Ísafold - 02.03.1918, Síða 1

I
I
Kemur út 1—2
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala lOJa. eint
XLV. árg.
Reykjavik, laugardaginn 2, marz 1918.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjórí: Ólafur Björnssan.
Talsimi nr, 45$.
Uppsögn (skrlfl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé tll útgefanda
fyrlr 1. oktbr. og
só kaupandl skuld-
lans vlð blaðið.
10 tölublað
JTlunið að auglúsa í Bæjarskrá R.víkur.
Alþyðufræðsla Stúdentafélagsins.
Arni Pálsson bókavörður
heldur fyrirlestur um:
Alþingi hið forna.
sunnudag 3. marz kl. 5 síðd.
i Iðnaðarmannahúsinu.
Inngangur 20 aurar.
Brezku samningarnir.
Þótt nú sé komið fram á þriðja
mánuðinn eftir nýár hefir enn ekk-
ert verið ákveðið um brezka verðið
á islenzkum afurðum. Kvað stjórnin
okkar hafa verið við það að fást alt
iram að þessu að reyna að fá samið
liér á landi, en fengið um það afsvar
hjá brezku stjórninni.
Mun nú sfanda til að gerðir verði
út menn til Lundúna til samninga.
En eigi mun enn fullráðið hverir
fara skuli.
Þetta brezka samningamál hefir,
eins og önnur mál, er stjórnina skift-
ir, verið alt of seint upp tekið —
ekki fyr en i eindaga. Og ekki mun
það stjórninni að þakka, ef eigi verður
tilviljunar-káksbragur á framkvæmd-
um þess.
HJir embættismenn í Reykjavik
Umsóknarfrestur um bæjarfógeta-
og um lögreglustjóra- embættin hér
i höfuðstaðnum var útrunnin í fyrra-
4ag.
Bæði eru embættin með sömu
launakjörum, byrjunarlaun 5000 kr.
og hækka smátt og smátt upp i
6000 kr.
Um bæjarfógeta-embættið hifa sótt
þeir Jóhannes Jóhannesson bæjarfó-
geti á Seyðisfirði, Guðmundur Egg-
erz sýslumaður og fossanefndarmaður
og Ari Arnalds sýslumaður.
Um lögreglustjóraembættið hafa
sótt Jón Hermannsson skrifstofu-
stjóri, Guðm. Eggerz, hinn sami og
áður getur, Karl Einarsson sýslum.
og Vigfús Einarsson settur bæjarfó-
geti.
Vafalaust má ganga að því visu,
að þeir Jóh. Jóhannesson og Jón
Hermannsson hljóti á endanum em-
Ibætti þessi, hversu mjög sem fjár-
málaráðherraun kann að brölta til
þess að reyna að koma að bróður
sinum. Vist er hlutdrægnin mikil i
embættaveitingum þessarrar stjórnar
lýr og siðar, en naumast þó gerandi
ráð fyrir svo berri rangsleitni, að
"S^ngið verði framhjá elztu umsækj-
endunum, sem þar að auki eru viður-
kendir fyrirmyndar-embættismenn og
annar þeirra búinn að starfa í mið-
stjórn landsins nær tvo tugi ára við
afarmikil störf en litla þóknun — að
eins til þess að svalahlutdrægnis-löng-
un og sérdrægnis pólitik einhvers ráð
herranna.
Radíum-lækningar.
Geislalæknunum bættist mikill og
góður liðsauki þegar radíum fanst
og reyndist happadrjúgt til ýmsra
lækninga; það telst til hinna svo-
nefndu geislandi (radioactiv) eftia, sem
geisla frá sé ósýnilegum geislum af
sjálfsdáðum, án allra ytri áhrifa, §vo
sem ljóss eða rafmagns. Til fram-
leiðslu röntgengeisla þarf hálfspentan
rafmagnsstraum; til þess að geta
hatt um hönd ljóslækningar, ’t. d.
við berklaveiki, þarf líka rafmagn og
ýmsar vélar. En radíum fracnleiðir
sjálft geisla; orkan sem myndar geisl-
ana býr í efninu sjálfu.
Tuttugu ár eru liðin síðan radi-
um fanst. Tildrögin til þess að
farið var að leita að því voru þau,
að fundist höfðu efni (úranium), sem
stöfuðu frá sér ósýnilegum geis um.
Eðlisfræðingum kom þá til hugar að
ýmisleg fleiri efni kynnu að hafa
geislakraft (radioactivitet) þótt ekki
væri það kunnugt; hófu þeir nú
leit að ósýnilegum geislum og er
frægust í hóp þessara vísindamanna
frú Curie, pólsk kona. Hún réðst
í það mikla starf, ásamt manni sín-
um sem lika var eðlisfræðingur að
kanna geislakraft allra þektra frum-
efna og ýmsra jarðtegunda. Rann-
sókmr þeirra hjóna fóru fiam i
París. Ein jarðtegundin — Pech-
blende frá Bæheimi — reyndist sér-
staklega geislarík. Austurriska stjórn-
in var svo rausnarleg að senda fiú
Curie eina smálest af þessari dýr-
mætu mold^ frúin komst að þeirri
niðurstöðu að í Pechblende myndi
vera áður óþekt, mjög geislarikt efni
og tókst að finna það. Hið nýja
frumefni nefndi hún radíum. Úr
heilli smálest af jarðtegundinni vanst
að eins ca. */4 úr grammi af radíum.
Við radiumframleiðslu þarf mikið af
kemiskum efnum, stór húsakynni og
talsverðan mannafla; þegar þar við
bætist hve örlitið er af radíum í
jarðveginum er skiljanlegt að það
hlýtur að vera mjög dýrt efni.
Radíum er duft, sem gefur frá
sér ósýnilega geisla; tilveru þeirra
má sýna og sanna með áhrifum
þeirra á ljósmyndaplötur og ýmis-
legum rafmagnsáhrifum radíumgeisl-
anna. Fundist hafa þrenskonar radi-
nmgeislar og eru sumir þeirra að
ýmsu leyti mjög áþekkir röntgen-
geislum; svo er og um áhrif þeirra
á mannlegt hold. Menn komast
fljótt að raun um að radíum getur
verið likamanum mjög skaðvænt,
valdið sárum og drepi i holdi, hár-
losi o. fl. Prófessor Curie fékk eitt
sinn að kenna á þessu; hann bar á
sér lítið eitt af radlum og brendi
það á hann sár, sem var lengi að
gróa.
Það kann að virðast harla ótrú-
legt, að svo skaðvænt efni megi
nota til lækninga. Þó hefir radium
reynst vel við lækning á krabbameini
og öðrum illkynjuðum meinsemdum.
Ástæðan til þess að radiumgeislarnir
græða og lækna er sú, að mein-
semdir eru mjög næmar fyrir geisl-
um; radium getur þvi valdið drepi
í meinsemdinni án þess að taka
heilbrigða hoidið, sem næst henni er.
Þeir húðsjúkdómar sem radíum hefir
reynst vel við eru eczem og berklar
i hörundi (lupus); ennfremur vörtur,
fæðingarbletti, ofvöxtur i örum eftir
skurði og ígerðir o. fl.
Valbrár og blóðæxli eru oft til
stórmikilla líkamslýta, sérstaklega i
andliti; valda þar að auki sjúkling-
unum ýmsra óþæginda. Radlum-
lækning tekur langsamlega fram öll-
um lækningaaðferðum við benna
sjúkdóm og er stnndum sú eina
lækning, sem framkvæmanleg er.
Valbrárnar hverfa oft eins og dögg
fyrir sólu; örin slétt og falleg, stund-
um vart sjáanleg. í byrjun bar það
stundum við, að örin spiltust eftir
á af ýmsum litarbreytingum; en nú
hefir radiumlæknunum tekist að bæta
listina svo, að slíkt á ekki að þurfa
að eiga sér stað, ef rétt er að farið.
Mest er um vert að radium hefir
reynst læknunum vel við krabba-
mein og sarkóm, sem er álíka illkynj-
að mein og krabbamein. Flestir
geta gert sér í hugarlund hve óend-
anlega miklum þjáningum þessi mein
valda og hve marga þau leggja í
gröfina, stundum á unga aldri. Þeir
eru ekki allir rosknir menn, sem
sýkjast af krabbameini; það er eigi
fátítt að menn og konur um þrítugt
taki þennan sjúkdóm og sarkóm
verður oft börnum að fjörtjóni. Því
miður er ekki hægt að gera sér
glögga grein fyrir hve mikið er um
krabbamein á íslandi; ársskýrslur um
sjúkdóma og dauðamein hér á landi
hafa sem sé ekki verið birtar síðustu
sjö árin. Eg hygg þó að óhætt
megi fullyrða, að krabbamein sé
eins tiður sjúkdómur hér og á Norð-
urlöndum. Skurðarlæknarnir hét i
Reykjavik hafa árlega til meðferðar
marga sjúklinga og á Röntgenstofn-
uninni leita líka ýmsir þeirra lækn-
inga.
Skurðlækningum við illkynjuðum
meinum er þannig varið, að oft er
ókleyft að komast fyrir meinið með
uppskurði; þegar svo er ástatt eiga
sjúklingar sér enga bata von hér á
landi. Af þeim sem skornir eru
'batnar að eins nokkrum minni hluta.
Röntgengeislar geta oft bætt talsvert
úr, en ýmsar ástæður eru til þess
að miklu siður er hægt að koma
þeim við en radiumgeislum, þegar
um innvortis mein er að ræða.
Radíumlækningunum hefir fleygt
mikið fram siðustu 3-4 árin; lækn-
arnir vita nú hve mikill geislaskamt-
ur á viðsjúkhngana og þeim hefir lærst
að skilja þá geisla frá, sem sjúkling-
unum eru hættulegir og tefja fyrir
lækningunni. Ennfremur hafa lækn-
arnir nú tök á að koma radíum
fyrir á viðkvæmum stöðnm likam-
ans, en slíkt var í byrjun radium-
lækninganna miklum erfiðleikum
bundið. Með nýjustu aðferðum má
t. d. kon a radium fyrir i kokinu
eða við tunguna án þess að það
valdi sjúklingunum verulegra óþæg-
inda og getur það legið þar jafnvel
heilan sólarhring og sent frá sér sina
græðandi geisla. í þessu efni verða
nýjar framfarir með ári hverju. Ra-
díum er notað við lækning á krabba-
meini ýmist undan eða eftir skurð,
eða þá algerlega út af fyrir sig;
mikla áheizlu leggja þó flestir geisla-
læknar á að nota jöfnum höndum
radíum- og röntgengeisla.
Útvortis krabbamein eru auðvitað
viðráðanlegust; sérstaklega hefir and-
litskrabbi reynst næmur fyrir geisl-
unum; fyrirtak er radíum ef krabb-
inn er I námunda við augnalokin
eða á þeim; það er oft ókleyft að
skera nema augun biði tjón við
það. En hvorki radium- né rönt-
gengeislar gera augunum mein og
örið eftir meinið verður slétt og
mjúkt. Krabbamein i koki og á
tungunni er vel fallið til radíumlækn-
inga; sömuleiðis krabbamein i brjóst-
inu og víðar.
Mesta eftirtekt hefir vakið sá ár-
angur sem fengist hefir við radíum-
lækning á meinum i móðurlífi og
endaþarmi. Síðastliðið sumar birti
prófessor Gösta Forssell, helzti geisla-
læknirinn á Norðurlöndum, skýrslu
um árangurinn af þessum Iækning-
um á Radiumhemmet í Stokkhólmi.
Konur með krabbamein í móðurlífi
eru einhverjir ógæfusömustu sjúkl-
ingarnir sem læknanna leita. Sjúk-
dómnum eru oftast samfara þjáning-
Mikilvægasta málið
í heimi.
I. Sálarrannsóknirnar og
trúarbrögðin.'
Viötal viO Slr Arthur Conan Doyle.
Hvernig litií Fyrir 30 árum var litið
var á þær. svo ^ sálarrannsóknirn-
ar, að þær væru ekki annað en dutl-
ungar, sem ekki fengjust aðrir við
en fáeinir eldmóðsmenn, en einmitt
eldmóður þeirra gerði það að verk-
um, að þeir létu blekkjast af skrum-
urum, sem þættust hafa brúað djúpið
milli lifenda og dauðra, af þvi að
þá skorti með öllu visindalega tamn-
ingu og vit á sönnunum.
Innan fárra ára hafði hávaði þeirra
manna, er með sér ólu slikar hug-
myndir, komist á þá skoðun, að
rannsóknir dularfullra fyrirbrigða væru
orðnar að sönnum visindum, og
hefðu tekið þeim framförum fyrir
tilraunir og athuganir, sem vandlega
ar, máttleysi og blóðlát og rensli
úr meininu, á stundum svo daunilt
að konurnar geta tæplega haft um-
gang við fólk þótt heilsan leyfi það
að öðru leyti; þær missa vinnuþol
og kjark og vita oft hvert stefnir.
Morfinið er oft þeirfa einasta líkn.
Sjái skurðlæknarnir sér ekki fært að
skera, er ekki hér á landi um neitt
að gera nema biða dauðans. Sé
nokkur leið að komast fyrir meinið
með hnífnum, er gerður uppskurður
og telst svo til að skurðlæknunum
takist að lækna að fullu hérumbil
fjórða hvern sjúkling, sem skorinn
er upp. Hinar konurnar deyja vegna
þess að meinið tekur sig upp aftur
eða af afleiðingum skurðsins.
Astandið er þá i stuttu máli svo
vaxið, að þrátt fyrir stórkostlegar
framfarir, sem orðið hafa í skurð-
Iækningum er ekki lagt upp að skera
nema meinið sé i byrjun og þótt
skorið sé er batavonin ætíð mjög
óviss. Mtkla eftirtekt hefir það þvi
vakið meðal lækna, er jafn ágætur
læknir sem próf. Forssell birtir þann
fagnaðarboðskap, að með radíum
megi lækna að fullu konurmeð krabba-
mein í móðurlífi þótt komið sé á
svo hátt stig, að ekki sé unt að skera.
Ennfremur að bæta megi stórkost-
lega þjáningar þeirra sjúklinga, sem
ekki fá fullan bata.
Prófessor Forssell er mjög ábyggi-
legur og gætinn læknir og vísinda-
maður. Hann hefir ekki árætt að
taka til radiumlækninga aðra sjúkl-
inga en þá, sem skurðlæknar hafa
vísað frá sér eða þær konur, sem
færst hafa undan uppskurði; með
öðrum orðum, erfiðustu og vanda-
höfðu verið framkvæmdar í hverju
einstöku atriðí af leiknum rann-
sónarmönnum. Síðan ófriðurinn
hófst, hafa sálarranusóknirnar kom-
ist á þriðja stigið i áliti manna, og
hafa hlotið þá tign, að vera talin
trúarbrögð, sem veita huggun og
kraft fjölda manna, sem skyndilega
hafa mist eiginmenn, syni, bræður,
unnusta og vini. Þessarar skoðun-
ar er Sir Arthur Conan Doyle orð-
inn eftir þrjátíu ára rannsókn á
málinu, bæði af þeim sönnunum,
sem aðrir hafa lagt fram, og þeím
tilraunum, sem hann sjálfur hefir
gert. Það er mjög mikilsvert atriði,
sem Sir Árthur hefir nýlega kannast
við í opinberum fyrirlestri, að hann
hafi byrjað rannsókn sina á málinu
sem efnishyggjumaður. Allir, sem
þekkja ritsmiðar hans, vita það, að
efasemdir þær, sem fyltu huga
hans, er hann hóf rannsóknir sínar,
veita tryggingu fyrir þvi, að stað-
reyndir þær, sem málið er reist á,
hafi verið grandgæfilega athugaðar.
Hann hefir sannarlega til að bera
óvenjulega góð skilyrði, til að rann-
saka slikt málefni. Hann hefir feng-
ið langa visindalega tamning sem
læknisfræðingur, og það hjá kennara,
J