Ísafold - 08.08.1914, Blaðsíða 1

M^iuf«iiiHKiwii>n>iWiiMUi|iiiiiii<M'i'nm<»'i
Kemur út tvisvar
í viku. Verð ár>r.
4 kr., erlendis 5 kr.
eSa 1 Jdollar; borg-
ist fyrir miSjan júlí
erleiidis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLI. árg.
ísafoldarprentsmiðja. RitstjóiPÍ: Ólafur BjÖF]n.ssoll. Talsími 48.
Reykjavík, laugardaginn 8. ágúst 1914.
Uppsögn (skrlfl.)
bundin við áramót,
er óglld nema kom-
in só til ntgefamda
fyrír 1. oktbi. og
só kaupandl skuld-
laus við bíaðið.
E i
61. tölublað
Erí. símfregnir.
Frá Norðurálfu-óíriðnum.
Kaupmannahöfn, 4. ágúst 4,43 e. h.
Stórt sjómannaverkfall hér. »Sterling« og »Kong Helge« verða
að hætta siglingum fyrst um sinn. — (Skeytið barst afgreiðslu
Thores hér). __________
Til D. F. D. S. Leith 5. ág. kl. 10,28 árd.
Botnia er hingað komin (frá Kaupmannahöfn).
Glasgow, 4. ág. kl. 11,5 f. h.
Kolaútflutningur bannaður frá Bretlandi — (Skeytið er til John-
son & Kaaber). ___________
Til Nathan & Olsen Edinborg, 5. ág. kl. 9,30.
Enginn hveiti-útflutningur fyrst um sinn.
Til stjórnarráðsins. Khöfn, 5. ágúst.
Stjórnin danska hefir í kvöld kallað saman allan herinn vest-
an Stórabeltis og lagt neðansjávartundurvélar í Stórabelti og Litla-
belti.
Þjóðverjar hafa vaðið inn í Belgíu með 100 þús. manns.
Til Mr. G. Copland. Edinborg, 6. ágúst.
Allfr bankar á Englandi lokaðir til föstudags.
Vátryggingargjald hækkar um 10—20%.
London 5. ág. kl. 5 síðd.
Bretar hafa sökt tveim stórskipum Þjóðverja (Dreadnoughts),
tekið eitt, en hið fjórða komst undan á flótta út í Norðursjóinn.
Kaupmannahöfa 6. ág. kl. 7,25 e1 hád.
Ógurleg sjóorusta hefir staðið í grend við strendur Vestur-
Jótlands. Skipafjöldi ótölulegur. Úrslit óunn.
Til H. Zoega. Grimsby 7. ágúst.
Grimsby-höfn er lokuð vegna ófriðarins.
Til Mr. Berrie. Glasgow í gær.
Ófriðarhorfurnar eru óbreytar.
Til H. Zoega. Grimsby 7. ág. (kom hingað kl. 8). ^
Skipið skipstjórum að halda ekki til Grimsby fyr en með sér-
stökum fyrirskipunum.
Khöfn 7. ágúst, kl. 8,40.
Orustan í Norðursjónum (á Doggersbank) heldur áfram. Þjóð-
verjar hraktir suður að Hollandsströndum. — Belgar hafa rekið
af höndum sér Þjóðverjaárás hjá Luttich; 8000 Þjóðverjar fallnir.
— Sveaborg tekin. 40,000 þjóðverjar settir á land í Finnlandi.
Þórshöfn, Fær. 8. ág. kl. 9%.
Þjóðverjar hóta að segja ítölum stríð á hendur, ef þeir hjálpi
sér ekki.
Belgir hafa stöðvað innrás Þjóðverja í landið. Þjóðverjar biða
mikið manntjón. Englendingar hafa sent her frá Dover til Ostende
til þess að hjálpa Belgíu. Namur lögð í auðn, Þjóðverjar hafa
tekið Verviers. Englendingar hafa sökt þremur þýzkum beitiskip-
um í Norðursjónum.
Enskt beitiskip rekst á tundurdufl í Norðursjónum. 131 maður
druknar.
Serbar hafa unnið sigur á Austurríkismönnum á Dónárbökkum.
Botnía átti örðugt með að komast til og frá Leith. Fekk þar
eúgar vörur. Varð að taka herlóds út og inn Leithfjörðinn. Við
Orkneyjar var hún stöðvuð af ensku beitiskipi, sem heimtaði nafn
hennar og ákvörðunarstað. Lét hana síðan fara. 60 farþegar eru
Weð, en engir ferðamenn.
Ceres og Tjaldur eru stöðvuð í Leith.
Nýmæli.
Frh.
II.
Skugvahliðar pingrœðis.
Nýtt kosningajyrirkomulag.
Þegar þingræðið komst hér á með
stjórnarskrárbreytingunni 1903 þótt-
ust flestir hafa himin höndum grip-
ið. Mér duldist það ekki að svo
færi, hér sem annarstaðar, að því
fylgdu margir og miklir gallar og eg
tel það sjálfsagt að þeir tímar komi
er mjög verður um það rætt, hversu
vér getum úr þeim bætt.
Reynslan hefir sýnt það ótvirætt
á þessum fáu árum, að gallarnir
segja fljótt til sín.
Þingið hefir lengst af verið skift
í tvo andstceða flokka, sem berjast um
voldin framar öllu öðru. Þetta er
eðlileg afleiðing þess, að sá flokkur
fær öll völd í hendur, sem ræður
yfir einu eða tveimur atkvæðum fram
yfir hinn flokkinn. Stjórn landsins
verður ekki landsstjórn heldur flokks-
stjórn. A þinginu eru sifeldar við-
sjár milli flokkanna, en illdeilur og
ófriður, ef út af ber. Það mun og
sanni næst, að mörgum verður gjarn-
ara að líta á flokkshag en landshag.
Óðara en þingræðið kemst á, er
þingfriðnum slitið. Þingspilling og
flokkadeilur rísa að jafnaði upp og í
þessu erum vér ekki eftirbátar ann-
ara. .
Það breytist fleira en þingið.
Blöðin verða öll önnur. Þau verða
ætíð að harðsnúnum flokksblöðum,
sem gera ýmist að lofa alt, sem þeirra
flokkur hefst að, eða lasta alt, sem
andstæðingarnir gera. Kjósendur
þurfa meira en litla skarpskygni til
þess að greina rétt frá röngu þegar
flokksspillingin hleypur í blöðin og
sem mestu er logið. Flokkadráttur-
inn veldur blaðaspillingu. A þessum
fáu árum höfum vér orðið glögglega
varir við hana.
Og það breytist miklu fleira en
stjórnin, þingið og blöðin. — Kosn-
ingarnar gjörbreytast. Þær verða að
geysilegu kappsmáli milli flokkanna,
því á þeim veltur það hver við völd-
in er. Fundir eru haldnir, mikið
talað, blöðin ganga berserksgang og
þá er mörgu logið. Víðast er stór-
fé varið til hverra kosninga og vita
allir, að sumt fer í mútur. Hvað
lakast er það, að svo fer ætíð er
fram í sækir, að kjósendur ráða ekki
hverir í boði eru, því flokksstjórnir
sjá um það og þær spyrja ekki hver
muni hæfastur, heldur að eins hver
sé líklegastur til að ná kosningu og
verða jafnframt dyggur flokksmaður.
í stuttu máli, það rís upp margvís-
leg kosningaspilling.
Þannig gengur það erlendis. Vér
höfum fengið smjörþefinn af þessu
þó í smáum stíl sé. Og það er
ekki líklegt að vér verðum betri en
aðrir að þessu leyti er fram í sækir.
Og enn er eitt mikilvægt atriði
ótalið. Þingflokkarnir með flokks-
blöðum sinum valda því að sjálfur
landslýðurinn skiftist í illvíga flokka,
sem eiga í sífeldum erjum og tor-
tryggja hvorir aðra. Friðnum er
slitið í landinu. Þegar mikið geng-
ur á verður úr þessu nokkurs konar
innanlandsstyrjöld, þess á milli er ætíð
grunt á því góða. Úr öllu þessu
verður tilfinnanleg kjósendaspilhng. í
sumum héruðum vorum hefir mikið
á þessu borið og það svo, að mátt
refir heita hálfgerð landplága, víða
miklu minna, en engir munu hafa
:'arið allskostar varhluta af þessu góð-
gæti.
Þá er að lokum eitt atriði ótalið
og tel eg það ekki minstu varða:
Öll stjórnin er á hverfanda hveli.
Hvort sem hún er ill eða góð er
hún oltin úr völdunum þegar minst
vonum varir. Andstæðingaflokkur-
inn og blöð hans sitja um hana eins
og fjandinn um sál, leggja allar
hennar gerðir út á versta veg og fyr
eða síðar fara kjósendur að trúa því,
að eitthvað hljóti að vera bogið við
hana. Hún fer svo óðum að missa
fylgi. Þegar til kosninganna kemur
ná andstæðingarnir meiri hluta þing-
sæta og stjórnin er oltin úr völd-
unum.
Og hvað tekur svo við? í stað
gömlu stjórnarinnar, sem fengið
hafði meiri eða minni reynslu við
stjórnarstörfin koma ef til vill al-
gjörlega óreyndir, óvanir menn, sem
veitir alt erfiðara. Menn sem aldrei
hafa skipi stýrt eru nú alt í einu
settir við stýrið.
A einu ári eða tveimur fá þeir
smámsaman æfingu og reynslu. Þá
er viðbúið að alt fari aftur um hrygg,
stjórnin veltist úr völdum og ný
komi í staðinn, að minsta kosti hafa
hér orðið 4 stjórnarskifti á síðustu
6 árunum.
Ekki myndi nokkur óvitlaus mað-
ur haga þessu þannig ef um einfalt
félag væri að ræða, sem ræki ein-
hverja atvinnu. Það væri sjálfsagt
bein leið til þess að setja félagið á
hausinn.
Þessum sifeldu stjórnarbyltingum
fylgir auk kostnaðar annað verra.
Ef ekki er því meiri stjórnmála-
þroski í landinu, verður sin stjórn-
málastefna hvert árið. Hún verður
eins og stjórnin öll á hverfanda
hveli.
Sumir telja þetta ástand alt fram-
för og menningarvolt. Þeim finst
þessi innanlandsstyrjöld vottur um
heilbrigt þjóðarlíf. í mínum augum
er hatur og sundurlyndi böl, æsing
og hlutdrægni hættulegir gripir,
flokkalygin beinlínis skaðræði.
Eg hefi nú í fám orðum drepið
á nokkrar skuggahliðar þingræðis-
ins. Eg hefi ekki gert það i þeim
tilgangi að hvetja menn til að kasta
þingræðinu frá sér. Það er ekki
kominn tími til þess, ekki fyr en
gallarnir eru orðnir svo tilfinnanleg-
ir, að ekki þykir lengur unandi við.
Þá fyrst myndi róttæk breyting
verða skilin, fá fylgi alþýðu og
hylli hennar.
En má þá ekki breyta þessu að
einhverju leyti til batnaðar, bæta úr
einhverjum helztu göllunum?
Eg hygg að ýmsu mætti breyta
til batnaðar, án þess að valda að
öðru leyti nokkrum óhag eða trufl-
un. Eg skal minnast á fáein atriði,
sem mér hafa komið til hugar, en
því miður eru þau ekki framkvæm-
anleg í svipinn, úr því stjórnarskrár-
breytingin er gengin um garð. En
þetta skiftir minstu. Það er ekki
viturlegt að lögleiða umsvifalaust
nýmæli, sem ekkert hafa verið rædd.
Þó mér virðist að hér sé að ræða
um hyggilegar breytingar, þá er ekki
víst að þú sért mér sammála, lesari
góður, ekki víst nema íslenzk al-
þýða væri þeim fráhverf, að minsta
kosti í byrjun meðan málið er lítt
athugað.
Breyting alpingiskosninga.
Eins og öllum er kunnugt, kjós-
um vér nú til albingis 6. hvert ár.
Ef engin aukaþing eru haldin, vita
menn lítið um það, sízt með nokk-
urri vissu, hvort fylgi stjórnarinnar
vex að mun eða þverrar á þessu
árabili.
En svo rís kosningaaldan. Flokk-
arnir og blöð þeirra leggja nú til
höfuðorustu, sem geysar í nokkrar
vikur eða mánuði um land alt. Ef
kosningar eru sóttar af miklu kappi
má með fullum sanni segja að þjóð-
in sýkist blátt áfram af andlegu fári.
Vér sáum nokkurn vott þessa, er
barist var um uppkastið sæla.
En hver úrslit verða á þessum
vopnaviðskiftum, er mjög undir at-
vikum komið. Þau geta jafnvel ráð-
ið meiru en öll framkoma stjórnar-
innar á undanförnu kjörtimabili.
AUir vita hve miklu skiftir um
blöð flokkanna, hve mörg og stór
þau eru, hve vinsæl og vel úr garði
gerð. Sá flokkur sem mestu fé get-
ur eytt í blöð sín stendur venjulega
miklu betur að vígi.
Miklu skiftir það og hverju meg-
in vitfærustu. mennirnir eru, menn-
irnir sem skrifa ísmeygilega eins og
vinur vor Skallagrímur, eða orð-
hepnu mennirnir sem veitir létt að
yrkja meinlega vtsu, og finna hróp
og hnittiyrði sem festast við menn
og málefni, en svo hefir verið jafn-
an um »Ingólfs«-fólkið (»þess var
von að upp úr brceðingnum kæmi
gTiiturinn!«).
Það kveður meira að segja svo
mikið að þessu, að í raun og veru
geta kosningar um alt land oltið á
einni vel ritaðri grein, einni smell-
inni vísu, einu fyndnu hrópyrði,
sem gengur mann frá manni, líkt
og vísa Páls Jónssonar um þegn-
skylduvinnuna.
Og þær geta meira að segja að
nokkru leyti oltið á tómum missktln-
ingi! Eflaust hefir almennur mis-
skilningur á opna bréfinu um ríkis-
ráðsúrskurðinn átt drjúgan þátt í úr-
slitum síðustu kosninga.
Það getur með öðrum orðum far-
ið svo hvenær sem vera skal, að til-
viljun ein valdi pví að alt kollsteypist
í landinu, pingið gjörbreytist og stjórn-
in veltist úr völdum.
Þetta má að nokkru leyti tryggja
á einfaldan hátt.
1 stað pess að kjósa um land alt á
6 ára fresti, ættu kosningar
að fara fram í þriðiung
kjðrdæma annaðhvort ár.
En kjördæmi hvers þriðjungs ættu
að vera dreifð um land alt.
Með þessum hætti kýs hvert kjör-