Ísafold - 25.01.1919, Page 3

ISAFOLD
varlegasta ásökun á öll !ækna-
völd landsins, sérttaklega land-
lækni, og afsakar hann því eðls-
lega ekki, heldur eykur og marg-
faldar ákæruna á hendur hon-
nin. Á annan tug ára hefir hann
nú verið í því embætti, æðstur
læknavaldsmaður i iandinu, með
það sérstaka og i raun réttri
eina hlutverk, að sjá um að
; heilbrigðismálin væru í sæmi-
legu lagi, Þar áður þjónaði
hann, einnig yfir áratug, héraðs-
læknisembættinu i Reykjavik —
og ofan á alt saman ætti ástand-
ið par að vera allra verst, í svo
mikilli óreiðu, eftir orðum pró
fessorsins, að ekki væri viðlit
að hugsa til þess að stemma
stigu fyrir aðvifandi drepsótt-
um eða þvilíku fári! Sá dómur
er fellandi, ef til vill að ein-
hverju leyti fyrir fleiri en einn,
en að minsta kosti og undir
óllum atvikum fyrir þann mann,
sem nú er landlæknir.
Hérskýtur það nokkuð skökku
við, sem einu sinni flaug fyrir,
að landlæknir sjálfur hafi fyrir
nokkrum árum skrifað til ann-
ara landa, að nú væri hann bú-
inn að koma heilbrigðismálum
Islands — í gott horf 1
4. Enn kvað prófessorinn mæla
svo, að »enginn hafi getað full-
yrt (I), að veikin yrðt svo skæð
sem raun varð á.« ÞaO er
óneitanlega einkennilegt að
heyra annað eins sett fram og
þetta. Rétt eins og nokkur hafi
verið að Jullyrða til eða frá um
það, hve marqa sóttin mundi
leggja í gröfina, ef henni yrði
siept lausri (nema ef vera skyldi
landlæknir, sem heyrst hefir að
hafi átt að reikna það út fyrir-
fram, að hún mundi í Reykja-
vík í hæsta lagi geta banað
örfáum tugum (!). En hitt er vist,
og þeim ekki síst vorkunnar
laust að vita, sem forsjá eiga
að hafa fyrir öðrum, að sótíin
haýði reynst annarsstaðar mein-
skað, eftir því sem fréttir bár-
ust af síðastliðið sumar, og fram
á haust, þangað til hana bar
hér að landi. Hvað þurfti þá
framar vitnanna við? Eða var
nauðsynlegt að reyna hana hér
lika? Slikt held eg geti ekki
kallast efnilegt »læknisráð«.
mundi fyrir þá sök verða fær um
að hjálpa öðrum til þess að læra að
þekkja sannleikann um hið eilífa og
ævarandi lif.
»Þetta er sannleikurinn, sem
Gladstone sagði einu sinni um, að
hann væri mikilvægasta málið í
heimi. í sambandi við hann er alt
annað skammvint, hverfult og ómerki-
legt. Ódauðlegt líf, sem er í fram-
för af einu tilverusviðinu á annað,
þar til er sálin hefir náð fullkomn-
uninni eftir óteljandi aldaraðir —
það er málið, sem framar öllum öðr-
um er þess vert, að það sé rann-
sakað. Mikilsverð hlið á því er
rannsókn á sambandi við framliðna
menn. Frá þeim hafa öll trúar-
brögð fengið þekkingu sina.
»Engin trúarsetning hefir nokkurn
snefil af undirstöðu, nema að þvi
leyti, sem opinberun hefir komið um
hana ur heimi framliðinna manna.
Kristin trúarbrögð eru að öllu leyti
grundvölluð á spiritúalisma. Guð
fer ekki í neitt manngreinarálit, og
hann er þess jafn-albúinn að veita
guðræknum og þolinmóðum sálum
opinberanir nú á timum eins og á
tímum heilagrar ritningar. Eg tel

Nei, öllum sjáandi mönnum
mátti vera það ijóst, að sýki
þessi qat orðið hér jafnvel enn
þá skæðari ea víða annarsstað-
ar — vegna óhentugra ástæðna
til sjávar og sveita hér á landi
á þessum áistima, um haust-
annirnar í kalsaveðráttu; því að
fyigifiskar veikinnar, sérstaklega
lungnabólgan, benda ótvírætt til
þess, að hitinn sé henni »hoil-
ari« en kuldinn, hvað sem
læknar segja. Hér var því ekki
vert að eiga neitt á hættu.
5. Loks hefir mér boristtil eyrna,
að velaefndur prófessor leggi
mjög út af »kostnaðinum«, sem
hann ætlar að sóttvörnin hefði
haft i för með sér, og kemur
mönnum það síst á óvart. Hið
rómaða kæruleysi sumra lækna
um »mannslifin«, sem ýmsir
telja að sé nauðsynlegt, til þess
að þeir geti unnið stöif sin
með jafnlyndi og hugarró, get-
ur þó komist of langt, eða svo
mun almenningi finnast, er þvi
er borið við, að það borgi
sig ekki vegna auranna að halda
uppi vörnum gegn drepsóttum !
)á, boigar það sig að vera að
lifa ? Eða balda uppi þjóðfélags-
skipan i likingu við siðaða
menn? Það ber þá sannarlega
alt eins að athuga það. -— Hitt
þarf ekki að rökræða hér að
þessu sinni, að sóttkvíun gegn
umgetinni sótt hefði alls ekki
orðið dýr, ef í tíma hefði verið
komið á og framfylgt með fullri
og fastri reglu.
Mig minnir að landlæknirinn
núverandi (eða enn þá verandi)
hafi einu sinni þóst vera að
meta til peninqaverðs manns-
lifið hér á landi. Það var i þann
tíð, er hann vildi forða öllum
frá því að drukna i sjó. Mun
hann hafa komist að þeirri
niðurstöða, að það væri upp
• og niður jo.ooo — prjátiu pús-
und — króna virði. Ef þessi
mælikvarði er lagður á tjón það,
sem »spanska sýkin«, er fyrir
handvömm er komin inn í land-
ið, hefir þegar unnið þjóðinni
(og flest af þvi, sem látist hefir,
var á besta reki), þá má segja,
að hér sé um afskapleg fjár-
útiát að tala. Reikni menn, að
í Reykjavik hafi veikin orðið
þau sannindi, sem hafa verið opin-
beruð mér síðan 10. sept. 1917,
alveg eins mikilvæg og alveg eins
áreiðanleg eins og þau, sem opin-
beruð voru Jóhannesi postula. Eg
hefi komist að raun um, að hugir
bestu og mentuðustu og gáfuðustu
mannanna á Englandi eru nú opnir
upp á gátt fyrir hinni miklu opin-
berun sálarrannsóknanna, sem er að
renna upp yfir veröldinni eins og
nýr dagur. Mér er það ljóst, að
eg er í góðum félagsskap með rann-
sóknir minar. Eg get nú þegar, eftir
að eins tveggja vikna dvöl hér, skil-
ið það, hvers vegna maðurinn minn
lagði svo fast að mér um að vera
hér í vetur.
»Um bók mina: »Veraldirnar
og eg« (»The Worlds and 1«),
sem á að koma út í Ameríku 15.
uóvember og síðar hér, er það að
segja, að hún segir æfisögu mína
alt frá áhrifum, sem komu fram á
undan fæðing minni, til áhrifa frá
astralheiminum, sem nú eru að kotna
fram. í siðustu kapitölum bókar-
innar er sögð sagan af skeytunum,
sem eg hefi fengið, og eg er þess
fullvis, að sú saga færir mörgu
300 manns að bana al!s, sem
ekki mun vera allfjarri, en
annarsstaðar um lar.dið ekki
nema 200, þar sem héruðin
tóku sig til og bindruðu fram-
gang hennar (með eða án stuðn-
ings hins opinbera, þegar til
kom), eða samtals 500 manns,
sera þó getur vel veiið oflít-
ið í lagt, nemur tjónið ijooo.ooo
— fimtán milj. -- króna! Treysta
»Læknavöldin« sér að borga þá
skuld ? Og hvað hefði hún ekki
orðið eða yrði, ef sóttin geys-
aði um landið alt? Og hefði
ekki verið verjandi nokkrum
handruðum og þúsundum króna
— til sóttvarna — til þess að
spara pessa júlgul-------
En hver getur annars metið
mannslífið ? Hver veit, hvers
virði lif þessa eða hins hefði
<jctað orðið, fyrir einstaklinga
og þjóðina í heild? Hver vill
fullyrða um það?
Mér er nú óskiljanlegast, hvernig
landlæknirinn fær frið hjá sjálfum
sér, til þess að sitja sem fastast, í
þessu embætti, eftir alt, sem nú er
í ljós leitt. Honum er þó óhætt
að trúa því, ef hann hefir ekki þóst
fullviss um það að þessu, að um
fátt hefir almenningur verið eins
sammála og það, að hann sé nú
búinn að »þjóna« nógu lengi. Og
þar breytir engu i, þótt nokkrir
stéttarbræður hans í Reykjavík,
velmetnir sem eru, af einhverjum
orsökum finni sig knúða til þess að
bera í bækifláka fyrir háðung þá,
sem diýgð var i öndverðu. Stað-
reyndum verður ekki þokað.
En hvað segir annars landstjórnin?
G. Sv.
Aukaútsvör í Hafnarfirði.
Hæstu útsvör þar fyrir árið 1917
bera: Botnvörpungur Viðir 9000,
þá botnvörpungurinn Ymir 8000,
Bookles fiskikaupm. 5000, Einar
kaupm. Þorgilsson 4000, Agúst
Flygenring 3500, Birrel & Co. 3Ó00.
Eiðaskólinn.
Skólastjóraembættið við hann hefir
verið veitt sira Ásmundi Guðmunds-
syni í Stykkishólmi.
þjáðu hjarta huggun á þessum sorg-
þrungnu timum. »Eg hefi um mörg
ár heyrt guðspekingum til og skoðun
mín er því andvíg að leita sambands
við framliðna menn öðruvísi en í
háleitu og heilögu augnamiði. Við
höfum engan rétt til þess að fá ást-
vini okkar til þess að koma til okk-
ar i ómerkilegum og jarðneskum er-
indum. Við höfum engan rétt til
þess að spyrja þá um kaup og sölu,
eða önnur efni, sem eingöngu koma
jörðinni við. Til þess er okkur gef-
inn heilinn, að við notum hann
áhrærandi þau efni. Einu sinni var
eg i vandræðum út af fjármálum
og leitaði ráða hjá manninum mín-
um. Þá skrifaði hann þetta: »Jarð-
nesk efni eru ekki mikilvæg. Þetta
starf er engir gróða-spádómur.
Láttu guðdóminn fyila sál þína«.
Engin trúarsetning, engin heim-
spekileg kenning, engin prédikun,
enginn prédikari hefir nokkru sinni
komið mér svo nærri þeirri heilögu
miðstöð tilverunnar þar sem drott
inn dvelur, né fylt mig jafnmikilli
lotning og trú, eins og þessi skeyti
frá manninum, sem eg ann hugást-
um«.
E. H. K.
Anno 1918.
Fjórða ár heimsstyrjaldarinnar. Stórkost
legasti ísveturinn i mannsaldra. Gras-
brestur. Sjálfstæði landsins fengið.
Kötlugos. Niðurskurður. Pest-
in mikla Viðskiftateppa.
Vopnahlé.
Niu stórir atburðir i lífi þjóðar-
innar, setn allir eru yfirstaðnir, en
hver sérstakur hefði mátt nægja að
minsta kosti eins áis venjulegum
viðbtigðum.
Allir í sameiningu svo ótrúlegir,
að Gnnnar Gunnarsson (sbr. sögur
Borgarættarinnar), Rider Haggard,
Edward Bellamy eða H. G. Wells
hefðu tæpast dottið í bug að vefa
sínar ótrúlegustu skáldsögur úr þátt-
um þessum, og hafa þó allir ótrú-
lega ríkt hugmyndaafl.
En sannast hér sem áður, að margt
raunverulegt er í sjálfu sér ótrúlegra
en það sem mönnunum getur i hug
komið.
En furðulegast af öllu er þó, mér
liggur við að segja — hve léttilega
— þjóðin hefir skriplast yfir tor-
færurnar.
Berum saman og hugsum okkur
annað eins ástand þótt ekki sé lengra
farið aftur á bak en um mannsaldur,
hvað þá heldur um eina öld.
Þeim afleiðingum sem slikt ár-
ferði hafði valdið er best að hver
og einn geri sér ljósa grein fyrir.
Eftir þá greinagerð vænti eg að
flestam sé ljós framför sú á nær
öllum sviðum er orðið hefir með
þjóð vorri á nefndum tímabilum.
Af þessum níu stórviðburðum eru
átta eldraunir, sem þjóðin hefir yfir-
stigið, þar af þó ein — sjálfstæði
þjóðarinnar — sem varpað hefir
birtu yfir myrkrið, en sú níunda og
siðasta — vopnabléið — er hin
eina utanaðkomandi glæta, er skinið
hefir á landið, og þótt enn sé eigi
lengra komið, munu þó allir vænta
að úr þessu verði sá sólargeisli, er
seint muni veruleg ský á skyggja.
í ársbyrjun var nær hálft fjórða
ár liðið frá byrjun styrjaldarinnar,
og boðaði ekkert gott. — Stóðu
þá málspartar — utan að frá séð —
hvorir tveggja vel að vígi — og
allar líkur fyrir langvarandi ófriði,
þrátt fyrir þáttöku Bandaríkjanna, er
að vísu fyrst þá voru að láta veru-
lega til sín taka á ófriðarsvæðinu
sjálfu. Vorsókn miðveldanna svo
stórkostleg, að nær hafði fullkom-
lega rofið varnarlínu Bandamanna,
svo að tvisýnt var hvort þeir ekki
næðu Paris og höfnunum andspænis
Endlandi mun hafa orðið mörgum
alvaqegt umtalsefni.
En atburðirnir breytast skjótlega.
Bandaríkin ausa til Evrópu hundr-
uðum þúsunda hermanna mánaðar-
lega, auk alls annars.
Síðari sókn Miðríkjanna mistekist
með öllu. Búlgarar leggja niður
vopn. — Miðrikin missa — látna
og hertekna — mánaðarlega, jafn
mikinn mannafla og Bandamanna
eykst. Tyrkir gefast upp. Ungverja-
land og Austurríki liðast i sundur
og biðjast friðar. Er þá auðsætt hver
endirinn verður, er þýska rikið, eða
réttara sagt þýski »militarisminn« í\
einn að etja við það ofurefli er ;
móti en málstaðurinn aldrei hinn
sigurvænlegasti, auk heldur er svona
er ástatt.
Vopnahlé eða friðarbeiðni frá þeirra
hálfu því óumflýjanleg.
Áframhald þess þáttar tilheyrir
anno 1919.
Heima fyrir byrjaði með stórkost-
legum frostum, er mögnuðust framan
Brunatryggið hjá
„Nederlandene“
Félag þetta, sem er eitt af heims-
ins stærstu og ábyggilegustu bruna-
bótafélögum, hefir starfað hér á landi
fjölda möxg ár og reynst hér sem
annarstaðar hið ábyggilegasta i alk
staði.
Aðalumboðsmaður:
Halldór Eiríksson,
Laufásvegi 20 — Reykjavík.
Sími 175.
af janúar og héldust fram í maizlok,
að kalla mátti. Lokuðust allar hafnir
nyrðra, viða fram á vor. — Einnig
á Vest- og Austfjörðum um tima,
og var útlitið mjög ískyggilegt.
Samfara frostunum var ótið hin
mesta, þar af leiðand? fiskileysi, að
minsta kosti á Vestur- og Suður-
andi, og var ekki öfundsverð staða
sjómanna þessa vetrarvertíð. En
)á eldraun hafa þeir þolað, og ber
?að vott um framfarir, dugnað og
)rautseygju, og enda þótt talsverðar
skemdir yrðu á skipum, og eðlilega
mikil tortýming veiðarfæra urðu þó
manntjón furðu lítil. Afrakstur út-
gerðarmanna og skipverja mun þó,
>vi miður, hafa orðið misjafn, og
sist í nokkru hlutfalli við tilkostuað
og fyrirhöfn, og var þó innlent verð
liskiafurða þann tíma mun hæira en
síðar varð, eins og að mun vikið.
Hvað búpeningi og landbúnaði
við kemur voru horfur mjög ískyggi-
egar síðari hluta vetrar og framan
af vori, og legg eg það i sjálfsdæmi
esenda að mæta hvort voði hefði
af hlotist ef eigi hefði skyndilega
batnað tíð og haldist fram úr.
Vegna kuldans og þess hversu
víðast var jarðarbert allan veturinn
varð sumargróður með afbrigðum
ítill, og almennur heyfengur allra
landsmanna víst ekki meira en þrið-
jungur venjulegs árferðis, auk þess
að heyfengur þessi var mestmegnis
úthey og það 1 lakara lagi.
Niðurskurður var því fyrirsjáan-
lega óumflýjanlegur, en skýrslur
hér um eru eigi fyrir hendi. Þó
munu flest héruð — fyrir stórkost-
leg fóðurbætiskaup halda sæmilegum
stofni stórgripa og fjár. Víða mun
þó ógætinn og djarflegur ásetningur
búpenings, en tíðin fram til þessa
hefir mikið bætt úr, og hjálpað
skammsýni manna, en annáll 1919
skýrir frá hver leikslok verða á
komandi vori.
Sæmilegt verð búsafurða, — að
minsta kosti miðað við sjávarafurði,
ætti þó frekar að hjálpa til þess, að
núlifandi stofn aukist skjótar aftur.
Iunan um þessar hörmungar koma
svo gleðitíðindin um sendinefndina
dönsku og giftusamlega samvinnu
hennar og okkar útvöldu, og skal
þar eigi orðlengt um, en ef sam-
mæli hefir verið að stjórnarskráin
1874 hafi verið »litli skattur*, eins
og prófessor L. H. Bjarnason minnir
á i hinni skýru ritgerð sinni í
»Eimreiðinni«, mundi þá ekki frekar
sannmæli að kalla þennan samning
— ekki, stóra skattinn — heldur
»stærsta skattinn*, ekki sem þjóð-
inni er skamtaður til einnar máltiðar,
heldur sem þjóðin á, og eftirlætur
öldum og óbornum.
Eldraun kallaði eg fyr í grein
minnt atburð þennan, en ekki síst
hér hefir þjóðin þekt sinn vitjnnar-
tfma, og atkvæðagreiðslan 19. okt
mun verða einn af ljósblettum is-
lensku sögunnar. Á verslunarstéttin
óefað sinn þátt i glæsilegum úrslit*