Ísafold - 07.06.1916, Blaðsíða 2

2
IS A F O L D
Asg. 6. Gunnlaugsson & Go.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
i TJmi Eiríhsson |j

TJusfurstræfi 6
□ *27o)naéar- ófrjona- og Saumavcrur □
□
□
hvergi ódýrari né betri.
þvoíía- og cTCrcinlœtisvorur
beztar og ódýrastar.
SJEciRföncj og c^œRifcerisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□BSZSESSSZSanBSBKSSSBa
og Baastrup sævátrygg-
ingarforstjórí, eru dauðir.
Púðurmylla í Frederiks-
værk sprakk i loft upp.
Erí. simfregnir
tií ísafofdar.
Khöfn. 6. júní 1916.
Beitiskipið Hampshire,
með Lord Kitchener um-
borð, sokkið. — Engum
bjargað.
Islenzknr nútíðar-skáldskapnr.
Höfuðskáld fjárlaganna.
Eftir Arna Jakohsson.
----- Frh.
Sönqva borqa.
Þessi saga er styst og Iíkiega best.
Hún er af konu, sem höf. sýnir í
>millibilsástandi«, milli brjálaðrar og
alheilbrigðrar manneskju. Þó verð-
ur lýsingin nær hinu fyrnefnda, í
meðferð höfundarins. Bendir þar
margt til: Afkárabúningur, sundur-
laust samtal við fólkið, og svo söng-
urinn. Hann er svo mikill, að óvit-
skert kona hefði eigi sungið svo.
Ekki nærri því.
En þó ern mistökin ekki veruleg
fyr en síðast í söngnum, er hún sér
loks Kristínu Gottskálksdóttir. Þá
voru mestar líkur fyrir, að hún tap-
aði sér fyrir fult og alt. En í stað
þess lætur höf. hana þá ranka við
sér og skilja loks líf sitt og tilveru,
þegar Kristín talar við hana. Persóna
þessi er því vafasöm, eins og höf.
gengur frá henni. Þó er niðurlagið
fallegt samtal þeirra Kristínar og
Borgu.
F'yrir nokkrum árum kom út saga
eftir Einar Hjörleifsson, sem heitir
»Vitlausa Gunna*. Skil ekki i öðru,
en að efni og meðferð þeirrar sögn
hafi fest svo rætur í vitund þeirra,
er lásu, að þær hyrfu eigi á næsta
augnabliki.
Þegar eg las niðurlag »Söngva
Borgu«, datt mér þessi saga E. Hj.
í hug. Æfi Boígu minnir á Gunnu,
þó söguefnið sé annað. Og hljóm-
öldurnar i samtali þeirra Kristínar
og Borgu hafa líkan hreim, og þeir
strengir hafa, sem sálarlif búsfreyj-
unnar á Hóli og Vitlausu Gunnu
eru skapað af í sambandi við norn-
ina Guddu.
Eg skal ekki dæma, hversn höf-
undar mega ganga langl í eftirlik-
ingum. Má vera að því leyti sé hér
ekkert athugavert. En samt minkar
hið áhrifaríka gildi sögunnar við þá
niðurstöðu, að hugsjóna andblærinn
sé úr öðrum stað.
Skáldskaparlegt gildi þesSarar bók-
ar er vort hægt að telja mikils virði.
Þar eru öll einkenni J. Tr.: lýsinga-
vaðall, smekkleysur í frásögu, ósam-
ræmi frásagna og skortur á sálarleg-
um skilningi til að skapa sálir per-
sónanna og færa sálarlíf þeirra með
nokkurri nákvæmni inn í viðburða-
rás sagnanna.
Þegar fyrsta saga J. Tr. kom út,
sagði einn ritdómarinn: »Höf. Höllu
hefir skáldaugu — en vantar skáld-
eyra, skáldtungu og skáldhendur —
og skáldhjartað er alt of þröngt«.
Þessi siðasta bók J. Tr. er vottur
þess, að ekki er nein breyting frá
þessu, nema ef vera skildi það, að
skáldhjartað væri hætt að slá. — [á!
Nú mun mér bent á niðurlag »Söngva
Borgu«. fá, þar cr skáldhjarta, en
ef þar eru bergmál af aðalslögum
annars höf., þá minkar það sönnunar-
gildi fyrir náttúrlegu skáldhjarta J.
Tr.
Þegar svo grátlegt framfaraleysi á
sér stað sem hér er um að ræða og
það hjá höfundi sem færist það í
fang að rita skáldsögur i tilefni sögu-
legra atriða úr liðnum tíma, þá er
kominn tími til, að þjóð og þing
segi við hann: Hinqað oq ekki lenqra.
I
Þriðja bókin er eftir, sem sizt má
falla i gleymskunnar djúp. Það er
þjóðsaga í leik, sem J. Tr. nefnir:
Dðttir Faraís.
Ekkert orð hefi eg séð á prenti,
sem ritdóma, um þessa bók.
Hvers vegna hafa nú ritdómar-
arnir þagað?
Eru þeir svo snortnir af kostum
og fegurð skáldsnildarinnar, að þeir
megi ekki mæla ?
Eða er það hitt, að þá hafi þeir
loks fengið nóg af þvi sem frá J.
Tr. kemur, og þeir hafi þarna séð
ávöxtinn af lofi sínu um verk hans,
og sá ávöxtur sé þessi bók, sem
óefað er það mesta afskræmi, sem
út hefir komið eftir íslenzkan höf-
und nútimans.
En þögnin er viðsjál. Til geta
verið menn, sem lesa bækur, en
glöggva sig ekki á hvað skáldskapur
er og h^ð ekki, og verði það á að
telja þetta góða og gilda vöru, og
þar eð enginn tekur til máls, þá
hljóti svo að vera, þar eð sá ritar,
sem hlotið hefir hæst laun meðal
ísl. skálda, en af þessu getnr bók-
mentasmekk þjóðarinnar verið háski
búinn.
Þögnin er líka viðsjál vegna höf-
undarins. Hún getur verið hlífð við
hann, eða ábreiða yfir axarsköft
hans, en það er óþolandi fyrir bók-
mentir vorar.
Eg skal ekki draga dul á álit mitt
um þessa bók. Hún er ljós vottur
þess, hvernig bókritunartilhneigingin
getur orðið að sjúkdómi. Ennig ljós
vottur þess, að J. Tr. hyggur sig
geta boðið þjóðinni alt.
Þetta er ein mynd þjóðsögunnar
gömlu, um það, hvað varð af E-
gyftalandsmönnum, eftir drnknun
þeirra í hafinu rauða forðum. Þjóð-
sögumyndin dansk-færeysk. Og
meðgöngutími þessa gullvæga af-
kvæmis höfundarins er orðinn 20
ár!
Að skapa lífandi persónur úi
þessari selasögu á þann hátt sem
J. Tr. gerir það hér, getur naum-
ast náð nokkurri átt, ef skoða ætti
þetta frá hlið skáldgildisins.
Nokkrar málsgreinar eiga að flytja
kenningar, margtaldar áður í skýr-
ari og fegurri myndum. Leikritið
alt gersneytt skáldlegum frumleik og
fegurðarsmekk. Inngangurinn les-
andi; annað ekki.
Mikið má dr. Valtýr háskólakenn-
ari hlakka til að fá næsta leikrit
eftir J. Tr.l
Allir kannast við það, að íslenzk
skáld eru faiin að rita bækur sínar
á danska tungu. Mörgum er þetta
hrygðarefni vegna ísl. bókmenta.
En til þessa liggja margar orsakir
og margar afsakanir til fyrir þá, er
þetta gera, og nú eftir lestur þess-
ara nýjustu verka J. Tr., hefi eg
fundið eina nýja ástæðu. Eg skyldi
ekki lá hinum ungu höf., sem finna
skáldköllun sína, þó þeir hugsuðu á
þessa leið: Fyrir þá þjóð, sem
lofar og lannar slík verk sem J. Tr.
eru, — fyrir þá kynslóð er mér
ekki samboðið að yrkja, þó eg fái
það eitt í sárabætur, að vera af hinni
sömu kynslóð talinn sýna ræktarleysi
við móðurmál mitt og ísl. bók-
mentir.
Að taka til lesturs leikrit þeirra
Jóh. Sigurjónssonar, Guðm. Kambans,
— einnig Einars Hjörleifssonar, —
eftir lestur þessa nýja leikrits J. Trv
eru álíka mikil viðbrigði og það
eru, að koma úr pestnæmu sjúkra-
lofti út í hreint vorloft, þrungið ný-
græðingsilmi.
--------------------- ■ ■■
Dómurinn og J. H.
Það er þó sýnu lægra risið á
prófessomum i Isafold síðasta
laugardag en í grein hans í 38.
tölubl., þegar æðið kom á hann
út af hæstaréttardómnum í máli
síra Arboe Rasmussens. Að vísu
má líkt um báðar greinar hans
segja að því leyti, að öll lang-
lokan er í rauninni sama tuggan
upp aftur og aftur — efnið mátti
setja fram i örfáum línum —, og
eins að hinu, að skilvíslega rekur
þar hver vitleysan aðra hjá hon-
um á báðum stöðum. En þó er
eins 0g dálítið sé farið að »renna
af honum«, svo að ekki þarf að
vera með öllu vonlaust um aftur-
bata.
Af þessum sökum get eg verið
stuttorður, því að eg hefi ekkí
mikla lyst tii þess að reka aftur
sömu lokleysurnar æ ofan í æ.
Þess hefði nú mátt vænta, að
próf. J. H. væri þess vitandi, hver
var — að allra dómi — »kjarni«
máls síra A. R., sem sé sá: Iívort
kenningar A. R. brytu bág við
lærdóma hinnar ev. lúthersku
þjóðkirkju, hvort hann gæti þeirra
vegna verið áfram prestur í þjóð-
kirkjunni, bæði að lögum og eins
samkvæmt eðli málsins, og hvort
hann hann hefði eigi þegar rofið
prestaheit sitt. Hversu oft sem
prófessorinn neitar því (að lik-
indum gegn betri vitund), að
þetta, og þetta eitt, hafi verið
hjarni málsins, þá fer hann með
ósatt mál.
En fram hjá þessu — þessum
kjarna málsins —.gengur hæsti-
réttur algerlega, og segir það
sjálfur berum orðum (sbr. dóminn).
Hann kemur sér hjá að útkljá
þetta atriði, og er enginn vafi á
því, að það er með vilja gert,
enda mun hinum háu dómurum
sjálfum vera það ljósast allra
manna. En að dómstóllinn sá
sér þetta kleift, og sjálfsagt talið
þetta heppilegustu úrslitin eftir
atvikum, eins og ástatt er nú í
Danmörku, það skiftir oss engu.
Vér verðum að taka dóminn eins
og hann er.
Hæstiréttur hefir, eins og öll-
um er augljóst, fundið aðra
ástæðu til þess að byggja dóm
sinn á, um leið og dómstóllinn
telur sig eiga í þessu dómsmáli
einungis að úrskurða um það
(»det nærværende Sag alene
drejer sig om«), hvort síra A. R.
verði refsað. Og þessi ástæða
dómsins, sem að sjálfsögðu er
fyllilega lögmæt, þótt hún þyki
nokkuð »uppgrafin« í þessu sam-
bandi (hvorki sækjandi né verj-
andi hafasýnilega búist við henni),
hún áhrærir ekki málefnið, held-
ur manninn, hún er ekki hlutlæg
(»objektiv«), heldur persónuleg
(»subjektiv«). Þótt óskaplegt sé
af manni, sem á að heita pró-
fessor við háskóla, þá virðist
J. H. ekki skilja þetta, né vilja
við það kað kannast, er honum
er bent á það. Þegar maður er
kærður til »refsingar«, þá er bæði
rétt og skylt að líta á, ekki að
eins verknaðinn, heldur líka hug-
arfar þess, er verknaðinn framdi,
eða hugmynd þá, sem hann gat
um athafnir sínar haft1). Og
hæstiréttur komst að þeirri niður-
stöðu, að þessi maður hefði að
þessu sinni haft nokkura ástæðu
til að ætla sig vera að flytja
heimilar kenningar (Ȓ grundvall-
aðri góðri trú«), og sýknar hann
því í fessu máli (eða vill ekki
x) Heldur próf. J- 2. t. d., ef
maður er, kærður, segjum fyrir
manndráp, en dómstóllinn kæmist
að þeirri qiðurstöðu, að hann hefði
framið verkið í dáleiðslu eða ein-
hverju því sálarástandi, er eigi teld-
istað hann gæti borið refsiábyrgð á,
0g sfjknaði hann af þeim sökum,
— að meðþeira dómisé þá úrskurð-
að, að manndráp sé ekki saknœmt f
Það væri rétt hugsana-afleiðing
af skýringu hans á; »merkingu«
hæstaréttardómsins. í þessu dæmi
væri sýknunin líka bygð eingöngu
á »subjektivum« ástæðum.
»refsa« honum). Þetta ætti að
vera skiljanlegt, enda verður ekki
séð, að á þessu leiki mikill vafi
meðal skynbærra manna í Dan-
mörku, af blöðum þeim að dæma,
sem hingað hafa borist. Sumir
merkir menn þar hafa og meira
að segja opinberlega haldið því
fram, síðan dómurinn var upp
kveðinn, að eftir málavöxtum
geti síra A. R. nú ekki lengur
verið í »góðri trú« um kenningar
sínar, og mundi því trúlegast
verða dæmdur, ef kærður yrði á
nýjan leik.
Og án þess að fara út í að
rekja ummæli danskra blaða, skal
eg að eins tilgreina, að sjálft
núverandi átrúnaðargoð og aðal-
heimildarrit próf. J. H.r blaðið
»Politiken«, segir réttilega í »leið-
urum« 8ínum þ. 10. f. m.:
». . . Greinir dómurinn ekkert
um það, hver sé merking orðannar
evangelisk-lúterskur, né heldur um
það, að hve miklu leyti skoðanir-
Arboe Rasmussens falli inn undir
eða fyrir utan þetta hugtak«.
Sömuleiðis:
y>Dómstóllinn kemur sér (9: hefir
komið sér) hjá því að fjalla um
hið hlutlœga (objektive) þrœtuefni,
að hve miklu leyti slra A. R.
stendur á grundvelli þjóðkirkjunn-
ar eða hefir brotið algert bág við
lærdóma hennar«.
Og enn:
»Dómur réttanns (0: hœstarét.tar)
er, þar sem ekki er útkljáð neitt
um hið hlutlœga (objektive) þrœtu-
efni, algerlega bygður á því per-
sónulega (subjéktive) atriði einu
saman: A. R. hefir verið i grund-.
vallaðri góðri trú«.
Það er rétt eins og prófessor-
inn hafi »gleymt« að tilfæra þessi
ummælin, eða ætli honum hafi
fundist þau vera dálítið hjáleit
sínum málsstað? Og þetta er þó
blaðið (sem þannig mælir)r er
guðfræðisprófessorinn hefir sýni-
lega mesta stoðina af, því að það
hefir líka sitt hlutverk að vinna,.
sem engum í Danmörku er
ókunnugt um: Sem sér að rlfa
niður trú og kirkju!! Verðugt
samneyti handa próf. J. H.
Annars má nú taka það fram,
að afstaða þess blaðs (»Politiken«),
sem nú er stjórnarblað í Dan-
mörku, er upp á síðkastið orðin
harla merkileg: í staðinn fyrir
að vinna að því, ekki sizt út úr
þessu »máli«, að skilnaður ríkis
og kirkju geti sem fyrst farið
fram, eins og stefnuskrá stjórnar-
innar mun í ráun réttri hafa ver-
ið áður (og það er vitanlega eina
bjargráðið út úr ógöngunum þar
eins og hér), þá virðist blaðið nú,.
og stjórnin, þar sem helztu menn-
irnir eru taldir »guðleysingjar«,.
vilja halda uppi karbættri þjóð-