Ísafold - 08.03.1919, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
( viku. Vorðárg.
kr., orlendis 71/,,
r. eöa 2 dollar;borg
■*t fyrir miðjan júli
|•"•leadts fyrirfram,
..iMasaia 10 a. einli
Uppsögn (skrlfl.
bundin við áramót,
; er óglld nema kom
; in só til útgefanda
íyrlr 1. oktbr. og
8Ó kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLVI irg.
.. -=
Testar-IJendlngar og Yér.
Aðsend grein sem bírtist i I;afold
15. f. m., hefir gefið tilefni til tveatia
blnðagreina, önnur í Ttmanum 21.
f. m., hn i í;afold 1. þ. m. eft>r
S. Á. G'slason.
Tíminn finnur i grein þessari til-
efoi til að bera þ.ið á ísafo d, sð
Iiún ráðist beinlínis á Vestur í lend
inga með dylgjum og hrakspin og
beri G óu-sögur um frændor vestra.
Hve ósanntjorn aðdróttun þe*si er,
má meðal annars marka á þ*í, að
greinin i ísafold ber það bein í ns
með tér, að hún er aðsend, en
ekki ritstjornargrein; og auk þess
i»i>tist hún í blaðinu í fjarveru rit
stjúrans.* •
Hér við bætist að greinin lýsir að
eins hógværum orðum skoðun
manns, sem hefir ekki sömu trú
sem ýmsir aðrir á þvi að takist
megi að halda við þjóðerniriu hja
islenska þjóðarbrotinu vestan hafs.
Hann telur það eigi vera neina
•höfuðsynd þótt minst sé á mál
þetta og litið á það frá annari hfið
en venja heftr verið.« Ált of mikil
Óbiltirni væri það og að leyfa slik-
um skoðunum hvergi rúm í bliði,
jafnvel þótt þær séu ekki í samræn i
við skoðun blaðsins.
í afold heíir h ngað til verið þeirr-
ar skoðunar og er það enn, að auk-
ið samband við frændur vo a vestra
gæti eigi oiðið til annars en góðs
fyiir isler skt þjóðerni og væri æski-
legt á þeim sviðum sem skilyrði
fyrir þvi væru fyrir hendi. Hún
mun á sinum tíma fyrst blaða hé’
landi hafa stungið upp á’félagsskap
milli Vestur íslendinga og Austur-
Islendmga í þeim tilgangi að glæða
og efli san bandið. Hugmynd
þessi hefir Tíminn nú tekið að sér
og vill reyna að gera hana að póli
tisku flokksmáli sínu og helga sé
einkarétt á henni. Þetta er mjög
óh ppilegt, að ekki sé tekið dýpra i
irinni. Slikur féiagsskapur, sem héi
ræðir um, getur þvi að eins komið
að tilætluðu gagni að honutn sé
haldið utan við innbyrðis deilur ís-
lendinga, bæði vestan hafs og austar.
Hinsvegar getur ekki hjá þvi farið
að einhverjir séu þeir, sem van-
trúiðir eru á árangurinn, af ýmsum
ástæðum. Að gott geti leitt af þvi
að leyfa þeim að láta skoðun sina
i Ijósi, er einmitt greinin i Isafold
115. f. m. Ijóst dæmi um.
Gieinarhöfundi hafa meðal ann
ars runnið til rifja fregnir sem hér
hafa gengið af íslendingadeginum
síðasta í Winnipeg, og verið trúað,
að þar hafi verið töluð svo að segja
eintóm enska og að sjálfur formað-
ur nefndarinnar hafi afneitað ídandi
og öllu, sem íslenskt er. S, Á. Gísla-
son ipplý;ir nú, að fregnir þessar
sén að mikluleyti ranghermi og var
blaðinu ánægja að því að flyijr þá
leiðréttingu. Hann' skýrir frá um-
Tæðum nefndarformannsins eins og
þær vofn. i»Okkur varðar ekkert
utn hvað þý ksinnaðir höfðingjar i
Reykjavik kunna að segja,« og get-
ar þess um leið að sér hafi ekki
fallið þau. Heyrir svo seinna, að
þau eigi rót sina að rekja til þess að
vestra hafi gengið sú saga, að lang-
flestir »höfðingjanna« í Reykj vík
væru einhliða Þjóðverja-vinir. H fðu
þeir haldið veislu i fyrra á afmæli
Þý kalands keisara, en legðu þungan
hug á Vestur-ídendinga, sem væru
að ganga i lið með Englending-
um 1
Það er ekki að furða þótt ein-
hver misskilningur geti risið ef shk
at sögur, sem enginn fótur er fyrir,
ganga á vixl vestan hafs og austan
án þess að leiðréttar séu. Ef Tím
anum væri nokkur alvara i þvi að
vilja vinna að því að »b'úa« milli
Vestur ídendinga og vor, sýnist
liggja nær fyrir blaðið að reyna að
leiðiétta s í t, en að vera að reyna
að skapa ú fúð á milli.
— # » »
Stjórnarskifti I Danmörku.
Z ihle-ráðuneytið hefir orðið að
setja af sér. Astæðan til þess var
sú að fó ksþingið vildi eigi sam-
þykka lög um lántöku fyrir ríkið
erda þótt þjóðþingið hefði samþykt
þau.
Stendurnú i st ppi um það, hvern-
ig eigi að mynda nýja stjórn o-
hefir konungur lýst yfir þvf að hann
muni eigi simþykkja neina þá stjó r
sem eigi hafi meiri hluta i þ óðþiug
inu. Skal hér engu um þ.ið spið
hvernig úr þessn rætist en líklegast-
ur mun J. C. Christensen til þess
að hafa n.est fylgi hinna núver-
andi stjórnarandstæðinga.
Frá þessu máli mun nánar skýit
i næsta blaði.
V.tamálastjórnin
Vitamálastjórnin, Krabbe verk-
fræðingur og aðstoðarmaður hans,
Guðmundur H i'dal verkhæðingur,
hafa báðir sagt lausnm stöðum sín-
um. Þeitn fjölgar, starfsmönnnm
rikisins, sem heldur vilja hafa ofan
af fyrir sér á anoan hátt, en búa
við kjör þau, sem rikið býður
þeim.
Vér höfum heyrt að erfitt muni
að fá aðra í staðinn fyrir þessa menn.
Svo virði^t sem æ hotfi til meiri
vandræða að fá menn til starfa fy.i
tfkið.
Hverjir ráðstafmir hugsar lands
sjórnin sér að gera í þessu efni?
Viðskiftahorfur.
Stjórnarráðið mun hafa fengið
skeyti um það, að framvegis sé út-
fl jtningur á hverskonar vörum frá
Bietlandi frjáls, útflutningsleyfi þurfi
eigi lengur. Hlýtur þetta að greiða
mjög fyrir öllum viðskiftum. En
einhver vandkvæði mnnu þó vera á
því að fá sumar vörutegundir í
B etlandi.
Reykjavik laugardaginn 8. mars 1919
Burf.
(Gömuí minning).
Stjarnleiftrum fölum stráir himinn blár. —
Stirnir á perlur — frosin nœturtár.
Vakir yfir vogi
veikur tunglskinslogi.
0ldubrjóstið hefst við strönd í djúpu, döpru sogi.
Yfir hvelfist himinn — undir glitrar sncer.
Enginn skuggi vœngjuðum sálum okkar nœr.
Brjóst við brjóst við líðum
brott i geimi viðum.
— Framundan elskendanna Eden-Hki hlœr.
— Gleymdar eru sorgir — og grdtið sérhvert tár —
gengnir allir tindar — og saddar okkar þrdr. —
Bakvið liggja brimin.
— Bjarmar undir himinn —
þar, sem vakir ástarinnar eilíf djúpi sjár.
Eins og svanir fljúgi um sólskinsvegi bld,
sálir okkar vaggast Ijósvákanum á.
— Brjóst við brjóst við liðum
brott í geimi víðum —
á elskandanna himinvíða, drauma-djúpa sjd.
lón Björnsson.
Snndurlausar hugleið ngar
um
höfnðborg hins ísl. konnngsr'kis.
(Ræða flutt í verslunarmannafélaginu
24/,- 1919).
Aldrei hafa gerst meiri tíðindi i
heiminum, en þessi siðustn fjögur
ár. Veröldin er orðin meir en
furðuleg. Eða hver hefði trúað þv
um miðsumarskeið 1914, að í árs-
!ok 1918 yrði enginn keisari til í
Evrópu, en að þá yrðí kominn til
skjalanna nýr þjóðhöfðingi og riýtt
konungsríki — íslenskur konungur
yfir fullvalda íslensku riki? Hver
hefði trúað þvi að Czarnum og
keisuruuum yrði fe)kt hurt eins og
fisum og hásæti þeirra möluð mél-
inu smærra, en að íslet dingar á
sama tima reistu konnnglegt hásæti
i sina eigin landi? Það er ekki að
undra, þótt mörgum veitist erfitt að
átta sig á sliku öfugstreymi viðburð-
anna. En þó er margt annað enn
furðulegra. T. d. það tvent, hvern-
ig heimurinn hefir skilist við keis-
arana og hvernig islenska þjsðin
hefir tekið fullveldinu. Keisaradæmi
hefir altaf frá Krists dögum verið til
hér i álfu, einhverssjaðar og í ein-
hveiri mynd, svo að talsverð ástæða
var til að halda, að forn helgt keis
aradómsins hefði enn þá ríkt og
rótgróið vald yfir hugum þjóSanna.
En svo má að orði kveða, að enn
þá hafi tæpast hundur heyrst gelta
keisurunum til varnar — þeir h fa
verið reknir burtu eða ráðnir af dög-
um orðskviðalaust, og er helst svo
að sjá, sem fáum eðt engum þyki
eftÍTsjá að þeim. Slikt hefði þótt
undarleg splsögn fyrir nokkrum ár-
um 1 Og ekki er hitt siður kyn-
legt, að þegar fullveldi í-landsskaut
upp úr hafróti viðburðanna og þvi
skolaði hér upp á fjörurnar fyrir
tímans sterku straumum, þá átji
maður bágt með að sjá nokkut
fagnaðarmerki eða gleðisvip á þess-
ari þjóð. Ef satt skai segja virtist
flestum standa alveg á sama, svo
fálega var »frelsinu« og »fullveld-
inu« tekið. Aðeins 50 % af kjós
öndum tóku þátt i atkvæðagreiðsl-
unni urn fullveldislögin, og er sú
tala okkur ekki til sæmdar, hvernig
sem á málið er litið. En að líkind-
um hefir það valdið nokkru nm, að
f meðvitund margra manna virðist
felast meira eða minna óljós grun-
semd um það, að fullveldið sé frek-
ar að skoða sem happdrætti eða
hvalleka, heldur en sem islenskan
þj ''ðsigur, unnin fyrir dreng'lega
sókn og viturlega forsjá ísleDzkra
manna.
Eg fer ekki lengra út i þá sálma.
En úr því að eg mintist á fullveldið,
dettnr mér annað i hug. Flestir
sem hér eru viðstaddir, hafa efliust
heyrt þess getið, að þeim tíðindam,
sem gerðust hér siðastliðið sumar,
var fagnað viðast hvar um Norður-
lönd. En þó heyrðust raddir og
þær ekki allfáar, sem hentu háðs-
legt gabb að því, að slik dvergþjóð
sem við, tæki sæti meðal sjálfstæðra
þjóða. Slíkt getum við látið okkur
i léttu rúmi liggja. Þvi að ef nokk-
urt mark er takandi á þeirri kenn-
ingu, sem hefir verið flutt svo ktöft
uglega á þessum siðustu árum, að
sjálfstætt þjóðerni væri hinn eini
sanni grundvöllur stjórnarfarslegs
sjálfstæðis, þá erum við vel að full-
veldinu komnir. ísland á eldforna
sjálfstæða menningu, sjalfstætt mál,
sjálfstæða og einstæða sögu. Þvi
getur enginn neitað, nema ef við
sjálfir kynnum að afneita þvi ötln
saman með óviturlegu athæfi voru
Island hefir áður veiið riki, með fullii
sæmd, og þeim einum, sem ekki
10 töiublað.
þekkir fo'tíð þjóðarinnar, getur þótt
þið hlægilegt, að sjálLtæðisréttur
hennar er nú loksins að fulln viður-
kendur. ,
Eu það er annað atritði, sem eg
man ekki eftir, að eg hafi heyrt
neinn minnast á, og er það þó sann-
arlega ihugunarvert, ekki slst fyrir
oss Reykv kinga. En það er þetta,
að nú er Reykjavik orðin höfuðborg
i konungsriki. Eg vil jita, að mér
er ekki alveg rótt við þá tilhugsun.
Þvi að það má öllum vera ljóst, að
brfuðbo'gin er sá hlcti rikisins, sem
langmestur vandinn hvllir á. Hún
verðtr sko'uð sem útvörður íslerkr-
ar menningar, sem speeill eða ímynd
íslensks þjóðlífs. Oftast mun til
hennar kasta koma, að fagna göf-
ugum gestum fyrir þjóðarinnar hönd.
Htin á auðvitað að vera framvegis,
þrð sem hún hefir verið áðar að
miklu leyti, skólabærinn, aðalaðsetur
menta og v sinda, einskonar andleg
barnfóstra þjóðarinnar. O? þess veena
er geysinauðsynlegt að höfuðborginni
skiljist, að uppskafningsháttur og
hálfmenning og lýðskrum og odd-
borgarahroki eru banvæn þj Sðarmein,
eo að mentun og þekking og sjálf-
stæð hugsun er hinn eini trausti
grundvöllur undir framtið þjóðarinn-
ar. Ef dómsdagur verður nokkurn-
tíma haldinn, má Reykjavik búast
við að standa reikningskap fyrir
hverja mannssá), sem hefir kafnað
eða veslast upp i andrúmsloftinu,
sem er i þessum bæ. Og oft var
þörf, en nú er nauðsyn, þvi að nú
verður að halda öllu til skiia, nú
má enginn kraftur fara forgörðum,
svo mjög sem ídand hefir aukið
vanda sinn og ábyrgð um leið og
það hefir aukið veg sinn og sess
þess hækknð meðal þjóðanna. Enn-
fretnur verður höfuðborgin sjálfsögð
miðstöð viðskiftalifs og verslunar,
og vetður þvi héðan að streyma sá
andi út til þjóðarinnar, að óráðvendni
og okur i viðskiftum, en svik og
prettir i vinnobrögðum, séu hræði-
legra hris á bik þjóðarinnar, en nokk-
ur önnur plága, sem hefir yfir hana
dunið. Hamintj n gefi að Reykja-
vík ræki betur -ttrf sitt í því efni,
en maður hefir nú ástæðu til að bú-
ast við. Eg gætt haldið áfram að
teija ótal mörg önnur hlutverk, sem
Rejkjavlk á af höndum að inna.
Hún hefir að vLu áður borið mikia
ábyrgð sem höfuðborg landsins, en
nú fellur ábyrgðin á hana með tvö-
földum þunga sem höfuðborg ríkis-
ins.----------
Reykjtvík kotungleg höfuðborgi
Konunglegur < r bærinn t ú ekki, en
sumum kann þó ;ð virðast hitt enn
þá ver f.irið, að bærinn er næstum
því enn þá siður þjoðlegur. T1 er
islenskt mal og menning, og til er
reykvikst mál og menning, — en
þetta tvent er ekki hið sama. —
Menning Reykj v'kur, — tæp st er
■hægt að kalla hana islensk >, ekki er
hún blóm tp ottið úr ís ei skum
jarðvegi, það hygg eg að engirn
eti með sanni sa; t. Útlend er hiin
ekki heldu-, — vissulega hvilir ekki
blær erlendrar bæjarmenningar yfir
bessum st rðl Hún er reykviksk I
Þar með er vitanlega ekkert ilt sagt,