Ísafold - 30.11.1918, Síða 1

(íamur út 1—2
í viku. VerftaTg.
B kr., erlendis 7x/a
kr. eða 2 dollar;borg-
tat fyrir mlðjau júlí
erlandla fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint

SAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjórl: Úlafur Björnsson.
Talsími nr. 4sS.

Uppsögn (skrlfl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðlð.
XLV. árg.
Reykjavik, langardaginn 30. nóvember 1918.
57. tölublað.
Mikilvæg tlnaaét.
-----
Hið fullvalda íslenzka ríki.
Haraldur Nielsson fimtugur.
Dagurinn á morgun, h. 1. desem-
ber 1918, mun geymast í annálum
Islands, sem einhver mesti merkis-
dagur í sögu landsins. Því við hann
verða með konungsundirskrift tengd
sambandslög þau, er í sér fela viður-
kenning á fullkomnu sjálfstæði ís-
lands. <
Á morgun verður Island loks, eftir
langa baráttu og stranga, viðurkent
að lögum fullvalda ríki.
Það er visast svo, að þjóðin sé
enn ekki biiin algerlega að átta sig
á því stórfelda framkvæmdastigi til
sjálfstæðis, sem nú er verið að stíga.
í einstaklingslífinu verður oft sú
reyndin, ef lengi er búið að keppa
að einhverju marki, að þegar þrautin
er unnÍD, verður fögnuðurinn yfir
sigrinum kyrlátari en maður bjóst
við.
Eitthvað likt hyggjum vér að þjóð
vorri muni nú farið, er hún stendur
á þessum úrslitamiklu tímamótum.
Baráttan að settu marki hefir ver-
ið strið og ströng, erfiðleikarnir svo
margir og miklir, að naumast virtist
jfir þá kleift. Fögnuðurinn ætti því
sjálfsagt að vera óumræðilega mikill;
að markið skuli nú unnið.
Og hann er það lika inst i hug-
skoti þjóðarinnar, þótt eigi beri mik-
ið á honum i hávaðasömum fagn-
aðarlátum.
Til þeirra er nú eigi tilvalinn tími
i sjálfu sér, er höfuðstaður landsins
<og nokkur önnur héruð liggja í
flakandi sárumr undir fargi dauða og
drepsóttar.
En þótt eigi væri svo ástatt mundi
þjóðin þó ekki láta mikið. Svo er
hennar skap. Og þar til kemur,
eins og áður segir, að nokkurn tíma
þarf hún til að átta sig til fullnustu
á þvi, að hún er orðin sjálfstætt og
fnllvalda ríki. Sú breyting lifir sig
smátt og smátt betur inn i vitund
þjóðarinnar. Og með þeim vexti
i þroska, með þeirri efling i and-
legum og fjárhagslegum efnum, með
þeirri auknu ábyrgðartilfinning, sem
vér trúum og treystum að leiði af
sjálfstæðisspori því, sem á morgun
▼erður markað — fylgir sívaxandi
fögnuður yfir því að standa á eigin
fótum.
En á þessum tímamótum má
þjóðinni ekki heldur gleymast, að
vandi fylgir vegsemd hverri. Hún
verður nú að stiga á stokk og
strengja þess heit, að sýna það öll-
nm heimi, að ráðlag hennar, er hún
krafðist fulls sjálfstæðis, hafi verið
annað og meira en fordild og barna-
skapur. Hún verður að sýna það
með háttalagi sinu, að kröfur þær,
sem á morgnn verður fullnægt, hafi
verið eðlilegar og nauðsynlegar til
þess að fá það hreyfinga svigrúm
sem óhjákvæmilegt er fyrir hverja
þjóð, sem vitandi vits hugsar til
þess að sækja með dugnaði fram á
braut menningar og framtakssemi.
Hingað til hefir reynslan verið sú,
að hverju spori voru áfram í sjálf-
stæðisáttina hafa fylgt ótrúlega mikið
auknar framfarir á flestum sviðum.
Nú, þegar úrslitasporið verður
stígið, má það eigi henda, að i ann-
að horf sæki. Þjóð vor verður á
þessum tímamótum að sækja í sig
veðrið betur en nokkuru sinni áður
um að tjalda til því, sem hún bezt
á til, til að sækja fram, svo að sjilf-
stæðisnafnið og fullveldisviðurkeun-
ingin verði ekki aðeins skrautlegt
fat, en innanundir skininn og ónýt-
ur skrokkur á valdi sér veiri sálar.
Út um heim logar nú alt í bylt-
ingum og róti. Veröldin er þvi
sem næst að hafa endaskifti á sjálfri
sér. Gömul riki líða undir lok, ný
rísa upp með nýjum stjórnarfars-
háttum. í þeim efnum virðist alt á
hverfanda hveli.
Það ástand ætti að kenna oss að
stig^ vor fyrstu spor sem sjálfstætt
ríki með varúð og gætni. Viðtæk
eða kannske öfgakend byltingaspor í
stjórnmálaefnum, meðan vér erum
að komast i fastar skorður hinna
nýju stjórnarfarshaga væru alls óráð-
leg og gætu gert mikið tjón. Því
los og æsingar mundu óhjákvæmi-
lega verða í þvíföruneyi, og greini-
leg óþurft af standa, því nú ríður á
að safna kröftum, en sundra ekki
að þarflausu.
Tilburðir hafa verið sýndir síðustu
ár í þá átt, að reyna að staðfesta
djúp milli kaupstaða og bæja, að
efla sléttaríg og að setja með ofstæki
og undirróðri á öfgaodd gagngerðar
stefnubreytingar, einkum i atvinnu-
og verzlunarmálum. Það væri lítið
þjóðhollustustarf að halda áfram þeirri
iðju nú, hvað þá heldur að hleypa
nýrri og meiri kergju i þær deilur.
Slíkar raddir verður að þagga niður,
ef þeir, sem að þeim kolum hafa
blásið, sjá ekki svo sóma sinn og
gagn þjóðarinnar, að sitja á strák
sínum um sinn.
Að reisa styrkar stoðir undir hið
unga, islenzka riki í fjárhagslegum
efnutn út á við, að efla það inn á
við með því að hlynna, hver sem
betur getur, að heilbrigðum fyrir-
tækjum í búnaði, sjávarútvegi, verzlun-
og iðnaði o. s. frv. — það er er sú
stefnuskrá, sem allir góðir menn
og nýtir borgarar hins islenzka ríkis
verða að fylkja sér um. Þá mun
oss vel farnast.
Sjálfstæðismálin hafa fram að þessu
gert flokkaskil. En nú hljóta öll þau
flokkabönd að gliðna. Annað væri
hreint þroskaleysis-merki. En þá er
fyrir mestu, að ný flokkaskifting
verði á eðlilegum og heilbrigðum
grundvelli, en ekki með þeim hætti,
sem stefnt hefir verið að siðustu
árin af örfáum forkólfa-leikurum,
sem verið hafa að reyna að ná
tangarhaldi á verkmönnum og sömu-
leiðis reynt að hrinda samvinnu-
félagshreyfingunni út í fáránlegar
öfgar.
Frá því á morgun blaktir Islands-
fáni á öllum skipum vorum, hvar
sem þau fara um höfin, sem sýni-
legt tákn hins islenzka, fuldvalda
ríkis.
Hið sjálfstœða ísland getur ekki
eignast betri vöggugjöf en þá, að
hvert og eitt landsins barna hafi
það ætíð hugfast, að halda vcrð um
það helga tákn, og haga sér svo,
að litið verði jafnan á fána vorn,
hvar sem hann sést, með virðingu.
Fagnaó
fullveldi og fána.
Á morgun stendur til, að fram
fari fagnaðarathöfn upp við stjórnar-
ráðshúsið — i minningu fána og
fullveldis.
Athöfnin fer • fram um hádegið.
Stuttar ræður flytja Sig. Eggerz ráð-
herra og forseti sam. þings, Jóh.
Jóhannesson.
Út um land alt verður fullveldis-
ins minst í kirkjunum og hefir
Isafold fengið um það þessa vitneskju
hjá herra biskupinum:
Með þeim sjálfsögðum fyrirvara
að ekki verðl neitt til að hefta fram-
gang sambandslaganna úr þessu, svo
að þau geti gengið í gildi næstkomandi
1. des., eins og gert er ráð fyrir í
frumvarpinu, hefir biskupinn með bréfi
dags. 2. þ. m. lagt fyrir presta lands
ins, að þeir minnist þeirra mikilvægu
tímamóta sem hin nýju sambandslög
marka í sögu þjóðar vorrar, á þann
hátt sem þeim þykir bezt við eiga í
pródikunum sínum, næstkomandi 1.
sunnud. í aðventu, sem að þessu sinni
einmitt ber upp á 1. desember.
Fáni við hún á hverri stöng —
pann vott fagnaðar ætti ekki að skorta
á morgun hér á landi, þótt ella
hamli árstið og drepsóttar-áfallið, að
sýna svo, sem verðugt væri, að
þjóðin kann að meta fengið frelsi.
í dag er síra Haraldur Níelsson
prófessor fimtugnr. Um það verður
naumast deilt, að hanu sé einn af
merkilegustu mönnum þessa lands,
að fornu og nýju.
Með þýðing sinni á gamla testa-
raentinu hefir hann unnið meira
lærdómsverk en flestir aðrir ís-
lendingar. Yið, sem höfum ekki
íengist við þær bækur á frummál-
inu, sem nefndar eru gamla testa-
menti, vitum minst um það, hve
mikill vandi er að leggja þær nt
með vísindalegri nákvæmni; en
það vitum við samt, sumir, að ekki
er að því hlaupið. Anðvitað lögðu
þar fleiri lærðir vitmenn hönd á
plóginn en hann. En aðalverkið
féll í hans skant, enda á einskis
manns færi annars en hans að inna
það af hendi. Hans verk þar kefir
í öðrum löndum verið falið mörg-
um lærdómsmönnum, og’ f járfram-
lögin hafa verið gífurleg, að því
er oss íslendingum mundi finnast.
Honum var svo lítið borgað, að það
vakti hneyksli í öðrnm löndum,
þegar það komst upp. En þessi
þýðing hefir orðið íslandi til stór-
sæmdar í öðrum löndum í augum
þeirra manna, sem bezt skyn bera
á þau efni, hæði fyrir nákvæmn-
iua, sem þar kemur fram, og þann
göfuga búning, sem gamla testa-
mentið hefir fengið á vorri tungu.
Mikla undrun hefir það vakið
lijá sumum mönnum, að sá háskóli,
sem átti því láni að fagna að eiga
hann að lærisveini, skuli ekki hafa
séð svo sóma sinn að gera hann að
doktor í guðfræði, eftir að hann
hafði nnnið það lærdóms-þrekvirki,
sem þýðing gamla testam. er'
Þó furðar menn enn meira á hinu,
að íslenzkir guðfræðingar sknli
ekki, svo kunnugt sé, hafa gert
neina gangskör að því að fá því
sjálfsagða réttlætisverki fram-
gengt.
Síra Haraldur Níelsson er kenn-
arl með afbrigðum. Sennilega hef-
ir enginn sá kennari verið hér á
landi, sem nemendur hafi haft
m.eiri mætur á. Það á jafnt við
lærisveina hans í háskólanum eins
og aðra. Til þess að sjá sér ein-
hvern’ veginn farhorða, varð hann.
um margra ára skeið að sæta hér
um bil allri þeirri tímakenslu, sem
hann gat fengið. Og hvarvetna
gerðist sama sagan: hann varð
nemendunum ógleymanlegur.Hana
hefir svo lijartanlega unun af því
að fræða aðra, hvort sem er um
guðfræðileg efni, íslenzka tmigu
eða eitthvað annað, og hann hefir
svo mikið lag á því að veita ljós-
inu og hitanum úr sál sinni inn
í tilsögnina, að kenslustundirnar
verða hjá honum að yndislegri
skemtun — eftir því sem öllum
nemendum hans virðist bera sam-
an um. Um lærisveina hans í guð-
fræðideildinni kemnr vafalaust
annað til greina jafnframt: Þeir
finna, að hans óbifanlega sannfær-
ingarvissa rnn annan heim og fram-
hald mannlífsins eftir andlátið er
fjársjóðir, sem ekki verða metnir.
Og þeim er það ljóst, að geti þeir
ekki eignast þá fjársjóði hjá hon-
um, þá er ekki til annara Kennara
að leita.
Þá er prédikarinn Haraldur Ní-
elsson. Eg hygg, að engum sé gert
rangt til með því, að fullyrt sé, að
íiann sé mestur prédikari þessa
lands. Um það munu í raun og veru
flestir vera sammála, andstæðing-
ar hans og fylgismenn. Mér er
kunnugt um það, að sumir menn
þora alls ekki að koma í -kirkju
til hans, af því að þeir ganga að
því vísu, að hlusti þeir á hann,
ruuni þeir ekki fá haldið þeim
skoðunum, sem þeir vilja fyrir
hvern mun halda í. Þegar hamj
kom hingað heim frá háskólannm,
sem ungur, „rétttrúaður' ‘ guð-
fræðingur, fundu menn til þess, að
meiri ánægja var að hlusta á hann
í stólnnm en aðra menn. Síðan hef-
ir hann mikið breyzt. Margar kenn-
itrgar, sem lionum virtust þá óbrot-
gjarnir, óbifanlegir veggir, hafá
hrunið og orðið að einskisverðum
rústum í hug hans. Þau umbrot
hafa ekki verið þjáningalaus.
Sannleiksleitin er sumum mönnum
alt annað en gamanleikur. Oft mun