Ísafold - 21.07.1919, Blaðsíða 1

"Ritstjóri: Vilhjá'mor Ficsen. — Sími soo.
Stofnandi: Björn Jónsson.
ísafoldarprentsmiðja.
XLVI irg.
Reykjavík, mánudaginn 21. júli 1919
30 tölnblað.
Vdunaískólitin.
Skollaleito samTinnnmanaa
1.
Ver/lunarskóli íslands var stofn-
átður af nokkrum áhugasömum
borgurum þessa bæjar fyrir hálf-
Um öðrum áratug. Hefir hann jafn-
. an notið lítils styrks frá hinu opin-
7bera og er það sorglegur vottur
þess, hvað fulltrúar þjóðarinnar
■eru ’blindir fyrir því, hvert hlut-
verk hann hefir að inna af hendi.
Nú ætti augu manna þó að vera far-
in að opnast fyrir því. Iieimsstyrj-
öldin mikla, sem aðallega hefir ver7
ið háð út af verzlun og viðskiftum
á heimsmarkaðinum, og allar af-
leiðingar hennar og viðbúnaður
þjóðanna til þess að verða eigi aft-
ur úr.í samltepninni á komandi ár-
um, ætti að minsta kosti að liafa
fært okkur áþreifanlegar sannanir
fyrir því, að við þurfum á víðsýn-
,um, mentuðum og hagsýnum kaup-
sýslumönmim að halda. Það verzl-
unarlag, sem hér var fyrir 10 ár-
um, er orðið úrelt, hvað þá eldra
yerzlunarlag. Á viðskiftasviðinu
«eru breytingarnar stórstígari og
braðskreiðari en á flestmn öðrum
sviðum. Og ef við eigum ekki að
verða algerlega aftur úr, verða
leiksoppar í höndum erlendra kaup-
manna, þá megum við til með að
leg'gja alla rækt við það, að ala her
upp kaupsýslumenn, er séu vaou-
. anum vaxnir. Það hefir miklu meiri
þýðingu fyrir framþróun þjóoar-
iimar og efnalegt sjalfstsoði, lield
ur en allur þorri manna getur ?< rt
séi í hugarlund.
Verzlunarskólinn hefir alt af átt'
við þröngan kost að búa. Þó lieih
hann getað starfað árlega og ao-
sóknin að honum sýnir það be/.t, að
hin uppvaxandi kaupmannastétt
landsins kauii að meta tilgang hans.
En það þarf að auka skólann og
eudurbæt.a áð miklum mnn og til
þess þarf fé. En hvaðan á það að
koma ? Auðvitað frá hinu opinbera.
Ríkið á að taka að sér rekstur skól-
aps og stækka hann, auka og bæta
'kensluna.
í fjárlagafrumvarpi stjórnarinn-
ar fyrir 1920—21 er gert ráð fyrir
•7000 kr. styi-k hvort árið til verzl-
unarskólans, þó með því skilyrði,
að það fari eigi fram úr % hlutum
kostnaðar við skólareksturip.n. Með
.-öðrum orðum: Það er búist við því,
að skólinn muni ef til vill komast
af með minna en 10 þús. krohur á
ári. En til Eiðaskólans, sem hefir
hverfandi litla þýðingu í samah-
burði við verzlunarskólann, á að
veita 10100 kr. fyrra árið. Og vér
skulum taka fleiri skóla til saman-
burðar. Gagnfræðaskólanum á Ak-
ureyri eru ætlaðar 25200 kr. fyrra
árið og 21200 kr. síðara árið. Kenn-
araskólanum eru ætlaðar 21200 kr.
fyrra árið og 20800 kr. síðara árið.
Stýrimannaskólanum 16400 kr.
fyrra árið og 15900 kr. síðara árið.
Þessi samanburður nægir til þess að
sýna hvert alnbogaborn verzlunar-
skólinn er enn þá. En það mun
sannast síðar, að þjóðin iðrast eft-
ir því, að hafa ekki hlúð betur að
honum.
Hér sjáið þér model 90. Ein af hálfri miljón Overland bifreiða sem notaðar eru i heiminum. Falleg
kraftmikil, þægileg jifnvel á veistu vegum. Fjöðrunum þannig fyrirkomið, að verstu vegir finnast sem sléttir.
Óveojulega sver togleðursdekk miðað við stærð bifreiðarinnar.
Rúmgóð fyrir fatþegá'. Oll stjórnartæki eru á stýriuu, svo kvenfóik getur auðveldlega stjórnað henni.
Létt, þægileg, kraftmikil og eyðir litlu,
Selst með öllu tilheyrandi fyrir aðeins Kr. 5200 — Fimm þúsuad og tvö hunnruð
Umboðsmaður vor er
Þorsteinsson, Reykjavik.
Willys Overland Inc, Toledo Ohio, U. S. A.
ii.
En nú komum vér að öðru efni,
sem er náskylt þessu, sérstaklega
að því leyti, að það miðar til sundr- ar-
ungar og raiðar til þess eins að
draga úr starfi verzlunarskólans —
og kostar þó fé. Það e.r scm sé gert
ráð fyrir 4000 kr. styrk livert árið
til Sambands íslenzkra samvinnu-
félaga, til þess „að útbreiðá þekk-
ingu á samvinnufélagsskap, leið-
beina í bókhaldi og starfrækslu
slíkra félaga“ 0. s. frv.
Eins og kunnugt er, liafa Sam-
vinnufélögin haldið uppi námskeiði
hér í bæ undanfarna vetur og hefir
þar verið kend verzlunarfræði. Að-
sókn liefir verið lítil -— hafa kenn-
arar jafnvel verið fleiri en nemend-
ur. En nú hugsa Samvinnufélögin
sér til lireyfings. Á aðalfundi
þeirra, sem haldinn var hér í bæn-
um um síðustu mánaðamót, var tek-
in eftirfarandi ákvörðun:
„ A ð set.ja á stofn tveggja ára
samvinnuskóla á næsta hausti,
er standi yfir 6 mánuði árlega,
a ð skólanum séu útvegaðar nauð-
synlegar bækur og' kensluáhöld,
a ð hver nemandi greiði 50 króna
skólagjald yfir árið, a ð sam-
bandsstjóruin sæki um ríflegan
styrk til alþingis handa skólan-
um, er verði ekki minni en styrk-
ur sá, er þingið veitir Verzlunar-
skólanum.1 ‘
Hvað ætlast nú sambandsmenn
fyrir með þessu? Jú, fyrst og
fremst vilja þeir fá til þessa skóla
síns, sem þeir kalla samvinnuskóla,
saina styrk og Vcrzlutuirskólanurn
er veittur. Það á þá að vera verzl-
nnarskóli um leið, líklega með svip-
uðu fyrirkomulagi Og námskeiðín
að undanförnu. En hvað á þetta að
þýða? Væri ekki nær að auka frem-
ur styrkinn til Verzlunarskólans 1
Því að þar á öllum verzlunarnem-
endum að gefast kostur á að l®ra
allar þær fræðigreinar, er við koma
verzlun og viðskiftum. Og þær
fræðigreinar eru öllum kaupsýslu-
mönnum jafn nauðsynlegar, hvort
sem þeir síðar gerast kaupmenn eða
samvinnumenn og kaupfélagsstjór-
Kensla í bókfaerslu, reikningi,
tungumálum, bréfaskriftum (korre-
spondanee), vöruþekkingu o. s. frv.
lilýtur að verða með sama sniði,
hvernig svo sem nemendurnir ætla
að haga verzlunarstarfsemi sinni að
nánii loknu. Með því að auka styrk-
inn til Verzlunarskólans t. d. um
helming, má auka skólann og bæta
að miklum mun. Hitt, að fara að
tvískiíta f járveitingu til verzlunar-
keiislu, er til niðurdreps eins.
En svo er annað. Þessi styrkur,
sem S. í. S. fer fram á að fá til
,,samvinnukenslu“, er auðvitað alt
annað en þær 4000 krónur hvort
árið, sem ætlaðar eru í fjárlagafrv.
til „þess að útbreiða þekkingu á
samvinnufélagsskap‘ ‘. Aðalfundi S.
í S. hefir að sjálfsögðu verið kunn-
ugt um þá f járveitingu, þegar hann
tók áður umgetna ákvörðun um
kenslustyrk. En með hverju á að
útbreiða þekkingu á samvinnufé-
lagsskap? Auðvitað með „Tíman-
um“, og væri það þá í fyrsta sinn,
að alþingi færi að styrkja einhliða
pólitiskt blað af opinberu fé.
Það væri hreinasta gerræði, að
maður segi ekki meira, ef alþingi
á að fara að hlaða undir sérstakan
pólitískan flokk með fjárveiting-
um. Því að svo er „Tímanum" fyrir
að þakka, að nú er komin pólitík
í viðskiftamálin og sú pólitík stefn-
ir beina leið að því að innleiða hér
aftur hina sælu einokun. Væri ekki
komið inn á slíka braut, mundi
engum detta í hug að fara að koma
hér upp nýjum verzlunarskóla. En
samvinnumenn eru hræddir um
það, að þeir sem ganga á Verzlunar-
skóla íslands, muni sannfærast um
J>að, að frjáls verzlun og frjáls sam-
kepni sé þjóðunum fyrir öllu. Það
má ekki. Þeir verða að fá sinn eigin
skóla, þar sem þeir geta barið kenn-
ingum sínum inn í nemendurnar,
og það á að sitja fyrir allri annari
kenslu. Og sjálf landsstjórnin er
blind fyrir þessu.
Verzlunarskólinn starfar eigi
þágu neinnar pólitískrar stefnu.
Hann hefir ekkert annað markmið
en það, að gera nemendur sína að
hæfum kaupsýslumönnum, á hvaða
sviði sem er. Sézt það bezt á því, að
þeir, sem liafa útskrifast þaðan,
hafa gerst kaupmenn eða sam-
vinnufélagsmenn, eftir því hvert
upplag þeirra hefir verið, og eftir
því hvað þeim hefir þótt lífvæn-
legra. En hinn nýi samvinnuskóli á
að eins að unga út samvinnufélags-
mönnum, — hann er beint stofnað-
ur til höfuðs íslenzkri kaupmanna-
stétt og frjálsri verzlun. Hvor skól-
anna skyldi eiga meiri rétt á sér?
Þarf nokkur maður, sem ekki hefir
hengt sig á samvinnustefnuna, að
hugsa sig tvisvar um það ?
Samvinnumenn ætla sér að leika
skollaleik við þingið — og þingið
á að vera skollinn. Með lævísi ætla
þeir að komast á ríkissjóðsspenann
og fá styrk handa stefnn sinni. Þeir
halda að hinir þingflokkarnir sé
svo heimskir, að þeir sjái þetta
ekki.
Hækkun
úlflutningstolls
á fiski og síid.
Stjórnin leggur tvö frumvörp
fyrir Alþingi um liækkun á út-
flutningstolli síldar, fisks o. fl. Salt-
fiskstollinn vill hún hækka um
helming frá því sem nú er, en síld-
artollinn úr 50 aurum upp í 1 kr. á
þessu ári, en 3 kr. á næsta ári og
framvegis.
Athugasemdir þær, er frumvörp-
unum fylgja, eru svo ónákvæmnar
og ófullnægjandi að nærri lætur að
iær verði villandi í stað þess að
vera skýrandi. „Útflutningsgjald á
fiski samkvæmt lögum 4. nóv. 1881
hefir ekki verið breytt,en hinsvegar
fiskurinn stigið mjög í verði“, seg-
ir í athugasemdum stjórnarinnar.
Þetta er að eins rétt í orði kveðnu,
því eftir að stríðið skall á var bætt
við iitflutningsgjaldið svonefndum
verðhækkunartolli, þannig að út-
flytjandi greiddi í landssjóð 3% af
því söluverðsins, er fram yfir var
venjulegt verð fyrir stríðið. Og-
þessum verðhækkunartolli er báett
við útflutningsgjaldið, eins og það
er sett í skýrslu athugasemdanna
yfir árin 1914—1916 (199—263 þús.
ári). Síðar á stríðsárunum var
verðhækkunartollurinn afnuminn,
en í stað hans lagt stimpilgjald á
fiskinn, 1% af andvirði hans. En
þegar athugasemdirnar telja út-
flutningstollinn hafa numið 80 þús.
1917 og 53 þús. 1918, þá hefir hér
láðst að bæta stimpilgjaldinu við
upphæðirnar. Því að stimpilgjaldíð
er, eins og verðhækkunartollurinn,
ekkert annað en grímuklædd hækk-
un á útflutningsgjaldinu.
Á sama hátt má ekki gleyma
stimpilgjaldinu í sambandi við síld-
artollinn. Sé gert ráð fyrir að síld-
arverðið verði e. 60—75 kr. á tunn-
oma á þessu ári, verður tollurinn
því í raun réttri ekki 50 aura held-
ur 1.10—1.25 kr. á tunnuna.
1 athugasemdum stjórnarfrum-
varpsins um síldartollinn er gert
ráð fyrir því, að ca. 150 þús. tunnur
veiðist á ári hverju, en ekkert vit
er í að áætla ársaflann • minni ett
ca. 300 þús. tunnur. 1915 fluttust út
388 þús., 1916 317 þús. tunnur. Með-
al-aflinn 1913—1918 er í athuga-
semdunum reiknaður hér um bil 225
þús. tunnur á ári, en þess ber að
gæta, að tvö af þessum sex árum
(nefnilega 1917 og 1918) voru sér-
stök óhapiiaár fyrir síldarútveginn,
veðráttan þau sumur svo stirð fyr-
ir Norðurlandi, að afli brást hörmu-
lega. En vilji stjórnin gera ráð
fyrir aflabresti enn á ný, þá mun
margur útgerðarmanna, einkum
hinna smærri, þykjast fullhart leik-
inn, þó að tollurinn verði ekki
hækkaður nú.
Æskilegt væri, að hægt væri að
finna heppilega leið til þess að láta
útlendinga, þá er síldveiði stunda
hér við land, gjalda meira í lands-
sjóð af atvinnurekstri sínum en ís-
lenzka útgerðarmenn. Það væri af
öllum ástæðum eðlilegt og sjálf-
sagt. T. d. gæti komið til mála að
hækka allan síldartollinn að mun,
en endurgreiða svo innlendum út-
gerðarmönnum nokkurn hluta hans
aftur. En vér viljum í þessu sam-
bandi minnast á annað, sem mikln
meira máli skiftir, og það er nauð-
synin á því, að bæta stóru mland-
helgisgæzluna fyrir Norðurlandi á
sumrin. Því að það er alkunnugt,
að mikill hluti þeirrar síldar, sem
útlendingar veiða hér við land, er
f enginn innan landhelgi, og það má
ekki viðgangast.
Loks þykir oss réttara, að lögin
um hækkun síldartollsins upp í 3
kr., verði látin ganga í gildi t. d.
1. maí 1920, en ekki 1. jan., eins
og gert er ráð fyrir í frumvarpinu.
Stjórnin ætlast auðvitað til þess, að
þriggja krónu tollurinn byrji með