Ísafold - 22.03.1919, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2 j
i vlku. VerSárg. í
5 kr., erlendls 71/;, }
kr. eBa 2 dollar;borg- >
Ist fyrir miðjan júlí j
erlendis fyrirfram. j
Lausasala 10 a. elnt >
XLVI. árg.

ísafoldarprentsmió|a. RitstJÓrl: ÓlafUÍ BjárusSQD. Talsimi nr. 454.
Reykjavlk, langardaginn 22. mars 1919.
j Uppsögn (skrifl.
bundin vi5 áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
' laus við blaðiS.
12. tðlublaÖ.
Danska ráðuneytið.
Svo fór það, að enginn af and-
stæðingum Zahle-stjórnarinnar hafði
nóg fylgi í þjóðþinginu til þess að
hann gæti fengið meiri hluta og
myndað stjórn. Voru þó margar
leiðir reyndar til þess, meðal annars
að koma á fót »Forretningsministeri-
nm« til bráðabirgða, en það tókst
ekki. Hefir því konungur aftur
snúið sér til Zahle, sem hins eina
manns er meiri hluta hefir í þjóð-
þinginu, og beðið hann að mynda
nýtt ráðuneyti. Zahle hefir orðið
við þeirri beiðni og tekið alla sina
fyrri ráðherra, svo að ráðuneytið
helzt óbreytt frá því sem áður var.
Er þetta mikill sigur fyrir Zahle-
stjóinina, en skeyti herma það, að
búist sé við því, að andstæðingar
hennar gefist eigi upp að heldur, en
muni reyna við fyrsta tækifæri að
bregða fæti fyrir stjórnÍDa. Hvað
úr þvl verður mun tíminn leiða í
Ijós, en ekki er það óliklegt að
ZMe hafi fremur aukist fylgi við
þetta stjórnarskiftabrask heldur en
hitt.
„Kotríki14 - „Kotþjóð“.
í grein einni, sem stendur i óút-
komnu hefti eins tímaritsins okkar,
er menning islensku þjóðarinnar
gerð að umtalsefni. Og rikið nefnt
i því sambandi »kotriki«.
Það er ekkert sérkennileika-merki
i þessari grein, þó þannig sé tekið
til orða. Það er ekki i fyrsta og
verður að líkindum ekki i síðasta
sinn, sem Island verður nefnd »Kot
riki«. Þessi »kot«-hugsun er búin
að brenna sig svo fasta í meðvitund
manna, að þeir geta aldrei minst á
þetta litla land öðruvísi en taka
sér »kot«-nafnið i munn. Eu um
leið og ísland er nefnt »kotriki«
þá verður íslenska þjóðin kotþjóð.
En nú spyr eg:
Er nokkur ástæða til að gefa ís-
lensku þjóðinni kotþjóðarnafn, þó
hún sé lítil? Hefir það nokkurn
tima verið ástæða? Hvað er kot-
þjóð? Það er þjóð, sem hefir lok-
að sig inni, byrgt hefir yfir sjálfa sig.
Sem er hrædd við sól og himinn.
Sem á ekki eina einustu hugsjón
að berjas.t fyrir. Sem búin er að
skera á 011 Hfssambönd við umheitn-
inn. Sem þykir vænt um að kof-
inn hennar mosavaxi sem mest —
hverfi í jörðina.
Höfum við nokkur þessi einkenni
nú? Siður en svol Við höfum
meira að segja aldrei haft þau. A
meðan miðalda myrkrið grúfði sem
geigvænlegast yfir okkur, þá voru
altaf einhverjir vitar, sem köstuðu
bjarma út yfir myrkrið, altaf ein-
hverjar hendur, sem bentu upp í
ljósið. Við sukkum aldrei ofan í
jörðina.
En núl A undan förnum árum
hefir skifst svo um hagi okkar, að eng-
um islenskum manni getur komið
kotþjóðarnafn i hug. Þrátt fyrir alt
og alt, alla vöntun, alla fátækt, alt
fámenni, öll ónumin svið islenskra
framtiðar möguleika, þá er enginn
kotungsbragur á okkur. Litið yfir
íslenskt þjóðlif nú!
Skáldsögur okkur er að vinna
heiminn. Verk bestu höfunda okk-
ar bera nafn islensku þjóðarinnar
með frægarljómann yfir sér út um
veröldina. Þar er risin sú bylgjt,
sem enginn veit hve hátt muni
hefjast eða hve víða muni flæða.
Listamenn okkar vinna sér æ stærra
og stærra svið heima og erlendis.
Þar er verið að nema ný lönd und-
ir islenska menningu. Trúarlíf okk-
ar hefir aldrei verið með meira lifs-
þrótti, verið meira lifandi, meira vak
andi, hefir aldrei átt öflugri þrá
til þess að komast i samband við
alheims veruna, finna hana. Og trúin
gerir menn stóra. Vísindamenn höf-
um við átt og eigum enn, sem hverri
þjóð væri sómi að. Atvinnuvegir
okkar hafa margfaldast, iðnaðargrein-
um fjölgað ótrúlega. Og þó efna-
hagur okkar sé að sögn bágborinn,
þá er það ekki hann, sem gerir
okkur að kotþjóð.
Er nú nokkur kotungsbragur á
þessu? Er nokkur ástæða til þess
fyrir þjóð, sem á eins heiðan him-
inn yfir sér, að nefna sig kotþjóð.
Er nokkur sanngirni í því að telja
kotungsbrag á þeirri þjóð, sem fram-
leiðir verk, sem heimuriun dáist að?
Er ekki kominn tími til, að við
hættum að lita á okkur eins og
mosagróna jarðhúsamenn, sem hræð
ast sól og himinn? Væri ekki nær
að við kæmum þeirri hugsun inn
hjá okkur, að við værum engin kot-
þjóð, engir kotungar, værum jafn
réttbornir 'til framfara og þroska einá
og aðrir, Og hefðum engin kotungs-
höft á okkur? Mundi það ekki
heillavænlegra til þess að fá okkur
til að leggja hönd á plóginn? Hvað
hamlar kotbóndanum til þess að
koma ekki fram eins og stórbóndinn,
til þess að draga sig i hlé, óvirða
sjálfan sig? Ekkert annað en hugs-
unin um kotið hans. Kotbóndatil-
finningin gerir hann smáan, smærri
en hann er. Hið sama er og verður
um islenska þjóð, ef seint og snemma
er verið að hamra það inn i hana,
að hún eigi að haga sér eins og
kotungur meðal þjóðanna.
Þetta finst sumum stærilæti, óheil-
brigt sjálfstraust, að líta á okkur ís-
lendinga öðruvisi en sem kotunga.
Þetta sé mont. Eða sjálfsblekking.
Þetta sé að setja sig mörgum skör-
um hærra en maður eigi að vera.
Ofl' »hver, sem upphefji sjálfan sig,
muni niðurlægjast*. Það sé ekki
ráðið til þess að þroskast, að telja
sjálfum sér trú um, að maður sé
stærri en maður í raun og veru er,
skipi stabrra rúm en maður í raun
og sannleika geri.
En það er ekki þa<5, sem hér er
átt við, þó verið sé að benda mönn-
um á, hve við litilsvirðum sjálfa
okkur með því að telja okkur trú
um, að við séum kotþjóð. Það er
ekki verið að hvetja menn til þess
að gleyma þeim göllum, sem hér
eru augljósir, bæði á andlegu og
I +
I Guðmundur Guimundsson
I , skáld.
Alþýðufræðsia Stúdentafélagsins
Sigurður Nordal prófessor
heldur fyrirlestur um
Háskólalíf í Oxford
sunnudag 23. marz. kl. 5 síðdegis
i Iðnaðarmannahúsinu.
Aðgangseyrir 25 aurar.
efnalegu lifi okkar, þó kotþjóðar-
nafnið þyki ómaklegt. Við megum
aldrei draga fjöður yfir öll þau djúp,
sem hér eru óbrúuð, aldrei vera
ánægðir með það, sem fengið er og
náð á framsóknarbrautinni, því þrosk-
ídd, einstaklinga og þjóða, er eilifur.
En hitt er það, að við missum ekki
sjónar á þvi, að
»afturhald í fábygð er ei falið,
og framgirnin er ekki höfðatalið«
eins og djúpúðgasta skáldið okkar
segir. Við erum smáþjóð. Við
erum fátæk þjóð. Og við erum mis-
tækaþjóð, margskift og tvístruð. En
þetta á ekkert skylt við kotungshátt.
Það er það, sem við megum aldrei
gleyma. Kotungsskapur er innifal-
inn í alt öðru. En kotungstilfinn-
ingu megum við aldrei láta lama
okkur.
Hættum þvi við, að nefna okkur
kotþjóð! Á meðan við stöndum á
fornum menningargrundvelli, á meðan
við vekjum athygli og aðdáun nú-
timans á andlegu lifi okkar, á meðan
við berum i okkur hæfileikann til
þess að skapa þá framtíð, sem ljóma
leggur af og eykur gildi lifsins, þá
getum við afmáð kotnafnið úr sögu
okkar. Sú þjóð, sem ber lifsfrjóva
vaxtarmöguleika í sér, er ekki kot-
þjóð.
J. Björnsson.
Frú Katrín Briem
andaðist aðfaranótt hins 17.
þessa mánaðar. ™
Snjóflóð.
Símað var frá Eskifirði 16. þ. m.
Snjóflóð eyðilagði í nótt íbúðar-
hús Kristjáns Eyjólfssonar á Strönd
í Reyðarfirði. Dóttir Kristjáns fórst,
hitt fólkið bjargaðist naumlega. Á
Eskifiiði tók snjóflóð hlöðu og íjós
Friðgeirs Hallgiimssonar. 2 kýr, 1
kálfur og 2 kindur drápust, en hey
bjargaðist að mestu. Ennfremur hljóp
flóðið á ibúðarhús Vilheíms Jensen,
er' skemdist nokkuð. A Svinaskála-
•stekk eyðilagði snjóflóð sjóhús með
ýmsum áhöldum og drap hest. Á
Fáskrúðsf. urðu minniháttar skemdir.
Hann lést úr brjósthimnubólgu
19. þ. m., rúmra 45 ára að aldri.—
Enginn örn er fallinn i valinn
með dauða Guðmundar Guðmunds-
sonar. Hann var ekki einn þeirra,
sem kljúfa loftið með arnsúg i flugn-
um tind af tindi, svo gneistrar af
fjöðrunum. Rödd hans var ekki
full af hlakkandi orustugný og bar-
daga gleði, þegar hann söng. Hann
hóf sig ekki upp með brýpdar klær
og nef til þess að leggja með þeim
á fluginu. Hanu hóf sig ekki upp
frá jörð í söng sinum til þess að
hvessa haukfránar sjónir út yfir
víðáttu allra mannheima. Söng
brjóst hans var ekki þannig skapað,
að það fylti loftið þrumandi gný.
Fjöll og sær titruðu ekki við, þegar
hann lét til sín heyra. Haun var
annað. Hann var sisyngjandi þröst-
ur. Hann segir á einum stað um
sjálfan sig, að hann sé:
•angraður þröstur í islenska lynginu*.
En þessi þröstur söng stundum svo
yndislega dillandi ljóð, svo draum-
blíð og fögur, svo kliðmjúk og
hreimsæt, að sumir urðu nauðugir
viljugir að lita upp frá matarstriti og
búbjástri og hlusta á þennan sam-
ræma söng. Oftast hljómuðu frá
greininni hans ljóð um fegurstu til
breytingar islenskrar náttúru. Hann
söng um geisladýrð upprennandí
sólar, um litaskraut sólarlagsins, um
•blámóðu tökkursins*, um hvislandi
vindinn, um lognhljóð kvöldin og
ótrl margt fleira. Hann gat ekki
ósyngjandi verið. Lífið bár hoaum
sífelt nýtt og nýtt efni til þess að
láta þessa undurléttu, látlausu tóna
liða út yfir Iand sitt og streyma eins
og hlýjan andvara um þjóðina. Og
kæmu ekki áhrifin utan frá, þá var
nóg inni fyrir að ljóða um. L f
hans hafði að sumu leyti verið við-
burðarikt. Hann átti ótal heima, er
hann gat ausið úr hyldýpis sönghaf.
Og hann átti ennfremur nógar fram-
tiðarvonir, til þess að spá í eyðurn-
ar og syngja um ókominn tima. Oi
þá varð framtiðin i l;óðum hans eius
og hann kaus helst að hún yrði:
full af friði, sátt og mannúð.
Sumum fanst Guðmundur Guð-
munflsson yrkja of mikið. Aðrir
fundu það að honum, að hann væri
of tilþrifalaus, of dreymandi í ljóð
um sinum, ætti engan karlmensku-
styrk, engin hvetjandi eggjana-óp.
Ljóðin hans væru kliður, samræm-
ut, sléttur kliður, og ekkert annað.
En þetta voru, að minni hyggju,
að eins bardagamennirnir, að eins
þeir, sem aldrei höfðu gefið sér tíma
tii að hlusta á annað en brýningar
og frýjuorð lífsins, voru orðnir
hertir og brynjaðir, svo enginu hlýr
ómur komst inn fyrir herklæðin —
inn að hjartanu. Hinir, sem við oa
við áðu á ferð sinni gegnum lifið,
sem voru ekki altaf á fleygiferð
framkvæmdanna, en lögðu eyrun
við söng ekki siður en heróp-
nm, við Ijóðum, ekki siður en gjamm-
andi ófriðarþrasi hversdagslifsins —-
þeir fundu hlýindin, sólskinið, feg-
urðarþrá mannsandans vaka í sum-
um kvæðum Guðmundar. Og þeir
gátu unað við það langar stundir að
hlusta á ljóð hans eins og niðandi
uppsprettulind. En á eitt voru allir
sáttir um kveðskap Guðmundar:
enginn hefir slikur formsnillingur ort
á íslenska tungu sem hann. Hann
ék sér að erfiðum háttum eins og
Olafur Tryggvason að handsöxun-
um.
Skáldskap Guðm. Guðmundssonar
má einkenna með orðum hans sjálfs.
Hann var:
»vorhlýr sem blær yfir laufgrænum
leiðunum,
léttur sem blómálfa dans«.
Og margir munu kveðja hann
með þessum orðum, sem lika eru
hans:
»Kliðmjúku ljóðanna svanurinn sið-
asti
syngjandi’ á blávegu fór«.
/. B.
Ný Ijóðmæli.
»Gangi nú einhver fram ok fáist
við mik, nú em ek reiðr«, sagði Þór
þegar fram af honum gekk fjölkyngin
hjá Útgarða-Loka. Þessi vandræða-
orð Þórs koma mér í hug yfir hinni
nýju ljóðasmíða kyngi ungu skáld-
anna, sem fyllir borðið fyrir framau *
mig. Eða hvernig ætti eg að leggja
dóm á þær smíðar, sem svo óliku
verr stend að vigi en hinn gamli
máttugi Öku Þór? Enda sé eg ekki
betur en að ný kveðskaparöld sé
hafin á landi hér, sem oss hinum
hverfandi Bragaviuum er ekki fært
um að dæma, skal eg þó (fyrir bón)
tilnefna tvö eða þrjú ljóðakver er
eg sé í fyrsta sinni. Hafa öll þessi
'ýju frumsmíái það sameiginlegt,
að þau vekja athygli mina, bver á
sinn hátt, og veita mér bæði skemt-
un og ánægju. Skal fyrst frægan
telja:
1. Gest: »Undir ljútum lögum*.
Þessi höfundur virðist mér vera for-
vitri, bæði fjölví? og fluggáfaður,
hjóllipur ljóðasmiður og þýðari, en.
þó kemur mér ekki á óvart, þó
nokkuð þyki spilla kostum hans,
svo sem mislagðar hendur, með of-
mörg járn í eldi, og enn eitt; að
hmn sé varla einhama eða í jafn-
vægi. Reyndar er þess lítil von að
hin hringlandi efnishyggja haldi ekki
hdtökunum enn lengi á öllum