Ísafold - 09.03.1918, Page 2

2
ISAFOLD
Árni Eiríksson
_He|idsa|a- I Tals. 265 og 554. Pósth. 277. I smésaia
— Vefnaðarvörur, Priónavörur mjög fjölbreyttar.
-Sa
■oo
Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgð.
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðír.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ódýrastar.
T ækif ærisgjafir.
Bannmálið.
Eftir
Jóharmes þorkölæon
frá Fjalli.
n.
Á hverju byggist nauðsyn og til-
veruréttur bannlaganna? >
Eftir minni skoðun byggist hún
og grundvallast hann á þeirri stað-
hæfingu og — eg vil nærri leyfa
mér að segja — staðhöfn, að þrátt
fyrir það þótt því verði ekki neitað
að nautn áfengis geti gert gagn
wieð því að gleðja og með því að
auka þrek og áræði undir vissum
kringumstæðum, þá yfirgnæfir þó ó-
gagnið og ógleðin, er hún veldur
þjóðfélaginu, miklu framar, svo þar
era engin líkindi á milli, svo hafi
verið og svo muni ætíð verða; að
hún er með öðrum orðum stórfeld
þjóðfélagsmeinsemd.
Nú verðum vér að ætla, að það
sé ekki einasta réttur þjóðfélagsins,
heldur skylda þess gagnvart sjálfu
sér og einstaklingum þeim, er það
er orðið til af, að fiara sig öllum
þeim meinsemdum, er því er máttugt
að losa sig við.
Til þess að ná þessu augnamiði,
að þvi er áfengisnautnina snertir,
er ekkert meðal jafn áhrifamikið,
engin leið annar eins gagnvegur,
eins og aðflutningsbannið jafnframt
banni gegn tilbúningi áfengra drykkja
í landinu sjálfu. Stafar það af þeirri
ástæðu, sem öllum má vera dálítið
Mikilvægasta málié í heimi
II. Erindi
eftir Sir Arthur Conan Doyle.
Málefnið, sem eg ætla
^hæfingar^ ta^a um yður, er
lang mikilvægasta mál-
efnið í heimi. Það eru þrjár stað-
hæfingar, sem eg ætla að leggja fram
fyrir yður. Ein þeirra er sú, að
þessi fyrirbrigði, sem kölluð eru spiri-
tistisk eða dularfull fyrirbrigði og
svo lengi hefir verið rætt um, eru
áreiðanlega sönn. Önnur er sú, að
nokkur skeyti hafa komið í sambandi
við þessi fyrirbrigði. Og hin þriðja
er, að þessi skeyti, sem koma úr
öllum áttum og á ýmsan hátt, mynda
heild, sem ber öll merki 'þess, að
vera innblásin handan að; að það
er þekking, sem er að miklu leyti
ný fyrir mannkynið, og staðfestir
aðalkenningar kristindómsins, en varp-
ar um leið Ijósi yfir þær, sem vér
höfum ekki fengið áður, og bætir
við þær í mikilsverðum atriðum. Eg
get ekki vænst þess, að þeir yðar,
sem hafa ekki neitt kynt sér málið,
— 16 —
auðskilin, að það er einn hlutur ó-
mögulegur að neyta þess áfengis,
sem ekki er fáanlegt, ekki er til í
landinu.
Aðrar aðferðir eru til, svo sem
stofnun bindindisfélaga og starfsemi
þeirra f ræðum og ritum. Því verð-
ur ekki neitað að með því má halda
áfengisnautn nokkuð i skefjum; og
að halda i skeflum hverri meinsemd
sem er, er gott. En útrýmingin er
betri; hún er bezt. Þenna sannleika
hafa bindindisfélögin séð og skilið
og því stefnt að þessu takmarki og
náð þvi með fulltingi annara bann-
vina.
Annar vegur, er farinn hefir ver-
ið til að takmarl* áfengisnautn og
nalda hcnni í skefjum, er köft á
verzlun áfengis. Eins Og margir
munu muna, var það gamall siður
hér norðanlands og liklega viðar,-
að hver sá, er verzlaði í sölubúðum,
fékk ókeypis brennivínsstaup (»staup
við búðarborðiðc). Þessi auðveldi
aðgangur að áfenginu gerði það að
verkum, að margur maðurinn neytti
þess, er ekki mundi hafa geit það,
ef h*tnn hefði þurft að kaupa það,
þvi gott er alt gefins. Að tilhlutun
yfirvalda var þessi siðvenja afnumin
fyrir einum 40 árum eða svo; því
lögheimilt mun þetta ekki hafa ver-
ið, þótt liðið væri. Næsta stig, er
stigið var i þessa stefnu, var að ó-
heimila verzlun áfengis öðrum en
þeim, er leyst hafa leyfisbréf til
þess með allháu gjaldi. Hafði það
þær afleiðingar að sölustöðum fækk-
aði og þeir urðu strjálli. En það
hafði aftur í för með sér erfiðleika
geti fallist á svo gifurlega staðhæfingu,
eftir að hafa hlýtt á einn fyrirlestur,
en eg vona, að eg hafi haft þau
áhrif á yður, áður en eg sezt niður,
að þér finnið til þess, að þetta mál-
efni er meira virði en svo, að þér
viljið vanrækja að kynna yðnr það.
Þótt eg byrji erindi mitt með því að
tala um mína eigin reynslu, þá vona
eg, að þér litið ekki á það sem neina
sjálfsdýrkun, heldur sjáið, að með því
móti get eg ljósast og á auðveldast-
an hátt gert yður skiljanlegt, hvernig
menn fara að því að kynna sér þessi
efni.
Þegar eg var ungur,
Eigin reynsla. hneigðíst eg að efnis-
hyggjunni, eins og flestir uppvaxindi
læknisfræðingar á þeim dögum, og
þótt eg væri alt af guðstrúarm'aður,
trúði eg ekki á lif eftir dauðann.
Eg leit á réttlætið og ranglætið sem
augljósar staðreyndir, er ekki þörfn-
uðust neinnar guðlegrar opinberunar.
En ef rætt vár um, hvort vor lítil-
fjörlegi persónuleiki myndi lifa eftir
dauðann, þá virtist mér, að allar álykt-
anir, sem af fyrirbrigðum náttúrunnar
yrðu dregnar, mæla móti því. Þegar
kertið er útbrunnið, þá hverfur Ijósið.
— 17 —
fyrir menn að ná í áfengið. En all-
ir erfiðleikar og þröskuldar, sem
lagðir eru á leið manna að ein-
hverju markmiði, hvort heldur það
er ilt eða gott, hafa þær afleiðingar,
að fleira og færra af mönnum legg-
ur ekki í kostnaðinn og fyrirhöfn-
ina, sem því er samfara að yfirstiga
þá. Og þessir menn verða því fleiri
sem erfiðleikarnir eru stærri og
þröskuldarnir hærri. Þannig mundi
einn útsölustaður á landinu, t. d. i
Reykjavík, ásamt flutningsbanni út
um land og kring um það, hafa
haft sömu þýðingu fyrir hávaða
manna í hinnm fjarlægari landshlut-
um sem algert aðflutningsbann. Að-
flutningsbannið er því í raun og
veru ekkert annað en sú Ieið geng-
in til enda, sem snúið er inn á með
fækkun sölustaða, — fækkunin kom-
in ofan í o.
Annað haft á verzlun áfengis er
tollur á þvi. Áhrif hans til að draga
úr neyzlu áfengis mun reynast
svipuð og að fækkun sölustaða, og
feykihár tollur mundi að yfirvarpinu
til hafa svipaðar afleiðingar og að-
flutningsbann. En í raun og veru
yrði það ekki, því engin skotaskuld
mundi vínsölunum verða úr því að
verzla með mikið tollsvikið vin í
blóra við litið vin, er tollur hefir
verið goldinn af.
Vér skulum nú athuga hinar helztu
mótbárur andbanninga gegn bann-
lögunum. Er þá sú fyrst, að nú
þegar sé fengin reyns’h fyrir því að
mikið vanti á að lögin komi að
þeim notum, sem fylgismenn þeirra
væntu af þeim. Þau séu brotin i
svo stórum stíl, að ekki' sé við un-
andi og sé þvi réttasta ráðið að fella
þau úr gildi.
Gegn þessu er því að svara, að
jafnvel þótt ?vo væri, sem ekki er,
að lögin væru svo illa haldin, að
gagnið af þeim hafi hingað til lítið
eða ekkert verið, þá verður að á-
líta að tími sá, er þau hafa í gildi
verið (3 ár), sé alls ekki nægilega
langur til þess að fyllileg reynsla
sé fengin fyrir óframkvæmanleik
þeirra. Þess má vænta að með
lengri tíma, 5 til 10 árum, mundi
alþýðu og yfirvöldum lærast léttari
og traustari tök á þessu verkefni.
Og undir öllum kringumstæðum er
það hinn styzti tími, sem þaif til
Þegar rafmagnshólfið er brotið sund-
ur, þá hættir straumurinn. Þegar
líkaminn leysist sundur, þá er öllu
lokið. Það má vel vera, að sjálfs-
dýrkunin sé svo mikil, að öllum
finnist, að þeir ættu að lifa eftir dauð-
ann, en ef þeir líta til dæmis á venju-
lega landeyðu — hvort heldur það
er nú götuslæpingur, eða jafnvel
fremur kaffihúsaslæpingur —, myndi
þá nokkur halda því fram, að ber-
sýnileg ástæða sé til þess, að sd per-
sónuleiki ætti að halda áfram að lifa.
Mér viitist það blekking, og eg var
sannfærður um, að dauðinn væri áreið-
anlega endir alls, þó að eg sæi enga
ástæðu til, að vér létum þessa skoð-
un draga úr skyldum . vorum við
mannkynið þennan skamma tilveru-
tíma.
Þannig var hugsun minni varið,
þegar eg fyrst fór að gefa gaum að
dularfullum fyrirbrigðum. Eg hafði
alt af litið svo á málið, að það væri
mesta vitleysa veraldarinnar, og hafði
lesið um, hvernig komið hafði verið
upp um svikamiðla, og það vakti
undrun mína, hvernig nokkur óvit-
lau? maður gat trúað slikum hlutum.
Samt hitti eg nokkra vini mína, sem
höfðu áhuga á málinu, og eg var
— 18 —
að skera úr því hvort hin yngri
kynslóð mundi vilja, eða ekki vilja,
veita lögunum fylgi sitt og hylli.
Apdbannsmenn segja í áskorun
sinni (í júní þ. á.) að lögin hafi gerl
menn svo þúsundum skifti að lög-
brjótum. Eg fullyrði að þetta sé
íjarii öllum sannni. Hitt mun sanni
nær, að af hverju þúsundi lands-
manna haldi 999 lögin, en 1 brjóti
þau, og er það að vísu ærið nóg.
Þetta stórskorna mishermi áskorun-
armanna mun stafa af því að þeir
hafa lent í sömu lögvillunni og 0.
Þ., að telja þá alla lögbrotsmenn,
er að ætlun þeirra hafa neytt áfeng-
is, þar sem aðallega skyldi þeir einir
taldir er aðflutning þess hafa haft
með höndum.
Eftir minni reynslu og þekkingu
hefir vínnautn minkað I stórum stíl
siðan aðflutningsbannið komst á.
Eg hefi veiið á’ héraðssamkomn,
þar sena um tvö þúsund manns
voru saman komin og sá eg þar
og heyrði engan ölvaðan mann.
Eg hefi árlega verið á fjárréttum,
þar sem menn svo hundruðum skift-
ir eru saman komnir, og þar sem
barsmíðar og rifrildi drukkinna manna
var áður jafn sjálfsagt og prestlömb-
in voru bændum — og varla eða
alls ekki séð drukkinn mann. Eg
hefi einnig verið árlega á hinum
fjölmennustu kaupstefnum héraðsins
að sumri og hausti til, og varla
orðið ölvaðs nsanns var. Þetta sann-
ar að vísu ekki að lögin hafi ekkert
verið brotin hér í þessu héraði, en
það sannar það í mínum »gum,
að þrátt fyrir nokkur brot einstakra
manna, hefir allur fjöldinn halcfið
þau og hlýtt þeim, og eg er sann-
færður um, að árangur og gagn
þeirrar löghlýðni er stórfeldari og
meiri en auðveldlega verður gert
s4r í hugarlund.
Áskorunarmenn telja aðalorsök
þess, hve bannlögin sé brotin, þá,
að þau fari í bága við réttarmeðvit-
und alls þorra landsmanna. Þetta
er svo mikið einfeldnisrugl að það
er ósamboðið hinum heiðruðu á-
skorunarmönnum. Hver viti borinn
maður er skyldur til að sjá, og sjá
það glögt, að aðalhvöt þeirra, er
aðflutningsbannið brjóta, er vonin
um og löngunin til að geta selt hið
aðfluttu áfengi fáráðlingum þjóðfé-
lagsins, með okurverði.
Askorunarmenn fioDa bannlög-
unum það til foráttu að þau hefti-
athafnafrelsi borgaranna. Þau sé ó-
þolandi brot á rétti þeirra til að
ráða þeim athöfnum sínum, sem
ekki koma í bága við réttmæta
hagsmuni annara. Eu það, að koma
I bága við rétmæta hagsmuni ann-
ara, er einmitt það, sem aðflutning-
ur áfengis gerir ómótmælanlega, sé
sú staðhæfing rétt, að áfengisnautn
vinni þjóðfélaginu í heild sinni
langtum meira ógagn en gagn. Auð-
vitað hefta bannlögiti frelsi manna..
En það er öllum lögum sameigin-
legt. Þau banna oss ýmislegan og
margskonar verknað, og skipa fyrk
að þannig, og ekki öðruvísi, skul-
um vér haga þessum og þessum
gerðum vorum. Undantekning frá-
þessu eru þau lög, er afnema eldri
með þeim á nokkrum borðhreyfinga-
fundum. Við fengum samanhang-
andi skeyti. Eg er hræddur um, að
þetta hafi ekki haft önnur áhrif á
mig en þau, að eg leit á þessa vini
mína með nokkurri tortrygni. Skeyt-
in, sem við fengum, voru oft löng,
stöfuð með höggum, og það var
gersamlega óhugsandi, að þau kæmu
af tilviljun. Einhver hlaut þá að
hreyfa borðið. Eg hélt, að þeir gerðu
það. Þeir hafa að öllum líkindum
haldið, að eg gerði það. Mig rak i
rogastanz, og mér gramdist það, því
að þetta voru ekki menn, sem eg
gat ímyndað mér að væru að hafa
brögð í frammi — og þó gat eg
ekki séð, hvérnig skeytin gátu komið,
nema vísvitandi væii þrýst á borðið.
Um þetta leyti — það
Áhugi og mun hafa verjð árið
efasemdir: igg6 _ fakst eg á bók>
sem kölluð var: »Endurminningar
Edmonds dómara« (The Reminis-
cences of judge Edmonds). Hann
var dómari í hæstarétti Bandarík
janna í Ameríku og stórmikilsmet-
inn maður. í bókinni var sagt frá
þvi, hvernig kona hans dó, og hvern*
ig hann hafði getað haldið sam-
— 19 —
bandi við hana eftir andlát hennar
um margra ára skeið. Allskonar smá-
atriði voru tilfærð. Eg las bókina
með áhuga, en var algerlega van-
trúaður. Mér virtist þetta vera dæmi
þess, hvað hraustur og hagsýnn
maður gæti haft veikar hliðar á skyn-
semi sinni, sem einskonar afturkast
frá þessum blákÖldu staðreyndum
lífsins, er hann hafði orðið að fást
við.
Hvar var þessi andi, sem hann
talaði um? Gerum ráð fyrir, að
maður yrði fyrir slysi og bryti höfuð-
kúpuna; öll lyndiseinkunn hans
myndi breytast, og mikilmennið gat
orðið að lítilmenni. Með vinanda,
ópíum og mörgum öðrum eiturlyf-
jum, virtist unt að gerbreyta anda
mannsins. Andinn var þá háður efn-
inu. Þessar röksemdir notaði eg á
þeim. dögum. Eg gerði mér ekki
grein fyrir því, að það var ekki
andinn, sem hafði breyzt, þegar
þess konar kom fyrir, heldur líkam-
inn, sem andinn staífaði í; alveg
eins og það er engin sönnun gegn
tilveru fiðluleikara, að fiðla hahs sé~
skemd svo, að ekki náist úr henná
annað en falskir tónar.
— 20 —