Ísafold - 03.05.1919, Blaðsíða 1

Xemur út 1—2 í
i viku. VerSárg. I
5 kr., erlendis 7*/^ i
kr, e5a 2 dollarjborg- >
fet fyrir miðjan júlí 5
erlendis fyrirfram. j
Lausanala 10 a. eint )
XLVl. árg.
Reykjavík, laugardaginn 3. maí 1919.
Ritstjéri: DSafas Qjörnssoo.
ísafoldarprentsmiðja.
Taistmi nr. 454.
Uppsögn (skrifi.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só tll útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld
laus vlS biaSiS.
18, tölablað.
Hér sjáið þér model 90. Ein af hálfri miljón Overland bifreiða sem notaðar eru í heiminum. Falleg,
kraftmikil, þægileg jafnvel á verstu vegum. Fjöðrunum þannig fyrirkomið, að verstu vegir finnast sem sléttir.
Óvenjulega sver togleðursdekk miðað við stærð bifreiðarinnar.
Rúmgóð fyrir farþega. Oll stjórnartæki eru á stýrinu, svo kvenfólk getur auðveldlega stjórnað henni.
Létt, þægileg, kraftmikil og eyðir litlu.
Selst með öllu tilheyrandi fyrir aðeins kr. 5000 — Fimm þúsund
Umboðsmaður vor er
). Þorsteinsson, Reykjavik.
Willys Overlnd Inc. Toledo Ohio, U. S. A.
Frá ágætri verksmiðju á Bretlandi, er býr til
gaív. bárujárrt,
hefi eg fengið talsverðar birgðir, er seljast fyrir lágt verð, mcðan
endast- Pðróur TlygetiritiQ,
Hafnarfirði.
„Þý3ingar“.
(Grein próf. Sig. Nordals i síQasta
hefti »Skírnis«).
I.
Eg lét þess minst, þegar eg skrif-
aði um »Skírni«, að einnar greinar-
ínnar þar muudi verða nánar getið
hér í blaðinu, en kostur væri á í
stuttum ritdómi. Þó ber það ekki
að skilja á þann veg, að hér komi
fram betri og ýtarlegri skýring á
henni en hún hefir sjálf í sér.
Heldnr hitt, að það sem maður
finnur einhvern lífsmátt i, einhverjar
nýjar leiðir, það vill maður öðrn
fremur tala am og benda á. —
'Enginn, sem les þessa grein, og
þekkir islenzka alþýðu og menn-
ingarlíf okkar, mnn efast um, að
hún ræðir það mál, sem varðar hvern
einasta íslending.
Það, sem hefir komið höf. »Þýð-
inga« til þess að skrifa greinina, er
sannfæring hans, eftir margra ára
umhugsun og athugun, að aiþýða
vbr sé svo frjór andlegur akur, að
það sé þjóðarhneysa að sýna henni
ekki meira sóma en gert er. Og
því sé skynsamleg og heilbrigð
ræktnn þessa akurs eitt mesta lifs- og
þroskaskilyrðí þjóðarinnar.
Höf. sýnir með Ijósum rökum,
hvílikur andlegur máttur lifir í þjóð-
tnni, og hvílikur lifsteinn sá máttur
hefir verið og er henni. Á alþýða
vorri hafi menning okkar hvílt og
hvíli altaf (»Ef hún yrði skrill, væri
ðll þjóðin orðin skríll«). En nú
standi alþýðan á tímamótum. Vel
geti verið, að hún sé búin að þur-
ausa þá brunna, sem húu hefir svalað
sér á að þessu, og eru henni að-
gengilegir. En nú hafi hún aldrei
verið þyrstari í fróðleik, nýjar hugs-
anir. Þessvegna sé lífsskilyrði að
opna henni nýja strauma, benda
henni á sistreymandi og sílifandi
haf heimshngsana og skoðana. Og
sina ráðið til þess sé að þýða á ís-
lensku úrvalsrit og bækur erlendar.
Það eigi að vera sá skóli þjóðar-
innar, er allir geti gengið á, æsku-
maðurinn i afdalnum, sjómaðurinn
í verino. Og þetta eiga að vera
aækur heimilanna. Þangað ,nn á
að veita straurnnnm, þv} þar skap-
ist framtíð lands og lýðs við þau
áhrif, sem heimilin veiti og þá krafta
og hæfileika sem þau leysi úr læð-
ing. —
Ekki skil eg i öðru en þetta veki
óblandinn fögnuð út um sveitir
landsins. íslensk alþýða hefir svo
oft fundið til þess, , að hún hefir
verið því Hkt sem höfð út undan
við andlegt matborð heimsins. Henni
hefir fundist hún Iiggja í öskustó
einangrunar og niðurlægingar. En
{afnframt vitað, að aðall andans lifði
í brjósti hennar. Þessvegna hefir
hún teygt hendurna í hvern geisla
andlegrar birtu; opnað stóna sina
fyrir hverjum þeim bjarma, sem sló
yfir þjóðlífið. Hún hefir tileiqkað
sér allan þann andlega lífsauð, sem
fundist hefir meðal hennar, og rækt-
að f kyrþey og hljóði alla sfna óþrjót-
andi og marghittuðu möguleika.
Og þvi er það alþýðan, sem komið
hefir á Iegg flestam okkar afburða-
mönnum. Að meira eða minna
leyti, era þeir runnir af rótum hennar.
Margir hverir hafa þeir alist upp »á
kolabing hjá öskustónni«, en sumir
hafa náð að baða sig í laugum þess
besta, sem mannsandinn hefir fram-
leitt. Kynþroskinn hefir sprungið
út í þeim í fullum krafti. — —
Væri nú einskisvert að gera eitt-
hvað til þess að vernda þennan aðal,
efla hann, víkka sjónhring hans, gefa
honum nýrri og þroskaðri ávexti «f
trjám hins andlega lífs? Er það ekki
eitt af skyldum landsstjórnar og
löggjafar að sjá íslenskri alþýðu fyrir
einhverjum lifandi menningarauði,
sem allir geta veitt sér og notið?
Skólarmr eru — eins og próf. tekur
fram — ekki allra. Þeir, sem þangað
fara standa vitanlega betur að vigi.
En þó er ekki himinn höndum tek-
inn innan skólaveggja. Þetta nær
þvf, eða á að ná, til allra. En sér-
staklega til þeirra, sem heima sitja,
og aldrei hafa haft tækifæri til þess
að fara út fyrir takmörk sveitar eða
sýslu sinnar, en eiga þó löngun til
að sjá um alla heima og geima.
Þeim verður því þetta ný frjódögg,
nýtt vorregn með þúsundum Hfs-
sambanda í sér. Þeim er ekki inn-
lend bókaframleiðsla nægileg. Og
húu verður einhæf og einhliða til
lengdar. Við flytjum inn erlendar
fæðutegundir, vegna þess að við
höfum ekki nægilegt heima fyrir.
Hið sama verðam við að gera við
hina andlegu fæðu: flytja hana inn,
og gera hana að ódýru og aðgengi-
legu vaxtarefni í framtiðaiþroska
vorum.
Sú framkvæmd á þessu, sem höf-
undur bendir á og telur réttasta, er
að sjálfsögðu sú heillavænlegasta,
sem fundin verður. Rikið á og
verður að kosta fyrirtækið án allra
milliliða og umboðsmanna. Höf.
tekur það skýrt fram í greininni, að
þarna megi ekki snefill af hagsmuna-
hugsunum komast að. Aðalatriðið
— og eina atriðið — sé að koma
framúrskarandi góðum erlendum
bókum í íslenskti þýðingu i hendur
alþýðcnnar, svo ódýrum, að allir
hafi ráð á að kaupa. Landið verður
að sjá af nokkrum þúsundum árlega
til þess að viðhalda einu dýrmæt-
asta og mikilvægasta þjóðareinkenni
íslendinga. Ekki eiuasta halda þvi
við, heldar auka það, fylla það nýju
lífi, opna því víðari veraldir eu það
á nú við að búa.
Sjálfsagt koma fram mótmæli
gegn þessu. Alt nýtt, hversu gott
og mikilsvert sem er, á sér altaf
visa mótstöðumenn og örðugleika.
En, ef við höfum ekki ráð á að
leggja fram 10—15 eða jafnvel 20
þús. árlega til andlegra þjóðþrifa, þá
höfum við ekki ráð á að borga
þremur ráðhenum, mörgum sendi-
herrum (sem fylgja fullveldinu), tug
um nefnda, sem litið gera, o. s. frv.
Með öðrum orðum: Þá höfum við
ekki ráð á að vera sjálfstæð þjóð
með sjálfstæðu lífi og meuningu.
Öll sjálfstjórn heimtar sjálfsfórn.
Því ber okkur skylda til að leggja
eitthvdð í sölurnar til þess að vera
sjálfstæðinu vaxnir.
II.
Það er annar undirstraumur i grein
prófessorsins, sem óvanalegt er að
sjá, en sem mig langar til að benda
á. Pað er krafan sem hann geiir
til þjóðarinnar sem heildar: að við
hættum að líta á okkur sem spor-
göngumenn annara þjóða eingöngu,
en brjótum heldur nýjar brautir, sem
hæfa okkur og samsvara vexti okkar.
»Við verðam að heimta að vera
eitthvað sjálfirt, (bls. 40). Þetta
ætti að Ietrast yfir dyrum á hverju
einasta heimili Iandsins. Við erum
nógu lengi búnir að stara á okkar
eigin smæð og stækka hana i augum
vorum. Við erum altof lengi búnir
að berja þá skoðun inn í sjálfa okkur,
að við séum ekki færir um að skapa
sjálfir okkar lif og framsókn. Við
höfum altof lengi andað að okkur
þeirri trú, að við séum hvergi hlut-
gengir meðal annara þjóða, að pcer
verði að opaa þá brunna, sem við
drekkum úr; að p<er eigi að kveikja
þau Ijós, sem lýsa okkur á þroska-
brautinni. En þarna er kveðið við
annan tón. I.esið þið byrjunina á
5 kafla greinarinnar, (bls. 47) þá
munuð þið finna, að við eigum ekki
að lifa til þess eins að halda f öllu
í skott annara þjóða. Við eigum
lika að gangá fyrir. Og þarna er
eitt meðalið, sem höf. »Þýðinga«
bendir á, til þess að vekja upp
metnað þjóðarinnar, þann metoað,
sem er sér sinna eigin krafta með-
vitandi. Meistarinn sagði við mann-
inn: »Stattu uppoggakkU Greinin
segir það sama til gervallar islensku
þjóðarinnar.
III.
Hvernig þetta mál færi að stöfn-
um, er mest undir forstjóranum
komið, þeim manni, sem veldi bæk-
urnar, skýrði þær fyrir lesendum og
sæi um þýðingarnar. Heyrt hefi
eg menn örvænta um, að sá maður
væri við hendina, sem gæti eða vildi
taka slikt að sér. Þeir sem væru
því vandaverki vaxnir sætu í em-
bættum, sem þeir mundu ógjarna
láta af hendi. En um þetta er óþarfi
að kvarta. Maðurinn er til, ef
verkið þarfnast hans, maður, sem
óefað er flestum mönnum hér víð-
förulli í bókmentum annara þjóða.
Á þvi stendur ekki, ef þeir, sem
ráða hér meðal okkar, sæju sóma
sinn í þvi að nota þessa hugmynd
og sýndu með því, að þeir þektu
vitjunartíma þjóðarinnar.
Vonandi kemst þetta mál inn á
þing nú strax í sumar. Við höfum
ekki ráð að láta heillavænleg nýmælt
liggja óreynd og ónotuð, þegar um
mikilsvert andlegt þroskaskilyrði okk-
ar er að ræða. Þó margir efist um
mátt þing vors til að bera góð mál
fram til sigurs, þá væri óréttlátt að
efast um glöggskygni þingmanna á
nytsemi þessa málefnis. Þeim ber
að lita á það, að islenzk alþýða á
heimting á því, að fulltrúar hennar
stifli ekki þær elfur, sem hún gæti
teygað úr endurnýjunarlyndir og
vaxtarstrauma ár eftir ár. Fólk út
um sveitir þessa lands, í strjálbygð-
um og afskektum héruðum á rétt á
að krefjast þess af þingmönnum sin-
um, að þeir rétti heimilunum, þegar
kostur er á, þá vængi sem eiga að
bera þau á stórhríðarkvöldum langra
ömurlegra vetra, út um himna og
heima mannsandans, sem hann bef-
ir verið, er og mun altaf byggja.
Kjósendur ættu að minna þingmenn
sína á það, áður en þeir ganga að
»hinum heilaga dómi«, í sumar.
/. B.
Ummæli Anders Hovdert
um ísland.
(Hér fer á eftir þýðing á grein,
er nýlega stóð í norska blaðinu
»Gule Tidende*, eftir prestinn og
skáldið Anders Hovden. Hann er
íslandsvinur mikill. Kannast menn
óefað við hann hér, meðal annars
af ljóðmælum þeim, er Matth. focti-
umsson hefir þýtt eftir hann: »Bónd-
inn«. í þessari grein er ýmislegt,
sem við hefðum gott af að leggja
ofekur á hjarta, þó þar sé aftur á
móti sumt, sem við getum ekki
fallist á, t. d. ummæíi hans um
fæðingarréttinn).
. ísland hefir hlotið nafnið: sjdlf-
sUett ríki. Mér finst, að það hafi
keypt það nafn of dýru verði raeð
því að heimila Dönum rétt innbor-
inna manna. Það er bæði andleg og
efnaleg hætta fyrir íslendinga.
---------Islendingar eru fátækir
af fjármunum, en auðugir af anda
og hugsjónum. Sögueyjan hefir enn
ekki þyrlast inn í hvirfilbyl peninga-