Ísafold - 03.05.1919, Blaðsíða 4

4
ISAFOLD
sem ekki mundi vilja lita stóra spildu
aí skóglandi sinu til þess. Þar með
er stærsta(?) þröskuldinum fyrir fratn-
fcrum skógræktarmálsins rutí úr
vegi.
Það er nú á valdi landsstjórnar-
innar að hindra að skóglendi lands-
ins Iendi í auðn. Ef hún gerir það
ekki, þi hefir hún enga afsökun
fycir það. Það er þvi landsstjórninni
að kenna, en ekki þeim sem hún
hefir skipað til að sjá um skógrækt-
ina, ef skóglendi landsins verður
smámsaman urið upp.
Það er hugarbur einn, að það sje
svo seinunnið verk að endurreisa
skóglendið. Skógarnir á Hallorms
stað og Vöglum bregða upp fyrir
okkur glöggri mynd af þvi, hve
fljótt skógargróðurinn hér getur náð
sér aftur, þegar hann er friðaður og
ræktaður. Jafnvel Vatnaskógur, sem
var girtur fyrir skömmu, 1914, hefir
breyst talsyert á þeim árum, og þó
voru tvö þeirra léleg gróðurár. —
Meiri hluti skóglendisins liggur þar
sem v; xtarskilyrðin eru eins góð og
í Vatnaskógi.
Þegar byrjað var á skógræktinni
hér um siðustu aldamót, var lagi
mikið kapp á að planta erlend tré.
Lardsbúar höfðu þá minni virðingu
fyrir þeim skógargróðri, sem fyrir
va*. Þeim þótti meira gaman að
reyna aðrar tegundir. Fytir hina
erlendu skógræktarmenn, er sáu um
verkið, var eðlilegt að gera þá til-
raun. Einu þeirra, próí. Prytz, tók
eftir því, að hér var einkenniiegur
jarðvegur, sbr. »C. V. Prytz Skov
dyrkning paa Islandc, sérprentun úr
•Tidskriftfot Skovvæsen* Bd. XVII
1905, þar sem er nákvæm lýsing
jarðvegarins. En hann dvaldi hér
að eins -stuttan tíma, og gat þvi
ekki geng ð úr skugga um hvað?
þýðingu þetta mundi hafa fyrir skóg-
ræktina. Jarðvegurinn hér, þ. e.
hinn gróðurberandi jarðvegur, mo!d-
in, er alt öðruvísi en nokkursstaðar
annarsstaðar í norrænum löndum,
en lengra suður í löndum eru stór
svæði þakin samskonar jarðvegi. —
Hann hefir ekkert nafn á íslenskri
tungu, að því er eg best veir, en
kallast annars »Löss«. Jarðvegur
þessi hefir myndast á háfjöllum við
það, að bergtegundirnar þar leysast
sundur og eyðast af áhrifum lofts-
ins og regnsins, og þaðan hefir vind-
urinn flutt hann niður á sléttur, fjalls
hlíðrr og í dalina. Þessvegnaer hann
steiniaus með öllu, smágerður eins og
sement og fastur eits og scjórinn 1
sköflum, en langtum þéttari, því að
efnið i honum er iacgt um þyngra
en i scjó. í þesskonar jarðvegí get-
ur vatnið ekki sígið langt niður. I
rigníngum myndast fljótlega á yfit-
borðinu leirkendur grautur, en þá
rennur vattíð ofan að eða safnast i
pytti. Þegar hættir að rigna er mo!d-
in fljótt þur aftur. — Eg tók það
fram áðm, að lengra suður ern stór
svæði þakin samskonar jarðvegi
Þessi svæði eru öll skóglaus, því svo
er mál með vexti, að þar sem mm
arið erlwrgt og heitt, getur skógar-
gróður ekki þrifist í þessum jarð-
vegi vegna þess að hann er of þuri
— því rætur tijánna liggja djúpr,
talsvert dýpra en rætur hins jurta
kenda gróðurs.
Skóglausu héruðin í Rúrslaudi
(Steppulandið), og í Suðurameiíku
(Pampass’étturnar), svo og mikill hluti
þeirraí Norðurameriku (Prætielandið),
eru þakin jarðvegi, svipuðum þeim hér
i landi. Efnisblöndunin getnr sjálf-
sagt verið mismunandi, eftir því,
hvar hann hefir myndast, en þetta
hefir enga þýðingu fyrir það sem
hér um ræðir. Hér á landi, langt
til norðurs, þar sem sumarið er
svalt, og úrkoman heldur mikil,
hafa einstakar tégundir verið færar um
'5 festa rætur. En af téðri ástæðu
einmitt þær, birki, reiniviður, ösp,
og víðir, er hafa það einkenni, að
rætur þeirra liggja aðallega nálægt
yfirborðinu. Svona mynduð rót
kallast á dönsku >Skiverodc, mætti
kallast hér sneiðrót. Greni (Picca
txelsa) er sneiðrótartré, en hin ið-
græn tré, barrtrén, þurfa langt
um meiri raka en lauftrén, og
þess vegna er greni simt ekki milli
þeirra, sem hafa sest að hér. Að
eins einir er til, en það er runn-
ur, og hér að eirs smávrxinn.
Sérstaklega skarar öspin fram úr
þeim öllum í því tilliti að hafa
grunnar rætur. Samkvæmt einkenni
þtss aspaikjars, sem fyrir fáum ár-
um var fundið við Garð í Fnjóska-
dal, er enginn vafi á þ\í, að hún
á heima í 'slerska gróðrarríkinu
Það mætti virðast undarlegt, að
þessi tegund nú er svo algerlega
horfin, tf hún í fornöld hefir verið
algeng, en samt eru engin vand-
ræði að gera grein fyrir því hvernig
á þessu stendur.
Hún hefir sem sé þau einkenm
að hún myodar elki tijáfélag, ef
náttúran fær að ráða sjálf. Eg hef
ferðast \í5a um í frumskógunum I
Norður Rússlandi, þar er hún til
illsstaðar, en eg hef aldrei séð
skógarteig myndaðan úr öspum,
Hún er á stangli milli annara teg
unda, og alt af sem sérstaklega stór
og vel vaxin tré. í nýgræðingi er
hún þar skoðuð eins og versta ill-
gresi, því að hún vrx afar-fljótt á
fyrstu árunum og drepur fjölda
plantna hinna verðmætari tegunda
með því að draga skugga fyrir þær.
Sjálf þolir hún litinn skugga, og
þegar trén í kring hafa stækkað að
mun, verður hún oftast að hniga í
valinn. Að eins hinar kröftugustu
geta haldið velli. í hinum islensku
frumskógum hefir hún verið á
stangli lika. Hún þolir langt um
minni skugga en birkið. Ekki nema
úrvals plöntur hafa verið færar um
að ná fullum þroska, og að eins
þar sem vaxtarskilyrðin voru sér-
staklega góð fyrir aspirnar. Fjöldi
trjánna hefir því verið hlutfallslega
ítill. Þar við bætist að sauðfé sækir
mikið að aspa nýgræðingi, af því að
bæði limið og blöðin eru afar-safamikil,
svo þegar sauðfé fór að breiðast
út um landið alt, þá var fljótgert út
um öspina. Af hinum erlendu teg-
undum, er siberisk Lerk hin eína,
er hefir vaxið svo vel á Norður-
landi, að hugsast gæti, að hún
mundi þiífast þar sem skógartré.
Lerk er ekki sneiðrótaitré, en í
heimilisblelti þessarar tegundar er
sutnarið alt af afarþuit. Þegar tré
eru flutt þangað sem þau eiga eigi
heima af uáttúrunnar valdi, og bafa
náð tiltekinni stærð, kemur það oft
fyrir, að þau e:u drepin af svepp-
um, er gera þeim lítinn eða engan
skaða í heimilisbeltinu. Eitthvað
bendir á, að þetta séu að verða for-
lög erlendra reynitrjáa hér á landi.
Rætur runnanna liggja langtum
grynnra en rætur trjánna, og all
margir runnar hafa þroskastvel hér,
t. d. ribs, sólber, heggur (Prunus
padcis), geitblöð (Lonicera) og sí-
beriskt baunatré (caragana aibores
cens). Heggur hefir vax ð framúr-
skarandi vel, en hefir að eins verið
ítið notaður. Þar sem hann er með
allra fallegustu runnunum, er ástæða
til að nota hann viða, líka i hinum
friðuðu skógum.
Þegar eg kom hingað í fyrsta
skiíti, 1906, fanst mér það kynlegt,
hve langtum betur hinar erlendu
tegundir nxu í görðunnm, en þar
sem þær voru gróðursettar sem
skógtré í óræktuðum jarðvegi, við
llauðavatn, á Þingvöllum, við Grund
í Eyjafirð’, í Hallormsstaðrskógi og
í Vaglaskógi. Eg gat ekki hugsað
mér, að það væri veðráttunni að
kenna, því mér fanst hún vera nægi-
lega h!ý. Eg gat ftjótt sannfært mig
um, að ekki heldur var það skjólinu
að kenna, því að í skóginum á
Hallormsstað og Vöglum, standa
þessar plöntur í skjóli, en hafa þó
aldrei getað vaxið.
Nú veit eg hvernig á þessu stend-
ur, og hefi gert grein fyrir þvl
hér.
Vér lifum hér á einu af Löss
jarða svxðum heimsins. Löss-jarð-
vegurinn er skógargróðri óhagstæð-
ur, og takmarkar útbreiðslu hans
eftir því hvernig veðráttan er. Að
hafa haldið ^ftam í sama spori sem
unnið var þegar eg kom hingað,
og stofna gróðrarstöðvar vtðsvegar
um land, svipaðar þeim við Rauða-
vatn og á Þingvöllum, hefði verið
sama sem að eyða fé til einskis
gagns, og rpilla fyrir skógræktar-
málinu með því að svifta það áhuga
almennings.
Þar sem moldin hefir borist á
af vindinum, leiðir af sjálfu sér, að
vindurinn getur sópað henni burt
að nýju, ef sá gróður, er heldur
henni kyrri er eyðilagður. Forn-
aldarmenn hafa víst yfirleitt hugsað
lítið um náttúru fyriibrigði hér sem
annarsstaðar. Þeir, sem tóku sér
hér bólfestu fóru að ryðja skóginn,
eins og forfeður þeirra og þeir sjálf-
ir höfðu gert í Iandi því, sem þeir
yfirgáfu. Það vissu þeir að með þvi
að ryðja skóginn þar, gátu meun
framleitt skóglaust graslendi eða
heiði, með öðrum orðum, gott beiti-
land. Þeir voru vist margir, sem
hafa vonsst eftir þvl, að ruðningur-
inn mundi bera mjög góðan árang-
ur hér. En sú von hefir alt af
brugðist. Uppblástur hefir komið
strax og etið sig fram ö!d eftir öld
svo tr ílum skifti í fjallshlíðum og á
sléttum.
Af þ\í sem tekið hefir verið hér
fram, leiðir, að vér getom ekki geit
okkur von um, að það muni takast
að stofnahér skóga með erlendum teg-
undum, en með iéttu mætti bæta við,
að þ*ð er þýðingariítið, hvoit þetta sé
mögulegt eða ekki, þ\í af því sem
séð verður, mundi þjóðin aldrei
verða nógu iík til þess, að »klæða
landið að nýju« á. þann háttt. Ef
ræða er um að stækka flatarmál
skóglendisins að mun, þá þurfum
vér á tvennu að halda:
1. Að girða skóglendi og um leið
skóglaust land, sem er samfast
við það. Þá mun á haustin
fræ berast út á skóglausa land ð,
og nýgræðingur smám saman
koma cpp þar.
2. Að girða skóglaust land, og sá
í það hveit árið eftir annað
eins miklu birkifræi og unt er
að ná í, þ-ngað til nýgræðing-
ur byrjar að koma.
Greiða má fyrir útbreiðslu
skógarins og frjóvgun fræsins
á ýmsan hátt.
Vér erum nú komnir svo langt
að vér vitum, hvernig á að fara að
því, að endurreisa skóglendið og
stækka það. Núlifandi kynslóð-
in veit meira um skógarmál og við-
hald landsins yfirleitt en nokkur kyn-
slóð á undan henni. Hún er þess vegna
meira skyldug að taka til starfa en
eldri kynslóðir hafa verið. Þekk-
ing hennar er þvi starfi að þakka,
sem skógræktarmenn hafa unnið hér
síðan skógræktin hófst um siðastu
aldamót. Hingað til hefir verið deyíð
yflr skógræktarmálinu. Þingið hefir
ekki viljað hugsa um það mál með
ábuga og alvöru. Nefndir og nafn-
lausir níðgreinaritarar hafa alt af
verið á sveimi kringum skógrækt-
ina eins og götustrákar og iðju-
leysingjar um eitthvað nýtt Og ó-
kunnugt, sem þeir sjá á götunni.
Eg skal láta ósagt, hvoit þingmenn
hafa verið og eru svo ósjálfstæðir
menn, að þeir hafi látið þetta hafa
áhrif á sig, og eru komnir á þá
skoðun, að það, sem hefir verið gert,
sé tóm vitleysa, eða hvort þá langar
bara ekki til að taka að sér mál,
sem gtta ekki gefið peninga strax,
enda þótt þeir viti með sjiífum sér
að þau eru þýðingarmikil.
Eitt er víst, sem sé, að eg vildi
með góðri samvisku skjóta undir
úrskurð erlendra sérfræðinga, hvort
það verk, sem eg h.f unnið hér,
sér rétt eða ranglega geit, og hvoit
mikið eða litið hefir verið unnið,
þegar tekið er tillit til þess, hvaða
erfiðleika eg hefi haft við að stríða,
af hálfu þingsins. Það væri þvi
heimska að hugsa sér, að eg fyrir
mitt leyti láci á mig fá skrrf nið
greina höfunda.
Þingið 1914 vann það afreksverk
að svifta mig stjórn sandgræðslunn-
ar. Ekki lítur út fyrir, að þetta
hafi verið vinningur fyrir það mál.
Ekki hefði vinnan við Hreðavatn
i Rangárvallasýslu verið framkvæmd
þannig sem hún var, ef eg hefði
verið sandgræðslustjóri. Hægt hefði
verið að verja túnið fyrir sandfok-
inu, ef unnið hefði verið í stærri
stíl og notað hrís úr Hraunteigs-
skógi líka. Nú er túnið eyðilagt.
Það er einu árangurinn af þvi að
kasta reynslunni fyrir borð. Fleiii
þesskonar munu ef til vill koma i
ljós siðar.
í þeirn skógi, er fyrst var afgirtur,
Hallormsstaðaskógur, girtur 1903,
hefir tvent gert vart við sig, sem
er friðuninni að þakka. — Það er
alkunnugt, hve mikinn skaða, maðk-
urinn hefir gert skóglandinu. 1910—
1912 var t. d. maðkurinn í Gils-
bakka- og Kalmannstungu-skógum
og drap mikinn hluta skógarins.
1915—17 hefir maðkurinu herjað
allsstaðar í Hallormsstaðaskógi. Tæp-
lega hefir verið til hiísla, þar sem
maðkuiinn var ekki, nema í Dýgræð-
ingi. En skógurinn mi heita óskemd-
ur og meðfullkomnum lífsþrótti eft-
ir þá viðureign. 1918 var maðkur-
inn horfinn að mestu.
Gömul tré, er voru bætt að vaxa
áður en sk ógurínn var afgirtur 1903,
fóru að vaxa aftur, þegar liðin voru
10 ár frá þvi er fnðunin var kom-
in á.
Skógargróðurinn hefir hér farið
að ná aftur þeim þroska og mót-
stöðuafl, sem hann hafði I fornöld,
áður en hann vaið fyrir beit og
troðningi.
Það dylst víst engum hér, að hin
íslenska bygð lítur nú alt öðruvísi
út, en hún gerði I fornöld, og
flestir munu hafa þá skoðun, að <f
hún hefði verið eins og hún e» nú,
að mestu leyti skóglaus, víða cpp-
blásin og stórskemd, þegar land-
námsmenn komu h ngað, væri saga
íslendinga orðin stutt.
Að fáum stöðum undanskildum,
þar s:m eldfjöll hafa valdið eyði-
leggingu, er það enguœ vafa bundið
að breytmgin er manna völdum að
kenna, en jarðvegnrinn er afsökun
fyiir það að svona íór. En ef
skemdirnar halda áfram, þá getur
núlifandi kynslóðin ekki borið þá
afsökun fyrir sig.
A. F. Kofoed-Hansen,
skógræktarstjóri.
Reikningur
yfir innborganir og ntborganir Sparisjóðs
VeBtar-HúnavatnBsýslu árið 1918.
Innborganir:
1. í sjóði f. f. ári;
a. bjá íslandsbanka 872.49
b. — Landsbankanum2220.93
c. í penirgnm 133.13
2. JBorgað af lánum:
a. fasteignarveöslán 1200.00
b. sjáHsknldar-
ábyrgðarlán 905.00
3. Innleystir víxlar
4. Sparisjóðsinnlög 32878.62
Vextir af innlögnm
lagðir við höfnðstól 741.74
5. Vextir:
a. af lánum 1258.33
b. aðrir vextir, þar
með forvextir
af víxlum 705.97
3226.55
2105 00
12830.00
33620.35
------------------- 1964.30
6. Afallnir en ógreiddir vextir 70.50
7. Ymislegar innborganir 67.35
Kr. 53884.06
Útborganir:
1. Lán veitt:
a- gegn fasteignar-
v*ði 4500.00
b. gegn sjálfskuldar-
ábyrgð 14100.00
c. gegn bandveði og
annari trygginga 1000.00
--------- 19600.00
2. Víxlar keyptir 25230.00
3. Útborgað sparisjóðainnstæðufé 4489.66
4. Kostnaður við rekstnr sjóðsins:
a. lann 180.00
b. annar kostnaðnr 228.75
----------- 408.75
5. Vextir af icnlögnm 741.74
6. Ymiskonar ótborganir 1.50
7. Afallnir en ógreiddir vextir 70.50
8. Hjá Landsbanka íalands 3005.72
9. Peningar í sjóði 31. des. 1918 336.10
Kr. 53884.06
Hvammstanga 1. febiúar 1919.
I. Þ. Sumarliðason. Björn í>. BlöndaL
Reikning þennan höfnm við endnrskoð-
að og ekkert fnndið að athnga.
Hvammstanga 14. mars 1919.
Eggert Levy. Sig. Pálmason.
—0—
Reikningur
Sparisjóðs Vestnr-Hnnavatnssýsln, yfir
ábata og halla árið 1918.
T e k j u r:
1. Vextir af ýmsum lámum 1328.83
2. Forvextir af vixlum 628.25
3. Vextir af innstæðu i bönknm 77.72
4. Ýmsar aðrar tekjur ___________67.35
Kr. 2102.15
G jöld:
1. Reksturskostnaður:
a. þóknnn til starfs-
manna 180.00
b. önnur útgjöid 228.75
---------- 408.75
2. Vextir af innstæðufé í sparisj. 741*74
3. Vextir áfallnir 1917, en inn-
heimtir 1918 52.50
4. Ýmsar útborganir 1.50
5. Ágóði 897.66
Kr, 2102.15
Hvammstanga 1. febr. 1919.
I. Þ. Somarliðason. Björn Þ. Blöndal.
Reikning þennan höfum við endurskoð-
að og ekkeit fnndið að athuga.
Hvammstanga 14. mars 1919.
Eggert Levy. Sig. Pálmason.
J afnaðarreikningur
Sparisjóðs Vestur-flúnavatnssýslu
31. desember 1918.
Akti va:
1. Skuldabréf fyrir lánum:
a. Fasteignarveðs-
skuldabréf 4100.00
b. Sjálfakuldarábyrgð-
arskuldabréf 17635.00
c. Skuidabréf fyrir
lánum gegn hand-
veði
2. Óinnleystir vixlar
3. Inneignir i bönknm
4. Ymsir sknldnnautar
5. í sjóði
1000.00
—------22735.00
13950.00
3005.72
70.50
336.19
Kr. 40097.41
P a s 8 i v a:
1. Innstæðufé 117 viðskiftam. 34046.86
2. Varagjóður 6051.05
Kr. 40097.41
Hvammstauga 1. februar 1919.
í. Þ. Sumarliðason. Björn Þ. Blöndal.
Reikning þennan höfnm við endurjkoð-
að og ekkert fnndið að athnga.
Hvammstanga 14. mars 1919.
Eggert Levy. Sig. Pálmason.