Ísafold - 16.08.1913, Page 1
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða 1 Jdollar; borg-
ist fyrir miðjan júli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími 48.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
| er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 16. ágúst 1913.
65. tölublað
I. O- O P. 94819.
Alþýðufól.bóka8afn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypia i Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgaratjóraskrifatofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyma- nef- hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og B1/*—7.
K.P.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 Ard.—10 siðd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* slðd.
Landakotskirkja. öuðsþj. 9 og 6 & helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, B1/*—81/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frA 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og B—6.
Landsskialasafnið hvern virkanldag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd.ogfsd. 12—1
NAttúrugripasafnið opið l1/*—21/* A sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavíkur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14Bmd. 11—12
Vífilstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
I»jóðmenjasafnið opið A hverjum degi 12—2.
Nýja Bí6
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Úr íþróííaíífi síórborganna
Sirkus-drama í 50 atriðum.
A myndinni er sýnt eitt hið stærsta
rándýrasfn í Evrópu.
Ath. línudans Ullu yfir rándýrabúrinu.
Eldhúsdagurinn.
Sú er þingvenja orðin á alþingi,
að segja stjórninni sérstaklega til
syndanna þann dag, er fjárlögin
koma til framhalds 1. umræðu.
Þenna eldhúsda? bar að þessu sinni
á miðvikudaginn var, en þótt máltækið
segi »miðvikudagur til moldar* og
kveðið væri all ríkt að því af and-
stæðingum stjórnarinnar, að hún
væri moldarhœj, varð niðurstaðan þó
sú, að ráðherra enn af nýju kvaðst
eigi víkja fyrir neinu nema vantrausts-
ályktun frá meirihluta, að minsta kosti
þjóðkjörinna þingmanna.
En slik vantraustsályktun mun
eigi á hraðbergi hjá andstæðing-
um stjórnarinnar á þingi. Horfur því
þær, eins og Isaýold gerði ráð fyrir í
síðasta blaði, að stjórnin sitji fyrst
um sinn og þing verði rofið í haust.
Þessa lausn á þingflækjunni ættu
bæði þingmenn og aðrir, sem um
landsmál hugsa að gera sér ljósa og
því vinna af einlægni að því, að
hentug stjórnarskrárbreyting nái fram
að ganga á þessu þingi, svo að
tvær flugur verði slegnar í einu
höggi við nýjar kosningar: Greitt
úr flækjunni og fengin nauðsynleg
st j órn arskrárbrey ting.
Stjórnarskrárnefnd neðri deildar
mun í þann veginn að ljúka starfi sínu
og mun því væntanlega í næstu
viku færi á að meta starf hennar
hér í blaðinu.
Sjálfar eldhúsdagsumræðurnat voru
með grimmasta móti, og énduðu
með hreinum Hjaðningavígum milli
einstakra þingmanna. Hér fylgir
dálítið ágrip af nokkrum helztu ræð-
unum.
Umræðurnar:
Benedikt Sveinsson: Þann 23.
júlí í fyrra hélt ráðherra ræðu um
leið og hann tók við ráðherraem-
bættinu. Hann kvaðst þá ætla að
vinna að því aðallega þessu sinni:
að ejia Jrið í landinu, að auka láns-
traustið út á við og að leiða sam-
bandsmdlið til viðunanlegra lykta. Alt
þetta hefir honum mistekist. í stað
þess að efla frið hefir hann tvístrað,
svo að aldrei hefir verið meiri sundr-
ung en nú. Þetta friðarhjal ekki
annað en ósk um að fá að sitja
sjálfur í friði að völdunum eins og
Mexikóstjórnirnar. Lánstraustið út
á við hefir ráðherra eflt á þann hátt
að útvega okkur lán hjá Stóra-
Norræna með sömu kjörum og hálf-
viltum þjóðum þ. e. með trygging
i tekjum landsímans. Og ekki hefir
hann hugsað um að bæta kjör þjóð-
arinnar, svo að af því mætti hljótast
aukið lánstraust, heldur að eins um
embættislaunahækkun og nýja skatta.
Sambandsmdlið vita allir hvernig hef-
ir farið um, enda til þess stofnað af
fullkomnu óráði. skammsýni og ráð-
leysu. Niðurstaðan smánarboð, sem
fordæmd hafa verið af íslendingum.
Fróðlegt væri að bera saman ráð-
herraferil H. H. og B. f. Hinum
seinna verið legið á hálsi fyrir of
slaka framkomu í sambandsmálinu
og fylgismenn núv. ráðherra talið
hann hafa framið fjárlagabrot, verið
of frændrækinn (systursonurinn) flutt
með röngu myndir úr alþingishús-
inu í ráðherrabústaðinn o. s.frv. En ef
grant er skoðað mun það sannast,
að H. H. hefir minsta kosti verið
fult eins »frændrækinn« og þarf eigi
meira á það að minnast, — og mál-
verkunum hefir hann ekki skilað
aftur.
Þá er afstaða ráðhérra til íslands-
banka. Þar var hann ráðinn banka-
stjóri 1909, þegar hann lét af ráð-
herraembættinu — og skrapp úr
bankastjórastöðunni aftur upp i ráð-
herrastólinn. Jafnvel fylgismönnum
ráðherra hefir þótt hann of hlutdræg-
ur viðvíkjandi íslandsbanka. Er það
ilt ef bankinn fær stjórnina til að
sjá gegnum fingur með sér. Bank-
inn hefir t. d. lánað út á hlutabréf
sín, en það má hann ekki samkvæmt
reglugerðinni. Hann hefir ekki ávalt
uppfylt seðlaútgáfuréttar-reglur. Bank-
inn átti að efla innlenda atvinnuvegi,
en í stað þess hefir hann lánað er-
lendum stórgróðafélögum jafnvel alt
að ^/3 hluta veltufjár sins. Þessi
fyrirtæki hafa svo eigi reynst nógu
trygg og mun verðlækkun á hluta
bréfum bankans í seinni tíð stafa tals-
vert frá því. Og kemur það allmjög
þinginu við, þar sem landssjóður
tryggir hluthöfum svo og svo mik-
inn arð af þeim. Þá mátti bankinn
ekki reka sparisjóð, en hefir farið
kringum það ákvæði, með því, að
kalla sparisjóðinn innlán. — I öllu
þessu er um eftirlitsleysi af stjórnar-
innar hálfu að ræða, en bankanum
sjálfum getur staðið hætta af, ef
hann fær of slakan taum. — Þá
hefir stjórnin og lagt opinbera sjóði
í hlutabréf íslandsbanka, t. d. minn-
ingarsjóð Kristjáns Jónssonar, hluta
af minningarsjóði Herdísar Benedikt-
sen o.fl. Þetta er mjög varúðarverð
ráðstöfun, að leggja opinbera sjóði í
einkastofnun, sem getur verið svo
og svo fallvalt fyrirtæki. Eg álít að
milli íslandsbanka og stjórnarinnar sé
að tefla um hneykslanlega sambúð.
Ráðherra er nýskroppinn úr bankan-
um og ætlar sér í hann aftur. Greiði
kemur móti greiða, velvild móti vel-
vild.
Fyrst kastaði þó tólfunum, er ráð-
herra sargaði það út hjá dönsku banka-
ráðsmönnunum í vor, að gera há-
yfirdómarann, að bankastjóra, einmitt
um sama leyti og hann er að semja
launahækkunaifrumvarp handá háyfir-
dómaranum, a f þ v í að hann megi
ekki fást við annarleg störf
Liklega ber að skilja þetta svo,
að þingið hafi fengið bankalán í ís-
landsbanka í fyrra, er hann léði einn
bankastjóra sinn í ráðherrasessinn og
hefir ráðherra nú verið að borga
vextina af því bankaláni, með því að
leggja háyfirdómarann inn í bankann!
(Hlátur).
Enn hefir ráðherra reynst alt of
hlutdrægur bæði gagnvart Sameinaða
félaginu og Steinolíufélaginu. Hann
lagðist móti kaupi á strandferðabát-
unum í fyrra. Afleiðingin af þvi
voru samgöngusamningarnir í vetur,
sem færa þjóðinni minsta kosti 200
þús. kr. tap. — Fiskifélag íslands
kvartaði í vetur þunglega undan af-
skiftum stjórnarinnar af steinolíu-
málinu, svo hefir hún verið hliðholl
D. D. P. A. — En D. D. P. A. er
líka leiguliði ráðherra.
Þá er og aðfinsluvert undirbúnings-
leysið á stjórnarfrumv. og leyndin á
þeim.' Engin samvinna milli stjórn-
arinnar og þjóðarinnar.
Loks er á að minnast afstöðu ráð-
herra gagnvart þinginu. Engin sam-
vinna þar í milli. Og ef stjórninni
væri ant um hana, ætti hún að krefj-
ast traustyfirlýsingar. En það hugs-
ar ráðherra ekki um, heldur að eins
þetta, að hanga við völdin.
En þessi stjórn er huqsjónalaus,
stejnulaus og íylgislaus, 0° hefir ekk-
ert við vóldin að gera.
Lárus H. Bjarnason flutti ítarlega
ræðu um samgöngusamningana og
vítti þá mjög, hversu miklu verri
væri kjörin nú en eftir samningi B.
J. 1909.1). Sýndi hann fram á það
með tölum hve mjög ferðum hefði
fækkað, en far- og farmgjöld hækk-
að. Skal eigi út í þá sálma farið
hér, með því að það var gert í vet-
ur hér í blaðinu, er samgöngusamn-
ingarnir voru mest á döfinni.
Ræðumaður spurði því næst: Hví
urðu kostirnir svona þungir?
Samningarnir 1909 voru gerðir til
10 ára. Það var mikill kostur, þó
ella mætti og megi að þeim finna.
Því var ekki haldið í kosti 10 ára
samningsins? Af því, mun ráðherra
svara, að strandferðir fengust eigi
með öðru móti en að linað yrði á
kröfum landsins, og Thorefélagið al-
veg máttvana, svo að mál fyrir samn-
ingsrof hefði ekkert haft upp á sig.
En þetta er staðhæfing ein. Og
heimild hafði ráðherra eigi til annars
en að breyta samningum um strand-
ferðir og millilandaferðir að því leyti,
að leyfa nækkun á fargjaldi á hrað-
skreiðustu skipunum fyrir erlenda
ferðamenn, og umhleðslugjald.
Ráðherra dtti að halda Sam.fél. við
samninga og enga slökun að gera
aðra en eftirgjöf vörutollsins á kol-
um. — Hví gekk ráðherra ekki fast-
ara að Thore og þvingaði það til að
halda sömu töxtum og hingað til?
Eða ef breyta þurfti, því bar hann
þá ekki þær breytingar undir des-
emberfundar-þingmennina ?
Bjarni frá Vogi vítti stjórnina fyrir
auðmýkt alt of mikla gagnvart dönsku
stjórninni í fána-ránsmálinu 12. júní,
þar sem hún í bréfi sínu hefði kall-
að það »en ubetydelig Affære« og
bréfið mjög um of á þá leið að
skýra frá verndunar-ráðstöfunum
stjórnari.nnar gagnvart dannebrog. —
Enda ráðherra enga leiðrétting fengið
hjá dönsku stjórninni í því máli.
Guðmundur Eggerz lýsti samúð
sinni með ráðhérra í ráðherralíð hans
1904—1909, einkum þakkaði hann
') Gleðnr það anðvitað I s a f 0 1 d, hve
mjög komið hefir i ljós upp 4 síðkastið,
hve góðir þeir samningar voru og að sú
viðurkenui-ir- herir nú rutt sér til rúms
hæði hjá L 1-1. 11. og rkki laum öðrum,
sem dálitið öðruvísi söng í fyrir 3—4 árum.
ráðh. Uppkastið 1908. En nú hefði
hann klofið Heimastj.flokkinn og
komið fram með ýms frv., sem hann
gæti eigi fylgt. Framkoma stjórnar-
innar i fána-ránsmálinu einnig slæleg.
Þar sem danskur sjóliðsforingi hefði
tekið íslenzkt merki með íslenzkum
litum af islenzkum manni á íslenzk-
um róðrarbát, hefði þurft miklu
alvarlegri mótmæli.
Lauk hann ræðu sinni á þá leið, að
nú væri komið breitt og straumhart
sund milli ráðherra og N.-deildar,
sem þingræðið væri að drukna í.
Skúli Thoroddsen taldi upp mjög
mörg óhöpp, sem elt hefðu ráðherra,
og var það mestmegnis hið sama,
sem fyrri ræðumenn höfðu minst á,
svo að eigi er ástæða til að rekja
það frekara hér.
Ráðherra kvaðs verða að tína at-
riðin upp eins og hann hefði ritað
þau hjá sér. Því engin samanhang-
andi ræða.
Benedikt Sveinsson hefir mjög
fengist við það búrverkið í dag að
þeyta flautina og haft sig mjög
frammi um að koma þyrlinum upp.
Hann sagði, að eg hefði eigi aukið
traustið út á við. En Róm var eigi
bygð á einum degi. Það þarf nokk-
uð til að vekja aftur horfið traust á
heilli þjóð, sem glópaldar með glap-
ræði voru búnir að glata. Asökunin
um að eg hafi eigi eflt það, heldur
vakið sundrung, er röng. Miklu
meiri ró, friður og spekt í opinber-
um umræðum síðasta árið, betri tónn
í blöðunum, þegar frá er tekinn
íno-ólfur, sem réttast er að reikna
aldrei með. Engin sundrung meðal
þjóðarinnar. Hér að eins klofningur
í einum þingflokki, en engin skoð-
anabreyting í aðalmálum þjóðarinnar.
Eg skil ekki ásökuna um, að eg hafi
með landsímaláninu stofnað láns-
trausti voru í voða. En það vil eg
leggja öilum á hjarta að vinna með
stillingu og skynsemi að því að rétta við
traustið á oss, svo að eigi kveði
jafnmikið við og nú, hvar sem láns
er leitað: Hvað eru íslendingar að
hugsa, hverskonar þjóð er þetta?
Þá var þingmaðurinn að tala um
ófarir mínar í sambandsmdlinu —
máli sem hann er ekki verðugur að
nefna. Hann kallaði það dirfsku að
vekja málið upp aftur eftir atburð-
ina 1908. Én man þingm. ekki
hvernig fór við síðustu kosningar, þá
féllu þeir eins og flugur — meiri-
hlutamennirnir 1909. (Benedikt Sv.:
Það var af öðrum ástæðum!) Og
Fjárlaganefndin og skáldin.
»Margarínið« og »leirinn«.
Nefndarálit fjárlaganefndarinnar í
neðri deild er komið á prent fyrir
nokkurum dögum, og megin breyt-
inganna, sem það fer fram á, frá
fjárlagafrv. stjórnarinnar, hefir þegar
verið getið hér i blaðinu. Ein þeirra
er sú, er nefndin vill gera á skálda-
styrknum.
Með leyfi ritstjórans langar mig
til að leggja nokkur orð í belg um
það mál. Því að mér finst. breyt-
ingartillaga nefndarinnar óheppileg
og að sumu leyti xknglát.
Eg veit nú vel, að, það er ek,ki
vinsælt verk, að mæla bót »bitling-
unum« svonefndu. Fjöldi manna,
sem eðlilega ber fremur lítið skyn á
mikilvægi lista og bókmenta, hefir
vanið sig á að trúa því, að sú fjár-
veiting sé óþörf og ætti helzt engin
að vera. Og á þingmálafundum
æpir hver þetta eftir öðrum. Og
vantraustsyfirlýsingin til mín 1909
var röng! Því fekk eg sannanir fyrir
úr nærri hverjum hrepp landsins.
— Þá fór hann að tala um frum-
varpið í vetur, sem hann kallaði
grútinn. í því voru aðeins sett upp
í frumvarpsformi þau atriði, sem
þurfti að breyta til þess, að málið
fengi framgang í Danmörku. Það
voru ekki mínar tillögur. Eg vildi
ekki skrifa undir þetta frumv., sem
mitt frumv., er dönsku ráðherrarnir
fóru fram á það. Þetta mál átti að
verða flokksprogram, ef raenn hefðu
viljað ganga að þvi, en aldrei mitt
program. Eg persónulega ánægður
með frv. 1908. — Raunar held eg,
að síðar verði viðurkent að frumv.
í vetur hafi falið í sér öll meginat-
riði, sem oss reið á og að tilslakan-
irnar hafi verið meira formlegs efn-
is en efnislegs. En hvað sem því
líður, þá er eg sannfærður um, að
samkomulagstilraunanna í fyrravor,
hins svonefnda bræðings, mun síð-
ar méir minst sem mesta og bezta
sporsins — til að leiða sambands-
málið til lykta.
Frá þessum stefnumálum lautþing-
maðurinn svo afarlágt, er hann fór
að tala um málverkin í ráðherrabú-
staðnum! Eg hefi raunar aldrei ver-
ið í þeirra manna tölu, er lágu B.
T. á nálsi fyrir að flytja málverk
og húsgögn Iandsins í ráðherrabústað-
inn, eftir að hann var orðinn opin-
ber eign — eg áleit það alveg rétt-
mætt. En þar fyrir er svo guðvel-
komið, að eg skili öllum málverkun-
um aftur — hefi þegar skilað helm-
ingnum.
Þá talaði þingm. um, að eg hafi
verið hliðhollur Islandsbanka, en jafn-
framt sýnt kulda gegn Landsbankan-
um. Því neita eg alveg, að nokk-
uð það hafi komið fyrir, er gefi
nokkura ástæðu til að ásaka mig um
kulda til Lb., hefi aldrei stigið á það
stráið, sem honum mætti til miska
verða. Og jafnröng er ásökunin
um hlutdrægni til hagsmuna íslands-
banka. Með öllu er það og raka-
laust, að íslandsbanki hafi selt sín
eigin hlutabréf gegn veði í þeim.
Bankinn hefi aldrei átt sjálfur eitt
einasta hlutabréf, en hlutaféð verið
fult innborgað. Hitt komið fyrir að
bankinn hefir selt hér hlutabréf fyrir
aðra. Og satt, að hann hefir iánað
út á þau bréf, eins og önnur aktíu-
bréf samkv. skýlausri heimild í reglu-
gerðinni frá 20. nóv. 1907, 13. gr.
— Þá er ásökunin um. að bankinn
þingmennirnir, þeir sem framar flestu
öðru hugsa um að glata ekki hylli
kjósendanna, sjá sér þann kostinn
beztan, að taka í sama strenginn.
En sæmra væri þeim nú samt að
beina almenningsálitinu í rétta átt, í
stað þess að fara eftir hleypidómum,
sem æfinlega eru sprotnir af þekk-
ingarleysi í einhverri mynd.
Ætli sumir þeir, sem mest mæla
gegn styrk til lista og bókmenta,
hafi gert sér vel ljóst, hver kjör þessi
litla þjóð býður skáldum sínum og
listamönnum ? Eða hve miklu erf-
iðara slíkir menn eiga aðstöðu með
vorri litlu þjóð en með stórþjóðun-
um?
Óskandi væri, að þingmennirnir
vfldu •flytja dálítið erindi um pað
fyrir kjósendum sínupi.
Fjárlaganefndin vill bersýnilega
fara eftir óánægju-yfirlýsingu þeirra,
sem mótfallnir eru því að styrkja
skáldin; sízt af öllu vill hún láta
skoða fjárveitinguna til þeirra sem
árleg laun, »heldur annaðhvort styrk
til þess að vinna að ákveðnu verki