Ísafold - 10.09.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eðal|dollar;borg-
ist fyrir miðjanjúlí
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint. ||
ISAFOLD
Uppsögn (skrlfl.)
[j bundin vlð áramót,
er ógild nema kom-
j| in sé til útgefanda
fyrir 1, oktbr. og
só kaupandi skuld-
Iaus við blaðlð.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Ólafun* Björnsson.
Talsími 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 10. sept. 1913.
72. tölublað
I O. O F. 94959.
Arþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Angnlæknice ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. •':¦ B
Borgarstjóraskrifatofan opin virka daga 1 3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 7
Bæjargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og • 7
Byrna- nef- halslækn. ók. Pósth.str.HAflr J 8
íslandsbanki opinn 10—2>/i og B'/»—7.
K.F.TJ.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 iðd.
Alm. fnndir fld. og sd. 8»/« slðd.
Landakotskirkja. Gnðsþj. 9 og 6 á holf am.
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-2»/«, 5»/t—«'/". Bankastj. i.2-2
Landsbðkasafn 12—B og 5-8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá A'i -2
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Læknint; ókeypis Mngh.str. 23 þd. og fsd. 1' -1
ITAttúrugripasafnio opið l'Jt—2»^ a snnnrjd,
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráosskrifstofurnar opnar 10—4 dagl,
Talsimi Reykjavikur Fósth.3 opinn daglengt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11 12
Vifllstaðahælið. Heimsóki,artimi 12—1
Þjóðmenjasafnið opið a hverjum degi 12—2.
Nýja Bíó
sýnir í kvöld og næstu kvöld
Ný tízka.
Mjög hlægilegt.
Sá sem hún elskar.
Amerískur sjónleikur.
Alheimsfréttir.
Nam Nam
er framtíðarvindillinn í Reykja-
vík. Fæst i
tóbaks- og sælgætisverzl.
á Hótel Island.
Sigfús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
lnn- & útflutningsverzlun.
Umboðsverzlun.
Allar islenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Slmneíni: Blöndahl. — Hamburg.
Fánadrápið
í Efri deild.
Þess gátum vér í síðasta blaði, að
7 hefðu verið fánavinirnir í Ed. við
2. umræðu fánamálsins og með sam-
heldni þeirra væri fánafrv. trygð góð
afdrif í þinginu. Vér gátum þess
og að engin ástæða væri til þess að
ætla annað en að fánavinirnir héldu
saman einnig við 3. umræðu.
En veðrabrigðin eru stundum skjót
í þingsölum voruml
Laugardagurinn varð lukkudagur
fánans. Þá var fánafrumvarpið hreins-
að, fáninn formerkislaus samþyktur
í deildinni.
En á mánudaginn snerist blaðið
við, og mæðudagur fánans kom í
staðinn.
Einn helzti fánavinurinn í deild-
inni, síra Siqurður Síeýánsson gekk í
óvinaflokk fánans, brast algerlega
öllum vonum — rauf fylgismanna-
flokk fánans og marði i gegn með
atkvæði sínu rökstudda dagskrá, sem
sennilega verður, því miður, sú tál-
gröf, sem fánafrumvarpið eigi rís úr
fyrst um sinn.
Mánudagsatferlið i Ed. var á þessa
leið:
Fánafrv. hafði verið samþykt við
2. umr. i Ed. með þeirri breyting,
að 1. gr. var breytt svo, að þar stóð:
Hér á landi skal vera löggiltur ís-
lenzkur fáni, í stað landsíam.
Rökstudd dagskrá frá Eiriki Briem
um að afgreiða fánamálið ekki frá
þessu þingi var þá feld með 7 gegn
6 atkv. Einn þessara 7 var síra
Sig. Stef.
En við 3. umræðu öndverða reis
upp Steingrimur Jónsson, 3. kgk. og
bar upp svolátandi rökstudda dagskrá:
»í trausti til þess, að ráðherra
skýri Hans Hátign konunginum
frá vilja alþingis í þessu máli og
beri það upp fyrir honum, og
stjórnin síðan leggi fyrir næsta
reglulegt alþingi frumvarp til laga
um íslenzkan fána — tekur deild-
in fyrir næsta mál á dagskrá*.
Vitaskuld átti þessi dagskrá að eiga
alveg sömu forlög og dagskráin við
2. umræðu, — ekkert það nýtt var
fram komið ýraman við tjöldin, sem
breytt gæti afstöðu deildarmanna.
En þetta fór eigi all-litið á annan
veg.
Eftir ræðu Steingríms töluðu þeir
ráðherra og síra Sig. Stefánsson og
þykir Isaýold rétt, að þær ræður verði
landsmönnum kunnar í heild sinni.
Þær voru á þessa leið:
Ráðherra. Þessi dagskrártillaga,
sem fram er komin, gefur mór tilefni
til að bæta nokkrum orSum viS það,
sem eg sagði um málið við 2. umræðu
hér í deildinni.
Þó að eg sé mótfallinn því, að þ e 11 a
frumvarp, sem nú liggur fyrir, verði
samþykt sem lög frá Alþingi, og verði
yfir höfuð að ráða frá þvi, að málið sé
afgreitt í frumvarpsformi frá þinginu
í þetta skifti, þá er það engan vegin
svo að skilja, að eg só andvígur því,
að ísland fái sór löppiltan sórstakan
fána, er táknað geti stöðu þess sem
sórstakt land með sórstakri þjóð, þeg-
ar slíkt getur orðið svo, að oss só til
nokkurs sæmdarauka.
Ástæðurnar fyrir afstöðu þeirri, sem
eg nú hefi orðið að taka og verð að
taka gagnvart fánafrumvarpinu, eru
alt aðrar. Eins og eg hefi margBÍnnis
tekið fram, álít eg máliS ótímabært
nú, og óhyggilegt á ýmsan hátt að
hreyfa fyrstu málaleitunum við kon-
unginn um þetta mál í föstu frumvarps
formi, sem ekki má frá víkja, þótt
hann hefði eitthvað að athuga. Þessu
máli horfir að því leyti öðruvísi við
&a öðrum málum, sem þingiS hefir til
meðferðar, að vór eigum hór aS etja
gegn þeirri lógskýring eSa stjórnmála-
kenning frá fornu fari, aS fánamál
yfirleitt, þ. e. alt er aS fána lýtur hór
á landi, só »sameiginlegt mál«, og liggi
þannig ekki undir valdsviS Alþingis,
— auk þess sem málið er þess eðlis,
að það tekur sórstaklega til konung-
dómsins. Þegar af þeirri ástæðu er
nauðsynlegt að varast þær aðferðir,
sem hleypt geti stífni í málið frá upp-
hafi.
Ennfremur er frumvarpið svo Btutt-
aralegt, óákveðið og aS sumu leyti
óheppilega orðað, að jafnvel einnig
af þeirri ástæSu ut af fyrir sig virSist
mér þaS ekki til þess falliS að verða
að lögum. Breytingin, sem samþykt
var hér í deildinni, að hafa orðið »fána«
í stað »landsfána« hefir ekki gert
frumvarpið ákveðnara nó minkað hætt
una á ágreiningi og deilum um réttan
skilning þess. Só það skilið eins og
nefndarálit meiri hluta nefndarinnar
hér í deildinni segir aS eigi aS skilja
það, sem só aS það geri enga breytingu
á neinum núgildaudi lögum, þá er
hætt viS, aS sumum kynni aS virSast
nokkuð 1/tið á unniS við það. Eg tel
það eina afleiSinguna af þvi, aS byrj-
að er frumvarpsleiðina af alþingis hálfu,
að ekki hefir veriS taliS vogandi að fara
opinskátt fram á meira en hið allra
minsta m i n i m u m.
Þó að það skifti litlu í samanburði
viS annaS, má og telja það galla á
frumvarpinu, hve orðalagiS í 1. gr. :
»Hér á landi skal vera lóggiltur fáni«
er óviðkunnanlegt, ef ekki villandi,
sórstaklega fyrir útlendinga, er lesa
lögin á útlenda tungu, og sjá þau dag-
sett og staðsett í Danmórku, undir-
skrifuð af konungi á Amalienborg.
Fyrir þá liggur beinast við að halda,
að »Hór á landi« merki Danmörk en
ekki Island. — En, sem sagt, þetta
er nú smáræði.
Af þessum upptöldu ástæSum verð
eg að vera þeirrar skoðunar, að ekki
só rótt að samþykkja þetta frumvarp,
heldur verSi aS velja aðra leið til þess
að láta í Ijósi vilja þingsins. I dag-
skrártillögunni er einmitt bent á þá
leið, sem eg álít róttasta.
Verði tillagan samþykt, þá mun eg
telja mér skylt að bregðast ekki því
trausti, sem þar er lýst, og gjóra það,
sem í mínu valdi stendur, til þess að
fá framgengt því, er þar er fariS fram
á. Mun eg skýra H. Hátign konung-
inum frá óskum þingsins, bera fram
fyrir hann tillögu um, aS fyrir næsta
alþingi verSi lagt stjórnarfrumvarp um
þetta efní, og leggja áherzlu á að því
verði framgengt. Ætti það frumvarp
að vera í öllu falli skýrara og ákveðn-
ara en þetta, ef til vill líka nokkru
víðtækara en nefndarálit meiri hlutans
hór í deildinni segir fyvir. Ef stjórn-
arskrárbreytingin verður samþykt hór
í deildinni, og þar af leiðandi auka
þing næsta sumar, verður biðin þá
ekki löng, þangað til menn fengju að
vita af eða á um þetta mál, og tæki-
færi til nýrra ráðstafana meS nýjum
kröftum, ef ekki lánast þessi tilraun.
Þetta álít eg þá aðferS sem só 1 í k-
1 e g u s t til þess aS fá framgengt sór-
stökum islenzkum fána, sem einhver
dálítill fengur væri í; en aS samþykkja
þetta frumvarp nú, álít eg beint skað-
legt fyrir málið sjálft. Því að jafnvel
þótt staSfesting fengist, sem mjög verS-
ur aS telja vafasamt, þá væri þar meS
loku skotiS fyrir tilraunir til þess að
fá betri, ákveðnari og ef til vill víð-
tækari ákvæSi um þetta efni í náinni
framtíS. Þeir, sera vilja fánamálinu
vel, ættu því aS aamþykkja þessa rök-
studdu dagskrá.
Sig. Stefánsson. Mór hefir skilist,
aS mótstaSa hæstv. ráðherra gegn þessu
frumvarpi væri einkum fólgin í því að
hann teldi máliS ekki nógu vel undir
búiS til aS leggjast að þessu sinni fyr
ir Hans Hátign konunginn, sem lög
frá alþingi. Málið þess eðlis, að þingið
ætti áður að vita um vilja hans.
Nú hefir hann lyst þvi yfir í þess-
ari hv. deild, að þessar mótbárur hans
snertu alls ekki fánamálið sjálft, því
væri hann einlæglega hlyntur eins og
hann þættist áður hafa sýnt í n e f n d-
i n n i, en með frumvarpi þessu væri
miklu minna unnið en æskilegt væri.
Sökum þess gæti hann ekki lóð flutn-
ingi þess fyrir H. H. konunginum það
fylgi, sem hann anuars teldi sór skylt
að veita því.
En nú hefir hann lýst því skyrt
yfir að hann vilji gera alt sem í hans
valdi stendur til þess á næsta þingi
aS geta lagt fram stjórnarfrumvarp um
íslenzkan fána, setn ekki væri v e r r a,
heldur betraen þetta frumvarp,
sem óneitanlega er aS því er mór skilst
ekki svo greinilega orSað, sem skyldi,
og getur því orkað nokkurs tvímælis,
hvernig skilja eigi.
Svona skýra yfirlýsing hefir hæstv.
ráðherra ekki fyr gefið á þessu þingi,
aS minst'i kosti ekki hér í deildiruii.
Að þessu leyti horfir málinu nokkuð
öðruvísi við en áður.
En málinu horfir að öSru leyti svo
viS, hvort sem litiS er til þjóSarinnar,
þingsins eSa afstöSu ráSherrans, aS
honum má vera þaS full-ljóst, aS sé
sú leiS farin, sem hin rókstudda dag-
skrá, sem fram er komin, bendir á og
hann ekki getur sýnt þann árangur
af viðleitni sinni aS koma málinu í
betra horf en það nú er í, eSa meS
öSrum orSum kemur meS erindisleysu
fram fyrir næsta þing, þá muni draga
upp þá bliku hór á landi, er þaS ól
kæmi úr, sem hann eða hver ráSherra
sem væri mætti lítt á móti halda.
Aftur á móti myndi hann hljóta
þökk allra góSra íslendinga, ef honum
tækist aS reka þetta erindi, er hann
nú telur sig fúsan til, meS góSum
árangri. Sjálfum honum væri þaS og
ekki minst hagkvæmt.
Frestun málsins myndi og í augum
allra einlægra fylgismanna þess talin
aS hafa veriS viturlega ráSin, yrði hún
til þess, að fyrir næsta þingi lægi
stjórnarfrumvarp um fánann betur úr
garði gert að formi og efni en þetta
frumvarp, enda skiftir það minstu hvort
lög um fánann fást árinu fyr eða
seinna.
Mál þetta er einn þáttur úr sam-
bandsmálinu og mér þykir mikiS undir
því komiS, aS meSferS þingsins á því
spilli ekki í neinu góSri samvinnu viS
stjórnmálamenn Dana og konunginn í
sambandsmálinu, en til þess er dag-
skrárleiSín aS þessu sinni öllu líklegri
en frumvarpsleiSin. Eg mun því greiSa
atkvæSi meS dagskránni, en eg tek
það skýrt fram, að eg geri það meS
þeim formála, að hæstv. ráSherra standi
viS þá yfrlýsing sína, aS hann geri
alt sem í hans valdi stendur
til þess aS koma meS betra frumvarp
á næsta þingi og fylgi því málinu fram
til sigurs meS einlægri og röksamlegri
viSleitni, aS koma því í það horf, er
allir réttsýnir menn mega vel við una.
Fleiri tóku eigi til máls og hafa
fánavinir ýmsir í Ed. sagt ísafold,
að þeir hafi með þögninni viljað sýna
megnustu vanþóknun sína á þeim
brögðum, sem fánamálið hafi verið
beitt með frávillings-háttalagi síra
Sig. Stef.
Rökstudda dagskráin var síðan
samþykt með 7 : 6 atkv.: Með henni
greiddu atkv.: Stgr. Jónsson, sira
Einar Jónsson, Eiríkur Briem, Guðj.
Guðlaugsson, fiilíus Havsteen, Sig.
Stefánsson og Þórarinn Jónsson.
Móti henni greiddu atkv.: síra Björn
Þorláksson, Guðm. Björnsson, Hákon
Kristófersson, Jón Jónatansson, Jósef
Björnsson og Sigurður Eggerz.
Var það eigi sízt gleðilegt, að
Guðm. Björnsson reyndist nii sem
fyrri staðfastur fánavinur. Samkv.
því hvernig net öll eru úr garði
gerð á þingi, hefðu ýmsir fremur
búist við, að hann færi í föt síra
Sig. Stef. við þetta tækifæri, úr því
nokkur þurfti til þess að verða. —
En hann hefir eigi viljað hafa »lik
fánans« á samvizkunni og vel sé hon-
um fyrir það.
I ræðum sínum halda þeir því
fram ráðherra og síra Sig. St., að
þessi leiðin, sem nii er samþykt, sé
líklegri til sigurs en að samþykkja
frumvarpið.
I því efni erum vér á gagnólíkri
skoðun. Vér teljum engan vafa á
því, að ef á annað borð er mótstaða
af konungsvaldsins hálfu gegn því,
að vér íslendingar fáum sérstakan
fána löggiltan, þá er það sannarlega
ekki ráðið til þess að vinna bug á
þeirri mótstöðu, að hopa á siðustu
stundu, sýna á sér veilu, rétt þegar
frumvarpið er að sigla inn í þá
traustu höfn, sem heitir: Lög frá al-
pinqi.
Vér segjum eý, með því að ástæðu-
laust virðist alveg að svo stöddu að
gera ráð fyrir, að konungsvaldið fari
að rísa i móti óskum hinnar ísl.
þjóðar í máli, sem vér hljótum að
halda fram, að sé algert sérmál vort.
Þvi þarf endilega að gera ráð- fyrir,
að konungur vor snúist móti ein-
lægum áhugamálum íslenzku þjóðar-
innar, sem honum hlýtur að vera
ant um að gera til geðs, ef hann
vill góður konungur reynast oss,
svo sem hann, hinn núv. konungur
vor á kyn til ?
En ef svo væri, að óvinir vorir
í Danmörku hefðu haft fortölur í
frammi við konungsvaldið að spyrna
á móti því, að vér fáum sérstakan
fána — þá getur hver maður sagt
sér sjálfur, að ólíku traustari er að-
staðan og vænlegri til framgangs
málinu, ef að baki stendur: sampykt
lög frá alþingi og ráðherraembættið
lagt við staðfesting, heldur en áskor-
un til ráðherra um að tala við kon-
ung og gera sitt til, að stjórnarfrv.
verði lagt fyrir næsta þing.
Að taka. upp þessa aðferðina eftir
að málið er búið að ganga í frum-
varpsformi boðleið gegnum báðar
deildir — það er að sýna veilu, sem
aldrei átti til að vera eða fram að
koma, og sízt eftir tíðindin í vor.
Það hefði verið miklu betra, að
ekkert frumvarp hefði komið fram í
þinginu heldur en að fá þenna endir
á málið.
Frumvarpslaust hefði þá átt í þings-
ályktunarformi að skora á ráðherra
að leggja frumvarp fyrir næsta þing.
En sú leiðin var ekki valin, ein-
mitt vegna þess, að vinum fánans
þótti frumvarpsleiðin tryggari miklu
og vænlegri til sigurs.
Úr ókurteisinni gagnvart konungi,
sem ráðherra talar um og Stgr. Jóns-
syni verður svo tiðrætt um í nefnd-
aráliti sínu (sjá siðasta blað) finst oss
heldur ekkert gerandi. Það er nú
einusinni svo, að konungar í þing-
ræðislöndum verða oft að geia fleira
en þeim gott þykir persónulega. Og
ef sá mælikvarðinn væri á lagður
hvert frumvarp, að þeim eða þeim
konungi persónulega geðjist að því,
þá mundu færri frumvörp að lögum
verða en hentugt væri. En þegar
þingin eru búin að gera frv. að lög-
um, þá skal mikið til, að konungs-
valdið neiti þeim staðfestingar. Oss
er nær að halda, að ef sömu aðferð-
inni hefði verið beitt í aðflutnings-
bannsfrv., eins og þeirri, sem fán-
anum er fyrirhuguð, þá hefði kon-
ungsvaldið verið tregt til að sam-
þykkja, að bannið yrði lagt fyrir
þing sem stjórnarfrumvarp. En ein-
mitt vegna þess, að sú aðferðin var
höfð i baunmálinu, sem í&n&vinirnir
vildu hafa nú í fánamálinu, þá fór
um þau eins og fór, þrátt fyrir megna
mótspyrnu mikilsmegandi Dana o.fl.