Ísafold - 07.09.1918, Síða 2

2
'IS A F O L D
ir.ot Danmark. Island fár ju som
suveian stat sin egen medborgarratt.
Áven den paragrafen kan ju upp
havas inom en nara framtid, om
Isiand sá skulle önska. Den
kvalificerade majoriteten (§ 18) tycker
jag ej alls verkar avskiackande. —
Nu vet jeg ej alls, huru Eder ásikt
ar i fiágan och det skulle mycket
intressera mig att fá höra den. Men
min bestamda uppfattning ar, att det
skulle verka mycket illa i de
skandinaviska h'inderna och utlandet,
om nu ny strid började om saken.
Förslaget bör, anser jag for min
ringa del, antagas oýörilndrat sádant
det föreligger och ingenting göres,
som kan medföra fara för att det
ej gár igenom. Det ar min Jör-
hoppninq som en varm vixn och
bewdrare av Island.«
Ragnar Lundborg er nú forstöðu-
maður fyrir stóru hlutafélagi sænsku,
sem heitir A. B. De förenade bok-
tryckerierna. Hann býr í Söder-
talje, 16,000 íbúa bæ, skamt frá
Stokkhólmi. Hann hefir nýlega stofn-
að tímarit, sem heitir Internationell
politik. — Tidskrift för mellanfolk-
liga fiágor. Það kemur út i Stokk-
hólmi, og er hann sjálfur ritstjóri
þess. Birtir hann þar væntanlega
innan skamms ritgerð um sambands-
lagafrumvarpið.
Það hefir verið oss íslendingum
rrikill styrkur í frelsisbaráttu vorri,
að vér höfum eignast marga ágæta
sjálfboðaliða erlendis; vér höfum
ekki sjálfir átt þar marga íslenzka
málsvara fyrir vora hönd, og því
betur hefir þetta komið sér fyrir
oss. Það má ekki minna vera en
að vér sýnum það í orði, að vér
kunnumþessum ágætismönnum þakk-
ir, og ekki væri um of, þótt vér
reyndum að sýna þeim á einhvern
hátt sóma, engu síður en vorum
eigin beztu mönnum.
S. september 191C.
Matthías Þórðarson.
Sáttmálinn.
Ræða Gísla Sveinssonar í neðri deild
Alþingis 2. september 1918.
Enda þótt framorðið sé nú nokk-
uð dags, get eg ekki lofað að Ijúka
máli minu á örfáum mínútum.
Eg vil taka undir með háttv. þm.
N.-Þing. (B. Sv.) í þvi, að ekki tjái
að hraða máli þessu svo mjög, að
beitt sé afbrigðum frá þingsköpum í
sifellu. Eg hefi ekkert á móti því
að afbrigða hafi verið leitað til þess
að taka málið nú þegar til 1. umr.
En hitt má ekki eiga sér stað, að
svo verði um málið framvegis.
Að vísu er öllum kunnugt málið.
Frumvarp þetta hefir legið frammi
um hríð og eg efast ekki um, að
menn hafa lesið það og kynt sér
það ítarlega. Og þess ber lika að
gæta, að Islendingar eru þessu máli
kunnir frá öndverðu, það hefir ver-
ið rætt og hugsað af alþjóð um
langar stundir.
Auk þess er grundvöllur malsins
og aðalatriði ljós, eins og þau birt-
ast í þessu frumv., sem hér liggur
fyrir.
En — málið er svo mikilvægt, að
ekki sæmir að flytja það með af-
brigðum gegn um þingið.
Eg þykist vita, að frumv. verði
samþykt óbreytt, en sjálfsagt þykir
mér, að þeim gefist tið til, sem ræða
viija málið eða jafnvel koma með
breytingatillögur, svo að ekki verði
sagt að ráðin séu af þeim tekin.
Eg get heldur ekki séð, hvað á
Iiggur að afgreiða málið á einni viku
o.{ skil ekki heldur hvað hæstv. for-
sætisráðherra getur gengið til að ætla
að ákveða þingtímann þegar i byrjun
svo stuttan, þar sem við þó erum hér
komnir, og kvaddir af stjórninni til
þingsetu. Hér getur líka verið ýmis-
legt fleira sem afgreiða þarf, t. d.
ýmsar afleiðingar af máli þessu, sem
fram þurfa ef til vill að ganga jafn-
hliða.
Þykir mér því líklegast, að stjórn-
in hagi sér þar eftir og leyfi þing-
inu setu svo langa, að afgreiða megi
nauðsynjamál þau, sem fyrir liggja
og ekki verður hjá komist.
Vil eg þá minna á orð háttv. þm.
Dala. (B. }.) að sjá þarf um fram-
kvæmd málanna, þá er þessi sam-
bandslög hafa samþykt verið.
Hann hefir nú víst meint sitt með
þessu, og eg meina mitt.
En það er t. d. öllum kunnugt,
að skiftar eru skoðanir manna um
það, hvort stjórnin, sem nú situr, sé
fær um að fara með völdin, —
hvort hún sé á vetur setjandi, eins
og hún er skipuð.
Og þá er fáninn. Hvers vegna á
nú að draga það, að gera ályktun
um hann?
Og þá eru breytingar á stjórnar-
skránni, sem þetta mál gerir nauð-
synlegar. Ef til vill álíta sumir, að
réttast sé að gera þær ekki fyr en
málið er komið fram til fulls. En
eins og kunnugt er, verða þær að
gerast á tveimur þingum, með þing-
rofi á milli, og væri þá ekki óeðli
legt að fyrri hlutinn færi fram nú.
Því að enginn efi er á, að sam-
bandslagafrumv. kemst í gegn.
Sumir kendu hæstv. stjórn um
það, hve lengi síðasta' þing átti setu
og álösuðu henni fyrir það, og
mætti þeim mönnum finnast nndrum
sæta, hve fljót hún nú vill gerast i
vöfunum.
Annars hefi eg hvergi heyrt um
það fengist út um land, þar sem eg
hefi farið og talað við málsmetandi
menn, sem sé hér um Suðurlands-
undirlendi, að þingið hafi setið lengi,
heldur hafa menn getið hins, að það
hafi þó að lokum unnið starf sitt
vel.
Að þvi hefir verið fundið hér í
hv. deild, að samninganefndin hafi
ekki látið fylgja frumv. nefndarálit
og væri þvi ekki hægt eins vel að
átta sig á málinu.
Furðar mig á slikum aðfinslum
frá háttv. þm. N.-Þing. (B. Sv.). Er
hann sá maður, að hann hlýtur eða
ætti að bera skyn á málið eftir að
hafa lesið frumv. og fylgjandi at-
hugasemdir, sem eru nokkurs konar
nefndarálit. En eftir orðum hans að
dæma hér í dag, hefði honum lík-
legast ekki veitt af að hafa fyrir sér
einhverjar meiri skýringar.
Yfirleitt hljKur það þó að nægja
hverjum manni til að skilja málið,
að lesa frumv. og athugasemdirnar.
En hitt væri rétt, sögunnar vegna
þótt ekki væri annað, að gefin yrðu
út plögg öll, sem málinu fylgja eða
geta fylgt.
Þá vil eg víkja að málinu sjálfu
með örfáum orðum. Hafa þau látið
einkennilega í eyrum mér ummælin,
sem háttv. þingm. N.-Þing. (B. Sv.)
hefir látið falla, svo illþyrmislega sem
honum hafa farist orð um samherja
sina fyrverandi.
Get eg ekki fundið að háttv. þm.
Dalam. (B. J.) eigi sérstaklega nú
skilin slik ummæli, er hv. þm. kall-
ar hann og fjármálaráðherrann i
skopi >frelsishetur íslands* og i hinu
orðinu titlar hann þm. Dala. (B. }.)
hinn »arga Valtýing*, um leið og
hann talar um þann »rammdanska
anda«, er nú gagnsýri hann. Öðru visi
mér áður brá, tæplega hefði eg trúað,
að slikt mundi heyrast úr þeirri átt
hér á þingi 1918. Sannast hér sem
oftar, að >hverfanda alt á hveli liður«
En undarleg eru slík orð af ekki
öðru tilefni en frumv. þessu, sem
enginn, enginn þorir að neita, að í
felst full viðurkennin^ á Jullveldi ls-
iands.
Háttv. þm. N.-Þing. (B. Sv.) fer
þar að vísu, sem vonlegí er, undan
í flæmingi og telur að Dönum sé
veitt hér alt of tnikil ívilnun. En
hvað er það? Sú ivilnun, ef ein-
hver er, stendur í 20—25 ár, en
ekki um aldur og æfi.
Mér finst þvi, að þessi stóru orð
háttv. þm. hæfi ekki málsíað hans.
Það er nú jafnvel talað hér i deild-
inni, eins og hér séu fleiri menn
óánægðir, en mér vitanlega er hann
einn um það háttv. þm. N.-Þing.
(B. Sv.) i þessari háttv. deild, og í
háttv. Ed. er að eins einn, háttv.
þm. Isaf. *(M. T.) á sömu skoðun
og hann, eða réttara sagt, háttv. þm.
N.-Þing. (B. Sv.) er á sömu skoðun
og háttv. þingm. ísaf. (B. Sv.:
Eða i þriðja lagi: Þeir eru á sömu
skoðun). }á, svo munu vera 1
En eftir því sem eg hefi kynt mér
skoðanir manna, þá er það að eins
örlitill hópur manna hér i Reykja-
vík, sem þykist hafa eitthvað við
samninginn að athuga, þó mjög
óákveðið, og er sá hópur sama sem
einn maður, sem menn vissu um
fyrir fram, að mundu verða á >einu
máli«. Hafa sumir leyft sem að
nefna þetta »klíku«, en eigi skal eg
meira um það ræða.
En búist hafði eg við miklu reffi-
legii athugasemdum úr þeirri átt, en
raun er á orðin.
En þar sem eg hefi átt tal við
menn, eins og eg gat um, hér á
suðurlandi, þá ríkir hvergi sami skiln-
ingur og hjá háttv. þm. N.-Þing.
(B. Sv.), þótt hann nii, eftir digur-
mælum hans að dæma, hyggist munu
vinna mikinn hluta þjóðarinnar á sitt
mál, aðeins ef honum gæfist timi til.
Eg þyrði þó að gefa honum mörg
ár, í þeirri fullu vissu, að þjóðin yrði
aldiei svo viti firt, að hún legði
sama dóm á þetta og uppkastið 1908,
svo sem hann hefir leyft sér að gera.
Háttv. þm. N.-Þíng. (B. Sv.) var
í fyrri ræðn sinni að ber saman ein-
stök atriði þessa frumv. og frumv.
eða uppkastúns frá 1908, en gafst
upp við, þvi að ólíku er saman að
jafna. Skildist mér hann telja frumv.
þetta vena og yfirleitt féllu orð hans
i þi átt, að þau fordæmdu þetta
frumv. engu siður en uppkastið 1908.
Hann taldi, eins og eg greindi, og
telur — ef hann gengur ekki á bak
orða sinna — þetta frumv. engu
betra, en að sumu leyti verra, þegar
öllu er á botninn hvolft. Þessi hv.
þm. átti sæti á þiogi 1909, og áttt
þá þátt i þvf að samþykkja frumv.
það til sambandslaga, sem kent er
við Sjálfstæðisflokkinn. Það var ger-
ólíkt Uppkastinu. Það var það, sem
Sjálfstæðisflokkurinn taldi, að lengst
ætti að fara, og væri það fullnægi-
leg viðurkenning á öllum okkar rétti.
Hefði nú legið nær fyrir háttv. þm.
N.-Þing. (B. Sv.), að bera frumv.
1918, sem hér liggur fyrir, saman
við þetta frumv. frá 1909, en ekki
. Uppkastið. Þá hefði hann ef til vill
getað sýnt, að hann talaði um málið
af meiri þekkinu en nú er bert orðið.
En ef borið er saman þetta frumv.
og frumv. Sjálfstæðisflokksins 1909,
verður það ofan á, að það frumv.
sem hér hggur nú fyrir, er miklu
itarlegra, betra og skýrara. Ef frumv.
þetta er því verra en Uppkastið, þá
er frumv. Sjálfstæðisflokksins 1909
líka orðið því um verra.
Ef litið er á frumvarpið 1909,
með tilliti til 6. (sbr. 8.) og 7. gr.
þess frumvarps, sem við nti höfum
fyrir framan okkur, þá verður bert,
hvernig ástatt er.
í 3. gr. frv. frá 1909 stendur í
3. málsgrein að gæsla fiskiveiða i
landnelgi íslands sé sameiginlegt
mál. En hvað segir þetta frumvarp?
Háttv. þingm. N.-Þing. virðist helzt
ætla, að það haldi fiskiveiðagæslunni
sem sameiginlegu máli. En svo er
ekki. Eftir þessu frumvarpi er ekk-
ert í sameiginlegt, nema konungur-
inn, því að þau mál, sem hann lik-
lega vill telja sameiginleg eftir frum-
varpi þessu, á Dönmörk einungis
að fara með í umboði Islands, og
með vissum skilmálum, í þessi 25
ár. Þetta er ákveðið svo sökum
þess, að það eru íslands-mál en
ekki sameiginleg mál. En ekki nóg
með það. Einnig stendur i frum-
varpinu frá 1909, sem hann var
harðánægður með (sömu gr.):
>Meðan Danir annast strand-
varnirnar, njóta þeir jafnréttis við
íslendinga að því er til fiskiveiða
í landhelgi íslands kemur«, 0. *S.
frv.
Þarna er Dönum með lögum
ákvarðaður sami réttur, sem vér
samkvæmt frumvarpinu 1918 veitum
þeim af voru fullveldi. (B. Sv.:
Hve lengi?). í 26 ár að m. k., eft-
ir frumvarpinu frá 1909 (7. gr.),
uns uppsögn fer fram samkvæmt
þvi, sem 5. gr. þess frumvarps
ákveður. Danir eiga þá að hafa,
jafnvel eftir þessu frumvarpi 1909,
réttindin svo lengi sem þeir fara
með strandvarnirnar, og gæzluna
þurfa þeir heldur ekki þar að auka,
en hafa það bara eftir sinni vel-
þóknan. Þar með er þetta alger-
lega aftur rekið hjá háttv. þingm.,
og er óskemtileg sú meinloka hans,
ef hann heldur að aðrir hafi gleymt
þeim höfuðatriðum, sem barin eru
inn í oss alla, nú i áratugi, þótt
ýmsir íslendingar hafi farið að sumu
villir vegar fyr og síðar.
Þá er 4. gr., fyrri hluti, í frumv.
1909:
>Danir, heimilisfastir á íslandi,
skulu njóta fulls jafnréttis við Is-
lendinga, og Islendingar, heimilis-
fastir í Danmörku, jafnréttis við
Dani*.
Nú er spurningin: Er á þessu
nokkur munur og þvi, sem sagt er
í 6. gr. frumvarpsins 1918. Þar
segir:
>Danskir ríkisborgarar njóta að
öllu leyti sama réttar á íslandi
sem íslenzkir rikisborgarar fæddir
þar, og gagnkvæmt*.
Á þessu er enginn munur, nema
þá oss í hag, annað en þetta eina
orð >heimilisfastur«. Eu nú er það
gefið, að vér getuui gert heimilis-
festu að skilyiði fyrir slíkum rétt-
indaneyzlum. Þessi sama grein seg-
ir líka, eins og kunnugt er:
>Bæði danskir og íslenzkir rík-
isborgarar hafa að jöfnu, hvar sem
þeir eru búsettir, frjálsa heimild
til fiskiveiða innan landhelgi hvers
ríkisc.
Þetta gefur með andstæðunni til
kynna, að gert er ráð fyrir búsetu-
skilyrðinu við hið fýrnefnda atriðið.
Enda er það upplýst, að Danir í
nefndinni vildu halda búsetunni hjá
sér sem skilyrði fyrir réttinum, og
og er því sjálfsagt, að svo verði og
hjá oss.
Þetta tvent er það, sem aðallega,
ef ekki eingöngu, hefir orkað því,
að háttv. þingm. N.-Þing. (B. Sv.)
legst svo freklega á móti frumvaip-
inu. Þetta er það, sem hann telur
»að semja af sér«, og telur brot á
reglunui: >ísland fyrir íslendingac,
íslandi til stórtjóns. Dönum séu
þar með gefnar í hendur »landsins
ríku auðlindir*. En þetta hefir hann
sjáljur sampykt 1909 sem þær mestu
kröfur, er vér gætum gert og ætt-
um að gera, og öllum er í fersku
minni, hve vandlega hann vildi var-
ast uppkastið frá 1908, svo að mála-
vextir hlutu að standa mjög ljóst
fyrir honum þá eins og öðrum.
Og hann veit, að eftir frumvarpinu
1909 (3. gr. 2. lið) áttu Danir að
fara með utanríkismál vor á miklu
óhagkvæmari hátt fyrir oss en 7.
gr. frumvarpsius, sem hér er á ferð-
inni, ákveður. — En nú hafa þessar
firrur jafnvel leitt háttv. þingmaun
N.-Þing. til þess að fara loflegum
orðum um Uppkastið 19081 Ef til
vill voru orð hans >innantóm«, en
einhverju eiga þau þó liklega að
lýsa. Hélt eg þó, að þessi háttv.
þingm. gæti sízt orðið klökkur yfir
því uppkasti, hvað sem drifi á dag-
ana.
Mönnum verður að spyrja, hvað
það eigi að þýða, að tala eins og
háttv. þingm. N.-Þing. hefir talað á
þessari stundu, eftir það sem á und-
an er gengið á þessu sumri.
Hann fór að lesa upp samþykt,
sem >SjáIfstæðisflokkurinn« eða
flokksbrotið hefði gert i apríl siðastl.
Það er vitanlegt, að mig eða aðra
varðar ekkert um þá samþykt. En
annars hygg eg að segja megi, að
þeir menn i flokknum, er samþyktu,
hafi ekki brotið í bág við samþykt-
ina. Hann sagði það efnið, að ekki
skyldi gera samning um annað en
»hreint konungssamband«.
Eg vil nú spyrja menn um það,
ef þeir vildu svara, hvað þeir héldu
að væri hreint konungssamband, eða
hvort þetta frumv. ákvarði það ekki?
Eg vonast ekki eftir svari frá báttv.
þm. N.-Þing., því að hann gaf þá
skýringu, að »personalunion« væri
ekki, ef nokkurt mál væri sameigin-
legt, þó að avo geti þó verið sam-
kvæmt samningi. Nú er hér ekkert
annað sameiginlegt en konungurinn,
eins og eg hefi bent á, en hið ann-
að, sem um er þrætt, gefa Islend-
ingar Dönum aj fullveldi sinu til að
fara með eftir umboði um dkveðið
árabil. Er þá Ijóst, að hér er ekki
um að ræða málefnasamband. Enda
mun engum, er skyn ber á, hvað
Þjð er, sem nefnist koungs?am-
band (personalunion) og málefna-
samband (realunion), til hugar koma,
að kalla þelta annað en hreint kon-
unqssamband.
Ennfremur las hv. þm. N.-Þing.
(B. Sv.) upp samþykt, er hann taldi
fullveldisnefnd hafa gert. Hefir að
mínu viti ekki verið brotið í bág
við hana. Sú samþykt ræðir að eins
um, hverju haldið var að samninga-
nefndinni að formi til og til að byrja
með. Fyrst skyldi gera samning um
konungssambandið, og síðan samn-
ing um eitt eða fleiri mál, svo sem
t. d. utanríkismálin ef danska stjórn-
in fer með þau. En þetta er að eins
form.
Hér liggur nú fyrir að eins eitt frv.
lil sáttmála, og er skift I kafla. Hver
kafli hljóðar um sérstakan hluta af
því, sem fyrir liggur i heild. Fyrsti
kafli er viðurkenning fullveldisins i
konungssambandi, og siðan samning-
urinn eða atriði hans o.s.frv. Það kem-
ur alveg út á eitt, hvort þessi ákvæði
eru á einu eða fleiri blöðum, og hélt
eg aldrei, að fram kæmi á þingi
nokkur efi um það. (B. Sv.: Hví
er þá verið að samþykkja þetta?).
Svo að eigi orkaði tvimælis, að þetta
væri sitthvað, grundvöllur og samn-
ingur, svo sem og sáttmálinn vottar.
Þetta form benti Dönum á, hvert
stefnt var, og gat sjálfsagt orðið til
þess, að þeir fengju þegar í upphafi
ljósari skilning á málavöxtum.
En þegar nú vitanlegt er, að bæði
hv. þm. N.-Þing. (B. Sv.) og hv.
þm. ísf. (M. T.) hafa gengið að því
að sea ja við Dani á þessum grund-
velli, þá er undarlegt, að svona
raddir koma fram, sem ekki hafa
meira fyrir sér en einhverjar grýlur
út af atriðum, sem hv. þm. (B. Sv.)
taldi sjálísagt að setja í lög 1909,
og með þeim væri þá öllu frelsi
fullnægt.
En því ber að slá föstu, að engin
rödd hefir fram komið, hvorki í þingi
né utan, er dregur í efa, að með frv.,
er hér liggur fyrir, sé fengin fnll
viðurkenning fullveldis íslands, í
konungssambandi við Danmörku,
eins og háttv. þm. Dala. (B. }.) tók
fram. Ef einhverir hafa verið af
þm., sem vildu alls ekki semja við
Dani, þá áttu þeir að segja til i tíma,
í sumar. Menn hefðu nú eí til vill
getað búist við þvi, að t. d. eg væri
meðal þeirra, því að eg hefi verið
þeirrar skoðunar, og haldið henni
fram, að heppilegast mundi Islandi
að sigla sinn eigin sjó, laust við
stjórnmálasambönd við önnur ríki,
og eg er enn á þvi máli. En mér
kom vitanlega ekki til hugar í sum-
ar né endranær, að hafa á móti því
að farið væri fram á það, að Danir,
ef þeir vildu góðfúslega, gæfi oss
viðurkenningu fullveldisins, þá er
vér teljum sjálfsagða oss til handa.
Með því var frá minu sjónarmiði
engu spilt. Öðru nær. Ef íslend-
ingar hafa áður þurft á fullviður-
kendum rétti að halda til sjálfstæðis
og sérstöðu, þá er þess ekki síður
þörf nú.
Eg tel því alveg vafalaust, að ef
einhverir háttv, þm. vildu ekki ljá
máls á að semja, þá áttu þeir að
segja til. En að gera nú veður
mikið móti þessu frumv., tel eg með
öllu ótilhlýðilegt. Þar er fengin sé
viðurkenning, sem þarf, og mikið
meira en eg eða nokkur annar gat
búist við að fengist. Eg og vafa-
laust fleiri vorum sem sé harla von-
daufir um, að þetta hefðist fram við
Dani.
En nú verða menn og að gæta
þess, að það er alls ekki loku fyrir
það skotið, að vér skiljum við Dani.
Mér er það ljóst, að samningurinn
geti orðið til þess, að vér þroskuð-
umst betur en orðið er og getum
nú búið oss örugglega undir skilnað
vitandi vits. Og margt það getur
að borið, að vér verðum eigi síður
fúsir til skilnaðar að þessum tíma
liðnum en nú erum vér, þar sem
margir, þvi miður, efast um viljann
og áhugann hjá þjóðinni á þessum
tímum.
Eg skal geta þess að endingu, að
eg áleit, hvað sem aðrir um það segja,