Ísafold - 08.12.1917, Blaðsíða 3

IS AFOLD
3
í nafni allra ástvina Magntisar sál. Bjarnasonar kacpm
frá Armúla, flyt eg hér með öllum þeim alúðarþakkir, er á einhvern
hátt sýndu honum samúð í hans löngu banalegu og létu í ljós hluttekn-
ingu við útförina.
P. t. Reykjavik, 5. des. 1917.
Asgeir Asgeirsson.
fjölmörg dæmi þess, að hún væri
háð með ósvífnum orðum og per-
sónulegum árásum t. d. á foringja
frjálslyndu flokkanna. Hermennirnir
váeru neyddir til þess að seta á æs-
ingafundum alþýzka flokksins, neyddir
til þess að gjalda inngöngueyrir á
þá og leggja fé til styrktar starfsemi
flokksins af þessum 53 pfenningum,
sem þeir fá í dagpeninga. Víðsveg-
ar að bærust hjálparstunur vesalinga,
sem væru neyddir af yfirvöldunum
til þess að gaaga í alþýzka flokkinn
og víða væru skrifstofur hans í ráð-
húsum og rikisbyggingum. Sjúkl-
ingarnir fengju jafnvel ekki frið, for-
töluerindin væru rekin inni í sjúkra-
skýlum og spítölum. Ræðumaður
heimtaði að kanzlarinn kvæði niður
þessa hneykslanlegu misbeiting em-
bættisvalds og hervalds.
En kanzlarinn var hvergi nálægur.
Hann sótti ekki fund ríkisdagsins
þenna dag. Hermálaráðherran tók
til máls og lenti í augljósum vand-
ræðum með að hreinsa herstjórnina
af ákærum Landsbergs, og Heljjerich
va-rakanzlari misti gersamlega taum-
hald á geðsmunum sínum, komst i
hár við fundinn og var kveðinn nið-
nr af mótmælahrópum hundraða
þingmanna.
Litlu síðar tók kanzlarinn sjálfur
til máls út af fyrirspurninni. Hann
kvað það óleyfilegt af embættistEönn-
um ríkisins, að nota vald sitt í þágu
sérstakra stjórnmálaflokka og sagðist
framvegis taka hart á því ef slikt
yrði uppvíst um þá, Borgaraflokk-
arnir létu sér þetta svar lynda, en
jafnaðarmenn töldu það ófullnægj-
andi kisuþvott.
Stjórnin hugsaði sér nú gott til
glóðarinnar að færa sér í nyt þessa
sundurþykkju innan meirihluta-flokk-
anna. Henni hafði aldrei verið um
það hve mjög borgaraflokkarnir frjáls
lyndari og jafnaðarmenn höfðu nálg-
ast síðan um sumarið, þá er þeir
urðu samferða um friðarkosti Þjóð-
verja. Nú átti að sæta færis til þess
að stía þeim í sundur og jafnvel
siga þeim hvorum á annan. Capelles
flotamálaráðherra hóf hvassar árásir
á 3 jafnaðarmenn í Ríkisdegitíum og
Heldur hann sér ekki við jörðina?
Notar hann máske ekki tímanlegu
hlutina sem umbúðir utan um eilífð-
armálin? Talar hann ekki í ræðum
sinum til lýðsins um sjómensku og
landbúnað, um ferðalög, verzlun og
og kaupskap? Talar hann ekki
um fuglana í loftinu, um grösin á
jörðinni, um fiskana í sjónum og
vötnunum? Talar hann ekki um
störf og hvíld, um morgun og kvöld,
nm trúmensku og ótrúmensku i
störfunuro, um illa og góða þjóna,
trúa og ótrúa ? Talar hann ekki um
að vinna beri verk Guds, meðan dag-
ur er? Talar hann ekki um verka-
menn, sem standa iðjulausir á torg-
inu, og um aðra, sem vinna frá
morgni til kvölds, um menn sem
grafa pund sitt í jörðu, og aðra,
sem ávaxta pund sitt með trúmensku,
elju og áhuga? Talar Jesús Kristur
yfir höfuð ekki um mannlífið, hið
daglega líf mannanna, eins og það
gerist og gengur til sjós og sveita,
i kaupstöðum og úti á landsbygð-
inni? Og gerir hatin ekki alt þetta
að umbúðum utan um eilifðarmálin,
að við orðum það á þá leið ? Og
má ekki lesa það milli línanna, sem
kallað er, að með öllu þessu er Jes-
ús Kristur að tákna það samband,
sem er milli timans og eilífðarinn-
ar, milli tímanlegu málanna og eilifð-
ar málanna? Er hann ekki með
þessu öllu að tákna það og sýna
sakaði þá um að hafa verið í vitorði
um uppreisnartilraun, sem skömmu
áður hafði verið gerð í flotannm
þýzka.
Það er skemst af þessu bragði
stjórnarinnar að segja, að það mis-
tókst gersamlega. Flotamálaráðherr-
ann fór hrakfarir fyrir jafnaðarmönn-
unum þrem, sem sýndu glögglega
fram á hve fullyrðÍDgar hans væru
úr lausu lofti gripnar. Og borgara-
flokkarnir snerust líka gegn stjórn-
inni í umræðunum um mál þetta.
Framkoma stjórnarinnar varð til þess,
að þeir leiddu aftur saman hesta
sina við jafnaðarmenn. — Litlu síð-
ar komst það upp, að skömmu fyrir
umræður þessar hafði stjórnin látið
leyninefnd 7 manna rannsaka afskifci
jafnaðarmannanna þriggja af upp-
reisnartilrauninni, og hafði hún látið
uppi að engin ástæða væri málssókn-
ar gegn þeim.
Eftir þessar síðustu ófarir stjórnarinnar
snúast jafnaðarmenn með hamagangi
gegn henni í blöðum sínum. Setu
Ríkisþingsins var nú lokið i bili og
dr. Michaelis var á förum úr Berlin
yfir á vígstöðvarnar. En áður en
hann færi, tilkyntu foringjar meiri-
hlutaflokkanna (jafnaðaimenn, frjáls-
lyndu flokkarnir, þjóðfrelsismanna
og miðflokksins) kanzlaranum, að ef
að samvinnan tuilli hans og þeirra
ætti að haldast, yrði Capelles og
helst Helfferch að fara frá völdum.
þetta varð hinn 12. okt.
Capelles bað nú um lausn. Og
dr. Michaelis var orðinn valtur í sessi.
Hann naut nú ekki framar trausts
neins flokks í Ríkisdeginum, en átti
þó helst ítök i hægriflokknum. Jafn-
aðarmenn láta sér ekkinægja lansn-
arbeiðni Capelles en vilja enn sem
fyr ólmnir steypa kanzlaranum. Hin-
ir meirihlutaflokkarnir veigra sér við
það, vegna þess að það muni spilla
fyrir Þjóðverjum út á við. íhalds-
flokkarnir óttast kanzlaraskifti, vegna
þess að þá muni taka við einhver
enn fjarlægari þeim en en dr. Micha-
elis. Þeir halda því nú fram, að eina
lausnin á öllum þessum deilum sé
sú, að hann taki sér alræðisvald og
láti sem vind um eyrum þjóta vilja
mönnum það »svart á hvítu«, sem
kallað er, að alt jarðneska lífið, með
öllum sínum athöfnum, er undir-
búningur og inngangur að eilífa líf-
inu ?
Og vér getum rakið þetta mál
lengra. Þegar Jesús hugsar um það,
hvernig svo nefndir »beztu menn«
og »æðstu menn« þjóðar hans reyn-
ast, þegar hann sér, að þeir, sem
með æðstu völdin fara hjá þjóð hans,
sem mestu geta með áhrifum sinum
um það ráðið, hvernig þjóð hans og
samlöndum iiður, sér að þeir breyta
ekki iétt, þá fyllist hugur bans sárri
gremju og réttlátri reiði. Hann tek-
ur því ekki með auðmjúkri og und-
irgefinni þögn og óviturlegu um-
burðarlyndi.
Nei! þvert á móti.
Hann fer inn í hinn æðsta helgi-
dóm þjóðar sinnar, inn í musterið
í Jerúsalem, inn i æðstu kirkjuna,
sem til var á ættjörðu hans, getum
við sagt, og þar heldur hann hina
leiftrandi hegningarræðu yfir þeim,
sem með völdin fara, sem rituð er
í 23. kap. í Matteusar guðspjalli.
Þar, f sjálfum helgidómi föður síns,
talaði hann til mannfjöldans og sagði:
»Á stóli Mósesar sitja fræðimennirn-
ir og Farisearnir; alt það, sem þeir
segja yður, skuluð þér gera og halda,
en eftir verkum þeirra skuluð þér
eigi breyta; því að þeir segja það,
en gexa það eigi. Þeir binda þungar
meirihlutaflokkanna. Þegar íhalds-
flokkarnir tóku svo í strenginn,
hvessir um allan helming i
herbúðum frjálslyndu flokkanna og
þeir heimta nú allir einhuga þÍDg-
ræði komið á og nýjan kanziara
undir eins, sem hafi traust meiri-
hlutaflokkanna að baki sér. Jafnframt
tjáðu foringjar þeiira dr. Michaelís
vantraust flokkanna.
Kanzlarinn reyndi að forða sér
frá falli með því að bjóða Helfferica
í ofanálag á Capelles og láta hann
segja af sér. Og keisarinn, sem nú
kom heim úr Balkanferð sinni, lét í
ljósi þá ósk sína að fá að halda dr.
Michaelis. Hægriblöðin vara bmn
við að láta nokkuð réttinda sinna af
hecdi, því að ekki myndi auðgert
að endurheimta þau aftur sfðar. En
eins og kunnugt er, hefir það altaf
verið hylli keisarans sem ráðið hefir
þvi hver kanzlaraembættið skipaði.
Flokksforingjar frjálslyndaflokksins
láta það enn á ný í ljósi, að sam-
vinna milli þeirra og kanzlarans sé
óhugsandi framvegis.
Keisarinn beið ekki eftir þvi að
deilan harðnaði. Hann kallar nú á
fund sinn forsætisráðherrann í Bajern,
Hertlinq qrtija, og bíður honum
kanzlarastöðuna. Hann var kunnur
að þvi að vera mótstöðumaður þing
aæðis og lýðstjórnar, en hinsvegar var
hann meiri hlutaflokknum sammála
um friðarkosti Þjóðverja og and-
vígur hernaðarstefnu Alþýzkaflokks-
ins. Hann ráðgast um við foringja
meirihlutaflokkanna og ætlar að
verða stirt um samkomulag í fyrstu.
Þó bregst flokksforingjunum nú
kjarkur og festa til þess að halda í
kröfuna um fullkomið þingræði, en
hins vegar heimta þeir Helfferich frá
völdum, en hann er mjög í háveg-
um hafður við hirðina og vinveittur
alþýzka flokknum. A hærri stöðum
er þvi gert alt til þess, að halda i
hann, og bæði keisarinn og kanzlar-
inn tilvonandi reyna að varna falli
hans. En það er ekki nærri þvi
komandi við frjálslyndu flokkana.
Þeir færa sig nú enn á ný upp á
skaftið. Þeir gera það að skilyrði
sínu fyrir stuðningi við Hertling
byrðar og lttt bærar, og leggja
rnönnum þær á herðar; en sjálfir
vilja þeir ekki snerta þær með fingri
sínum. En öll sín verk gera þeir
til að sýnast fyrir mönnum*.
Þannig heldur hann áfram, og það
er siður en svo, að ræða hans myk-
ist, þegar fram i hana kemur. Hann
kveður upp sjöfalt vei yfir þessum
æðstu mönnum þjóðar sinnar og
ásakar þá með hinum þyngstu orðum,
hræsni, ágirnd og yfirgang. Hann
kallar þá höggorma og nöðru af-
kvæmi, sem leiði yfir sig og þjóð-
ina blóðhefnd og ógæfu.
Eg efast nú ekki um, að á hér-
vistardögum Jesú hafi sumum fund-
ist orð þau og ummæli, sem hann
við hafði, vera nokkuð undárlegar
umbúðir utan um eilífðarmálin, og
Farísearnir og fræðimennirnir i ísrael
á þeim tímum hafa víst þózt geta
gert það nokkuð betur sjálfir.
Alt þetta vona eg að nægi til að
sýna það, að þá eru kennimenn
kirkjunnar á réttri leið, þegar þeir
tala um jörðina i sambandi við him-
ininn, tímann í sambandi við eilífð-
ina, og jarðnesku og tímanlegu hlut-
ina i sambandi við eilifðarmálin; og
þá hygg eg, að kennimennirnir fari
mest fram hjá eyrum og eftirtekt
safnaða sinna, þegar þeir vaða uppi
í skýjunum og tala mest um það,
sem þeir og aðrir vita minst um,
og geta, af eðlilegum rökum, minst
um sagt.
greifa, að tveir úr þeirra flokkuro,
Payer og Friedmann, verði látnir
skipa sæti varakanzlara hinn fyr-
nefndi og forsætisráðherra Prússa
hinn siðarnefndi. Og þar kom, að
keisarinn og Hertling gengu að
þessum kostum.
Hertling tók við snemma i þess-
um mánuði. Stjórn hans hefir þá
stuðning borgaraflokkanna frjálslyndu,
en jafnaðarmenn láta hana afskifta-
lausa og sjá hverju fram vindur.
íhaldsmnnn eru andstæðingar stjórn-
arinnar.
Hertling greifi er 74 ára að aldri.
Framan af æfinni var hann prófessor
í heimsspeki við háskólann i Miinc-
hen og hefir hann ritað mörg jit
um þau efni af lærdómi miklum,
1875 komst hann inn i Ríkisdaginn
og fylgdi að málum katólska mið-
flokknum. Hann komst snemma í
tölu þingskörunga, þótti hafa afburða-
þekkingu til að bera, vera hygginn
og laginn og orðheppinn i þingdeil-
um. 1912 varð hann yfirráðherra i
Bajern og hefir getið sér góðann orð-
stir. Hann hefir altaf verið gamal
husaður og íhaldssamur.
Frjálslyndu blöðin þýzku voru full
fagnaðar eftir kauzlaraskiftin og töldu
það er gerzt hafði stórt skref i átt-
ina til þingræðis. Michaelis hafði
orðið að fara frá vegna þess að hann
hafði ekki traust þingsins og Hertling
hafði þá fyrst tekið við, er hann
hafði ráðgast við foringja meirihluta
flokkanna um stefnu sína og trygt
sérstuðning þeirra. Þetta telja þýzku
blöðin upphaf nýrra tíma í stjórn-
máhsögu landsins. Það er fullkomið
þingræði sem ei i uppsiglingu i Þýzka
landi og ef til vill verður komið á
áður en stríðið er á enda.
Ej ekki ætti að vera Jeyfilegt, að
benda mönnutn i kirkjunum á mann
félagsmeinin, meinin, sem í nútíð
og framtíð geta valdið böli og ógæfu,
ej ekki ætti að vera leyfilegt, að
benda á óviturlegar og skaðlegar ráð-
stafanir, sem allan almenning snerta,
og sem geta haft stórkostlegar af-
leiðingar og hættulegar fyrir ætt-
jörðina, ej prestunum er í ftamtíð-
inni ætluð sú lítilmenska í hugsun
arhætti, að benda á ávirðingaroar
einungis hjá smælingjunum, en draga
hræsnisfjöður yfir alt hjá þeim, sem
æðstir eru og með völdin fara, pá
— já pá ætla eg, að hre nlegast væri
að loka kirkjunum; þá þyrfti ekki
heldur lengur að óttast, að nein
óviðfeldin sannleiksraust kæmi það-'n.
Kirkjan hér í heimi heitir »stríðs-
kirkja®, svo hefir hún verið nefnd
öld eftir öld; hún á einlægt að eiga
í strlði móti öllu því, sem ílt er,
með öllu því, sem gott er, fagurt,
göfugt og Guði þóknanlegt. Sá kom
ungur, sem kirkjan á að þjóna, og
sem kemur til kristins safnaðar við
upphaf hvers kirkjuárs, hvers guð-
legs náðarárs, hann er konungur
sannleikans og kærleikans, réttlætis-
ins og hinnar fullkomnu vizku. Undir
hans merkjum á kirkjan og hver
kristinn maður að berjast. Kirkjan
á aldrei að gera friðarsamninga við
það, sem ílt er og óviturlegt í ráð-
lagi og breytni manna; hún á að
Islaud erlendis.
Einar Jónsson myndhöggvari
hefir orðið hlutskarpastur í samkepn-
inni um að gera mynd. af Þorfinni
karlsefni.
Hann fór í haust með Gullfoss
til Vesturheims, fyrir hvatning góðra
manna þar, til þess að taka þátt í
samkepnisprófi um myndina.
Þessi sigur Einars mun vekja al-
menna ánægju um land alt.
Jóhann Sigurjónsson skáld
hefir hlotið_ mikið lof fyrir síðasta
leikrit sitt, Lvqa-Mörð. Konunglega
leikhúsið i Khöfn tekur það til leiks
þegar upp úr nýárinu.
Fjalla-Eyvindur hefir verið kvik-
myndaður. Leikurinn fór fram og
kvikmyndirnar voru teknar norður í
Lnpplandi. En fyrsta sinni á að
sýna Fjalla-Eyvind í kvikmyndum,
þegar hið mikla Palads-kvikmynda-
hús í Kaupmannahöfn, stærsta kvik-
myndahúsið á Norðurlöndum, verð-
ur opnað af nýjn.
Um islenzk stjórnmál hefir
mikið verið ritað og rætt i Dan-
mörku upp á síðkastið. M. a. hefir
dr. Valtýr flutt erindi um islenzk
stjórnmál i félaginu »Venstres Ung-
don«, Knud Berlin ritað ósköpin
öll. ,
Andar nú heldur kalt frá dönskum
blöðum í vorn garð, ekki sizt fyrir
goðgána þá, að vér skulum hugsa
svo hátt að sigla undir vorum eig-
in fáua.
berjast á móti því; að öðrum kosti
svíkur hún sinn konung og bregst
sínum skylduverkum. Hún á ein-
lægt að standa á verði fyrir sann-
leikann og kærleikann, réttlætið og
vizkuna. Ef kirkjan sér, að menn-
iroir ætla að sofna, þá á hún að
vekja þá og minna þá á, að tími er
til að rísa upp af svefni. Og boð-
skapur sá, sem kirkjan flytur, hann
á að vera »agitation«, »agitation«
móti því, sem ílt er, óviturlegt og
skaðlegt, og með þvi, sem gott er,
viturlegt og blessunarríkt á öllum
svæðum mannfélagsinsog mannlifsins.
Kirkjan á að láta alt mannlegt vera
sér viðkomandi; hún á að gefa gaum
að öllum mannleg'u meinunum,
öilum mannlegu villusporunum,
öllu hinu óviturlega ráðlagi mann-
anna, og alstaðar á hún að reyna að
bæta, græða, leiðrétta og víkja til
réttrar leiðar. Sé þetta gert með ein-
urð og hreinskilni, þá má alt af bú-
ast við, að einhverjum misliki; en
um það tjáir ekki að tala.