Ísafold - 04.05.1918, Blaðsíða 1

Keniur út 1—2
’ í viku. Verðarg.
: 5 kr., erlendis 7^/j
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrlr miðjan júlí
.srlendla fyrirfram.
Lausaaala 10 a. elnt
XLV. árg.
Reykiavík, laugardaginn 4. maí 1918
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjórl: Úlajur HjörnssDn.
Talsimi nr.
Upp8ögn ^skrifl.
bundln vlð áramót,
er óglld nema kom-
in aé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
6Ó kaupandl skuld
laua vlö biaðið.
IQ. tölublað
fSijornsíjerne cfijornson
Minnisvarði Vigeiands myndhöggvara.
(Sjá neðanmálsgreinina um hann i blaðinu i dag.)
M i n n I s 1 i s t i.
dklþýðuféLbókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
b>Tgarstjóraskrifst. opin dagl. 10 12 og 1~8
3«ejarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—6
Beeiargjaldkerinn Laufásv. B kl. 10—12 og 1—B
Isiandsbanki opinn 10—4.
&.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 *iö<J
Alm. fundir fid. og sd. 81/* slbd.
Landakotskirkja. öuðsþj. 9 og 8 á helgum
íittndakotsspltali f. sjúkravitj. 11—1.
fjandsbankinn 10-.8. Bankastj. 10—12
Landsbókasafn 12—8 og B—8. Útlán 1—B
Imndabdnaöarfólagsskrifstofan opin fré 12—9
bandstéhirbir 10—12 og 4—B.
Landsðíminn opinn dagiangt (8—9) virka duga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnið opió á sunnudögum kl. 12—2.
l^áttúrugripasafnib opið l1/*—21/* á sunnud.
Pósthúsiö opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Siimábyrgll) Islands kl. 1—6.
fltjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Taisimi Reykjavlkur Pósth.8 opinn 8—12.
YifiÍstaöahœliö. Heimsóknartlmi 12—1
>jóbmen>jasafnib opib sd., 121/*—l1/*
Þjóöskjalasafnib opib sunnnd., þriðjud. og
fimtuiaga ki. 2.
Hvar stfindum vér?
Hvert stefnum vér?
Nokkrar hugleiðingar um
stjórnmátaástandiO.
Lesendum ísafoldar er það
fcunnugt, að vér höfum eigi farið
neitt dult með það álit vort, að
stjórnmálaástandinu I landinu væri
þann veg farið nú, að alls óvið-
unandi væri og þyrfti því að
fcveðja allar góðar vættir til að
bjarga landi og þjóð úr háskan-
um, sem yfir vofir, ef ekki tekst
að gera skjótar og góðar breyt-
ingar þar á.
Að stjórnmálaá8tandið er svo
•dæmalaust bágborið er ekki ein-
leikið. Til þess ber margt, mörg
■óhöpp, mörg víxlspor í stjórn-
málaferli síðustu ára, sprottin af
bl^kkingum, fljótfærni og þroska-
le^si, og þykir oss rétt að víkja
dáíitið að stjórnmálasögu vorri
frá 1915, því þar má finna flest
upptökin að hinu sjúka ástandi,
sem nú báir þjóð vorri.
L
Fyrstu kosningarnar eftir
nýju stjórnarskránni.
Flestum mun koma saman um,
að timamót megi það teljast í
íslenzkum stjórnmálum, er kon-
ungsstaðfesting fekst fyrir stjórn-
arskrá vorri þ. 19. júní 1915 og
konungur gaf út úrskurð umsér-
stakan islezkan fána innan land-
helgi. Allmargra ára baráttu um
nauðsynlegar bætur á stjórnar-
skránni, þar sem rikisráðs-upp-
burður á málum vorum, var aðal-
þrætuepli — var þá til lykta ráð-
ið á mjög viðunanlegan hátt og
dyrnar opnaðar það vel í fána-
málinu, að segja mátti sérjsjálf-
uni, að eigi yrði þess langt að
bíða, að þær opnuðust alveg og
siglingafáninn blasti við.
Málin út á við, sem þangað til
höfðu nær eingöngu skift þjóðinni
í flokka, og þá ærið andhverfa,
máttu nú heita útkljáð — minsta
kosti um árabil. Það var því eðli-
legt, að búist væri við, að hin
gamla flokkaskifting gengi nokk-
uð úr skorðum og skoðanir manna
d innanlandsmálum réðu mestu
— framundan — um að skipa
þeim saman, er saman ættu, en
sundra þeim, sem ekki ættu sam-
leið.
En við kosningar þær, sem
fram áttu að fara árið 1916 —
hinar fyrstu eftir nýju stjórnar-
skránni — var það þó fyrst og
fremst ein tegund mála, sem þjóð-
arnauðsyn krafðist að tekið yrði
úrslitatillit til. Það voru ófriðar-
málin, o: þjóðarvandræðin, sem af
ófriðarástandinu stöfuðu. Vegna
þeirra var það brýn skylda að
láta fornar flokkaværingar sitja
heima á hillunni, en hugsa um
það eitt að velja á þing ger-hœfa,
viðsýna atorkumenn, sem vœru þess
umkomnir að þreyta fangbrögð við
ófriðarvandrœða-foraðið og halda
nokkumveginn velli, skipa þingið
m. ö. o. þann veg, að valinn mað-
ur væri í hverju rúmi, með þessi
mál fyrir augum.
Flestum þeim, sem kunnugir
eru stjórnmálahögum vorum, mun
nú orðiö Ijóst, hversu afarfjarri
fór þvi, að reglur þær, sem að
ofan greinir, væru hafðar að átta-
vita við fulltrúavalið þá! Og
standa mun sú staðhæfing vor
óhögguð, þá er stundir líða og
sögunnar dómur kemur til, að
naumast muni þjóð vorri annað
sinni hafa verið jafn-mislagðar
hendur — eftir atvikum — um
þingmannaval sitt.
Það fór svo fjarri þvi, að nægilega
væru festar sjónar á styrjaldar-
háskanum, að þvert á móti tókat
glamuryrða-postulum, illu heilli,
að þeyta upp sliku blekkinga-
moldviðri, að þjóðinni glaptist
sýn og lét um of »hleypa sér
upp« — út í vitleysu.
í þessu blekkinga-mold viðr
voru það aðallega tvö tortygg-
ingavopn, sem óspart voru notuð
á þáverandi stjórn og dugðu drjúg-
um til þess að ráða kosningun-
um. Það voru brigzlin til »þrí-
menninganna« um svik við sjálf-
stæði landsins og blekkingarnar
takmarkalausu út af »brezku
samningunum*.
Þótt menn sæu það ekki al-
ment þá »i Kampens Hede* —
munu flestir játa það nú, að sá
hluti hins gamla Sjálfstæðisflokks,
er fekk ráðrð stjórnarskrárraálinu
og fánamálinu svo farsællega til
lykta 1915, hafi síður en svo átt
skilið sjálfstæðissvika brigzlin,
heldur hafi hann með því verki
unnið landi og þjóð stórgagn, —
ómetanlogt gagn.
Hverjum mundi nú detta í hug
að ympra á svikabrigzlum í þessu
sambandi? Nei — agitations-
tunnan sú var jafnan tóm og nú
er botninn svo rækilega úr henni
dottinn, að allir sjd að hún var
tóm.
Um »brezku samningana«, hitt
tortrygginga-vopnið, má hið sama
segja. Þar notuðu andstæðingar
8tjórnarinnar harla viðkvæmt ut-
anríkismál til æsinga inn á við,
til þess að rægja hana svo gegnd-
arlaust, að fádæmum sætir. Það
var látið fljúga á »sannleikans«(!)
vængjum landshornanna milli, að
stjórnin og þeir, er um þá samn-
inga fjölluðu, hefðu samið af þjóð-
inni svo miljónum króna skiftir.
En margskonar þagnarskyldu-
bönd hvíldu á stjórninni gagn-
vart hinum saminga-aðiljanum og
stóð hún því ver að vígi gagn-
vart rógnum.
Síðar meir, er þingnefnd, með
fullri ábyrgðartilfinningu fjallaði
um málið — varð rógurinn að
engu, stjórnin fekk fulla upp-
reisn.
Og nú! Hverir mundu nú dirf-
ast að hefja ofsóknir, eins og
1915, gagnvart þeim íslenzku að-
iljum, er þá höfðu brezka
samningamálið með höndum!
Mundi ekki reynslan síðan —
fljótlega stinga upp í þá?
Auk ofangreindra tveggja tor-
tryggingavopna, eða réttnefndra
»hindurvitna, í kosningaróðrinum
1916, varð enn fleira til að eyði-
leggja kosningarnar — frá þjóð-
heillasjónarmiði. Má þar til telja
stéttarigs-álkuna, sem allmjög
teygði fram totuna, bæði til sveita
og í kaupstöðum.
Það sem hér hefir verið talið,
ætlum vér nægja til þess að sýna
það og sanna, að kosningunum
1916 var af óhappa-mönnum kom-
ið inn á fálskan grundvöll\og var
því eigi von, að vel hepnuðust
fyrir þjóðarhag vorn.
Með þeim kosningum er lokið
fyrsta þættinum í auðnuleysis-
stjórnmálaleiknum, sem enn stend-
ur yfir á landsmálavelli vorum.
Annar þátturinn hefst, er auka-
þingið 1916—1917 kemur saman
og verður að honum vikið í næsta
kafla.
Fallinn Islendingur.
Sú harmafregn barst síra Ríkarði
Torfasyni bankabókara nýlega, að
sonur hans Gunnar hefði fallið á
vesturvígstöðvunum seint i marz-
mánuði.
Gunnar heit. var kornungur mað-
ur, fór til Vesturheims fyrir nokkur-
um árum og er Canada-íslendingar
tóku að ganga i herinn, var hann
einn hinna fyrstu sjálfboðaliða.
Gunnar heit. hafði verið tápmikill
efnismaður.
Landsreikningurinn fyrir 1916
er nú nýlega útkominn. Núver-
andi stjórn hefir, eins og gefur að
skilja, að öllu leyti gengið frá
honum.
í þessum landsreikningi hefði
enn átt að verða vart við »reikn-
ingsskekkjuna* frá 1915, ef hún
vœri nóhkur, ekki sizt með tilliti
til áskorunar siðasta alþingis.
En engin slik skekkja er sjdan-
Björnson.
Það eru nú um átta ár síðán
hann dó, og enn eru engin lát á
skrifum um hann. Nafn hans er á
hverju strái, þegar blaðað er i blöð-
um og timaritum, og heilar bækur
eru enn skrifaðar um skáldið norska.
Það verður seint hljótt um nafn
hans hér á Norðurlöndum, eða rétt-
ara sagt, það verðnr aldrei. Aldrei
meðan »Ja, vi elsker—« kveður við
i fjöllum Noregs.
— Nulle Finsen, dóttir Hilmars
landshöfðingja, hefir ritað nýja bók
um Björnson, sem hún nefnir »Fra
Bjornsons Hjemc. Indæl bók og á
köflum frábærlega vel skrifuð. Björn-
son stendur ljós og lifandi fyrir
lesaranum, eins og hann hefir verið
á heimilinu. Stundum hlýr, bliður,
barnslegur i gleði sinni, stundum
gamansamur og fyndinn, og svipar
honum þá, sem oftar, ekki all-lítið
til séra Matthíasar, stundum við-
kvæmur og ekkert nema gæðin,
stundum óstýrilátur, óhemjandi og
leg i reikningnum, sem stafi frd
fyrri tímum, — nema ef telja
skyldi »mismuninn frá fyrri ár-
um, er eigi hefir fundist, sem
sýnir of mikið í sjóði hjá lands-
féhiröi kr. 162,91«.
Hvað hefir nú orðið af »hálfu
miljóninnic, sem »Tíminn« hefir
borið mest fyrir brjósti upp á sið-
kastið ? Hefir nú verandi stjórn
gleypt hana, eða eru nú, eins og
við raátti búast, reikningarnir
komnir í lag »af sjálfu sér«?
Á hverju ætlar blað atvinnu-
málaráðherrans sér nú að lifa, er
þá atsópsmikill, og gat þá verið
konu sinni erfiður, Hkt og baldinn
óþektarhnokki móður sinni, — og
svo á næsta augnabliki dundi hlátur
hans við og alt var gott á ný.
Þá hefir ritsniilingurinn danski,
Peier Nansen, ritað margt hugnæmt
og fallegt um hinn mikta vin sinn
í ritgerð um hann f nýútkominni
bók, sem nefnist Portrœter. Úr
þeirri ritgerð læt eg, með leyfi höf-
ondarins fylgja i þýðingu nokkra
smákafla.
»Eins og Björnson var fæddur
höfðingi og foringi, svo var hann
og hinn mesti öðlingur í lund, sem
ekki átti sinn líka.
Hann hélt sig altaf rikmannlega,
jafnvel þegar honum var þröngt til
fjár. Við dauða sinn lét hann tæp-
ast aðrar eigur eftir sig en þær,
sem voru fólgnar i þeim hluta rit-
verka hans, sem hann hafði ekki
selt áður. Hefði hann kunnað þá
list að halda í peningana, hefði hann
getað verið rikur maður, þegar hann
dó, því að sum árin streymdu pen-
ingarnir til hans svo að um munaði,
/