Ísafold - 06.07.1918, Side 2

2
IS AFOLD
land. Á kosningadagskvöldið heyrði
eg P. Munch hermálaráðherra segia
írá einu slíku einvígi, sem þeir háðu
Christensen og hann úti á Jótlandi.
Aðsóknin varð svo mikil, að fund-
arhúsið, sem þeir höfðu leigt, reynd-
ist alt of lítið. Þegar salurinn var
orðinn troðfullur, stóð enn mestur
hluti þeirra, er sækja vildu fundinn,
utan dyra, og þegar þeir ætluðu að
hefja ræður, var æpt úr gáttum og
hamrað á glugga, og heimtað að
fundurinn yrði fluttur út á viðavang.
Það var gert. Þeir Christensen og
Munch deildu svo undir berum
himni hvíldarlaust og samfleytt í 7
stundir, — að undanteknum hálftíma,
sem þeir hvildust og fundarmenn
notuðu til þess að dreifast á veit-
ingahúsin i nágrenninu og fá sér
hressingu. Hægrimaður einn hafði
sem sé kveðið sér hljóðs, en þegar
hann lauk máli sínu, fyltist fundar-
sviðið aftur og þeir Munch og Christ-
ensen héldu áfram.
Hér i Höfn var það i upphafi
sögulegast i kosningabaráttunni, að
Syndikalistar, Bolchevikarnir dönsku,
tóku það til bragðs gegn hinum
fyrri flokksbræðrum sínum, jafnaðar-
mönnum, að hleypa upp fundum
þeirra með óspektum og gauragangi.
Þeir flyktust inn í fundarsalina fyrstir
manna þegar opnað var, skipuðu sér
nm ræðupallinn og á fremstu sæta-
raðir og hófu svo stapp og vein
þegar fundurinn var settur, hrópuðu
ókvæðisorðum að foringjum jafnað-
armanna, sungu og létu dólgslega.
Á einum fundinum rifu þeir i skegg
Borqbjcrqs, foringja jafnaðarmanna, og
tróðu í munn honum, en hann er
svo sem kunnugt er Jón Þorkelsson
Dana að skeggprýði. Eftir að þess-
um sama fundi hafði verið slitið,
veittu einhverjir þorparar úr hópi
Syndikalista eftirför Mariusi Kristen-
sen, blaðamanni við Social-Demokra-
ten«, bör.ðu hann niður á götunni
og veittu honum áverka. — Það leit
þvi í íyrstunni allískyggilega út fyrir
kosningabaráttu jafnaðarmanna, er
hver fundurinn á fætur öðrum var
ónýttur fyrir þeim og foringjar þeirra
ekki lengur óhultir fyrir þessum
fantalýð. En Syndikalistar áttuðu sig
brátt á þvi, að ekki myndi gifta að
svo skriislegu og siðlausu athæfi.
Þeir hættu tiltektum sínum og fóru
að semja sig að siðum hvitra manna,
buðu fram til. þings foringja sína og
tóku að sækja fundi allra flokka og
tala þar fyrir máli sínu. Þeir komu
engum að.
Gremja Syndikalista við jafnaðar-
menn stafar meðfram af því, að þeir
telja þá hafa brugðist sér i vetur
þegar þeir kröfðust hærra styrks til
vinnulausra, en meðal þeirra eiga
Syndikalistar höfuðstyrk sinn. Þeir
vildu þá að kröfur þeirra yrðu knúð-
ar fram með almennu varkfalli, en
það vildu jafnaðarmenn ekki. Hins-
vegar greinir þá líka mjög á um
hverja leið skuli fara til þess að sam-
eiginlegar hugsjónir þeirra rætist.
Jafnaðarmenn vilja berjast fyrir þeim
á þingræðisgrundvelli, ná meiri hluta
á þingi og laga svo þjóðfélagið sam-
kvæmt stefnu sinni. Syndikalistum
svíður ranglætið meira en svo, að
þeir geti biðið þess. Þeir telja og
yfirstéttirnar enga vægð eiga skilið.
Þeir vilja sprengja þjóðfélagsramm-
ann með byltingu.
Sunnudaginn fyrir kosningar béldu
jafnaðarmenn fund mikinn úti í
,Fælledparken‘. Frambjóðendur þeirra
töluðu í skínandi vorveðri til mann-
grúans. Jafnaðarmönnum er oft
brugðið um, að þeir fari með æs-
ingamál og grimmúðlegt skvaldur-
en mér virtust engar þær ræður, sem
eg heyrði á þessum fundi, vera með
því markinu brendar. Engar þeirra
mintu vitund á Dagsbrún eða Jörund
Brynjólfsson. — Þegar frambjóðend-
urnir höfðu talað og ljúka átti fundi,
ruddist einn forkólfur Syndikahsta
fram úr þrönginni, spratt upp í ræðu-
steininn og bjóst til að mæla. »Niður
með hann, niður með hanD«, var
hrópað um al!a þröngina; háðið og
skammirnar dundu yfir hann, ópin
og skrækirnir. Hann stóð grafkyr
og glaður að yfirbragði og beið þess
að veðrinu slotaði. Hann var ung-
ur maður, ljós á hár, alvarlegur og
greindarlegur og er kunnur fyrir það,
að hann nefir þverskallast við her-
þjónustu. Loks breyttust óhljóðin
í kurr og uml, málið var rætt um
víða þröng. Því skyldum við ekki
hlusta á hann eins og 'nina? Ur því
að þeir vilja fylgja mannasiðum og
berjast með orðum i stað handa, þá
skulum við sýna, að við kunnum að
hlusta á andstæðing okkar. Þessi
skoðun varð ofan á. »Félagar mín-
irl« hrópaði nú Syndikalistinn, »það
getur verið gott og blessað að þið
greiðið atkvæði ykkar á kosninga-
daginn. En er það nóg? Verður
landið og verða verksmiðjurnar ykk-
ar eign fyrir það, að þið merkið á
kjörseðil?* í þessum anda hélt hann
áfram um stund og fekk að lokum
dauft og dreift lófaklapp. Marius
Kristensen, sá er fyr getur, stökk nú
upp á steininn og svaraði honum í
heitri ræðu og ávítti Syndikalista
froðufellandi fyrir það, hve mikið
ógagn þeir ynnu málefni undirstétt-
anna með framkomu sinni. Dynjandi
lófaklapp. Menn biðu stundarkorn
en enginn sté upp á steininn. En
skamt frá hófu Syndikalistar nú nýj-
an fund og töluðu þar frá trépalli
fyrir fáum hræðum. Maður sá flaks-
andi hár, jjfljúgandi arma, sveigða
ræðumannabúka, vonskuleg andlit,
sem teygðust fram, — nokkur stór-
yrði bárust undan vindinum. Eitt-
hvað tíndist þangað af fólki, en fjöld-
inn lagði af stað öt úr gafðinum.
Annars voru fundir hér í bænum
fremur daufir. Hver flokkur hélt
fundi fyrir sig, og aldrei gafst færi
á að heyra skörungunum lenda sam-
an. Svo virðist og sem ekki kveði
að neinum stjórnmálamanna Dana
sem ræðugörpum.
Einn tilkomumestur og söguleg-
astur kosningafundanna hér í Höfn
var þriggja-raðherra-funduvinn í Pa-
ladsleikhúsinu, stærsta kvikmynda-
leikhúsi Norðurlanda og einu hinna
stærstu í heimi. Þar eru 2100 sæti,
en á fundinnm hafa eflaust verið ein
2500. Þar töluðu þeir Zahle yfir-
ráðherra, %odc innanríkisráðherra og
Eavard Brandes fjármálaráðherra.
Fyrstur talaði Rode, fallegur maður,
ennismikill og eygur vel og andlitið
i senn fínlegt og karlmanniegt, lát-
laust og göfugmannlegt og festa og
alvara í svipnum. Hann ver stefnu
sína í langri, rólegri og skýrri ræðu og
spyr: »Hverjir myndu haía borið
mess úr býtum hér í landi, ef sijór'n-
in hefði ekki á svo margvíslegan hátt
gripið í taumana? Þeir sem höíðu
mest fjár og minsta samvizku*. Langt
og æst lófaklapp og svo er hrópað:
• Lengi lifi Ove RodeU og því tekið
með húrrahrópum. Meðan hann tal-
aði hafa þeir sitið sinn á hvora hönd
honum hinir ráðherrarnir, Zahle,
snyrtimannlegur og prúður, hátíöleg-
ur á svip og bregður augum óvenju
kviklega og snarlega, en Brandes
gamli hrukkar ennið, háiflokar aug-
um og glottir, klórar sér öðru hvoru
á kjálkunum og japlar ánægjulega,
rétt eins og hann sé með andstæð-
inginn á milli tannanna á sér. —
Þegar Rode hefir lokið ræðu sinni
hverfur hann af sviðinu. Hann fór
þegar með náttlestinni út á land, til
þess að tala þar á stórfundi daginn
eftir. Einn fylgismanna hans í þing-
inu hefir sagt um hann i ræðu, að
sérkostir hans séu þeir, að hann
þreytist aldrei og hafi tíma til alls. —
Svo talaði Zahle og minti á hvað
eftir ráðuneytið lægi, »hver gæfa
hefði fylgt starfi þess, hverjum örð-
ugleikum það oft og einatt hefði
verið bundið, en kvað þó ráðuneytið
tilbúið til þess að halda áfram ef
það hefði náð trausti þjóðarinnar.
(Lófaklapp og húrrahróp). Svo sté
Braudes í stólinn og þá ætlaði alt
að komast á loft af fögnuði. Fyndni
hans er alkunn, — enginn kann slík
tök á því sem hann, að gera and-
stæðinginn í senn hlægilegan og
svívirðilegan. Hann er jafnrólegur
og hann er hlifðarlaus, jafn mjúkur í
máli og hann er meinlegur. Honum
liggur helsti lágt rómur til þess að
tala í svo stórum sal, en þó varð
hann iðulega að nema staðar í ræðu
sinni og bíða uns lóíaklappið lægði.
Hann einkendi stefnu stjórnarinnar
með þvi að segja að hún væri »fyrir
fjöldann« (for de mange).
Eftirtektarvert er það, hve ólíkur
er rithátturinn hér þeim sem heima
tíðkast í pólitisku baráttunni. Danski
rithátturinn er óliku kurteisari, hefl-
aðri og stóryrðaminni en heimastíll-
inn. Stafar þetta sjálfsagt ekki af
því einu, að Danir eru mannaðri
þjóð en við, heldur og af hinu, að
þeir eru miklu geðminni en íslend-
ingar.
Maður varð þess lítið
Kosninga , j|gfQ ag ne;tt
dagurmn. . , ,
væn að gerast á kosn-
ingadaginn. Um miðjan dag gekk
eg niður að ráðhúsi, stéttin var skjöld-
ótt af fregnmiðum og fortöluseðlum
og innan um sneplafokið vökkuðu
nokkrir spjaldberar, sinn frá hvorum
flokki. Kjósið A-listann! B listinn
er bezturl o. s. frv. stóð stóru letii
á spjöldunum. Það var alt og sumt.
Menn gengu til og frá kjörstað eins
og ekkert væri um að vera.
Um kvöldið fór fyrst að færast
líf i bæinn. Niður á Ráðhússvæði
safnaðist fólk í stórþyrpingar fram
undan byggingum höfuðblaðanna
tveggja, »Politiken« og »Berlinske
Tidende*. Klukkan um 9 tóku
kosningafregnirnar að berast og voru
jafnóðum básúneraðar út til fjöldans.
»Politiken« hafði látið reisa stóreflis
strigabákn við byggingu síua, er sýna
átti kosningaloftvogina, þar sem öðru
megin stigi rautt kvikasilfur en hinu
megin blátt. Rauða kvikasilfrið sté
um eina gráðu fyrir hvern stjórnar-
mann sem náði kosningu, hið bláa
fyrir hvern stjórnarandstæðing. Þann-
ig gátu menn alla nóttina séð hvern-
ig taflið stóð i þann og þann svip-
inn. »Berlinske Tidende« lét reisa
heilmikið Danmerkurkort upp með
byggingu sinni og merkja á kjör-
dæmin. Jafnóðum og úrslitin bár-
ust, voru tendruð rafmagnsljós við
nöfn þeirra, en mismunandi litir á
peðunum sýndu hvaða flokkur hefði
sigrað i hverju kjördæmi um sig.
Um miðnætti var manngrúinn á
Ráðhússvæðinu hvað mestur. Til
þess að fólki skyldi ekki leiðast bið-
in milli þess að fregnirnar voru birt-
ar, sýndú blöðin bæði skuggamyndir
úr gluggum sínum fram eftir nóttu.
Ráðherrarnir og helztu þingskörung-
ar og frambjóðendur voru sýndir og
þeim fagnað eða fussað.
Allir flokkarnir höfðu samkomur
þetta kvöld þar sem skeytin voru
upplesin og horfurnar ræddar alla
nóttina. Nokkuð snemma Iánaðist
Arni Eiríksson
Vefnaðarvörur, Prjónavörur mjög fjölbreyttar.
Tals. 265 o« 554. Posth. 277.
Smásala.
Siumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksm.ðjuábyrgð
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ódýrastar.
T ækif ærisgjafir.
mér að komast inn á flokksfund
Radikala. Fyrstu fregnirnar voru
þeirn vonbrigði, áhrif I. C. Christen-
sen’s á Jótlandi virtust hafa verið
geigvænleg og menn voru þegar við
hinu versta búnir.
Uppi í sölum Politiken komu
saman ýms r vinir blaðsins og fylg
ismenn. Það var gaman að sji það-
an ofan af svölunum út yfir svart-
dröfnótta mannþyrpinguna, — and-
litin urðu að 'jósum dilum á svartri
breiðunni. Það var mestmegnis hinn
fátækari skrill sem stóð þar og var
orðinn hás á að æpa: Upp með rauða
litinn I Niður með bláa litinn I
Hinu megin við Ráðhússvæðið bar
upplýstan og glæsilegan skála. Það
var kaffihúsið »Iudustri«. Þar var
glaumur og gleði og kosningaskeyt-
ín voru lesin upp eins Og á flestum
öðrum veitingastöðum. Þar æpti
efnaðri skrillinn, — það hlakkaði
græðgislega i honum þegar fregnirn-
ar hermdu ófarir stjóinarinnar og
loftið fyltist af hvæsi og fussi þegar
þær hermdu sigur hennar. — Það
er nefnilega til tvenskonar skríll,
rikisskríll og öreigaskrfil. Hi:;um
síðara vorkennir maður, en má ekki
fyrirlíta hann, hinn fyrri fyrirlítur
maður, en getur ekki vorkent honum.
------Rauða kvikasilf ið í kosn-
ingaloftvoginni náði 71 gráðu, hið
bláa 69.
Nýju kosningalögin
dönsku munu vera fyr-
irmynd, sem eg hvergi
veit til að eigi sinn llka. Þegar koxn-
ingar eru um garð gengnar, eru sam-
anlögð öll þau atkvæði, sem fallið
hafa á hvern flokk um sig og reikn
að út hlutfalltð milli þess fylgis
þeirra. Til þess nú að það svari
nákvæmlega til atkvæða þeirra í þing-
inu, er bætt við þingið eftir kosn-
ingarnar og þessum viðbólaþingmönn-
um skift svo á flokkana, að sama
hlutfall fáist milli þjóðfylgis og þing-
fylgis þeirra. Viðbótasæti hvers flokks
skipa þeir fallinna frambjóðenda hans,
er flest atkvæði fengu við kjördæma-
kosningarnar. Með þessu móti kem-
ur hinn sanni þjóðarvilji eins vel í
Ijós og yfirleitt er hægt.
Eftiitektarvert er það, að höfuð-
staðurinn kýs að tiltölu við mann-
fjölda sinn jafnmarga þingmenn og
kjördæmin úti á landsbygðinni. Hann
verður ekki að búa við nein rangindi
í þeim efnum. Heima á íslandi er
alt annað uppi á teningnum. Þing-
mennirnir utan af landinu halda rétt-
indum Reykvikinga fyrir þeim með
hreiaum og beinum hnefarétti. Einn
Seyðfirðingur t. d. hefir nú, að því
er reiknað er út, sjö sinnum meira
atkvæði um landsmál en einn Reyk-
víkingur. Undanfarið hafa menn
komist á þing með 1—200 atkvæði
frá Seyðisfirði eða úr Vestmanna-
eyjum, en fallið þó að 4—500 og
upp i 600 Reykvíkingar kysu þá.
Þessu augljósa ranglæti hefir verið
Nýju
kosningalögin.
■ ■ ■
Bómullarsokkar
kvenna frá 0.98.
Ullarsokkar
kvenna og barna,
c'ftcgnRapur
kvenna og barna.
tfíagn/ilífar.
rmmmmmmmmm
Saumaveíar
með hraðhjóli.
Verð kr. 62,00.
iSgill cJacoðsen.
barist fyrir að kippa í lag, en ekki
verið nærri því komandi fyrir smá-
sálarpólitik sveitarfulltrúanna. Það er
blátt áfram óskiljanlegt hvernig sum-
ir þeir, er stöðugt skrýða sig með
hugsjónum frelsis og réttlætis, eins
og t. d. Bjarni frá Vogi og Benedikt
Sveinsson, hafa getað staðið óroðn-
andi og óbognir úr sætum sínum á
Alþingi, til þess að berja niðnr svo
skýlausa réttindakröfu sem þá, að
Reykvikingar eigi sama atkvæði um
þjóðmál og aðrir borgarar landsins.
Það má sanna það eins vel og að tveir
og tveir eru fjórir, að Reykjavík ætti
að hafa minst helmingi fleíri þing-
menn en hún hefir.
Þingsetningin. Þin8«*ningin fór fram
hinn 28. mai í Krist-
jánsborg hinni nýju, og er þetta
fyrsta þingið, sem í henni situr.
Gamla höllin brann svo sem kunn-
ugt er 1884, þegar Estrup sat að
völdum og lýsti Hörup þá bölvun
sinoi yfir rústum hennar og sagði að
hana skyldi aldrei endurreisa.
Nú hefir hún þó verið bygð á ný
og verður framvegis aðsetur konungs,
hæstaréttar og þings.
Sem fulltrúi »ísafoldar« naut eg
þeirrar ánægju að sitja í stúku er
lendu blaðamannanna við þingsetn-
ingarathöfnina, sem fór fram í há-
tíðasal Rikisdagsins. Þar sat einn
fulltrúi frá hverju ófriðarríkjanna, en
nokkru fleiri frá Noregi og Svíþjóð.
í öðrum enda salsins var pallur