Ísafold - 24.07.1915, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
samt sem áður hefði orðið tals-
verður munur á þeim úrskurði og
úrskurðinum, sem nú hefir verið
gefinn út. í fyrsta 1-agi hafði því
aldrei verið slegið ótvírætt föstu,
að skilyrðið um breytanleik úr-
skurðarins yrði ekki tekið upp í
úrskurðinn og í öðru lagi lá fyrir
bein yfirlýsing konungs um það,
að engin breyting yrði gerð á úr-
skurðinum, fyr en staðfest yrðu
samiandslög, sem alþingi ög rlkis-
Jnng hefðu samþykt. Hefði alþingi
og ráðherra Islandj gengið að
þessu þegjandi, þá hefði legið
fyrir loforð til ríkisþingsins um
það, að breyting gæti ekki á orð-
ið nema með samþykki þess.
Þetta var hið stóra millibil og
vegna þessa var eg með því að
samþykkja fyrirvarann á síðasta
þingi. Af þessu er það jafnframt
ljóst að eg get ekki fallist á
ástæður hv. 2. þm. Rvk. (J. M.)
fyrir afstöðu Heimastjórnarmanna
í þessu máli, eins og sumir hv.
þm. hafa gefið í skyn að eg gerði.
Eg lít svo á, að hið eina, sem
menn halda að geti gert það að
verkum, að úrskurðinum verði
ekki breytt án íhlutunar danskra
stjórnarvalda séu þessi orð kon-
ungs, sem hv. þm. segja, að hann
hafi tekið upp eftir forsætisráð-
herranum. Það er nú eina hald-
akkerið. Eins og eg hefi þegar
sýnt fram á, þá er ekki hægt að
líta svo á, að orð konungs komi
fram í því formi, að Dönum sé
lofað, að enginn breyting verði
gerð á úrskurðinum án íhlutunar
þeirra. Það þarf ekki annað en
lesa upp orðin sjálf til þess að
sjá, að það er ósamræmi milli
orða forsætisráðherrans og kon-
ungs. Og það, að konungur með
orðunum »jafntrygg skipun® geti
ekki átt við annað en það, sem
liggur í opna bréfinu 20. okt.
1913, eins og haldið hefir verið
fram, er bersýnilega rangt. Það
gerði ráð fyrir rétti danska ríkis-
þingsim til ihlutunar — en í þess-
um tilgreindu orðum konungs
liggur ekkert slíkt og engin átylla
fyrir íhlutunarrétti danskra stjórn-
arvalda. Ef alþingi vildi nú
lægt verið rekin á grundvelli sam-
bandsmálsins. Einlægt er vitnað i
gömul lög og gamlan rétt, viðvíkj-
andi sjálfstæðisrétti vorum. En sá
galli á framkvæmdinni og stefnunni,
að þótt réttarsaga vor heimili oss
fullan sjálfstæðisrétt, þá gefur hún
oss þó aldrei heimild til að kjósa
oss hvaða samband við aðrar þjóðir,
sem oss kann að detta í hug að
girnast. En út á það virðist barátta
vor mest hafa gengið, að fá einir að
hreiðra um oss í skjöli Dana, án
þeirra tilhlutunar. Máske er þetta
ekki ætlun vor, en svona kemur
það út.
Barátta vor er sem sé full af mót-
sögnum, í bæði einu og öðru. —
Einn og einn maður getur reyndar
skrifað mjög rökvislega, en honum
ber þá ekki saman við aðra, og fáir
eða enginn sér merg málsins, sem
ber að ganga ót frá. — Gömlu
grisku sófistunum var ekki brugðið
um órökvísi, heldur hitt, að þeir
væru síður vandir að sjónarmiðun-
um.
Og svo er hér. Menn ganga út
frá þvi, þó skritið sé, að Danir séu
að reyna að veiða oss í net laganna,
og því þurfum vér að neyta alls
fimleika, til þess að lenda ekki i
möskvunum. Lögfræðingar vorir
haga sér einlægt eins og þeir haldi
að Danir séu að reyna að taka oss
koma á »jafntryggu skipulagi®, og
gerðiþað einmitt með því að koma
á akipulaginu aera var, þ. e. breyta
stjórnarskránni og setja ríkisráðs-
ákvæðið inn í hana aftur, þá mun
enginn hv. þm. vera í vafa um,
að það sé hægt án íhlutunar
danskra stjórnarvalda. En með
þess konar ákvæði yrði konungs-
úrskurðinum frá 19. júní síðastl.
breytt — og án íhlutunar Dana.
Hv. frams.m. (S. E.) spurði
mig í ræðu sinni í gær, hvort eg
áliti fyrirvara alþingis 1914 skýr-
an. Eg vildi ekki svara honum
í miðri ræðu hans, þvi að eg
hafði ekki orðið. Nú skal eg
svara honum því, að eg álít per-
sónuiega, að fyrirvarinn sé skýr,
en hv. flokksbræður hans sumir
hafa verið á annari skoðun og það
þegar frá byrjun, eins og t. d. hv.
þm. N.-Þ. (B. Sv.). Hann kvað það
eina af aðalástæðunum til þess,
að hann vildi ekki greiða fyrir-
varanum atkvæði, að hann teldi
hann ekki nógu skýran og það
hefir komið fram í ræðum fleiri
hv. skoðanabræðra framsögum.
(S. E.), að hægt sé að leggja
ýmsan skilning í fyrirvarann.
Hv. þm. N.-Þ. (B. Sv.) sagði um
hv. framsögum. (S. E.) að hann
hefði ekki breytt skoðun sinni
síðan i vetur, en gaf í skyn að
hann hefði breytt henni 30. nóv.
síðastl. (Ben. Sv.: Rangfærsla).
Eg taldi rétt að leggja þennan
skilning í orð hv. þm. (B. Sv.),.
þar sem eg hefi áður heyrt hann
viðhafa lík orð.
Eg skal ekki dvelja mikið við
annað í ræðu hv. framsögum. (S.
E.) en það sem hann var að tala
um yfirlýsingu hinna 23 þing-
manna í vetur. Eins og eg tók
fram í gær hefir mér virzt hv.
framsögum. (S. E.) leggja aðal-
áherzluna á þessa yfirlýsingu og
mér hefir fundist hann leggja tals-
vert meira upp úr henni en orð
hennar sjálfrar gefa tilefni til.
Þess vegna las eg yfirlýsinguna
upp og sýndi fram á, að hann
hefði ekki haft heimild til þess
að skýra hana á þennan hátt, er
hann gerði. Til þess að hrekja
á mismælum og reyna að Iáta oss
samþykkja eitthvað loðið, er oss
finnist girnilegt, en sem þeir svo á
eftir geti skýrt sér í vil. —
Þetta datt mér lika í hug fyrst,
en reynslan hefir bara sannað, að
þetta er ekki rétt, og ber að heilsa
því með ánægju.
Allir sem hafa lesið blöð Dana,
vita það, að þeir eru einlægt að
stagast á því, hvort ekki muni hægt
að gera oss ánægða, og hvort aldrei
muni vera hægt að fá að vita hvað
þjóðin hér heima vilji. — En það
fá þeir bara aldrei að vita! — Auð-
vitað óvíst hvort þeir mundu nú
telja sig ánægða, er þeir hefðu feng-
ið að vita það, en hvað um það.
Um það eru þeir að spyrja. Því
ekki að reyna að segja þeim það?
Ef lögstreitumenn vorir'halda að
Danir séu hræddir við pd, þá er
hætt við að þeim skjátlist. — Þvi
að eý það væri ætlun Dana að nauðga
oss, þá mundu þeir víst ekki láta
oss velja voþnin, sem þeir álitu sér
skeinuhættust. — Annars vita það
allir reyndir menn og skynsamir, og
lögfræðingar þó bezt allra, að ef
út í tómar lögfræðilegar réttarskýr-
ingar er farið, þá eru sjónarmiðin
arið mórs’ og ólík, sem hægt er að
ganga út frá, og þegar sá meiri
máttar vill það við hafa, velur hann
það sjónarmiðið, sem honum sýnist.
þessi ummæli min hefir hv. fram-
sögum. (S. E.) nú leeið orð, sem
eftir mér eru höfð í ísafold í vet-
ur og tillögu sem eg kom fram
með á fundi hér í bæ skömmu
eftir að hann kom úr utanför
sinni. Blaðið getur þess, að eg
hafi »lýst því yfir, að ráðherra
hefði komið fram í fullu saroræmi
við þingmeirihlutann og skilning
hans á fyrirvara alþingis«. Og
í tillögunni stendur, »að skoðanir
ráðherra hafi verið í samræmi
við vilja meiri hluta kjósenda
fyrir síðustu kosningar*. Eins
og frásögnin ber með sér, þá er
hér sagt í 4 linum frá kortérs-
ræðu og því harlaónákvæmlega
frá skýrt. En ræðuna ber að
skoða í sambandi við ræðu hæstv.
ráðherra, sem þá var, framsögu-
manns nú, er hann hafði haldið
áður á fundinum. Þar sér maður
hvað hann telur aðalatriðið. Með
leyfi hæstv. forseta skal eg leyfa
mér að lesa þaö uppt:
»Ef eg hefði tekið á móti stað-
festingu stjórnarskrárfrumvarps-
ins, sem var þeim skilyrðum
bundið frá hendi konungs, að
samtímis væri gefin út tilkynn-
ing til dönsku þjóðarinnar undir-
rituð af forsætisráðherranum um,
að á úrskurðinum um málafram-
hurðinn gœti engin breyting orðið
fyr en réttarsambandinu milli Dan-
merkur og Islands vœri breytt með
lögum samþyktum af alþingi og
ríki8degi — var þá hægt að breyta
úrskurðinum eins og hverjum
öðrum íslenzkum konungsúr-
skurði? Því fer mjög fjarri; því
konungur var þá á mjög ótvíræð-
an hátt búinn að binda vilja sinn
við skilyrði, sem íslenzkt löggjaf-
arvald og íslenzk stjórnarvöld
réðu ekki yfir. Með öðrum orð-
um: uppburður málanna var þá
orðinn fastur og óhreyfanlegur i
ríkisráðinu þangað til ríkisþing-
inu þóknaðist að fallast á lög um
sambandið. Þessu verður erfitt
að neita. Eða því halda menn
nú, að auglýsingunni til dönsku
þjóðarinnar sé haldið svo fast
fram frá danskri hlið, ef hún þar
væri skoðuð þýðingarlaus*.
Þetta var aðalatriðið og það
En ef hann er hins vegar sanngjarn,
þá virðir hann jilja og frjálsræði
hins minni máttar alveg eins fyrir
það þótt hann viti allar lagasetning-
ar sér hagstæðar gagnvart honum.
Hér er að gá að því, að i þessari
viðureign (Dana og íslendinga) eig-
ast við tvö samningsvöld, þar sem
annað vegna máttar síns getur gjört
sig að dómara, þegar það vill. Sér
þá hver maður að það er margfalt
meira unnið við það, fyrir þann
minni máttar, ef hægt væri að tal-
ast við í fullum og ótvíræðum mein-
ingum um hvors annars vilja, held-
ur en að hafa alt á huldu og eiga
alt sitt undir skýringum eftir á. —
Sama væri að segja, enda þórt deil-
an væri ekki við dómarann sjálfan.
Lögstreitan er því í eðli sinu mjög
ófullkomin aðferð og endar með að
vera skaðleg, ef Dönum færi að
finnast að vér ætla að »snúa á sigc.
Á slíkan hátt gefa menn nefnilega
aldrei upp ótilneyddir það, sem þeir
mundu gjöra góðfúslega með öðru
móti. Svo mikið ættu þó allir þeir
að vita, sem komið hafa nærri mála-
ferlum.
Þá er og lögstreitan síðast en
ekki sízt fyiir þá eina skuld óhæfi-
leg, að hún er einlægt svo óskýr og
krókótt í*skýringum sinum, að pjóð-
in öll getur aldrsi fylgt henni með
lífi og sál.
var vegna þessa að honum var
neitað um staðfesting stjórnar-
skrárinnar. Og þessi orð þáver-
andi ráðherra eru i fullu sam-
ræmi við það, sem sagt hafði
verið um málið á flokksfundum
og víðar, þegar verið var að semja
fyrirvarann.
Það var einhver, sem sagði í
þessu sambandi, að auglýsingin
út af fyrir sig væri þýðingarlaust
atriði; það, sem þýðingu hefði,
væri það, hvað i auglýsingunni
stæði. Þetta er alveg rétt, og
það var einmitt vegna þess, sem
í auglýsingunni átti að standa,
sem sé að úrskurðinum yrði ekki
breytt nema ný sambandslög yrðu
sett, að vér vildum ekki hafa
auglýsinguna. Og því var það,
að þegar hv. flutnm. (S. E.) var
í Kaupmannahöfn í haust «g bar
málið undir flokksmenn sína sím-
leiðis, þá var það að eins eitt
atriði, sem hann spurði um, sem
sé auglýsingin.
Nei, eg held því fram, að eg
sé alveg á sömu skoðun i þessu
máli sem á síðasta þingi. Ef
nokkur hefir breytt skoðun, þá
eru það hv. flutnm. (S. E.) og
fylgismenn hans allir, nema hv.
þm. N.-Þing. (B. Sv.), sem hafði
sérstöðu í málinu í fyrra og nú,
er í fullu samræmi við þá skoð-
un. En hann hefir nú fengið
nokkura fleiri menn til fylgis við
sig en hann hafði þá, og það
eru þeir, sem skift hafa um skoð-
un. Og eg man svo langt, að
þá, á síðasta þingi, voru ekki
eins ljúfar kveðjur milli hv. þm.
Dal. (B. J.) og hv. þm. N.-Þing.
(B. Sv.) eins og nú.
Það hefir verið minst á eitt
atriði í sambandi við þetta mál,
sem að vísu snertir það, en kem-
ur þó ekki fyrirliggjandi tillögu
við. Eg ætla mér ekki að gera
það að umræðuefni, en get þó
ekki látið vera að drepa á það
stuttlega. Eg á hér við það, sem
kallað hefir verið rof á þagnar-
heiti. Hv. þm. Dal. (B. J.) og
þeir. sem honum fylgja, hafa
reynt að gera sem minst úr því.
Hv. þm. Dal. (B. J.) sagði, að
ÁstæOurnar eru breyttar oss í vil.
Engir sjá |>að betur en Danir, að
lögstreita vor er harla létt á metum,
og auðvelt að þagga niður í henni
með því að taka gagnstætt sjónai-
mið og fylgja því með krafti, —
það þarf hvort sem er ekki nema
meðal lagatogara-ósvífni til þess
að halda því fram, að vér höfum
hvað eftir annað viðurkent innlim-
un, ef ekki í orðum þá í verkum.
— Hví staðfestu nú Danir ekki
áhyggjuefni landvarnarmanna um, að
Alþingi hefði viðurkent innlimun með
samþykt ríkisráðsákvæðisins ? — Lik-
lega af því að þeim er mjög vel
kunnugt um að það vill pjóðin ekki.
— Yfirleitt, er Dönum miklu betur
kunnugt um hvað íslendingar vilja
ekki, heldur en hvað þeir vilja. —
Danir hafa aftur á móti látið land-
varnarmenn hafa alt sitt fram, með
því að sýna og sanna einlægt i
verki, að pessi samseta íslands ráð-
herra og danska ráðuneytisins sé alls
annars eölis, en Islendingar höfðu
borið kvíðboga fyrir i byrjun, og eng-
inn réttarmissir í neinni grein! —
Skal betur sýnt fram á þetta siðar.
En það er eins og vér séum niður-
soknir í alt annað en að taka eftir
þessu og nota oss það.
Vér höfum alls ekki tíma til að
taka eftir þvi, að ástaðurnar eru
gjörbreyttar oss í hag.
loforð hefði verið gefið að vísu,.
en það hafi ekki verið dreng-
skaparloforð. Eg sé, að hv. þm.
er ekki viðstaddur, en eg býst
þá við, að einhver úr hans flokki
svari, þegar eg spyr: Hver er
munurinn á loforði góðs drengs
og drengskaparloforði ?
Hv. þm. Dal, (B. J.) las upp
sér og sínum samherjum til af-
bötunar flokksstjórnargerð af
fundi, þegar tilboðið var birt
þingmönnunum. Áður en vér
létum flokksmenn vora heyra
skjalið, létum vér þá vita, hverju
vér hefðum lofað um leynd þessa
og sögðumst ekki geta gefið þeim
vitneskju um það, nema þeir lof-
uðu því sama sem vér, og þvl
lofuðu þeir hver um sig. Eg
krafðist þess þá, að loforðið væri
bókað. En er gerðabók var les-
in upp, þá hafði það ekki veriö
bókað, en þá var því aukið við rr
loforðið var gefið alveg skilyrð-
islaust.
Hv. þm. N.-Þing. (B. Sv.) vildi
kalla þetta hégómamál, en eg tel
það hið mesta alvörumál. Eg tel
það svo mikið alvörumál, að eg
get ekki unnið í náinni samvinnu
við þá stjórnmálamenn, sem ekki
virða meir orð og eiða en reynst
hefir í þessu tilfelli. Skal eg svo
ekki fara frekar út í það.
Um sjálfa tillöguna og orð mín,.
sem féllu í sambandi við hana i
gær, er það að segja, að það er
nú upplýst, að rétt var það, sem
eg sagði þá, að tillögumönnunum
var boðið fylgi með tillögunni, ef
henni væri breytt svo, að fullljóst
yrði, að í henni fælist ekki van-
traust til núverandi ráðherra. Eg
gerði þessa lauslegu uppástungu.
á flokksfundi; var hún síðan
rædd og úrslitum frestað, til þess
að hæstv. ráðherra og hv. flutnm.
(S. E.) gætu borið sig saman um
breytinguna. Síðan var aftur
haldinn fundur um málið; þá
lýsti hv. flutnm. (S. E.) því yfir
fyrir sína hönd og flokksmanna
sinna, að þeir gætu ekki gengið-
að neinum breytingum á tillög-
unni. af hvaða ástæðu sem það1
í stað þess að velja lögstreitu-
aðferðina, þar sem oss var ósigur-
inn vís, — í stað þess að hefja sókw
gegn oss, hafa Danir nú á síðari ár--
ura aðeins haldið uppi lítilfjörlegri
vörn gegn oss, sem eingöngu rétt-
lætist af því, að vér sýnumst altaf
berjast með vondri samvizku, og;
getum aldrei sagt hvað þjóðin vill,
— Einlægt byrja flokkarnir á að
fitja upp á einhverju óánægjuefni,
sem virðist vera rifið út úr öllu
meiningar-sambandi. — Danir leggja
einlægt eyrun við, en fá ekki einu-
sinni að heyra hálfkveðna vísu —
heyra yfirleitt ekkert nema þyt af
innanlandsóeirðum, og einstaka ónot
um sjálfa sig. — Og þó er engina
vafi á því, að þeir munu nú í raun
og veru vera komnir á sömu skoðun
um sjáljstaðisrétt vorn, eins og peir
sem lengst hugsa hér heima.
En barátta vor kemur ekki þannig
út, að um þennan sjálfstæðisrétt sé
að keppa. Hún er likari hálf hug-
lausum launsátum um staði, sem
enga hernaðarþýðingu hafa (sbr. rikis-
ráðsþrefið).
Hvað Danir í hjarta sinu eru
komnir nærri oss sést bezt á því,
sem þeir skrifa um oss í blöð sin.
Og þótt undarlegt kunni að virðast,
finst mér að það komi bezt i ljós
hjá ýmsum þeim Dönum, sem úr-
illastir eru í garð vorn og taldir eru