Ísafold - 10.09.1913, Blaðsíða 1
iiiIiMH!iiiiiiniiiiiiiiniiii’«niili[iHM!!i:!;.«;i I
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða 1J dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
| TJppsögn (skrifl.)
I bundin við áramót,
| er ógild nema kom-
| in sé til utgefanda
1 fyrlr 1. oktbr. og
I só kaupandi skuld-
! laus við blaðið.
■ ........... ■
Reykjavík, miðvikudaginn 10. sept. 1913.
XXXX. árg.
I O. O F. 94959.
Alþýðafél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7~P
Augnlæknicg ókeypis í Lœkjarg. 2 myd. : -8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 1 3
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 7
Bœjargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og * 7
Byrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fif d • 8
íslandsbanki opinn 10—2*/« og B*/a—'7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 iðd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8*/• sibd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 á helgam.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn U-21/*, 51/*—6'/t. Bankastj. 12*2
Landsbókasafn 12—B og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrif8tofan opin frá >2 -2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafniö hvern virkan dag kl. 12—2
Landsslminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga dftga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. lf -1
Ifáttúrugripasafnió opiÓ l1/*—21/* á snnnnd,
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráósskrifstofnrnar opnar 10—4 dagL
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglor.gt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11 -12
Vifilstaðahælib. Heimsóki.a,rtimi 12—1
Þjóbmenjasafnió opib á hverjum degi 12—2.
Wýja B16
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Ný tfzka.
Mjög hlægilegt.
Sá sem hún elskar.
Amerískur sjónleikur.
Alheimsfréttir.
Nam Nam
er framtíðarvindillinn í Reykja-
vík. Fæst í
tóbaks- og sælgætisverzl.
á Hótel Island.
Sigfús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
lnn- & útflutningsverzlun.
Umhoðsverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Slmnefni: Blöndahl. — Hamburg.
Fánadrápið
í Efri deild.
Þess gátum vér í siðasta blaði, að
7 hefðu verið fánavinirnir í Ed. við
2. umræðu fánamálsins og með sam-
heldni þeirra væri fánafrv. trygð góð
afdrif í þinginu. Vér gátum þess
og að engin ástæða væri til þess að
ætla annað eu að fánavinirnir héldu
saman einnig við 3. umræðu.
En veðrabrigðin eru stundum skjót
í þingsölum vorum!
Laugardagurinn varð lukkudagur
fánans. Þá var fánafrumvarpið hreins-
að, fáninn formerkislaus samþyktur
i deildinni.
En á mánudaginn snerist blaðið
við, og mæðudagur fánans kom í
staðinn.
Eínn helzti fánavinurinn í deild-
inni, síra Siqurður Stefánsson gekk í
óvinaflokk fánans, brást algerlega
öllum vonum — rauf fylgismanna-
flokk fánans og marði í gegn með
atkvæði sinu rökstudda dagskrá, sem
sennilega verður, því miður, sú tál-
gröf, sem fánafrumvarpið eigi rís úr
fyrst um sinn.
Mánudagsatferlið í Ed. var á þessa
leið:
Fánafrv. hafði verið samþykt við
2. umr. í Ed. með þeirri breyting,
að 1. gr. var breytt svo, að þar stóð:
Hér á landi skal vera löggiltur ís-
lenzkur fáni, í stað landsíim.
Rökstudd dagskrá frá Eiríki Briem
um að afgreiða fánamálið ekki frá
þessu þingi var þá feld með 7 gegn
6 atkv. Einn þessara 7 var síra
Sig. Stef.
En við 3. umræðu öndverða reis
upp Steinqrímur Jónsson, 3. kgk. og
bar upp svolátandi rökstudda dagskrá:
»í trausti til þess, að ráðherra
skýri Hans Hátign konunginum
frá vilja alþingis í þessu máli og
beri það upp fyrir honum, og
stjórnin síðan leggi fyrir næsta
reglulegt alþingi frumvarp til laga
um íslenzkan fána — tekur deild-
in fyrir næsta mál á dagskrá«.
Vitaskuld átti þessi dagskrá að eiga
alveg sömu forlög og dagskráin við
2. umræðu, — ekkert það nýtt var
fram komið framan við tjóldin, sem
breytt gæti afstöðu deildarmanna.
En þetta fór eigi all-lítið á annan
veg.
Eftir ræðu Steingríms töluðu þeir
ráðherra og síra Sig. Stefánsson og
þykir Isafold rétt, að þær ræður verði
landsmönnum kunnar í heild sinni.
Þær voru á þessa leið:
Ráðherra. Þessi dagskrartillaga,
sem fram er komin, gefur mór tilefni
til aö bæta nokkrum orðum viS það,
sem eg sagði um málið við 2. umræðu
hér í deildinni.
Þó að eg sé mótfallinn því, að þ e 11 a
frumvarp, sem nú liggur fyrir, verði
samþykt sem lög frá Alþingi, og verði
yfir höfuð að ráða frá því, að málið só
afgreitt í frumvarpsformi frá þinginu
í þetta skifti, þá er það engan vegin
svo að skilja, að eg só andvígur því,
að ísland fái sór löggiltan sórstakan
fána, er táknað geti stöðu þess sem
sórstakt land með sórstakri þjóð, þeg-
ar slíkt getur orðið svo, að oss só til
nokkurs sæmdarauka.
Ástæðurnar fyrir afstöðu þeirri, sem
eg nú hefi orðið að taka og verð að
taka gagnvart fánafrumvarpinu, eru
alt aðrar. Eins og eg hefi margsinnis
tekið fram, álít eg máliö ótímabært
nú, og óhyggilegt á ýmsan hátt að
hreyfa fyrstu málaleitunum við kon-
unginn um þetta mál í föstu frumvarps
formi, sem ekki má frá víkja, þótt
hann hefði eitthvaö að athuga. Þessu
máli horfir að því leyti öðruvísi við
on öðrum málum, sem þingið hefir til
meðferðar, að vór eigum hór að etja
gegn þeirri lögskýring eða stjórnmála-
kenning frá fornu fari, að fánamál
yfirleitt, þ. e. alt er að fána lýtur hór
á landi, só »sameiginlegt mál«, og liggi
þannig ekki undir valdsvið Alþingis,
— auk þess sem málið er þess eðlis,
að það tekur sórstaklega til konung-
dómsins. Þegar af þeirri ástæðu er
nauðsynlegt að varast þær aöferöir,
sem hleypt geti stifni í málið frá upp-
hafi.
Ennfremur er frumvarpið svo stutt-
aralegt, óákveðið og að sumu leyti
óheppilega orðað, að jafnvel einnig
af þeirri ástæðu út af fyrir sig virðist
mór það ekki til þess fallið að verða
að lögum. Breytingin, sem samþykt
var hér í deildinni, að hafa orðið »fána«
í stað »landsfána« hefir ekki gert
frumvarpið ákveðnara nó minkað hætt
una á ágreiniugi og deilum um réttan
skilning þess. Só það skilið eins og
nefndarálit meiri hluta nefndarinnar
hór i deildinni segir að eigi að skilja
það, sem sé að það geri enga breytingu
á neinum núgildandi lögum, þá er
hætt við, að sumum kynni að virðast
nokkuð lítið á unnið við það. Eg tel
það eina afleiðinguna af því, að byrj-
að er frumvarpsleiðina af alþingis hálfu,
að ekki hefir verið talið vogandi að fara
opinskátt fram á meira en hið allra
minsta m i n i m u m.
Þó að það skifti litlu í samanburði
við annað, má og telja það galia á
frumvarpinu, hve orðalagið í 1. gr. :
»Hér á iandi skal vera löggiltur fáni«
er óviðkunnanlegt, ef ekki villandi,
sérstaklega fyrir útlendinga, er lesa
lögin á útlenda tungu, og sjá þau dag-
sett og staðsett í Danmörku, undir-
skrifuð af konnngi á Ámalienborg.
Fyrir þá liggur beinast við að halda,
að »Hór á landi« merki Danmörk en
ekki Island. — En, sem sagt, þetta
er nú smáræðl.
Af þessum upptöldu ástæðum verð
eg að vera þeirrar skoðunar, að ekki
só rótt að samþykkja þetta frumvarp,
heldur verði að velja aðra leið til þess
að láta í ljósi vilja þingsins. I dag-
skrártillögunni er einmitt bent á þá
leiö, sem eg áiít róttasta.
Verði tillagan samþykt, þá mun eg
telja mór skylt að bregðast ekki þvi
trausti, sem þar er lýst, og gjöra það,
sem í mínu valdi stendur, til þess að
fá framgengt því, er þar er farið fram
á. Mun eg skýra H. Hátign konung-
inum frá óskum þingsins, bera fram
fyrir hann tillögu um, að fyrir næsta
alþingi verði lagt stjórnarfrumvarp um
þetta efni, og leggja áherzlu á að því
verði framgengt. Ætti það frumvarp
að vera í öllu falli skýrara og ákveðn-
ara en þetta, ef til vill líka nokkru
víðtækara en nefndarálit meiri hlutans
hór í deildinni segir fyrir. Ef stjórn-
arskrárbreytingin verður samþykt hór
í deildinni, og þar af leiðandi auka
þing næsta sumar, verður biðin þá
ekki löng, þangað til menn fengju að
vita af eða á um þetta mál, og tæki-
færi til nýrra ráðstafana með nýjum
kröftum, ef ekki iánast þessi tiiraun.
Þetta álít eg þá aöferð sem só 1 í k-
1 e g u s t til þess að fá framgengt sór-
stökum islenzkum fána, sem einhver
dálítill fengur væri í; en að samþykkja
þetta frumvarp nú, álít eg beint skað-
legt fyrir málið sjálft. Því að jafnvel
þótt staðfesting fengist, sem mjög verð-
ur að telja vafasamt, þá væri þar með
loku skotið fyrir tilraunir til þess að
fá betri, ákveönari og ef til vill víð-
tækari ákvæöi um þetta efni í náinni
framtíð. Þeir, sera vilja fánamálinu
vel, ættu því að 3amþykkja þessa rök-
studdu dagskrá.
Sig. Stefánsson. Mér hefir skilist,
að mótstaða hæstv. ráðherra gegn þessu
frumvarpi væri einkum fólgin 1 því að
hann teldi málið ekki nógu vel undir
búið til að leggjast að þessu sinni fyr
ir Hans Hátign konunginn, sem lög
frá alþingi. Málið þess eðlis, að þingið
ætti áður að vita um vilja hans.
Nú hefir hann lýst því yfir í þess-
ari hv. deild, að þessar mótbárur hans
snertu alls ekki fánamáiið sjálft, því
væri hann einlæglega hlyntur eins og
hann þættist áður hafa sýnt í nef nd-
i n 11 i, en með frumvarpi þessu væri
miklu minna unnið en æskilegt væri.
Sökum þess gæti hann ekki lóð flutn-
ingi þess fyrir H. H. konunginum það
fylgi, sem hann annars teldi sór skylt
að veita því.
En nú hefir hann lýst því skýrt
yfir að hann vilji gera alt sem í hans
valdi stendur til þess á næsta þingi
að geta lagt fram stjórnarfrumvarp um
íslenzkan fána, sem ekki væri v e r r a,
heldur betraen þetta frumvarp,
sem óneitanlega er að því er mór skilst
ekkl svo greinilega orðaö, sem skyldi,
og getur því orkað nokkurs tvímælis,
hvernig skilja eigi.
Svona skýra yfirlýsing hefir hæstv.
ráðherra ekki fyr gefið á þessu þingi,
að minsti kosti ekki hór í deildinni.
Að þessu leyti horfir málinu nokkuð
öðruvísi við en áður.
En málinu horfir að öðru leyti svo
við, hvort sem litið er til þjóðarinnar,
þingsins eða afstöðu ráðherrans, að
honum má vera það full-ljóst, að só
sú leið farin, sem hin rökstudda dag-
skrá, sem fram er komin, bendir á og
hann ekki getur sýnt þann árangur
af viðleitni sinni að koma málinu í
betra horf en það nú er í, eða með
öðrum oröum kemur með erindisleysu
fram fyrir næsta þing, þá muni draga
upp þá bliku hér á landi, er það ól
kæmi úr, sem hann eða hver ráðherra
sem væri mætti lítt á móti halda.
Aftur á móti myndi hann hljóta
þökk allra góðra íslendinga, ef honum
tækist að reka þetta erindi, er hann
nú telur sig fúsan til, með góðum
árangri. Sjálfum honum væri það og
ekki minst hagkvæmt.
Frestun málsins myndi og í augum
allra einlægra fylgismanna þess talin
að hafa verið viturlega ráðin, yrði hún
til þess, að fyrir næsta þingi lægi
stjórnarfrumvarp um fánann betur úr
garði gert að formi og efni en þetta
frumvarp, enda skiftir það minstu hvort
lög um fánann fást árinu fyr eða
seinna.
Mái þetta er einn þáttur úr sam-
bandsmálinu og mór þykir mikið uudir
því komið, að meðferð þingsins á því
spilli ekki í neinu góðri samvinnu við
stjórnmálamenn Dana og konunginn í
sambandsmálinu, en til þess er dag-
skrárleiðin að þessu sinni öllu líklegri
en frumvarpsleiðin. Eg mun því greiöa
atkvæði með dagskránni, en eg tek
það skýrt fram, að eg geri það með
þeim formála, að hæstv. ráðherra standi
við þá yfrlýsing sína, að hann gerl
alt sem í hans valdi stendur
til þess að koma með betra frumvarp
á næsta þingi og fylgi því málinu fram
til sigurs með einlægri og röksamlegri
viðleitni, að koma því í það horf, er
allir róttsýnir menn mega vel við una.
Fleiri tóku eigi til máls og hafa
fánavinir ýmsir í Ed. sagt ísafold,
að þeir hafi með þögninni viljað sýna
megnustu vanþóknun sína á þeim
brögðum, sem fánamálið hafi verið
beitt með frávillings-háttalagi síra
Sig. Stef.
Rökstudda dagskráin var siðan
samþykt með 7 : 6 atkv.: Með henni
greiddu atkv.: Stgr. Jónsson, síra
Einar Jónsson, Eiríkur Briem, Guðj.
Guðlaugsson, Júlíus Havsteen, Sig.
Stefánsson og Þórarinn Jónsson.
Móti henni greiddu atkv.: síra Björn
Þorláksson, Guðm. Björnsson, Hákon
Kristófersson, Jón Jónatansson, Jósef
Björnsson og Sigurður Eggerz.
Var það eigi sízt gleðilegt, að
Guðm. Björnsson reyndist nú sem
fyrri staðfastur fánavinur. Samkv.
því hvernig net öll eru úr garði
gerð á þingi, hefðu ýmsir fremur
búist við, að hann færi í föt síra
Sig. Stef. við þetta tækifæri, úr því
nokkur þurfti til þess að verða. —
En hann hefir eigi viljað hafa »lík
fánans« á samvizkunni og vel sé hon-
um fyrir það.
í ræðum sínum halda þeir því
fram ráðherra og síra Sig. St., að
þessi leiðin, sem nú er samþykt, sé
líklegri til sigurs en að samþykkja
frumvarpið.
I því efni erum vér á gagnólíkri
skoðun. Vér teljum engan vafa á
því, að ef á annað borð er mótstaða
af konungsvaldsins hálfu gegn því,
að vér íslendingar fáum sérstakan
fána löggiltan, þá er það sannarlega
ekki ráðið til þess að vinna bug á
72. tölublað
þeirri mótstöðu, að hopa á siðustu
stundu, sýna á sér veilu, rétt þegar
frumvarpið er að sigla inn í þá
traustu höfn, sem heitir: Lög frá al-
pingi.
Vér segjum ef, með þvi að ástæðu-
laust virðist alveg að svo stöddu að
gera ráð fyrir, að konungsvaldið fari
að rísa á móti óskum hinnar isL
þjóðar i máli, sem vér hljótum að
halda fram, að sé algert sérmál vort.
Því þarf endilega að gera ráð fyrir,
að konungur vor snúist móti ein-
lægum áhugamálum íslenzku þjóðar-
innar, sem honum hlýtur að vera
ant um að gera til geðs, ef hann
vill góður konungur reynast oss,
svo sem hann, hinn núv. konungur
vor á kyn til ?
En ef svo væri, að óvinir vorir
i Danmörku hefðu haft fortölur í
frammi við konungsvaldið að spyrna
á móti því, að vér fáum sérstakan
fána — þá getur hver maður sagt
sér sjálfur, að óliku traustari er að-
staðan og vænlegri til framgangs
málinu, ef að baki stendur: sampykt
lög frá alþingi og ráðherraembættið
lagt við staðfesting, heldur en áskor-
un til ráðherra um að tala við kon-
ung og gera sitt til, að stjórnarfrv.
verði lagt fyrir næsta þing.
Að taka. upp þessa aðferðina eftir
að málið er búið að ganga í frum-
varpsformi boðleið gegnum báðar
deildir — það er að sýna veilu, sem
aldrei átti til að vera eða fram að
koma, og sízt eftir tíðindin í vor.
Það hefði verið miklu betra, að
ékkert frumvarp hefði komið fram í
þinginu heldur en að fá þenna endir
á málið.
Frumvarpslaust hefði þá átt í þings-
ályktunarformi að skora á ráðherra
að leggja frumvarp fyrir næsta þing.
En sú leiðin var ekki valin, ein-
mitt vegna þess, að vinum fánans
þótti frumvarpsleiðin tryggari miklu
og vænlegri til sigurs.
Úr ókurteisinni gagnvart konungi,
sem ráðherra talar um og Stgr. Jóns-
syni verður svo tíðrætt um i nefnd-
aráliti sínu (sjá síðasta blað) finst oss
heldur ekkert gerandi. Það er nú
einusinni svo, að konungar í þing-
ræðislöndum verða oft að gera fleira
en þeim gott þykir persónulega. Og
ef sá mælikvarðinn væri á lagður
hvert frumvarp, að þeim eða þeim
konungi persónulega geðjist að því,
þá mundu færri frumvörp að lögum
verða en hentugt væri. En þegar
þingin eru búin að gera frv. að lög-
um, þá skal mikið til, að konungs-
valdið neiti þeim staðfestingar. Oss
er nær að halda, að ef sömu aðferð-
inni hefði verið beitt í aðflutnings-
bannsfrv., eins og þeirri, sem fán-
anum er fyrirhuguð, þá hefði kon-
ungsvaldið verið tregt til að sam-
þykkja, að bannið yrði lagt fyrir
þing sem stjórnarfrumvarp. En ein-
mitt vegna þess, að sú aðferðin var
höfð í bannmálinu, sem fánavinirnir
vildu hafa nú í fánamálinu, þá fór
um þau eins og fór, þrátt fyrir megna
mótspyrnu mikilsmegandi Dana o.fl.
L