Ísafold - 08.10.1914, Síða 2

306
ISAFOLD
En þessa huggandi von átt hann ekki kírkjunni að
þakka, heldur hreyfingu, sem enn viðast sætir óvild frá
kirkjunni. Þvi enn einu sinni berst mestöll kirkjan gegn
nýjum sannleika eða lítur smáum augum á hann, og
varpar í blindni frá sér því lyfinu, sem öflugast mun
reynast við efasemdum mannanna.
Rétt áður en hann lagðist banaleguna, hafði hann
byrjað að yrkja erfiljóð eftir einhvern vina sinna, að því
er frekast verður séð. Að eins tíu línur voru komnar á
blaðið, ekki full tvö erindi. Með leyfi ástvinar hans les
eg þau hér upp:
»Og nú fór sól að nálgast æginn
og nú var gott að hvíla sig
og vakna upp ungur einhvern daginn
með eilífð glaða kring um sig.
Nú opnar fangið fóstran góða
og faðmar þreytta barnið sitt;
hún býr þar hlýtt um brjóstið móða
og blessað lokað augað þitt.
Hún veit hve bjartur bjarminn var,
þótt brosin glöðu sofi þar«.
Eg sé ekki betur en þetta taki af öll tvímæli um,
með hvers konar von í brjósti hann hafi dáið. Með þessu
hefir hann óafvitandi ort erfiljóð eftir sjálfan sig. Brjóstið
hans hafði lengi verið mótt. Angu hans voru fögur, en
aldrei fegurri en í dauðanum. Og nú sofa glöðu brosin.
— Og vér þykjumst líka mega trúa þvi, að hann hafi
þegar reynt, hve ununarfult þetta er:
»að vakna upp aftur einhvern daginn
með eilífð glaða kring um sig«.
Og nú sér hannn enn betur en han eitt sinn grunaði, hve
ófullkomin þekking vor er hér í heimi, og hve varhuga-
vert er að dæma tilveruna alla út frá þe iing efnishyggju-
mannanna einni saman. Eg gæti trúað, að honum fyndist
nú þörf að skafa eitthvað út af fullyrðingum þeirra. En
ætli vér kirkjumennirnir ættum ekki lika að vera varkárir.
Vísast er, að jafnvel sumum trúfræðikennurunum finnist
þeir þurfa að skafa ýmislegt út af fullyrðingum sínum er
yfir í eilífðina kemur, því að orð Páls munu reynast
sönn; »Þegar hið fullkomna kemur, þá líður það undirlok,
sem er i molum«. Eitt hið trúhneigðasta skáld, er ísland hefir
eignast, minnist á þetta sama í einu kvæði sinu og gerir
ráð fyrir, að tilfinningin muni verða lik fyrir því, er yfir
um kernur, hve skamt vér höfum skynjað og lítið vitað:
»Hérvistar drambið fiá mér fer,
eg finn er kemur þar,
að allir vöðum villu hér,
vitrir og heimskingjar«.
En í hinni fullkomnu þekking, er þar fæst, hljóta
allir á sínum tima að læknast af vantraustinu, er þeir
hafa hýst í brjósti hér í lífi, eða efanum um, að tilveran
stefni að vísdómsfullu markmiði.
Og þegar vér horfum inn í hina óendanlegu tilveru,
mænum héðan úr jarðlífinu upp á eilifðartindinn, hversu
litill verður þá munurinn á skoöunum vorum. Bilið
milli vor verður svo skamt, að þess gætir varla. Vér
lendum allir í sömu linunni og það verður í raun og veru »ein
trú og ein von«. Vér finnum öll til þess, hve mjög dauðinn
sættir oss. En ekkert máttugra sáttarvald er til en eilífðar-
trúin eða eilifðarvonin, þegar hún verður að veruleik og
er annað og meira en reykkend óvissa.
En þótt oss mjög mörg hafi eitt sinn greint á í trúar-
skoðunum við hið framliðna skáld, þá erum vér honum
öll þakklát fyrir hin fögru og innilegu ljóð hans, ekki
sizt fyrir þau, sem hann orti um ættjörð vora. Þegar vér
minnumst þess, stöndum vér öll samhuga kring um kistu
hans. íslandi unni hann og sögu vorri og tungu af ein-
lægum hug, og þessa ást sina hefir hann túlkað í hreim-
þýðum kvæðum, er seint munu fyrnast. Og eitt þeirra
verður bráðum sungið.
Vér erum að kveðja hann. Vér nöfum talað til
hans. En sjálfur er hann þagnaður og má ekki lengur
til vor mæla. Fyrir þvi á vel við, að vér látutn hann að
síðustu ávarpa oss með einu sinu yndislegasta kvæði. Lagið
hafði mörgum árum áður en hann orti kvæðið undirbúið
hug hans; það hafði eitt kvöld vaggað honum svo blíðlega,
sett hann í þær stellingar, að hann ásetti sér að yrkja
undir þvi síðar, er hann vildi leggja sig til. En liggnr
máttur ljóðanna ekki í þessu sama? Þau vagga hug vor-
um, stilla hann svo, að samúðinni og öllu hinu bezta
skýtur upp í hug vorum. Vér kveðjum hann öll með
samúð og þakklæti.
En sú samúð nær einnig til ykkar allra-nánustu ást-
vinanna, sem með honurn lifðuð daglega og til ykkar
systkyna hans. — Þér, sem um mörg undanfarin ár
hafið staðið við hlið hans og létt honum byrði lifsins
með ástríki yðar og stakri umönnun og gert bjart
og hlýtt í kring um hann, gleymið því ekki, að dauðinn
fær engin ástarbönd slitið að fullu; munið það, að ekki
sízt vegna yðar og barnanna þráði hann eilífðina. Og
látið það gleðja yður, að þér áttuð eigi lítinn þátt í því
að sætta hann við Hfið og kveikja hjá honum eilífðarvon-
ina. Treystið því, að guð er enn verndari ekkna og
faðir föðurlausra, og getur enn haldið blessun sinni yfir
yður og börnunum ykkar. Þau hafa nú mist föður og
um leið leikbróður sinn; því að það var hann þeim jafn-
framt. Guð styrki yður i stríðinu og láti eilífðartrúna
verja yður, svo að tómleikur hjartans verði ekki of til-
finnanlegur eftir svo mikinn missi. Kærleikshugsanir fá
brúað djúpið, er heimana skilur, og þær verða að bærium,
sem enn geta orðið honum til blessunar, þótt hann sé
horfinn yður sýnum.
Vér höfum hér yfir við kistu hans að lokum hið
fagra erindi enska skáldsins, er hann dáðist svo mjög að
bæði á frummálinu og eigi síður fyrir það, hve snildarlega
það er þýtt á vora tungu:
Ef elskan sú, sem altrygg lifir hel,
oss æðri heiminn kærri verða lætur;
ef þar, sem hér, er ástríkt andaðs þel
og augað sama, nema að það ei grætur, —
hve mundi þangað sæl þá virðast sýn,
hve sætt í dauða’ að lúta höfði sínu,
og héðan svífa, er allur ótti dvín,
ó eilífð! fyrir dýrðarljósi þinu.
Ræða Bjarna Jónssonar frá Vogi.
Credo ego yos mirari, quid sit, cur ego potis-
simum surrexerim (Undrast munu þér, hverju það
sætir, er eg stend upp öðrum fremur). Því að hér
ætti að standa í mínum sporum nokkur sá, er hefði
umboð til þess, að flytja þessu framliðna þjóðskáldi
voru þakkir þjóðarinnar. Mér er eigi skylt að tala
i nafni alþjóðar, en að þessu sinni mun eg þó hætta
til að flytja Þorsteini Erlingssyni skilnaðarkveðju í
hennar orða stað, því að eg veit að mér er það
heimilt. Mun eg því reyna að stilla svo orðum sem
þjóðin mundi gera, ef hún gæti sjálf flutt kveðjuna.
Þjóðin segir svo:
»Mér hefir borið margt þungt að höndum og eg
hefi oft átt um sárt að -binda, því að oft hjó sá, er
hlífa skyldi. Leiddi af því ófrelsi og áþján og
margra alda niðdimma nótt. En þá varð mér það
til bjargar að starfsamir og andríkir snillingar gerðu
mér hvíldarheim fagurra sólargeisla. Þangað leitaði
hugurinn ljóss og gleði, þegar örlagamyrkrið lagðist
yflr land og hug. Þar vakti orðsnildin mér unað,
þótt hið ytra léti úlfagnauð óstjórnar og illviðra.
Þar átti eg hávamál að lífslögmáli, þótt eg yrði að
beygja mig á marga lund fyrir ólögum þeim, sem
gengu i landinu. Þar átti eg höfuðlausn hugargöfgi
og gáfum, þótt hið ytra væri allar illvættir settar
tíl höfuðs mér. Þaðan er mér og runnin virðing og
þökk meðal þjóðanna, en þaðan aftur sú umbót, sem
orðin er á högum minum. — Og enn á eg mestar
vonir mínar undir því, að mér daprist eigi andar-
þroskinn, að vísindi og listir afli mér þess ölnboga-
rúms í heiminum, sem eg þarf til þess að ná fullu
frelsi og fullri virðing annara þjóða. Mannfæð og
fátækt gera það eigi.
Undrist því engi, þótt eg setji starfsmenn mína
í heimi listar og mannvits skör hærra en aðra menn.
Undrist þvi engi, þótt eg harmi fráfall þessa skálds
míns, þessa þjóðskálds, sem legst nú til hvíldar við
brjóst móður sinnar. Þvi að margan dýrgrip hefir
hann gefið mér í listasafn mitt og öll hans ástundun
var að auðga og fegra þann hugsjónaheim, sem var
mér heimur ljóss og lífs í náttmyrkri liðinna alda
og er nú heimur vona minna og verður mér sigur-
gjafi. Þakklæti er mér því eigi síður ríkt í hug en
sorgin. Þorsteinn og aðrir slíkir gera eigi sem aðrir
menn að vinna mér til þrifa og fá um leið umbun
og ávöxt verka sinna, heldur taka þeir sér á herðar
þyngstu og erfiðustu verkin, sem bera mér allan
ávöxtinn, en þeim engan. Enda er það trú manna
hér á landi, að það só eigi gæfumerki að vera skáld
eður listamaður. Sú trú er á því bygð, að þeir
leggja það í sölurnar, sem aðrir nefna hamingju, en
það eru hagsmunir, til þess að verja öllum kröftum
sínum í þjónustu hugsjónanna. En einmitt þess
vegna er mér skyldast að þakka þessum starfsmönn-
um mínum, þess vegna er þakklætið mér ríkast í
hug yfir moldum þessa manns.
Harpa Þorsteins átti til mjúka óma, svo létta
og huggleðjandi sem morgungeisla, og fegurð láðs
og lagar speglaðist oft í Ijóðum hans, eins og kvöld-
roðinn í niðandi blálind. Hann kunni að láta ljósálfa
dansa eftir stuðlafallinu í Ijóðum sínum, og þá gat
ekki lævirkinn keppt með von um sigur við hreim
hans í máli og kveðandi. í þeim flokki eru þau
ljóð hans, sem æ munu lifa á vörum alþýðu. En
sama harpa bjó og yfir sárum og beizkum ómi. Því
að Þorsteinn var bardagamaður. Hann sótti fast að
og lét skammt höggva í milli, en harpan var vopn
hans. Og hann varð fyrir ákalsi og óvild margra
manna fyrir ádeilukvæði sín. Var hann til dæmis
eitt sinn á Alþingi sakaður um að þetta væri spill-
ingar kvæði. En þá stóð upp einn af merkustu
prestum þessa lands og varði Þorstein, sagði sem
satt var, að gremja hans bæri vitni um sterka ást
á rétti og sannleika. Vil eg heimfæra ádeilukvæði
hans undir orð franska skáldsins um byltingar:
Þær spretta af gremju yfir undangengnu ranglæti.
Þær eru harðhentar, en eftir á er játað að þær hafi
hafið þjóðina og mannkynið á hærra menningarstig.
Ádeilan er eins sprottin af gremju yfir órétti, sem
undan er genginn, hún bítur sárt, en eftir á sannast
að hún hefir þroskað þjóðina. Hafi Þorsteinn þökk
fyrir gremjuljóð sín. En þótt ádeilukvæðin bökuðu
honum ilt umtal og óvild, þá er nú öðru máli að
gegna, því að:
öfundar hugur horfinn er úr landi
hefir nú sigur vegið skáldsins andi.
Þú varst sókndjarfur bardagamaður Þorsteinn
Erlingsson, og vopn áttir þú gott, þar sem var
harpa þín. Hún var einsog sverðin gömlu, sem bitu
á alt, en höfðu lífstein undir hjöltunum. En herbún-
aður þinn var að öðru leyti ónógur, því að þú áttir
í mörg horn að líta; áttir að standast aðkast manna,
áttir að verjast þrálátri ásókn fátæktarinnar. Þetta
er hverjum manni ærin mótstaða. En auk þess áttir
þú helming ævi þinnar að verjast lífshættlegum
miljónahersveitum hins »hvíta dauða«.
»Þetta er að kunna vel til vígs
og vera lands síns hnoss,
en skundum fyrr en fellur hann«,
segir Sandels herforingi í kvæði Runebergs, er hann
sá einn mann berjast við ógrynni liðs. En þeir Sandels
komu ofseint. Og eg sá ofseint og eg sá of óljóst,.
hversu uauðulega þú varst staddur. Nú er um sein-
an að bæta þér það upp, en margur mundi nú fús
á að kaupa dýrt hin óortu kvæði þín, sá er lítt var
þess hvetjandi, að þér væri hjálpað til að leggja
líf þitt og krafta fram óskift til þeirra stórvirkja,
sem þú varst fær til að vinna, en ekki þeir.
En það er ekki um seinan að þakka. Enda
fylgir þér nú einlægt þakklæti mitt til grafar«.
Svofelda kveðju þjóðarinnar flyt eg þessu óska-
barni framtiðarinnar. En minna vil eg á það um
leið, að þótt þakklæti í verki nái eigi lengur til
Þorsteins, þá munu þeir hér nær staddir og honum
nákomnir, er það mætti til ná.
Að ending legg eg þenna litla ljóðsveig á kistu,
þjóðskáldsin:
Laufaþytinn og lækjarnið
lézt þú í stuðla falla,
ljósálfadans og lóuklið,
litprýði blómavalla.
Þýðleikans minnist brúðurin blárra fjalla.
Heyrði stundum með hrannagný
hafrót í strengjum gjalla,
þórdunur bragnum bornar í
bergmála um hamrastalla.
Styrkleikann elskar brúðurin blárra fjalla.
Heyrði þar niðraf hvörmum tár
höfug og úrig falla,
auminginn vonlaus sefa-sár
sáran á hjálp að kalla.
Mildinni ann hún, brúðurin blárra fjalla.
Níðingshættinum hatursljóð
hörpuna lézt þú gjalla,
sem þá bálvinda áhlaup óð
ýlfra um jökulskalla.
Gremjuna þakkar brúðurin blárra fjalla.
Frelsis vonum þú ortir óð,
áhrínsbraginn þinn snjalla,
einstakling frjálsum, frjálsri þjóð:
frjálsa vildir þú alla.
Frjáls skal hún verða, brúðurin blárra fjalla.
Hugsjón festir þú ástir á,
engum þær vanst að spjalla,
hugsjónum kveikt bar hjartans þrá
hreinleika vetrarmjalla.
Hugsjónum elst hún, brúðurin blárra fjalla.
Torfylt er fyrir skildi skarð,
sköpum má engi halla,
sár til ólífis síðast varð
söngvarinn góði að falla.
Kveður nú svaninn, brúðurin blárra fjalla.
Jarðarför þorsteins Erlingssonar.
Svo margt fólk fylgdi Þorsteini
Erlingssyni til grafar að ekki komust
nándarnærri allir inn í Fríkirkjuna.
Heima voru fyrst sungin kveðju-
ljóð frá konu og börnum, er ort
hafði Bjarni frá Vogi. Þá flutti síra
Maqnús Helqason einkar hugðnæma
húskveðju, sem birtast mun í Nýju
Kirkjublaði. Þá voru sungin önnur
kveðjuljóð lika frá konu og börnum
eftir Guðm. Guðmundsson og loks
Hallgrimssálmurinn: Af því að út
var leiddur.
Á leiðinni frá heimilinu að Frí-
kirkjunni lék lúðraflokkur Helga
Helgasonar í fararbroddi nokkur
sorgarlög. En við kirkjudyrnar tóku
sex vinir Þ. E. við kistunni og báru
hana inn í kirkjuna. Kirkjan var
veglega prýdd svörtum klæðum og
ijósum skrýdd.
Athöfnin þar hófst með því, að
sungin voru 3 fyrstu versin af minn-
ingarljóðum Guðm. Guðmundssonar.
Þá gekk Bjarni ýrá Vogi í kórdyr
og kvaddi Þorstein í nafni íslenzku
þjóðarinnar bæði í stuðluðu og
óstuðluðu máli. Haraldur Nielsson
prófessor flutti því næst snildar fall-
ega ræðu. Hvorttveggja þessar
ræður eru birtar í ísafold í dag.
Eftir ræðurnar söng Einar E.
Hjörleifsson 3 erindi úr Aldamótar-
ljóðum Þorsteins og loks söng söng-
flokkurinn (10 menn úr söngfél. 17.
júni) lafneska sálminn: Requiem
æternam.
Úr kirkjunni var kistan borin af
6 skáldum, þeim Jóni Ólafssyni,
Bjarna frá Vogi, Einari Hjörleifssyni,
Þorsteini Gíslasyni, Guðm. Magnús-
syni og Guðm. Guðmundssyni.
Nýmæli,
Síðasti kaflinn af grein G. H. bið
ur næsta blaðs, vegna þrengsla.
Fisksalan til Englands.
Matthías Þórðarson útgerðarmaður,
form. Fiskifólags íslands ritar nýlega
fólaginu og segir, að flotamálaráðuneyt'
ið brezka telji skipaleiðina að vestur-
strönd Englands (til Fleetwood) örugga.
Hann segir fiskmarkað í Fleetwood
iremur góðan og »útlit fyrir, að hann
hækki seinna, þar sem fiskkaupmenn
eru smámsaman að koma hingað til
fiskkaupa, en hafa yfirgefið markaðinn
í Hull og Grimsby«.
-----------...................
I