Ísafold - 14.10.1914, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
éi'lendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrlfl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
ln só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld-
laus vlð blaðlð.
M nii.i iiiiniiiniiii»iiimiii»iiiniiinniniiinnii»n M
XLI. árg.
Reykjavík, miðvikdaginn 14. október 1914.
...=3
79. tölublað
Hlutleysi Islands.
í sumar á þingi gerði Guðm. land-
læknir Björnsson fyrirspurn til ráð-
herra um það, hvort stjórnin hefði
gert eða ætlaði sér að gera nokkrar
ráðstafanir til þess að tryggja sér-
staklega hlutleysi íslands, ef Dan-
mörk lenti i ófriðnum.
Út af þessari fyrirspurn ritar Hol-
geir Wiebe magister grein í danska
blaðið Hovedstaden 12. sept. Segir
hann að fyrirspurnin hafi «með
nokkrum rökum vakið þykkju i hóp
Dana«. Hann segir, að slík fyrir-
spurn sé »vægast sagt óviðeigandi«
og kailar það óskiljanlegt, að hátt-
settur embættismaður og ákveðinn
sambandsmaður skuli hafa leyft sér
að koma með slíka fyrirspurn.
Hann minnist þvinæst á fram-
kvæmdir Magnusar konferenzráðs í
ófrðnum 1807—1814 — þá er hann
fekk komið því til leiðar, að hlut-
leysi vort var viðurkent af Breta
hálfu — þótt í striði ættu við Dani.
En hann kveður ólíku saman að
jafna nú og þá. Þá hafi Danmörk
þegar verið lent i stríðinu, en nú sé
þvi svo farið, að »Danmörk (og þar
með ísland) hafi þegar lýst hlut-
leysi sínu«.
Ef danska stjórnin færi nú að snúa
sér til utanríkisstjórna annara ríkja
með tilmælum á þá vísu, er hann
kveður G. B. gera ráð fyrir í fyrir-
spurn sinni —mundi það talið móðg-
un við þær stjórnir og lýsa miður
hreinum tilgangi af Dana hálfu og
aukþessspor í áttinatilviðurkenningar
á skilnaði. »Hlutleysi íslands« árin
1907—1914 var afbrigði sem ástæðu-
laust er að fárast yfir; sérstakt hlut-
leysi íslands nú væri óhæfa, auk
þess, sem það mundi aldrei fást.
Vér skulum eigi fara langt út í
þá sálma að ræða þessar athuga-
semdir Holgers Wiehe.
En sökum þess, að það er eins
og ósk af vorri hálfu um að reyna
að halda hrutleysi voru i ófriði, hvað
sem i skærist; sé skoðuð sem óvild-
armerki í Dana garð — jafnvel af
svo skilningsgóðum manni og Hol-
ger Wiehe, þarf að benda á enn af
nýju, að þetta erjfullkominn misskiln-
ingur.
Því skyldi það lýsa nokkurri óvild
til Dana og verðskulda óhœju-nafn,
þótt vér viljum í iengstu lög komast
hjá ófriði, vér, sem liggjum svo afar
fjarri ófriðarstöðvunum, og engin
ófriðarþjóðanna getur í sjálfu sér
haft neitt gagn af. Er hægt að lá
oss, þótt vér óskum að búa svo í
haginn, ef unt er, að vér getum
siglt í friði með þessa fáa botnvörp-
unga — þótt sambandsþjóð vor,
Danir, kynnu að verða neyddir til
ófriðar, sem allir óska að eigi verði ?
Og hvaða akkur væri Dönum, ef
svo færi, í því, að hlutleysi vort
væri þá eigi lengur viðurkent?
Það fáum vér eigi séð. Gagn
getum vér ekkert gert þeim í ófriði
eins og allir vita, fremur en þeir
gætu varið ísland. Þessvegna getum
?ér eigi neitað, að oss furðaði á því,
að það skyldi einmitt verk Holger
^Viehe, sem á þessa lund tæki í
Þessar eðlilögu óskir, sem spretta af
sömu hvötum og hjá öðrum þjóð-
urci, er óska hlutleysi sitt varðveitt.
vonum vér að við nánari íhugun
átti hann og aðrir góðir Danir sig
\ þessu máli, sjái, að engin óvild
til Dana felst þar bak við, og veiti
því liðlegar undirtektir, ef eitthvað
kæmi til um þær.
A.lþýöufél.bókasafn Templaras. S kl. 7—0
Borgrarstjóraskrifstofan opin virka daga 11 ~8
og 6—7
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i -7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og 5
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—10 siðd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/• slbd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 á belgnm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn H-21/*, 61/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—S og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaóarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrngripasafnib opib l1/*—21/* á snnnnd.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifil8tabahælib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnib opið sd., þd. fmd. 12—2,
Skrifstofa
Eimskipafélags íslands.
Landsbankanum (uppi).
Opin daglega kl. 5—7.
Talsími 409.
Hjörtur Hjartarson yfirdóms-
lögmaður, Bókhl.stíg 10. Sími 28.
Venjul. heima 12Ú2—2 og 4—j1/^-
Frá þýzkum sjónarhóli.
AmerikumaSur lýsir styrjöldinni.
----- Nl.
Serbiu, þessa litla, kámuga skræl-
ingjalands hefir naumast verið minst
í þessari grimmu veraldarglimu.
Misgerðir Serba hafa að eins verið
notaðar sem átylla af Rússum og
Bretum. Svo árum skiftir hafa
Serbar beitt Austurriki óhyggilegum
og bleyðilegum undirróðri. Hið
eigingjarna mark sitt hafa þeir kallað
»Panslavismus«, reynt að dylja það
með þessu háklingjandi nafni. Þessa
hreyfing hafa Rússar stutt leynt og
ljóst. Loks kom til morðið á ríkis-
erfingjanum, og var það ekki verk
trylts einstaklings, heldur samsæri
að nokkuru leyti í embættismanna
hópi. Og þá var Austurrikismönn-
um nóg boðið. í Vínarborg hefði
orðið uppreisn, ef Austurrikismenn
hefðu engar bætur heimtað. Blöð
Serba vörðu verkið, kölluðu það
»ófriðar-ráðstöfun« og Serbar gera
morðingjana nú að pislarvottum
fósturjarðarinnar. Austurriki hefir,
eftir ráðum stjórnarinnar i Berlín,
sint öllum réttmætum kröfum Rússa.
Enginn maður í Austurríki vildi
hleypa á stað heimsstyrjöld vegna
þessa morðs. Um það hugsuðu
Rússar eigi og nú byrjaði samkepni
í ósannindum milli Rússa og Breta,
er skaut Serbum langt aftur fyrir.
Það er alveg nýtt og mjög sárt, að
brezku blöðin reynast nú bæði
ósanninda- og svívirðinga-smiðjur.
Jafnvel Mr. Asquith hefir margsinnis
lýst yfir, að Bretland væri óháð og
hefði enga leynisamninga. En f
Berlin vissu menn, að hann fór með
ósannindi, því að hernaðaraðferðin
kvað hafa verið lengi rædd i her-
stjórnar-ráðinu. Rússakeisari og ráð-
herrar hans gáfu svonefnt dreng-
skaparorð fyrir því, að eigi yrði
vígbúist, en í Berlín vissu menn,
að þeir sögðu ósatt, þvi leyniskip-
anir um vígbúnað höfðu legið á
borðinu hjá herstjórnarráðinu.
Frakkland hlýtur maður að kenna
i brjósti um. Það hefir verið dreg-
ið út i ófrið, án þess nokkur áhugi
væri fyrir honum. Á því lendir
borgun stórra reikninga og það mun
liggja eftir sigrað og í sárum. Og
ennfremur verður það að bera böl-
bænir hinna sviknu og prettuðu
Belga. Þýzkaland, og einkum Vil-
hjálmur keisari, langaði til að geta
hlíft Frakklandi og Belgíu. Allstað-
ar kveður við: »Aumingja, fagra
Frakkland, þvi var það svo blint«.
Gegn Frökkum er styrjöldin rekin
haturslaust. En Bretlandi verður það
til ævarandi skammar, að það hefir
gert óheilagt samband við hina
daunillu hrægamma, sem krukka í
vesalings bændurna rússnesku og
troðið i duftið hverja þá hugsjón,
sem það hingað til hefir barist fyrir.
Rússar vildu hafa ófrið sökum þess,
að þeir hugðu hinn almáttka flota
Breta geta unnið það, sem þeir sjálfir
voru of veikir og duglausir til.
Bretar voru svo grunnhygnir og
vondir, að þeir hugðu sig geta kom-
ið Þýzkalandi á kné með aðstoð
Frakka og Rússa og þar með haldið
heimsveldi sínu. Síðar munu þeir
sjá, að þeir hafa glatað bæði verzl-
un og sóma sínum. Það feikna-
ódæði að siga Japönum á Þjóðverja
í Austur-Asiu mun guð almáttugur
aldrei geta fyrirgefið, nema stór frið-
þæging komi fyrir. Hvort refsing
Englands kemur fram i missi heims-
valds þess eða erfiðleikum í Indlandi
— verður sagan að sýna, en refs-
ingin kemur — og verður afdrifa-
mikil, því að þetta verk er hið mesta
afbrot við kristindóminn, við Japan,
við Bandaríkin og við Kina. Aum-
ingja Frakkar! Þeir hafa haldið i
fáfræði sinni bæði sögu og landfræði-
legri, að Bretar, Prússar og Belgar
mundu hjálpa sér að fá »hefnd«.
Daglega svifu þeim fyrir sjónum
uppspuna-fréttir um að jafnaðar-
mannaflokkurinn þýzki væri í þann
veginn að gera uppreisn, og bylting-
arhugurinn ólgaði vegna harðstjóra-
drotnunar keisarans, og svo hafa
þeir loks hoppað inn á — ófriðinn.
Að þeim skuli til hugar koma, að
ofáts-auðmennirnir drambsömu, er
sitja i makindum i Lundúnaklúbbun-
um, kæri sig mikið um sæmd Frakk-
lands. Bretar héldu í grunnhygnis-
fáfræði sinni, að Þýzkalandskeisari
gerði ekki annað dag og nótt en að
hugsa um landgöngu á Bretlandi
og vonuðu, að Rússar og Frakkar
gætu veikt svo hinn hataða andstæð-
ing, að Bretland fengi haldið ein-
veldi sínu, án þess að leggja það á
sig að hlita heraga og afla sér áreið-
anlegrar vitneskju um viðburðina. í
stað draumanna er nú komið hið
raunverulega ástand. Hver einasti
sundrungargerill í Þýzkalandi er
druknaður í hinni miklu þjóðarhreyf-
ingu. Því að hver maður litur nú
á ófriðinn sem baráttu um hið hæsta
í lífinu og gengur í hann gunnreifur.
Jafnaðarmenn standa i þéttri fylk-
ing með hinum stjórnmálaflokkun-
um. Þeir fórna fé sínu og fjörvi
feðra, sona og foringja sinna fyrir
fósturjörðina. Þeir handsöluðu það
keisaranum að berjast fyrir hinu
góða málefni fram í rauðan dauð-
ann. Og keisarinn sat ekki hjá og
horfði á, heldur fór sjálfur með alía
sex syni sína i hernaðinn. Og
keisarasynirnir hafa ekki hlíft sér,
heldur verið jafnan þar sem bardag-
inn var harðastur. Tveir prinzar,
frændur keisarans, eru þegar fallnir.
Greifar og barónar, bændur og búa-
lið keppast í drengilegri framsókn í
orustunni.
Hver sá er viðstaddur hefði verið
undirbúningsdagana, þegar mest
brann í hugum manna, mundi ætla
að hann væri við altarisgöngu. Eng-
inn hlátur heyrðist á götunni. En
það var eins og rafmagn væri í
loftinu og hver um sig reyndi að
gera landi sinu einhvern greiða.
»Vor guð er borg á bjargi trrust*
heyrðist sungið í hverri kirkju og
einnig á strætum úti. Menn, sem
sjálfsagt höfðu eigi gert bæn sína
síðan í æsku, þyrptust utan um her-
prestana og sungu hina voldugu,
gömlu þýzku sálma af guðmóði.
Gamlir hermenn tóku fram einkenn-
isbúninga sína og brýndu sverðin.
Hetjurnar frá Wörth, Metz og Sedan
voru sem ungir í annað sinn. Kon-
urnar fundu sér allar eitthvað til að
gera af því sem á lá og gengu að
því verki.
Fé er eigi eytt að óþörfu, en
enginn skortur er sjáanlegur. Vöru-
verðið hefir ekki hækkað, heldur
jafnvel lækkað. Uppskeran hefir
verið ágæt og viðskiftabolmagnið
furðulega, sem í landinu býr, sjá
allir og viðurkenna með þakklæti.
Enginn svangur maðnr fyrir finst,
og örbirgðin, sem er svo mikil i
Lundúnum, jafnvel á friðartímum
gerir naumast vart við sig á Þýzka-
landi, þótt á styrjaldartímum sé.
Vísindalif! Þjóðverja, embættisfærsla,
trúarlíf, samfara samvizkusemi, frjáls-
lyndi og áreiðanleik hafa vakið að-
dáun alls heimsins.
Enginn gerir lítið úr hinum ægi-
legu andstæðingum og feiknastarf-
inu, sem fram undan er. Glíman
er grimm, en enginn efast um lok
hennar. Með alvöru og stillingu,
en ljóma i augum, gengur þýzka
þjóðin í þessa heljar-styrjöld og með
rósemi og þakklætishug mun Þýzka-
land sliðra hið sigursæla sverð og
tryggja síðan heiminum langvinnan,
þráðan frið.
Engan ósigur hafa Þjóðverjar enn
beðið og allar fyrirætlanir herstjórn-
arráðsins hafa verið framkvæmdar
samkvæmt áætlun. Hin hræðilega
refsinorn fer áfram án tafar, til þess
að kyrkja samsæri, sem á lygum er
reist, og Þýzkaland mun sitja áfram
samhuga, fast fyrir og sigursælt i
öndvegi Norðurálfu og beina henni
braut áfram. 9. sept.
Thomas C. Hall (New-York)
valinn Roosevelt-prófessor við
Berlínarháskóla
árin 1915—1916.
Athugasemd ritstjóra. Vór ætlum
lesendum ísafoldar að kunna að draga
fra, eftir því sem þörf er á, hinum
hiklausu fullyrðingum og stórskömm-
um, sem þessi höfundur lætur dynja
á andstæðingum Þjóðverja. En eins
og latneska máitækið segir : A ud i atu r
et altera pars (Rótt er að hlusta
einnig á hinn málsaðila). Og símfregn-
ir allar og flestar aðrar fréttir af strið-
inu koma hingað frá Bretlandi, svo að
eigi er nema rétt og sjálfsagt, að eitt-
hvað só sagt frá skoðunum þeim, er
Þjóðverjum eru hlyntar. Þessi grein
hins ameríska prófessors sýnir ljóst
hvað þjóðarhræringin þýzka er ótrú-
lega, afskaplega róttæk og mikil fyrir
sór, að hann, óþýzkur maðurinn, skuli
þó svo gagntekinn — svona hjartan-
lega hispurslaus í ósanngirni sinni gagn-
vart bandamönnum og eigi sjáandi neitt
gott í fari þeirra.
ÞessL grein ber eindreginn vott um
hið sárgrætilega hatur, sem Þjóðverjar
auðsjáanlega hafa lagt á Breta. Eve
úrslitamikið það getur orðið fyrir fram-
tíðarmenning heimsins, fær enginn
dæmt um enn, þótt fullyrða megi þeg-
ar að það tjón verði ómetanlegt.
Vór höfum heyrt, að sumum hafi
þótt grein þessi hvassorðari en svo, að
birta bæri í blaði í hlutlausu ríki. En
það fáum vór eigi sóð. Og víst er um
það, að blöð á Norðurlöndum hafa birt
ýmislegt ómýkra en þetta, sem báðir
málsaðilar hafa látið fjúka hvor um
annan.
ísafold mun hór eftir eins og hing-
að til reyna að skýra frá skoðunum
b e g g j a málsaðila á viðburðum ófrið-
arins og orsökum og afleiðingum þeirra
og dómum um þá. Birtir t. d. í dag
aðra grein um hryðjuverk Þjóðverja,
einnig eftir Ameríkumann.
Þá fyrst er fullkomins hlutleysis
gæit, ef svo er farið að. En algert
hlutleysi hlýtur að vera vort æðsta
boðorð meðan á ófriðnum stendur.
Harður vetur eða góður.
Hvort verður heldur, spurði Geir
á Hofi Jón bónda á Fornastekk
hérna á dögunum. Jón fletti upp í
gamla »Atla« og segir svo: Þegar
snjóar í bygð i september, þá vænta
menn þess, að snjólítið verði fram
að jólum. »En spákonan í Dala-
sýslu, sem kvað hafa spáð því», segir
Geir, »að fáar skepnur muni á lífi
á íslandi vorið 1915«. »Ojá«, segir
Jón, «en sumir halda að hann þarna
Dalakollur hafi búið söguna til, til
þess að hafa eitthvað i fréttum að
segja, en aðrir meina að þetta sé
sama vizkudísin og spáði í fyrra-
vetur eftir draumum, að ísland yrði
sokkið í sjó rpi8. Sá hún það tákn«
að með rauðu letri, trúi eg.
En hvað sem þessu líður er ávalt
hyggilegast að búast við mesta vetri
eftir þetta stutta og þurklitla sumar.
Hættulegastar verða útbeitarjarðirnar,
Ef hver bóndi á landinu setur að
eins á ær og sauði og kýr og þarfa
hesta og ætlar hverri á 3 þurrabands-
hesta af fóðurgæfu heyi, hvern hest
140 pd., og 40 hesta handa kúnni
(160 pd.) og 12 hesta handa hverju
hrossi, þá mun alt fara vel, enginn
fjárfellir verða, þótt gefa þurfi 26—
30 vikur, sem annars eru fá dæmi,
nema » Langaveturinn« 1913—1914,
sem er eins dæmi, ekki að hörku,
heldur fyrir jarðbönn um alt land.