Ísafold - 20.05.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Ásg. 6. Gunnlaugsson & Go.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóföt — Ferðaíöt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
Ofriðurinn.
Yfirlit
Uppreist í írlandi.
Það er nú helst i frásögur fær-
andi að uppreist var hafin á írlandi
og gengust fyrir henni þeir menn,
er Sinn Feiners nefnast. Hafa þeir
lengi Bretum óvinveiftir verið. Hófst
uppreistin í höfuðborginni Dyflinni
og náðu upphlaupsmenn þegar á
vald sitt ýmsum stórhýsum borgar-
innar, og var þar alt í hers hönd-
um í nokkra daga. Brezka stjórnin
lýsti þegar borgina í hernaðarástandi
og var þangað sent herlið hvaðan-
æfa þaðan er til náðist og lukti það
um borgina á alla vegu. Bjuggust
menn þá við að uppreistin mundi
þegar í stað bæld niður aftur, en svo
fór fram um hríð að barist var þar
á strætum og gatnamótum, og veittu
upphlaupsmenn örðugt viðnám. Tók
þá að brydda á óspektum víðar og
rak þá að því að alt landið var lýst
í hernaðarástandi og herlög látin
gilda þar. Skipuðu Bretar þá Sir
John Maxwell yfirshershöfðingja liðs
þess er kúga átti uppreistarmenn, og
tókst honum eftir fáa daga að kæfa
uppreistina i höfuðborginni en síðan
hefir eigi frézt þaðan.
Það þykir líklegt að Þjóðverjar
standi á bak við þessa uppreist
og það vissu menn að uppreistar-
menn höfðu þýzk skotfæri og þýzk
vopn. Um sama leyti og uppreistin
hófst, kom og þýzkt flutningaskip til
írlandsstrandar og var kafbátur í för
með því. Skaut kafbáturinn út báti
og sendi í land. Var báturinn tek-
inn af Bretum og mennirnir tveir,
þá er í land kom, og kom þá í
ljós að annar þeirra var Sir Roger
Casement, sem mönnum er aðal-
Iega kunnur stðan í fyrra, þá er hann
bar það á Findley, sendiherra Breta
i Kristjaníu, að hann hefði sett fé
til höfuðs séi. Síðan það mál var
uppi hefir Casement dvalið í Þýzka-
landi, enda var hann meiri vinur
Þjóðverja en Breta og vænti þess
að Þjóðverjar mundu verða til þess
að leysa írland undan yfirráðum
Breta. — Casement var fluttur til
Lundúna og bíður þar nú dóms fyr-
ir landráð.
Enginn efi er talinn á því að hann
muni hafa ætlað að skara að ófrið-
arglæðunum í Irlandi og muni skipið,
sem var í för með kafbátnum, hafa
haft vopnafarm handa írum. Skip-
inu náðu Bretar þó eigi. Það sökti
sér sjálft áður það yrði tekið. Blöð-
in í Bretlandi skeltu að nokkru leyti
skuldinni á Mr. Birrel, írlandsráð-
herra, fyrir þessar óspektir. Þótti
þeim hann hafa fylgst all illa með
því, sem gerðist á írlandi, og töldu
það sýnt, að hefðu Bretar haft bet-
ur augastað með írum þá hefði þessi
uppreist aldrei orðið. Varð þetta til
þess að Mr. Birreí varð að segja af
sér ráðherraembættinu.
Foringjar íra, þeir Sir Edward
Carson og Redmond, hafa báðir lýst
því yfir skýrt og skorinort að þeir
hefðu hina megnustu andstygð á
þessari uppreist, enda er hún alls
eigi runnin undan rifjum þeirra eða
þeirra manna. Sjálfboðalið Red-
monds gekk og einna bezt fram í
því að kæfa niður uppreistina.----
Orustan hjá Verdun.
Enn geisar hin grimmilegasta or-
usta hjá Verdun og vinna hvorugir
á öðrum. Er orðið ógurlegt mann-
fall í Iiði beggja og margar þúsundir
manna verið herteknar af hvorum
tveggja. Þjóðverjar segjast t. d.
hafa hertekið þar nær 40 þúsund
manna fram að páskum. En fytir
þann tima voru áhlaup tíðari. Nú
er meira barist með stórskeytum.
Síðustu fregnir þaðan að sunnan
benda til þess, að Þjóðverjar séu að
hugsa um að flytja liðsafla sinn burtu
frá Verdun og beita honum annars
staðar. En Frakkar gefa þeim eigi
ráðrúm til þess. Gera þeir svo
grimmileg áhlaup í hvert skifti, þá
er Þjóðverjar búast til brottflutnings,
að þeir neyðast til að halda kyrru
fyrir með allan herinn. Má af því
marka, hvað Frakkar þykjast þarna
öruggir fyrir.
Frá Mesopotamia.
Suður í Mesopotamíu hafa gerst
þau tíðindi að yfirhershöfðingi Tyrkja
þar, von der Goltz Pasha, hefir lát-
ist. Segja Tyrkir að banamein hans
hafi verið heilablóðfall, en 1 löndum
bandamanna gengur sú saga, að hann
hafi verið myrtur, þá er Rússar tóku
Trebizond. Von der Golts var þýzk-
ur hershöfðingi í hárri elli. Hann
var skipaður landsstjóri i Belgíu
haustið 1914 og hafði þann starfa
á hendi nokkra hrið. En er Tyrkir
höfðu gengið inn í ófriðinn gegn
bandamönnum, var hann sendur
suður tál Miklagarðs, þeim til trausts.
Dvaldi hann þar um hrið og lagði
ráðin á það, með þeim Enver Pasha
og Liman von Sanders, hvernig
Tyrkir skyldu verjast hjá Hellusundi.
En þá er sundin voru úr allri hættu,
en Bretar sóttu sem ákafast fram í
Mesopotamíu, var honum falin yfir-
herstjórnin þar eystra og hafði hann
þá þegar þegið miklar sæmdir af
soldáni Tyrkja, og nafnbótina Pasha.
Þykir Goltz hafa sýnt i því ágæta
herstjórn hvernig hann stöðvaði fram-
sókn brezka liðsins, sem sent var
Townsbend hershöfðingja til hjálp-
ar og átti að leySa Kut-el Amara úr
umsát.
Nokkrum dögum eftir fráfall Goltz
varð Townshend hershöfðingi að
gefast upp með öllu Iiði sínu, 13
þús. manns, sökum vistaskorts.
Brltar höfðu reynt að senda hon-
um vistflutningaskip upp eftir Tigris,
en það komst aldrei á ákvörðunar-
stað, og tóku Tyrkir það herfangi
með öllum farminum.---------
Bandaríkin og Þýzkaland.
Deila Þjóðverja og Bandaríkjanna
liggur nú niðri um stund. Þjóð-
verjar létu sér lengi hægt með svör-
in og reyndu að jafna málið með
vífilengjum eins og áður, en sáu þó
brátt, að nú var Bandaríkjunum full
alvara. Gáfu þeir þá þau svör, að
þeir skyldu eigi skjóta farþegaskip
í kaf fyrirvaralaust, en kröfðust þess
jafnframt, að Bandaríkin sæu þá til
þess, að Bretar linuðu á hafnbann-
inu, og leyfðu frjálsar siglingar.
Bandaríkin svöruðu aftur, og kváð-
ust taka loforð Þjóðverja góð og
gild, og mundu eigi viðskiftasam-
bandi ríkjanna slitið meðan svo færi
fram, að kafbátarnir grönduðu eigi
skipum fyrirvaralaust. En á hinn
bóginn neituðu þeir því alveg, að
skifta sér nokkuð af þvi, hverju
Bretar færu fram um hafnbannið. —
Þess má geta í sambandi við
þetta, að þýzkn blöðin hafa nú hafið
allsvæsna árás á Mr. Gerard,
sendiherra Bandarikjanna í Berlín og
kenna honum mest um það, hvað
Bandaríkjastjórnin sé Þjóðverjum
óvinveitt. Segja þau að hann hafi
borið róg á mílli og látið til þess
leiðast að áeggjan þeirra manna í
Bandaríkjunum, er vilja fyrir hvern
mun hafa fjandskap við Þýzkaland.
Herskyldan í Bretlandi.
Svo sem fyr hefir verið getið,
hafa Bretar verið að bræða það með
sér, að koma á allsherjar herskyldu,
jafnt fyrir kvænta menn sem ó-
kvænta. JVirðist svo sem það mál
hafi valdið meiri sundurþykkju held-
ur en hin fyrri herskyldulög, sem
að eins náðu til ókvæntra manna.
Lá við sjálft um hríð að Asquiths
ráðuneytið (eða samsteypu-ráðuneyt-
ið) mundi kollvarpast. Voru það
einkum aalsmenn verkaraanna, sem
gerðu glundroða, og meðal stjórnar-
manna voru skoðanirnar mjög skiftar
um hið nýja frumvarp. En þó
tókst að stilla svo í hóf, að allir
ráðherrarnir urðu á eitt sáttir. Kom
þá til kasta þingsins. Því mun hafa
getist miður að frumvarpinu, og
hefir það enn eigi náð fram að
ganga svo kunnugt sé.
,Stoðin‘.
í síðast útkomnu blaði sínu held-
ur B. Kr. uppteknum hætti, að
reyna að hafa gott af minningu Björns
Jónssonar. Lætur hann blaðið segja,
að B. Kr. hafi verið »helzta póli-
tiska stoð Björns heit Jónssonar«,
o. s. frv.
í 28. tölubl. ísafoldar var þess
getið, að B. Kr. hafi verið — að baki
— einn af aðalhvatamonmm »sparks
ins« svonejnda, er Biini Jónssyni var
bolað frávöldum; hafi launað þannig
velgerðamanni sínum 1
Áður en nokkur trúir á »stoðina«,
verður B. Kr. að hafa sannað, að
hann hafi að engu leyti verið við
»sparkið« riðinn.
Isleozkor nútíðar-ská ldskapor.
Höfuðskáid fjárlagannna.
Eftir Árna Jakobsson.
Höf. lætur Helgu húsfreyju segja
á bls. 15 :
» . . . Og brennumar á I.önguhlíð
og Flugumýri eru svo svartir blettir
að ekki mega fleiri vansæma Norð-
urland. Á Grund skal bver maður
fá að njóta hreysti sinnar*.
En þó er áform hennar að svíkja
gestina og það með öllum ráðum,
»svæfa gestina, glata vopnum þeirra,
snúa við brókum þeirra* o. s. frv.
bls. 21.
Er þetta samræmi?
Húsfreyjan særir hinar ungu meyjar
til að leika hinn nauðsýnlega leik,
leggja sæmd sina í augljósa hættu.
Fúsar, en þó skelfdar, sverja þær
henni það að ganga til leiksins sem
bar ógnar sverð hættunnar yfir höfð
um þeirra bls. 19—20.
Svo á bls. 49 lýsir höf. þessum
stúlkum innan um veizlugestina á
þessa leið:
» . . . Þær voru kvikar á fæti
og snarar i snúningum. Allar hreyf-
ingar þeirra báru volt um glaðværð
og léttiyndi. Þar var dans í hverju
spori. Þær smeygðu sér iiðlega inn
og fram milli gestanna, sem voru á
reiki um skálann, brostu hlýlega til
þeirra og litu feimnislega niður fyrir
sig, ef þær mréttu augum þeirra.
Þœr sóru si% prýðilieqa i ættina við
Jyrstu móðir sína, Evu!«
Seinna koma þær flestar grát-
bólgnar en ósnertar út úr lokrekkj-
unum og því lýst á þessa leið, bls.
80:
»Sumar héldu saman að sér föt-
unum, sem höfðu verið rifin og
slitin utan af þeim. Húsfreyja leit
hvast á þær, hverja fyrir sig, um
leið og hún hleypti þeim inn hjá
sér. Langflestar gátu mætt augum
hennar með sigurdrjúgu brosi, jafn-
vel þótt það skini gegnum tárin.«
Hver vill skrifa und r það, að
þetta sé samræmi?
Þessi siðasta málsgrein er að öðru
leyti býsna góð: Aðeins tvö tilfinn-
anleg bögumæli í ekki lengri máls-
grein !
Þá er kaflinn um lokrekkjuvistina
og lýsingin á ástriðuatlotum gestanna
við konurnar alveg óþarfi. Væri
betur enginn, því sagan naut sin
fyrir því.
Hann er líka ekki annað en smekk-
leysa.
Höf. lýsir lokrekkjuvistinni á bls.
74, m. a. á þessa leið:
Æsandi, ástriðu-þrungið hljóðskraf
sem smaug í gegnum merg og bein,
þungt, eins og fossniður djúpt í
jörðu, — heitt, eins og eldhafið
undir rótum Islands, sem ógnar með
að sprengja jörðina og rlfa hana
sundur í tætlur, — þeyta fjöllunum
í loft upp eins og hismi*.
Eg minnist ekki að hafa heyrt
nokkurn höf. lýsa ástríðufýsn karla
til kvenna með mikilfenglegri né
háleitari samlíkingu en þessari, og
því ekki að undra þó listadómarnir
telji sögu sem þetta flytur »ágætan
sagnaskáldskap« 1! — Iðunn 2. h.
bls. 194. —
Þá er að nefna niðurlagsatriðið í
sögu þessari. Því má ekki gleyma.
Þar lætur höf. Helgu segja við
munkinn:
»Bráðum get eg búið mig til suð-
urgöngu, pater, þegar Björn minn
vex betur upp. Lengi hefir leikið
hugur á að sjá Rómaborg. Hingað
til hefir það hindrað mig, að eg hefi
ekkert sögulegt haft til að segja hin-
um heilaga föður, páfanum. ílt var
að gera sér og (jonum slíkt ómak
fyrir smá-yfirsjónir einar. — Hvað'
segirðu um það, pater, að slást i
förina.« — Bls. 103.
Segir þetta hljótt við eyra munks-
ins. Þannig slær höf. botninn í þessa
sögu.
Vissulega var verkefni fyrir höf,
að sýna siðar áhrif og afleiðingar
þessa tiltækis konunnar — veizlu-
svikanna — á sálarlíf hennar sjálfrar
og lýsa orsökunum til endurferðar-
innar frá peirri hlið. En því sleppir
hann. En kemur aðeins með létt-
úðarkulda og skinhelgi í sambandi
við þessa suðurferð, í huga konunn-
ar, og þar á ofan býður hún munkn-
um að vera með, þeim manni sem
hún vissi að bar til hennar ástareld,
eins og höf. gefur óspart í skyn í
sögunni, sem höf. lætur hana
segja um á bls. 102 ->>peim manni jæ
e% aldrei að Jullu launað«.
Svo eiga allir að geta í eyðurnar
hvernig þar hafi farið. Svona skilur
höfundur við mestu konuna i land-
inu, og er þessi meðferð engu af-
sakanlegri fyrir höfundinn, þó þeíta
atriði sé í svo lausu lofti, að hann
geti vikið sér undan höggum fyriff
þennan frágang sinn.
Frh.
Nlislingarnir.
Avarp til alþýðu manna
(Niðurl.)
Heimilisvarnir gegn mislingum.
Eftir að lögskipuðum vörnum var
hætt 1907 urðu fjöldamargir við á-
eggjan minni þá, vörðust mislingun-
um ef sjálfsdáðum. Tókst það við-
ast vel, þar sem reynt var. í Fá-
skiúðsfirði t. d. kom ekki veikin nema
á 5 bæi af 30; í Seyðisfjarðarhéraði
vörðust Mjófirðingar véikinni; fc
Húsavikurhéraði hepnuðust varnirn-
ar vel í sveitunum; i Rangárheraði
varfist einn bær, sem líka hafði var-
ist mislingunum 1882; i Reyðarfjarð-
arhéraði varðist einn hreppur; sva
var og um ýmsar sveitir í Akur-
eyrarhéraði, Grímsneshéraði, Síðu-
héraði Vopnafjarðarhéraði, Þing-
eyrarhéraði og víðar. Og m j ö g
v i ð a vörðust einstök heimili sótt-
inni, þó hún gengi um alla bygðina,
jafnvel hér í Rvík. Vörnin var al-
staðar i því íólgin, að þau heimili,
sem vöiðust, gættu þess: 1) að eng-
inn heimamanna, sem ekki hafði haft
mislinga, kæmi á mislingaheimili eða
grunsöm heimili; 2) að taka ekki á
móti neinum gestum, nema þeim sem
vist var um, að þeir hefðu áður hafr
mislinga.
Meðgöngutími mislinga (frá þvfc
maður smitast þar til hann sýkist)F
eru réttir 10 dagar Byrjun veikinn-
ar er þá kvef, nauðalíkt algengu
kvefi, og oftmjögvægt; en á 4.—5,
degi (14. degi frá smitun) byrjar
útþotið, mórauðir flekkir, og komar
fyrst í andlitið. Veikin er smitandi
frá fyrstu kvefbyrjun (ef til vill deg-
inum áður en kvefsins verður vart)
og þar til er hreistrun er lokið (3—4
vikur frá upphafi veikinnar). Sótt-
hreinsun þarf aldrei. Sóttkveikjurnar
deyja strax út, og það svo fljótt, að
þær berast aldrei með heilbrigðum
mönnum (eða dauðum hlutum) húsa
á milli. En veikin er afskaplega bráð-
smitandi, ef einhver, sem ekki hefir
haft mislinga, kemur til sjúklings-
með mislingakvef (inni eða úti).