guði áður skyldir um öll sín góðu verk),
að geta látið slíkar móðgunar-bætur í
tó? Slikt gat enginn nema guð sjálf-
ur. En nú hvíldi skyldan að inna
þær af hendi á mönnunum, en ekki á
guði. Eina leiðin út úr ófærunni verð-
ur sú, að guð og maður sameinist i
einni persónu. Þessi persóna, guðmað-
urinn, g e t u r látið bæturnar óendan-
legu í tó, af þvi að hann er guð. Hann
v e r ð u r að láta þær í tó, af því að
hann er maður. Og þá er meginspurn-
Járnbrautin austur.
Hvar á brautin að liggja?
Nú, þegar nálgast fer framkvæmd
á járnbrautarmálinu, fara auðvitað að
koma fram nýjar uppástungur um aðr-
ar leiðir heldur en þá, sem verkfræð
ingarnir telja hina tiltækilegustu, og
sórstaklega er ein leið, sem sýnilega
verður beizt töluvert fyrir, bæði af
Sigurði alþm. Sigurðssyni og öðrum,
sbr. grein merkt »Gamma« í ísafold 12.
f. m. Er þar gefið í skyn, að þessi
leið hafi ekki verið rannsökuð: um
Krýsivík og Selvog, upp Ölfusið að
Ölfusárbrú.
Enda þótt eg hafi ekki járnbrautar-
málið til meðferðar fyrir stjórnarinnar
hönd nú orðið, langar mig að segja
fáein orð um þessa leið, með því að
það var eg, sem fyrstur benti á Þiug-
vallaleiðina sem bina beztu. Og eg
verð að mótmæla, að Krýsivíkurleiðin
og aðrar hugsanlegar leiðir hafi ekki
verið athugaðar — en ekki mældar ná-
kvæmlega, það er að eins sú leið sem
eftir nákvæma íhugun hefir verið talin
hin bezta, enda hefir fóð ekki hrokkið
til meira.
Frá Hafnarfirði er talað um að fara
beint gegnum hraunið, suðvestur fyrir
Sveifluháls að Krýsivík. Er þetta hór
um bil 30 km. — 4 mílur — milli bæja
(eyðibærinn Yígdísarvellir ekki með-
taldinn) og virðist það strax nokkuð
löng leið fyrir járnbraut gegnum jafn
óálitlegt hraun eins hór er um að ræða.
Reyndar hef eg ekki farið hraunið ein-
mitt á þessum stað, heldur skamt fyrir
vestan og skamt fyrir austan, og þar
er það mjög svo slæmt fyrir járnbraut-
arlagning. Frá Krýsivík eru 12 km.
gegnum hraunið að Herdísarvík (að
mestu leyti mjög slæmt yfirferðar), og
þaðan 10 km. að Selvogi. Þaðan höf-
um við 15 km. gegnum eintóma sanda
að Hlíðarenda og aftur 8 km. að Hjalla.
Og svo eru eftir 25 km. í beina línu
gegnum Ölfusið að Ölfusárbrú, gegn
um ágæta sveit. Alls verður þessi
leið frá Reykjavík að Ölfusárbrú um
110 km., en það er 20 km. meira
heldur en Þingvallaleiðin; er þetta næst-
um 20 °/0 og þar af leiðir auðvitað, að
byggingarkostnaðurinn eykst um 20 °/0
ef kostnaðurinn pr. km. braut er hinn
sami báðar leiðir ; reyndar þyrftu ekki
að vera nærri eins margar stöðvar eins
og á hinni leiðinni af þvl leiðin er strjál-
bygð, en eg er sannfærður um, að bygg-
ingarkostnaðurinn yrði töluvert meiri
pr. km. um Krýsivík heldur en um
Þingvöll. Auk þess mundi reksturs-
kostnaðurinn verða meiri 1 hlutfalli við
Iengdina.
Því er haldið fram, að Krýsivíkur
leiðin só mishæða minni heldur en hin,
og er það rótt að því leyti, að brautin
þyrfti ekki að koma nema 200 m. yfir
sjávarmál, en 250 á hinni. En aðal-
ingu Anselms svarað: Guð hefir gerzt
maður, til þess að guðmaðurinn geti
int af hendi þessar móðgunarbætur í
mannanna stað (satisfactio vica-
r i a) með því að fórna guði. lífi sínu,
er hefir óendanlegt gildi.
Svo skarplega sem þetta kann að
þykja hugsað, þá mun leit á öllu átak
anlegri sönnuu en hér er gefin fyrir
því, hve trúfræðilegar kennisetuingar
eru háðar sínum tíma og sinna tíma
hugsunarhætti. Það fær sízt dulist, að
hór talar maður, sem hefir drukkið 1
sig germanskar réttarhugmyndir mið-
aldanna. Engum öðrum gæti til hug-
ar komið annað eins og það að skil-
greina syndina svo sem móðgun guð-
legrar hátignar, er heimti annaðhvort
móðgunarbætur eða refsingu. Eða að
hugsa sór þýðingu Krists fólgna 1 því
einu að fullnægja kröfum móðgaðrar
hátignar guðs og að endurreisa veg-
semd hans meðal maunanna. Hvað
verður úr 1 í f i Jesú eftir þessari kenn
ingu? Öll áherzlan er lögð á dauða
hans. Hvað vórður úr siðferðilegum
framkvæmdum hans? Tilgangur hing-
að burðar hans er sá einn að líða og
deyja. Og umfram alt hvaðverðurúr
synd og sekt einstaklingsins? Kristur
er látinn deyja vegna guðs, miklu
fremur en vegna mannanna.
Og þó liggur þessi kenning Kant-
araborgar-biskupsins til grundvallar
friðþægingar-lærdómnum, eius og hon-
atriðið er ekki að finna þá leið, sem
gefur minstan hæðarmismun — ef svo
væri, lægi leiðiti meðfram ströndinni
allri, uui Garðskaga og Reykjanes, sn
sú leið býst eg ekki við að nokknr
maður vilji mæla með — heldur verð-
ur að finna leið, þar sem hæðamismun-
urinn verður ekki til fyrirstöðu fyrir
lagning brautarinnar. Sömuleiðis er
ekki ttm að gera einmitt að finna snjó-
léttustu leiðina (hún liggur líka með-
fram sjónum), heldur leið þar sem
snjórinn verður ekki lestunum til fyrir-
stöðu. En báðum þessum skilyrðum
er fullnægt með Þingvallaleiðinni. Þeg-
ar þar við bætist að engin önnur leið
austur liggur jaftimikið um bygð eins
og Þingvallaloiðin, þar sem hvergi er
meira en 12 km. milli bæja, og það
að eins f einum stað, finst mór það
alveg augljóst að sú leið só sú rétta,
og það bæði í »teknisku« og fjárhags-
legu tilliti.
Ef það er nauðsynlegt að fá Ölfus í
járnbrautarsamband, eins og auðvitað
væri æskilegast, þá mundi vera ntiklu
betra að halda áfram með álmu úr
Þingvallabrautinni frá Ölfusárbrú að
Hjalla — i beinni línu 25 km. — og
yrði með því brautin þangað jafnlöng,
vafalaust ódýrari og að miklu meiri
notum heldur en Krísuvfkurbrautin að
Ölfusá.
En ef menn vilja komast styztu jártt-
brautarleið héðan að Ölfusá, þá liggur
hún ttm Kolviðarhól og Lágaskarð eða
heldur »Þrengslin« (sem ekki er eins
hátt og Lágaskarð), 75 km. að Ölfus-
árbrú, en hún liggur mest um óbygð
og verður vafalaust tiltölulega dýr.
Lágaskarðsleiðin og Krýsivíkurleiðin
er hvergi neinstaðar hægt að koma
járnbrautitini fram nema með gífurleg-
um kostnaði.
Eg efast um að nokkur maður muni
brígzla mór um, að »hreppapólitík«
hafi fengið ntig til þess að stinga upp
á Þingvallaleiðinni árið 1909, þar sem
eg aldrei hefi átt neina jörð eða aðra
eign þar austurfrá, Og í því sem síð-
an hefir komið fram f málinu er ekki
neitt atriði, sem hefir breytt skoðun
minni, hvorki um það hvar brautin
eigi að Hggja né heldur um það, að
fyrirtækinu só sjálfsagt að koma í
framkvæmd sem fyrst.
Reykjavfk, 26. apríl 1913.
Th. Krabbe.
ReykjaYikur-aniiáll.
Aðkomumenn: Sira Ólafttr próf. Ólafs-
son, Hjarðarholti, Ólafnr ísleifsson læknir
frá Þjórsárbró.
Aflabrögð. Botnvörpnngar hafa aflað
allvel I seinni tíð, aðallega á Selvogsmið-
nm. Nú eru ýmsir þeirra farnir austnr
á Hvalbak, en aðrir vestur á Jökuldjúp.
Alt í grænum sjó heitir flimleikur sá er
stúdentar ýmsir ætla að sýna i Iðnaðar-
um hefir verið fylgt fram innan kirkj-
unnar fram á þennan dag. Menn
hafa sorfið utan af hentii skörpustu
brúnirnar, felt burtu sumt það er ógeð-
feldast var mannlegri hugsun óg hjarta,
reynt að gera hana trúarlegri og evan-
geliskari. E11 meginkjarnatium hafa
menn haldið. Þessa endurbættu út-
gáfu lútersku trúfræðinganna á kenn-
ingu Anselmusar höfum vór börn hinn-
ar evangelisku kirkju, átt við að búa,
einnig hór úti á íslandi. Allar okkar
guðsorðabækur, barnalærdómsbækttr og
sálmabækur eru gagnsýrðar af henni.
Um fram alt Passíusálmarnir. Er sízt
að furða þótt hún só orðin samgróin
hugsunarlífi kristitis almennings,
I sintti endurbættu útgáfu er kenn-
ingin í fæstum orðum á þessa leið:
Guð er algóður, en hann er jafnframt
alróttlátur. En róttlæti guðs er blá-
kalt dómararóttlæti. Hanu er bund-
inn við ákvæði lögmáls síns og öll náð-
un óhugsandi. Mennirnir hafa allir
gerzt brotlegir við guð, og hið guðlega
róttlæti hlýtur að hegrta þeim fyrir
það. Refsingin, er samsvarar yfirtroðsl-
um þeirra, er tímanlegur og eilífur
dauði. En nú elskar guð mennina —
hvernig ætti hann að geta steypt þeim
í eilífa glötun ? Og hins vegar heimt-
ar róttlæti hans, að kröfum þess só
fullnægt. Fram úr þessu ræðst á þá
leið, að guð ályktur I kærleika sínum,
að senda son siun í heiminn, til þess