Ísafold - 06.04.1918, Page 2

2
ISAFOLD
Svanasöngur gullsins.
Nýlega birtist í danska tímaritinu
»Gads danske Magasin« (Febrúarheft-
inu) stórfróðleg ritgerð með fyrir-
sögninni »Þjóðmegunarfræðin fyrir
og eftir heimsstyrjöldina«. Höfund-
urinn er prófessorHarald Westergaard,
einhver merkasti hagfræðingur, sem
nii er uppi. í ritgerð þessarri bendir
hann á að æði margt. á ýmsum svið-
um hagfræðinnar, sem styrjöldin sé
búin að sanna, að endurskoðunar þurfi
við. Og meðal annars drepur hann
þar á gullkenningarnar. í sambandi
við greinar þær, sem ritstj. ísafoldar
reit hér í blaðið i fyrra um þetta
mál — leyfir ísafold sér að taka
upp ummæli prófessors H. W.
»í öllum umbúnaði viðskiftalífsins
verða rúargar spurningar, sem áríðandi
er að ráða afdráttarlaust fram úr eftir
stríðið. Þjóðmegunarfræðingum hefir ef
til vill stundtim hætt við að líta nokk-
uð miklum kreddu-augum á þau mál.
Það hefir t. d. verið litið á qullið
sem óhjákvæmilegan grundvöll alls
viðskiftalífs. En svo hefir það orðið
uppi á tetíingnum þessi styrjaldarár,
sem bendir frá gullintt. Reglan er
nú orðin sú, eins og á timum mer-
kantilismans, að bann er lagt við út-
flutningi gulls, en í raun 0% veru er
frullið horfið úr viðskijtalífinu1) og
svo lítur nærri út, að qildi pess vari
búið að vera *), tryggingar bankanna
eru úr gildi numdar eða þeim bfeytt.
Þegar ró er komin á eftir stríðið munu
menn mikið hafa lært á þessu sviði
af heimsstyrjöldinni og hvað sem öllu
liður mun það erfitt að fella við-
skiftalifið undir fyrri venjur*.
Prófessor Westergaard er með af-
brigðum varfærinn i öllum hagfræði-
legum efnum og þó kveður hann
svo fast að orði um gullið sem
undirstöðu. Mundi alveg óhætt að
treysta betur orðum hans en manns
þess, er ritstj. ísafoldar átti í deiium
við í fyrra um þetta atriði.
Eldur
kom upp i verkémiðjunni á'Ála-
fossi i fyrrakvöld um háttatima.
Tókst vonbráðar að slökkva hann.
Grunur leikur á, að eldurinn hafi
komið upp af mannavöldum. Próf
haldin í gær frá hádegi til kl. 2 í
nótt. Einn maður settur i gæzlu-
varðhald.
J) Leturbr. vor.
Ljóð eftir Schiller.
Dr. Alexander Jóhannesson hefir
íéð um útgáfu á allmörgum ljóðum
Schillers, sem þýdd hafa verið á is-
lenzku íyr og síðar.
Schiller þótti eitt helzta skáld
Þýzkalands og þar með heimsics,
og er því þarft og gott verk, sem
dr. Alexander hefir hér unnið.
Pappír og prentun er hvorttveggja
snoturt, prófarkalestur sæmilegur, en
, myndin, eða réttara sagt ómyndin,
af Schiller, líkust 10 aura mynda-
bréfspjöldum.
Þýðingarnar eru flestar eftir Stgr.
Thorsteinsson, og er fyrir ýmsra
hiuta sakir ekki úr vegi að athuga
þær nánar,
Stgr. Th. var orðlagður þýðari á
óbundið mál (Þúsund og ein nótt,
Goðafræði o. fl), einkum á yngri
árum, og breiddist þessi hróður yfir
ljóðaþýðingar haus lika.
En því er fljótt frá að segja, að
þýðingar Stgr. Th., sem hér eru
prentaðar, eru flestsr lélegur kveð-
skapur; einkum er orðaröðin mjög
afskræmd og hortittir ganga þar
ljósum logunj og oft alveg ástæðu-
lausir, t. d.
»og glaður svo haga réð orðum*
í stað:
»og glaður svo hagaði orðum«.
Yfirleitt eru þýðingarnar kald-
hamraðar og bera það með sér, að
þær eru þýðingar.
Stundum, og það ekki svo sjald-
an, er leirburðurinn blátt áfram
skemtilegur, t. d.:
»Frá meynni sviftist sveinninii knái
um svæði lífsins hróðrarfús
eigrar, og heim frá eril$ stjái
ókunnur snýr í föðurhús«.
Það skal þe|;ar tekið fram, að
innan um þýðingar Stgr. Th. í
þessu kveri, úir og grúir af sams-
konar hortittum og leirburði, sem
hér var sýndur.
Skáldinu er vorkunn; skjallið, sem
útgefendur blaða, bóka og tímarita
hlóðu á Stgr. Th. fyrir þýðingar,
hlaut1 að leiða til þess, að skáldið
misti alla dómgreind. Útgefendur
hrósuðu sinni vöru þá, eins og í
dag.
Aldrei hefir sést eitt einasta auka-
tekið orð í þá átt, að þýðingar þessa
höfundar væru ekki i alla staði
ágætar.
Blöð og tímarit tölu,ðu um »sömu
snildina«, »sama handbragðið* o.s.frv.
og'gáfu höfundinum »general-patent‘«
eða leyfisbréf upp á lifstið fyrir leir-
burðinum.
Kröfurnar voru og eru of vægar
til þýðendanna.
Þessar iila gerðu þýðingar eru í
rauninni syndsamlegt athæfi. Hvað
mundi t. d. Jónasi Hallgrímssyni
verða að orði, ef Poestion gæti les-
ið upp fyrir honum þýðingu sína á
»lsland, farsælda frón«, sem Poestion
þýðir svo: »Island, glúckliches
Land«, þ. “e. a. s. hér er ekki að
eins illa og vitlaust þýtt, heldur þar
meðanda, »idé«,kvæðisins misþyrmt.
Það var vel hugsað hjá Jónasi, að
segja »farsælda« en ekki »farsæla«
frón, eins og Poestion þýðir.
En þrátt fyrir marga og mikla
galla á þessum þýðingum Stgr. Th.,
væri rangt að lá»a þess ógetið, að
hér og hvar sjást grænar grundir
á leirunum, ljómandi erindi, sem
allir vildu kveðið hafa.
— Af þýðingum nýrra manna
verður lesandanum starsýnast á
TJiddaraljóð, þýdd af Gesti.
Þýðingin er mjög vel gerð, málið
eðlilegttalmál,laustvið útlendar slettur
og fornyrði, orðaröðin eðlileg, og
ber kvæðið í heild sinni það lítið með
sér, að hér sé um þýðingu að ræða.
Kvæði.þetta hefir verið gert hér
að umtalsefni meðfram vegna þess,
að Gestur gerir hér tilraunir með
rímið, sem i sjálfu sér eru mjög
eftirtektarverðar fyrir þá sem yrkja,
eða yndi hafa af kveðskap.
»Hann hrindir þvi burtu, sem hrjáði
hann Jyr,
og fœst ekki hót um« o. s. frv.
Þetta kann eg vel við og flestir,
sem eg hef lesið það fyrir upphátt;
þeir, sem hafa amast við því, hafa
lesið það í hljóði á bókina, og gegnir
þetta furðu.
Eg býst þvi við, að Gestur hafi
þann góða sið, að lesa kvæði sín
upphátt, áður en hann lætur þau
frá sér fara, og þennan sið ættu
allir, sem yrkja, að temja sér. En
þetta vanrækja margir hörmulega,
enda er hrein frágangssök að lesa
kvæði sumra skáldanna upphátt.
Verst af öllu illu cð þvi er upplest-
ur snertir og ver^i en hortittir eru
þessi samanbörðu, löngu nýyrði, sem
skáldin dreifa um kvæðin í stað
andrikis, til að vekja athygli á sér.
Riddaraljóðin virðast stuðluð þann-
ig, að skáldið notar það orðið, sem
bezt er, hvaða bókstaf sem það byrjar
á, en gætir þess um leið og vikið
er frá gömlu rímreglunni að ívilna
þá eyranu með samhreim síðasta og
Jyrsta orðs tveggja visuorða.
Þetta er mjög gott — til að byrja
með, að minsta kosti. Endirinn verð-
ur vitanlega sá, hér sem annars
staðar, að stuðlakrafan fellur fyrir
strangari kröfum um málið sjálft,
orðaval, orðaröð, hreim og hryn-
janda, enda hefir of mikið af hortitta-
hnoði flotið inn á almenning á
stuðlum og höfuðstöfum.
Þessi breyting er þegar byrjuð,
en satj að segja á þann leiðasta
hátt, sem hugsast gat; unga fólkið
í kaupstöðunum er hætt að »finna
það* á sér« hvort rétt er kveðið,
búið að missa brageyrað, sem ís-
lendingurinn hefir átt í þúsund ár —
en hins vegar er hitt eyrað ófengið,
fína eyrað, sem á að njóta orðavals-
ins og hins innri hreims, eða söngs-
ins i vísunni.
Það er því sennilegt, að það taki
því ekki að breyta* nöfnum á stuðl-
um og höfuðstöfum; þau eru mjög
óeðlileg, þvi það, sem nú nefnast
höfuðstafir hgfði átt að nefna stuðla
(sem styðja hreiminn áfram, yfir i
næsta vísuorð) en stuðlana hðjuð-
stafi (sem skapa hreiminn).
Þessir rímstafir, stuðlar og höfuð-
stafir fylgja islenzkum kveðskap eins
og negla skipi, segir Ólafur hvita-
skáld og þekkjast i öllum germönsk-
um kveðskap, svo langt aftur tima
sem til þekkist. Fyrstu kvæðin sem
ort eru, eru drápur til höfðingja og
speki; skáldið tekur smátt og smátt
eftir því, að bæði man hann bezt
að þylja það, sem »stuðlað« er og
einnig áheyrendur, því þá var ekkert
ritað, en alt þulið utanbókar. Stuð-
ullinn styður minnið — og siðar
hreiminu. Síðan verður þetta að
venju og venjan að reglu og henni
að lokum svo harðri hér i landi, að
sá sem er ómengaður íslendingur
viðurkennir ekki þann íslenzkan
kveðskap, sem sleppir stuðlum og
nöfuðstöfum.
Ullartreflar,
Ullarpeysur,
Ullarsokkar.
Egill Jacobsen.
Nú er að sjá hvort miðlunin hjá.
Gesti vinnur sér áhangendur.
Hún ætti það skilið, þvi hún er
framför frá þvf, sem nú er alment
og fyrsta þrepið í stiganum upp i
algert stuðlaleysi.
/ Sigurður Sigurðsson
frá Arnarholti.
Bœr brennur.
Norðan frá Haganesvik er sima&
að bærinn að Dæli í Fljótum hafi
brunnið til kaldra kola aðfaranótt
páskadags. Alt fólk j fasta svefni^
er eldurinn kom upp og fekk með
naumindum lífi bjargað. í fjósi áföstu
við bæjarhúsin köfnuðu 2 kýr inni.
Til þess að bæta bóndanum hið
mikla tjón hans voru samskot hafin
í nágrenninu og söfnuðust þegar &.
lyrsta degi um 500 kr.
hefir þá hugsað til þessa manns og
andlegi líkaminn farið með hugsun-
unum. Af eitthvað 250 slíkum svipa-
sýnum, sem Mr. Gurney rannsakaði
nákvæmlega, hygg eg að 134 hafi i
raun og veru borið við á dánar-
augnablikinu, þegar búast mætti við,
að hinn nýi, andlegi líkami væii ef
til vill svo efniskendur, að hann væri
sýnilegri velviljuðum augum en hann
mundi verða seinna.
Þessi atvik eru sámt sem áður
mjög sjaldgæf í samanburði við það,
hvað margir deyja. Eg geri ráð
fyrir, að oftast sé hinn framliðni
maður alt of sokkinn niður i sína
eigin undursamlegu reynslu til þess
að geta hugsað mikið um aðra. Og
hann verður brátt var við, sér til
undrunar, að þótt hann reyni að
láta þá verða vara við sig, sem hann
sér, þá er honum ókleift að hafa
nokkur áhrif, hvort heldur sem hann
beitir eterkendri rödd sinni eða eter-
kendri snertingu á mannleg líffærin,
sem ekki komast i hreyfingu nema
sterkara sé ýtt við þeim.
Það er réttmætt umhugsunarefni,
hvort meiri þekking á hliðar-geisl-
unum, sem við vitum að eru sitt
hvoru megin við ljósbandið, eða á
— 63 —
tónum þeim, sem við getum sannað
að til eru, þó að "þeir séu of háir
fyrir mannleg eyru, með því að láta
útspenta himnu komast á hreyfingu,
— hvort meiri þekking á þessu getur
ekki veitt okkur frekari sálarþekk-
ingu. Sleppum samt því og tökum
eftir, hvað fyjir manninn ber, þegar
hann er að fara héðan.
Endurfundir.
Hann verður nú var
við, að inni í hexberg-
inu eru fleiri en þeir, sem hann vissi
af í lifanda lífi, og meðal þeirra
sumir, sem honum sýnist eins greini-
legir eins og lifandi menn; hann sér
andlit, sem hanú .þekkir, og finnur
tekið í hendurnar á sér og varir
sínar kystar af þeim, sem hann hafði
elskað og mist. Því næst líður hann
burt með þeim, og með hjálp og
leiðsögu einhverrar dýrlegri veru, sem
staðið hefir hjá og beðið eftir gest-
inum, svífur, sér til undrunar, burt
gegnum alla fasta tálma — og þykir
það kynlegt — og út í nýja lífið.
Þetta er ákveðin staðhæfing og
sagan, sem sögð er af hverjum eftir
annan með svo mikilli samkvæmni,
að menn verða að trúa. Þér takið
eftir því, að þetta er þegar mjög
- 64 -
ólíkt nokkurri gamalli guðfræði. And-
inn er ekki dýrlegur engill eða hel-
vízkur draugur, heldur er hann mað-
urinn sjálfur og ekkert annað, með
öllum sínum styrkleika og veikleika,
vizku og heimsku, öldungis eins og
hann hefir ekkert breyzt að ytri
ásýndum.
Vér getum vel hugsað oss, að
léttúðugustu og fiflalegustu mönn-
um kunni að geta fundist svo mikið
um jafn stórmerkilegan viðburð eins
og dauðinn er, að þeir fari að haga
sér sæmilega; en áhrifin deyfast
bráðlega, gamla eðlisfarið kann að
ná sér aftur innan skamms í hinu
nýja umhverfi, og léttúðarmennirnir
halda enn áfram að vera til, eins
og sambandsfundir vorir geta borið
vitni um.
Og nú fær framliðni maðurinn
svefntímabil, áður en hann byrjar á
sínu nýja lífi. Þessi svefn er mis-
munandi langur, stundum er hann
álls ekki teljandi, stundum er hann
vikur eða mánuði. Raymond sagð-
ist hafa sofið 6 daga. Jafnlengi svaf
annar, sem eg hefi sjálfur fengið
nokkurar sannanir frá. Að hinu
leytinu sagðist Mr. Myers hafa verið
mjög lengi meðvitundarlaus. Eg get
- 6S -
hugsað mér, að svefninn fari eftir
því, hve mikið mótlætið eða andlega
áreynslan hafi verið hér í lífinu, að
þvi hægra sé að þurka þetta út sem
hvíldin er lengri. Sennilega þarf
lítið barn alls ekkert þess konar
millibilsástand. Auðvitað er þetta
ekkert annað en ágizkun, en tölu-
vert kemur mönnum vel saman um
það, að gleymskutími komi eftir að
komið er inn í hið nýja líf og áður
en farið er að gegna þeim skyldum,
sem það leggur mönnum á herðar.
Þegar framliðni maður-
Hlmnariki od . . r ,
helvíti inn va*inar ar Þessum
svefni, er hann veik-
burða, eins o]j barnið er veikburða
eftir jarðneska fæðingu. En bráðlega
kemur styrkurinn aftur og hið nýja
líf byrjar. Nú virðist þangað komið,
að vér getum farið að tala um himna-
ríki og helvíti. Eg get sagt það,
að úr helviti verður alls ekkert, eins
og ekkert hefir orðið úr því um
langan tíma í hugum allra skynsamra
níanna. Þessi andstygðarhugmynd,
sem er svo mikið lastmæli gegn
skaparanum, átti upptök sín í ýkjum
austurlenzkra orðtækja, og eitthvert
gagn kann að hafa verið að henni
— 66 —
á ruddalegri tímum, þegar menn
létu hræða sig með eldum, eins og
ferðamenn fæla villidýr. Helvíti er
ekki til sem stöðug vistarvera. En
eftir fregnunum að handan er rétt-
mæt ástæða til þess að halda fast
við hugmyndina um refsingu, hreins-
andi refsingu, i raun og veru hreins-
unareldinn. Slík refsing er ekki
fólgin í hroðalegum líkamlegum
kvölum — engar kvalir eru í öðrum
heimi — en hún er fólgin í þvi^
að ruddalegri sálirnar eru á lægri
sviðum. Þær vita, að verk sjálfra
þeirra hafa komið þeim þangað, en
þær hafa líka þá von, að með því
að afplána þau verk og með þvi að
fá hjálp frá sálum, sem fyrir ofan
þær eru, öðlist þær mentun og kom-
ist með tímanum jafnhátt öðrum.
Þessi hjálpræðisstarfsemi er nokkur
hluti af þvi verki, sem hinir tign-
ari >andar hafa með höndum. Júlía
Ames segir þessi merkilegu orð í
hinni jndislegu bók, aem hún rit-
aði eftir andlátið: »Mestur fögn-
uður himnaríkis er að tæma helvíti.«
Llfið l öðrum Þegar vér nú hverfum
heimi. frá þessum reynslu-
sviðum, er vér ættum ef til vill
- 67 -