Ísafold - 26.08.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Þegnskylduvinnan.
Greiöið atkvæði
— á móti!
Umræðulyktir.
Um þegnskylduvinnuna hafa nú
orðið talsverðar umræður í landinu,
síðan er grein mín birtist í i. og
2. tölubl. ísafoldar þ. á. Mun al-
menningi málið nokkru Ijósara en
áður, og var þess full þörf.
Meðal þeirra, sem tekið hafa til
máls, er — eðlilega — Herm. Jón-
asson. Hefir hann haldið fyrirlestur
hér í bænum um málið, er birtist í
»Skírni«, 2. h. þ. á. Enga nauðsyn
tel eg vera að fara út í greinargerð
hans þar, með því að hún hefir ekk-
ert nýtt að færa, það er skifti kjarna
málsins eins og það liggur nú fyrir;
Einar Helgason hefir og andmælt
þeirri ritgerð allrækilega í »Lögréttu*
fyrir nokkru og má vísa mönnum
til þess, sem þar er sagt.
Annars virðist jafnvel Herna. Jón-
asson vera á líku máli og eg og
aðrir að pví leyti, að telja málið svo
illa undir búið nú, frá hálfn löggjaf-
arvaldssins, er varpaði því út ti
þjóðaratkvæðis, að lítt sé við þv:
lítandi.
Að eins eitt atriði ummæla hans
nefndum fyrirlestri skal eg fara um
nokkrum orðum — þar sem hann
víkur að því, hverir hafi tjáð sig
fylqjandi þegnskylduvinnunni og hver-
ir ekki. Allur fyriilesturinn sannar
að öðru leyti áþreifanlega, það sem
eg hefi sagt látið um »draumóra«
þegnskyldumanna og staðlaust »orða-
glamur*.
Það hefir nú reynst H. J. ofurefli
að telja þá upp, sem andvigir eru
þegnskyldunni, og er það sízt furða,
með því að svo mun áreiðanlega
vera farið um allan þorra hinnar
islenzku þjóðar. Þótt menn vissu
ekki annað, þá gefa raddir þær, sem
látið hafa til sín heyra um málið
upp á síðkastið, allgóða bendingu
um þetta. Fáir mæla þegnskyldu-
vinnu bót, er málið er krufið til
mergjar. H. J. snýr sér því aðal-
lega að hinu, að tíunda hverir séu
fylgismennirnir.
Hann kemst fyrst svo að orði,
gamli maðurinn, að »frá pvi jyrsta
haja mikilhajustu menn pjóðarinnar
verið málinu cindreqið fylqjandi*. (Let-
urbreyt. öll gerð hér). Þetta er hið
staðlausasta fleipur. — Málið hefir
aldrei fyr verið á dagskrá hjá þjóð-
inni og menn því hvorki gert né
getað tekið alvarlega og íhugaða af-
stöðu til þess áður. Þetta minnir
menn annars á fullyrðingar þær,
sem allir ofstakismenn viðhafa : 1 elja
að allir »merkustu« mennirnir fylgi
sér, þótt engin fótur sé fyrir! H.
J. telur þessu til sönnunar, að »ráð-
herrarnir* Hannes Hafstein og Björn
Jónsson og »biskup landsins* Þórh.
Bjarnarson hafi »opinberlega tjáð sig
málinu fylgjandi með áhuga«. Það
mun satt vera, að H. H. mun ein-
hvern tíma hafa farið einhverjum
hlýlegum orðum um þegnskyldu-
vinnu, og var það skáldinu Hkt. —
En ekki :ézt, að hann hafi með
nokkurri vandvirkni íhugað það mál
eða rakið. Og vill hann demba því
á nú, eins og til þess er stofnað?
Eg tel það meira en vafasamt. —
Um Björn Jónsson má segja, að
hann réðst ekki á hugmyndina, er
hún kom til tals áður (þegar hann
var ritstjóri), en margt mælir með
því að álykta, að hann hefði verið
málinu litt sinnandi nú, svo sem
það kom fram á þingi, ef hann
hefði uppi verið, þótt vitanlega verði
ekkert um það fullyrt. En alls ekki
var málið til alvörunnar komið í
hans tíð. Biskupinn — vill haun
málið áfram, eins og það liggur
fyrir? Hann getur svarað fyrir sig.
Eru nú taldir allir »mikilhæfustu
menn þjóðarinnar* ? I
Nei, H. J. nefnir enn Matth.
Olafsson, er bar málið fram á síð-
asta þingi, eins og nú er orðið
kannugt. — >Og jleiri mœtir rnenn
haja og jylt’t pví drenqileqa baði í
raðu og rith, segir H. J. En hverir
eru það, spyr eg. H. J. greinir þá
ekki. Að visu bætir hann því við,
að á þinginu (síðast) hafi »mikill
meiri hluti* verið með því, *og í
pann meiri hluta vantaði engan hinna
nýtustu pingmanna að minni hyitfju
og margra annarat, heldur hann
áfram. Öjá, ekki er nú til sparað
að kríta liðugtl Mætti ætla, að hér
væri farið með bein vísvitandi ósann-
indi um fylgið í þinginu, því að
það var þegar kunnugt öllum, sem
fylgdust nokkuð með i málunum
(og meðal þeirra má sjálfsagt gera
ráð fyrir H. J.), og það hefir orðið
en berara síðan (sbr. t. d. ummæli
Guðm. Hann. í Isaf.), — að meiri
hluti þingmanna greiddi tillögunni
um »atkvæðagreiðsluna« að óhugs-
uðu ráði atkvæði sitt, að eins með
pað jyrir auqum að loja málinu að
koma til pjóðarinnar kasta, án þess
að peir væru því fylgjandi I
Þá telur H. J. fram, að tjlest
merkari og áhrifameiri pjóðblöðin hafa
verið málinu fylgjandi«. Hver þá?
Spyr sá, sem ekki veit. H.J. nefnir
engin á nafn. Sannleikurinn er sá,
að engin af blöðunum hafa athugað
eða rætt málið sjálfstætt, einungis
getið um það við og við, eða það,
sem fram hefir komið í því. Um
rökstutt fylgi hjá þeim getur því
ekki verið að ræða. Eða hvaða blað
vill nú taka málið* upp á stejnuskrá
sina ? Svárið verður: Ekkert, ekki
eitt einasta.
— Þetta umtal sitt um »fylgið«
klykkir H. J. loks út þannig: »Og
síðast en ekki sízt er pað stórvœgilegt
atriði, að margfaldur meiri hluti af
»Ungmennajélögtm Islands« er ein-
dreginn með málinu«.
Þetta er alrangt, en rétt sjálfsagt
sett fram af vanþekkingu höf. eða
fyrir hugarburð hans einan (hann
vikur og oftar að þessu í fyrirlestr-
inum). Þegar á öndverðum síðastl.
vetri, er byrjað var að ræða málið
opinberlega, snérust forsprakkar Ung-
mennafélaganna á móti málinu, blað
þeirra »Skinfaxi« taldi það ótímabært
og óhæft til fylgis, eins og það væri
komið frá þinginu. Og hinar glöggu
greinar Guðm. kennara Davíðssonar
í satíia blaði (»Skinf.«) hafa nógsam-
lega fært mönnum heim sanninn
um það, að þegnskyldumálið hefir
aldrei verið á stefnuskrá Ungmenna-
félaga íslands, og að það hefir aldrei
komið fram, að meiri hluti þeirra
væri því fylgjandi. — Þetta hjal H.
J. fellur þvi um sjálft sig og var
ekki við öðru að búast.-------
Undir eitt get eg tekið með H.
J., það, að atkvæðagreiðslan um
þegnskylduvinnuna, sem fram á að
fara samhliða alþingiskosningunum í
haust, verði einskonar »prósteinn á
menningarþroska þjóðarinnar*, en ef
til vill dálítið á annan veg og með
öðrum árangri en hann hyggur. —
Eg trúi ekki öðru, en að allir sann-
hygnir menn að athuguðu máli greiði
atkvæði gagnstatt því, sem þegn-
skyldumenn leggja til.
Og við einu verða kjósendur vel
að gjalda varhug: Ymsir — þeir,
er hálfvolgir eru, og sumir þegn-
skyldusinnar, hafa verið að reyna að
telja fólki trú um, að heppilegast
myndi að menn greiddu alls ekki at-
kvæði sitt um málið. En þetta er
lokaráð hið versta og hið hættuleg-
asra af öllu. Þeir, sem þegnskyldu-
vinnunni eru hlyntir, greiða áreiðan-
lega atkvæði með henni (segja »já«
við spurningu þeirri, er lögð verður
fyrir kjósendur — um það, hvort
þeir vilji, að þegnsk.v. kotr.ist á).
Ef nú andstæðingarnir létu reka á
reiðanum og hirtu ekki að greiða
atkvæði sitt, gæti hæglega svo farið,
að hinir fáu þegnskyldumenn bæru
»sigur« úr býtum. Einkar áriðandi
er þvi, að menn mæti vel til kosn-
inganna — og minnist pess að greiða
atkvaii á móti, þ. e. segja (e.
setja) nei við því, að þegnskyldu
vinna verði lögboðin hér á landi.
G. Sv.
A t h s. ísafold er alls ekki sam-
dóma greinarhöf. og vísum vér í
því efni til fyrstu greinarinnar í
blaðinu í dag. Ritstj.
Erl. simfregnir
Opinber tilkynning frá brezku
utanríkisstjórninni í London.
London 19. ágúst 1916.
Yfirlit Buchans um viðureignina síðustu
viku á brezka vigvellinum:
Að vestanverðu var þessa viku aðallega
unnið að þvi að styrkja aðalstöðvarnar frá
Pozieres og austur á bðginn og tðkst oss
að koma öllu þvi i framkvæmd, er vér
ætluðum oss. Það hafa verið gerð mörg
hörð gagnáhlaup á oss, en vér höfum
hrundið þeim öllum og óvinirnir beðið mikið
manntjón. Áköfust hafa áhlaupin orðið i
grend við Pozieres, en þrátt fyrir það
færðum vér stöðvar vorar fram til norð-
vesturs.
Að kvöldi sunnudags hins 13. águst náðu
ðvinirnir aftur dálitlum hluta af Pozieres-
héraðinu en það var tekið aftur 15. ág.
Það kvöld komumst vér i skotgrafir Þjðð-
verja hjá Morguelbænum, eina mílu fyrir
norðvestan Pozieres, mílu fyrir austan
Thiepval. Miðvikudagskvöldið 16. ág., með-
an Frakkar sðttu fram hjá Maurepas,
gerðum vér áhlaup fyrir vestan og sunnan
Guillemont og sóttum fram 300 metra á
einum stað tyrir vestan skðginn. Fimtu-
daginn 17. ágúst gerðu óvinirnir öflugt
gagnáhlaup hjá Pozieres. Var áhlaupsliðið
i sexfaldri fylkingu, en vann ekkert á. Nú
er þannig komið, að vér höfum fært fram
kviarnar milli aðalstöðvanna i þriðju her-
linu Þjóðverja hjá Thiepval, Martienpuich,
Guillemont og Maurepas, þannig, að vér
getum nú skotið á þessar stöðvar úr þrem
áttum. Nú stöndum vér tæpa 2000 metrafrá
Thiepval og Courcelette vinstra megin,
tæpa 1500 metra frá Martienpuich í miðju
hersins og hægra megin stöndum vér 1000
metra frá Guínchy og i útjaðri Guillemont.
Einhver harðasta viðureignin i orustunni
varð þá er vér tókum Pozieres og hæð-
irnar þar fyrir norðan. Þar voru aðal-
stöðvar Þjððverja og héldu þeir þær
óvinnandi.
Hvernig ástandið er hjá Þjóðverjum geta
menn bezt dæmt um eftir bréfi, sem liðs-
foringi í 19. höfuðdeild hefir ritað. Þar
segir: >Það er ekki hægt að lýsa þvi, hve
erfitt var að láta hersveitirnar skiftast á
i gær. Hjá Courcelette urðum vér að fara
yfir bersvæði til þess að leysa aðra af
hólmf. Aðstaða vor var auðvitað ólik þvi,
sem oss hafði verið sagt. Herdeild vor
ein leysti heilt herfylki af hólmi, þó oss
hafi að eins verið skipað að leysa 50
manna sveit af hólmi. Þeir, sem vér leystum
af hólmi, vissu ekkert hvar óvinirnir voru,
hversu langt i burtu þeir væru, né hvort
nokkurir vorra manna væru fyrir framan
oss. Vér fengum enga vitneskju um hvar
vér vorum fyr en kl. 7 i kvöld. Bretar
voru 400 metra frá vindmyliunni á hæð-
inni. Nú var að gæta þess vel i kvöld, að
verða ekki handteknir. Vér höfðum engar
skotgrafir og grófum oss því skýli í sprengi-
kúlnagig og lögðumst þar og fengum gigt-
verk. Vér fengum ekkert að borða. Hver
okkar hafði að eins fengið tvær flöskur
af vatni og þjá matarskamta i gær og
meira gátum við ekki fengið unz við urð-
um ieystir af hólmi. Látlausar fallbyssu-
dunur ætluðu að æra oss og margur mað-
urinn hefir gugnað«.
í Austur-Afriku hefir flotalið vort h. 15.
þ. m. tekið hina þýðingarmiklu strandvarn-
arstöð Bagamoyo, sem er 36 milum fyrir
norðau Dar-es-Salaam.
Von Deventer hershöfðingi berst nú hjá
aðaljárnbrautinni og meginher Smuts hers-
hðfðingja er kominn fast að benni. En að
norðan sækir Northey hershöfðingi fram
suður á bóginn og er að króa óvinaliðið
milli sln og meginhersins.
London, 22. ág.
Flotamálastjórnin tilkynnir opinberlega,
að kafbáturinn >E 23«, sem komið hafi
aftur úr leiðangri i Norðursjónum, hafi að
morgni 19. ág. hepnast að skjóta tundur-
skeyti á þýzkan bryndreka af Nassau-
flokknum.
Yfirforinginn tilkynnir, að er 5 tundur-
spillar voru á leið til hafnar með bryn-
drekann mjðg skemdan, hafi hann skotið
öðru tundurskeyti, sem hæfði skipið, og að
bryndrekirn hafi að likindum sokkið.
.... ■'■m-. -----------
Erl. símfregnir
(frá fréttaritara Isaf. og Morgunbl.).
Kaupmannahöfn, 25. ág.
Tilraunirnar um það, að
korna á samsteypuráðu-
neyti í Danmörku haia
mistekist. Flokkur hinna
„radikölu“ vildi vera i
meiri hluta í stjórninni.
Vinstri menn lögðu það til
að 13 manna stjórn yrði
skipuð,3 úr hverjum flokki
en konungur tilnefndi einn
manninn, en því voru
„radikalar“ og jafnaðar-
menn mótfallnir. Niður-
staðan verður sennilega
sá, að nýjar kosningar fari
fram eitir hinum nýju
grundvallarlögum.
— Búlgarar sækja fram
og hrekja fylkingararma
bandamannahersins.
„Deutschland" er komið
heim til hafnar.
Yflr-herrétturinn þýzki
hefir dæmt Liebknecht til
4 ára fangelsisvistar og
ærumissis í sex ár.
Endurskoðun
daglegra afgreiðslustarfa
i Landsbankanum.
Undir rekstri hins fyrra gjald-
heramáls var stjóm Landsbank-
ans mjög ballmælt, bæði í ræðu
og riti, fyrir eftirlitsleysi raeð þá-
verandi gjaldkera: að slikar mis-
fellur sem þær, er þá komu fram,..
skyldu geta átt sér stað, án þeas
að bankaatjórnin yrði þeirra vör
og fengi þær leiðréttar jafnóðura
eða fyrir þær girt að fullu.
Þetta var meðal annars örsök
þesa, að bankastjórnin tók upp
hina svonefndu »innanbanka--
endurskoðun*, sem sé endurskoð-
un daglegra afgreiðslustarfa í
bankanum. Og þessi starfi var
mér svo falinn á hendur frá árs-
byrjun 1912 og mér gefið svo-
hljóðandi
Erindisbróf:
Sú breyting er á framanrituð-
um samningi (starfs- og kaup-
samningi Á. Jóh. við Landsbank-
ann) gjörð frá 1. janúar 1912, að
hr. Árni Jóhannsson færir hér
eftir höfuðbækur bankans og veð-
deildar hans, en gegnir að öðru
leyti daglega endurskoðunarstarfi
í bankanum og sé bankastjórun-
um yfirleitt til aðstoðar með eftir-
lit í afgreiðslustofum bankans, sem
hér segir:
1. Hann skal gæta að, hver
lán hafa verið hreyfð síðastliðinn.
dag og hlaupareikningar og láta
starfsmenn hverrar deildar gefa-
honum það til kynna. Hann skal
sjá um, að daglega sé athugað,
hvort rétt er dregið frá eða lagt
við og hvort vaxtaútreikningur
sé réttur, ef við verður komið
skal láta starfsmenn deildanna.
skiftast á við slík endurskoðunar-
störf.
2. Eftir að sá hefir reiknað
forvexti af vixlum, er banka-
stjórarnir til þess setja, skal hann
reikna forvextina á ný áður en
víxillinn gengur til gjaldkera.
Sama gildir um ávísanir, innlend-
ar og útlendar og »provision« af
þeim og víxlum, ennfremur af-
sagða víxla og kostnað af þeim.
Hann skal og athuga hvort allir
víxlar og ávísanir, sem keypt er
samkvæmt sjóðbók, er reglulega
og rétt afgreitt og bókfært. Sama
gildir um daglega innleysta og
afsagða víxla.
3. Þinglestursgjöld skal hann
reikna jafnóðum með gjaldkerar
skrifa upphæðir, lánsnúmir o. fl.
í þar til gerða bók, síðan bera
það saman við aðalþinglesturs-
gjaldareikninginn daglega.
4. Dagbók sparisjóðsmannaskal
daglega borin saman við höfuð-
bók. Innstæða í sparisjóði sé færð
í dagbók, gerð upp mánaðarlega
og samræmd við höfuðbók. Spari-
sjóðsmenn endurskoði daglega það
sem hreyft hefir verið. Ennfrem-
ur innlög og útborganir á við-
skiftaskírteinum.
5. Hann skal gæta þess, að
eigi sé annað fært á kostnaðar-
reikning, en þær upphæðir, sem
þar eiga að vera og sem löglega
er ávísað til útborgunar.
6. Mánaðarreikninga semur
hann og svo fijótt sem við verð-
ur komið að lokum hvers mán-
aðar, og tekur sér aðstoð til þess
ef þarf.
7. Hann hefir frjálsan aðgang
að öllum frumbókum og öðrum