Ísafold - 29.12.1919, Blaðsíða 1

Ritstjóri: Vilhjálmur Finsen. — Simi 500.
Stjórnmálaritstjóri: Einar Arnórsson.
XLVI. Irg.
Reykjavik, mánndapinn 29. desember 1919
I
ísafoidarprentsmi; ja.
52 töinbiae.
ísland
og
NorÖQrlaiida.
hftir að heimsstyrjöldin liófet
og einkum e'ftir að verulega fór að
kreppa að vegna hafnbanns banda-
nianna og- kafbáthernaðar Þjóð-
verja og eftir að vistaskömtun
var hafin til hlutlausra landa frá
Bandaríkjunum og Englandi, tóku
Norð u rlandaríkin þrjú, Svíþjóð,
Danmörk og Noregur, að hyggja á
nánari samvinnu en verið hafði áð-
ur. Konungar þeirra og utannkis-
ráðherrar höfðu með sér stefnur,
rikm skiftust á vöruin, er eitt mátti
nussa og hitt þurfti, en fekk í stað-
inn vörur, sem það þurfti og hitt
mátti án vera 0. s. frv.
Uppástungur hafa komið fram
um varnarsamband og tollsamband
milli Norðurlandaríkjanna
Ennfremur hefir það verið orð-
«ð, að ríkisborgararéttur yrði sam
eiginlegur í þeim öllum.
Tímarit hefir verið stofnað „Det
Nye Nord“ «em á að vinna að
góðu
gerð um hæstaréttardómara. Þeir
mega fá hæst 10500 krónur
(laun og dýrtíðaruppbót saman-
lögð).
Enn fremnr samdi Alþingi sér-
j ingar á honum verði bygður á því um, sem Islendingar framleiða og
; og viðurkendur. þeir þurfa.
Það héfir glögt komið fram í Ennfremur er ljóst að samvinn’a
stjórnarskrárfrumv. síðasta þmgs, um andleg efni getur og á að éiga
að íslenzka stjóruiu og Alþingi tel- sér stað. Mega íslendingar margt áf
ur eigi koma til mála, að veita borg- írændum sínum á Norðurlöndum stök lög um laun ráðlierra og banka-
í.rum annara ríkja stjórn&kivnley læra. Um löggjöf hefir íslanu lengi stjóra Landsbankans. Ráðherrar fá
réttindi liér á landi. íslenzkur ríkis- „dependerad“ af Dönum. Nú er ris- j 10000 króna árslaun, og bankastjór-
borgararéttur er skilyrði til þess að inn mikill áhugi á því, að koma lög- ar geta fengið 11000 krónur. Þeir
geta orðið hér embættismaður. ís- gjöf allra Norðurlandaríkjanna í hafa 6000 króna föst laun og að auki
lenzkur ríkisborgararéttur, auk 5 svipað horf, eftir því sem við á, svo 5% af hreinarði bankans, þó aldrei
ára búsetu á landi hér áður en kosn- sem víxillög, siglingalög, almenn lög af meira en 300 þvvsund krónnm.
ingar fara fram, er skilyrði kosn- um samninga og kaup og sölu sér- j Aukageta þeirra er því mest 15 þvvs-
ingarréttar og kjörgengis til Al- staklega, hjúskaparlög, erfðalög, jvrnd krónur, er skiftist jafnt milli
þin-gis. Undantekning vvnv danska lögræði o. s. frv. Þessum greinum er þeirra þriggja, svo að hver fær
5000 kr.
Bera mætti sarnan lavm ásamt
dýrtíðaruppbót starfsmanna lands-
samkomulag'i með no'rrænu
ri”k.junum.
Nú eru Norðurlandaríkin orðin
Bnvin: Finnland og fsland hafa
btezt í hópi nn.
Lítinn gaum hafa menn hér gef-
« að því, hvernig íslendingar skuli
taka á þessum málum. Íslendingar
eru af sama. kynstofni sem Danir,
Noirðmenn og Svtíar. íslenditngair
hafa einir varðveitt sameiginlega
forntungu allra þessara þjóða svo
lítið breytta, að hver íslenzkur al
þýðumaður skilur fornbókmentir
orar. Frændur vorir á Norðurlönd-
Um meta þessar bókmentir mikils,
&nda ekki trútt um, að Norðmenn
kafi viljað eigna sér ranglega sumt
<d þeim. íslendingar hafa og lengst-
ÚIU haft mest skifti við frændur
sina á Norðurlöndum, aðallega
Norðmenn og Daui. Af öllum þess-
unv sökum er þag eðlilegt, að ís-
lendingar verði framvegis í nán-
astri viðkynningu við Norður-
Wdabúa.
Að öðru leyti er nokkuð þ0ku-
k,,ot hvemig samvinnu milli ís.
Wdinga 0g annara Norðurlanda-
búa verði háttað.
íslendingar eru svo fáir í saman-
burði við hverja hinna þjóðanna,
a^ þegar af þeirri ástæðu gæti ekki
Vei-ið talsmál að veita hér öðrum
þ.jóðum jainrétti við íslendinga.
^ór höfum að vísu orðið að veita
^Önskum ríkisborgurum slíkt jafn-
■ ®*ti með 6.. gr. sambandslaganna.
u það jafnrétti höfðu Danir haft
6r áður, svo að eigi varð með
nein breyting á fyrverandi
a'^ndi. En í staðinn fyrir þessa
^Ttindaveizlu fengum vér enda
^hdinn á stjórnmáladeilu vora við
og viðurkenningu þeirra á
úUveldi landsins. Þetta ástand
^éPduv næstu 25 ár frá 1. desember
^ nema annarhvor rjúfi sam-
aíldssamninginn og réttur til rift-
ríkisborgara er aðeins gerð sam- ,svo háttað, að líkt getur við átt með
kvæmt 6. gr. sambandslaganna. öilum þessum þjóðum. Sama sýnist
Þeir hafa hér þessi réttindi, ef þeir vera um refeilöggjöfina. Þar á móti
fullftægja sömu skilyrðum að öðru verður hver að hafa löggjöf sér-'ins sín á milli nú, t. d. laun skrif-
leyti sem íslenzkir ríkiisborgarar staks efnisumdómstólaogréttarfar, siofustjóra í stjórnarráðinu og ann-
til embættisgengis, kosningarréttar landbúnað, stjórnarskipun, stjórn- ara starfsmanna þar. En því skal
og kjörgengis. arfar o. s. frv. sieppt að sinni. Þess verður kostur,
Ijíki er að segja um atvinnurétt- Islendingar hafa í sumar tekið
ii’,1/ hér sem stjórnskipulegu rétt- þátt í 6 Norðurlandastefnum: liit-
indin. Alþingi síðasta samþvkti laga höfunda!fundi,blaðamannafundi.lög
fnnnvarp nm heimild manna, sem fræðingafundi, guðfræðingafundi,
t-igi mi búsettir hév á landi, til þess heilbrigðisfræðingafundi og stú-
að eiga hér réttindi yfir fasteignum. identafundi. Þó að eigi þurfi mikils
M('ga slíkir inenn eigi eiga hér fast- arangurs að vænta af öllum slíkum
eignir, nema landsstjórnin leyfi. Og stefnum, þá verða þær þó til þess að
þeir menn, búsettir annarstaðar en auka kynningu meðal þ.jóða þessara,
liér, sem nú eiga fasteignir í landi og getur gott af henni leitt.
hér, skulu hafa komið því máli j j Mörgu í bókmeiitum frændþjóða
löglegt horf innan 5 ára frá því að iorra á Norðurlöndum er íslend-
lögin koina til framkvæmdar. ingum gott að kynnast Og svo skift-
Ennfremur skoraði Alþingi síð- lr þú miklu, að t'.ið bezta úr bókment
asta á stjórnina að undirbúa laga-! um >eirra verði kunnugt á Norður-
setningu um landsvistarrctt útlend- löndum. Má þv< vel verða samvinna
i)i ga hér og atvinnuréttindi. Má um Þau eini mii! 1 vor þeirra.
fullyrða það, að þingið hafi ætlast °g «amvinnan á audlega sv.ðinu
til þess, að búseta hér á landi yrði mun verða heilladrýgst. Hún mun
gerð að skilyrði fyrir ýmsum at- vekja samúð og ána.'gju hjá livorum-
vmnurekstri, svo sem verzlun og ,ve8'"Ja-
iðnaði ýmiskonar.
Þá munu víst flestir, ef ekki allir, ' 0
vera sammála mn það, að ríkar
skorður verði sérstaklega að setja
um virkjanir orkuvatna hér og inn-
flutning útlendra verkamanna í
sambandi við þær, og í öðrum sam-
böndum væntanlega líka.
Loks var ríkisborgararéttur, auk
búsetu, settur að skilyrði fyrir því
að mega láta skrásetja skip sín hér
cg þar með öðlast rétt til að láta
þau sigla undir íslenzkum fána.
Það er á öllu þessu ljóst, að Al-
þingi hefir tekið þá stefnu, er býð-
ir fullan varnað á því að veita borg-
urum annara ríkja jafnrétti við ís-
lenzka ríkisborgara. Ogþessastefnu
verður að telja rétta og með öllu
sjálfsagða fámennri þjóð, sem ræð-
ur vfir allmiklum og eftirsóttum
landsgæðum og sjávar. Slík þjóð má
ekki vera of bráðlát um notkun
þeirra gæða. Ekki láta glepjast af
fcugsuðum stundarliagnaði til þess
að leyfa útlendu auðmagni notkun
þeirra, fyrr en hún er maður til að
taka við öllum afleiðingunum af
siíkum ráðstöfunum.
En þar með er eigi girt fyrir sam-
vinnu miUi íslendinga og annara
ríkja Norðurlanda á ýmsum svið-
nm, er hvorumtveggja megi að gagni
koma. Er þar fyrst um verzlun að
tefla á þeim vörum sem þeir fram-
ieiða og ísland þarf, og á þeim vör-
Embættislaun
fyrr og nú
Eins og kunnugt er, samþykti síð-
asta Alþingi lög um laun embættis-
manna. Og hafa þau lög nýlega hlot-
ið staðfestingu konungs. Taka lög
þessi til flestra fastra Starfsmani.a
landsins, embættismanna og sýslun-
armanna, er svo eru nefndir. Auk
fastra launa er starfsmönnunum á-
kveðin dýrtíðaruppbót svonefnd.
Hún er þó þremur takmörkunum
bundin:
1. Að dýrtíðaruppbót er að eins tal-
in af % launanna. Af 3000
króna launum er uppbótin því
talin af 2000 krónum. Eitt þús-
und er uppbótarlaust.
2. Dýrtíðaruppbót er aldrei talin
afhærri fjárhæð en 3000 kr. Mað-
ur, sem hefir 4500 kr. í árslaun,
fær uppbót af % hluta launa
sinna, 3000 krónum, en niaður,
sem hefir hærri laun, ‘fær sömu
uppbót.
3. Engin laun og dýrtíðaruppbót
iBamanlögð mega meiru nema en
9500 krónum. Undantekning er
þegar séð er hver dýrtíðaruppbót
verður næsta ár. Hér skulu borin
saman laun nokkurra starfsmanna
landsins, er þeir hafa samkvæmt
nýju lögunum, við laun þau,
er þeir höfðn að lögum fyr-
ir stríðið (1914). Jafnframt
skal þess getið, að fullyrða má nú
þegar, að dýrtíðaruppbótin ve.?ð.:r
það há frá 1. jan. 1920, að hún og
laun þeirra verða til samans 9500,
að því leyti sem það á við um þá
starfsmenn, sem hér verða nefndir.
Ennfremur skal þess getið, að ætla
má, að 1 króna 1914 (í júlímánuði)
sé a,ð minsta kosti 3 kr. 50 aura
virði eins og stendur.
Ráðherra hafði samkvæmt lögum
3. okt. 1903, 8000 króna árslaun.
þau eru nú eins góð og 28000 kr.
árslaun væri (8000 kr. margfaldað
með 31/2 eða 7/2). Eins og áðnr er
sagt, fá ráðherrar nú 10000 kr. Sú
upphæð svarar hinsvegar til þess,
að þeir hefðu fengið 2857 króna árs-
laun 1914. Mundi þá sjálfsagt eng-
um hafa komið til hugar að launa
ráðherra svo lágt. Ef þeir ættu að
vc-ra jafnvel settir nú og þá að laun-
um til, ætti þeir nú að hafa 28000
króna árslaun.
Dómstjóri yfirdómsins hafði 1 °14
4800 króna árslaun, sanikvæmt iög-
um úes- 1889. Þau laun svara nú
td þess að hann hefði 16800 kr. En
eftir nýju launalögunum á dóms-
stjóri hœstaréttar að hafa (laun -f-
dýrtíðaruppbót) 10500 kr. á ári.
Þau laun eru honum nú eigi betri
en 3000 krónur árið 1914.
Dómendur t landsyfirdómi höff.u
árið 1914 3500 króna árslaun, sam-
kvæmt síðastnefndum lögum. Þau
laun svara til þess, að þeir Jiefðu
nú 12250 kr. arslaun. Dómendur í
hKstarétti fá nú 10500 króna árs-
laun (laun -f- dýrtíðaruppbót), en
þau laun svara til 3000 króna að
kaupmagni 1914, eins og áður segir.
Skrifstofustjórar í stjórnarráð 'nu
höfðu 1914 3500 króna árslaun sam-
ktTæmt lögum 3. okt. 1903. Þau lau
voru eins góð þá og 12250 króna
laun nú. Eftir nýju lögunum fá
þeir 9500 kr. næsta ár (laun + dýr-
tíðaruppbót), er verða jafngildi
2714 króna 1914.
Biskup landsins liafði 1914 5000
kr. árslaun. Þau svara til 17500
launa nú. Eftir nýju lögunum fær
biskup 9500 kr. árslaun, en þau
svara til 2714 króna 1914, sem áð-
ur segir:
Landlœknir Jiafði 1914 4000 kr.
árslaun. Eftir nýju lögunum fær
liann 9500 kr., sem er jafn gott nú
og 2714 krónur voru 1914.
Um póstmeistara er alveg eins
ástatt og um landlækni.
Og landsímastjóri hafði að lögum
sömu launakjör sem biskup og fær
r.ú sömu laun sem hann.
Forstöðumenn Landsbókasafns og
Þjóðskjalasafns liöfðu 3000 kr. livor
(Skjalavörður reyndar fyrst frá
1. jan. 1916.) Þau laun svara nú
til 10500 króna árslauna. Þessir
starfsmenn fá nú 9500 kr., eða sem
jafngildir nú kr. 2714.
Mjög svipað er að segja um flesta
prófessora við háskólann og yfir-
kennara við Mentaskólann.
Héraðslœknar hafa yfirleitt feng-
ið bætt kjör sín. Þeir höfðu 1500
kr. árslaun 1914, samkvæmt lögum
16. nóv. 1907. Þau laun svara til
5250 króna. Eftir nýju lögunum
fær enginn lælmir lægri laun næsta
ár en það, því að lægstu byrjunar-
laun héraðslækna eru 2500 kr. og
með dýrtíðaruppbót nema þau
næsta ár, að því er víst iná telja,
eigi undir 5300 krónum. Hins veg-
ar geta margir héraðslæknar fengið
7500—9500 krónur, og hafa þeir
því orðið lang bezt úti tiltölulega
eftir ákvæðum nýju lamialaganna.
Sýslumenn, þeir er aukatekju-
litlum sýslum þjónuðu, verða og til-
tölulega vel úti. Sýslumaðurinn í
Rangárvallasýsl 11 hafði t. d. að em-
bættislaunum á ári 3000 kr., er
svarar til 10500 króna nú. En af
þessum launum átti hann að kosta
skrifstofuhald og manntalsþinga-
ferðir. Eftir nýju lögunum getur
sami sýslumaður fengið — ef liann
kýs að taka laun eftir þeim — 9500
krónu laun næsta ár, auk skrif-
stofukostnaðar, sem landssjóður á
nú að greiða eftir nýju launalög-
unum. Laun lians nú svara þá til
2714 króna 1914, svo að segja má
að hann sé mjög líkt settur sem
hann hefði verið meS gömln laun-
unum, ef engin verðbreyting hefði
crðið síðan 1914.
Og svipað er farið um allmarga
af sýslumönnum landsins.
Prestarnir höfðu 1300—1700 kr.
árslaun. Ábúðarréttur á prestsetr-
um kemur ekki til greina við saman-
burð lauua þeirra eftir nýju lög-
unum og áður, því að þeim rétti
halda þeir. Laim þeirra 1914 svara
því til 4550—5950 Jcr. árslauna nú.
Eftir nýju lögunum fá þeir 2000
kr. að byrjunarlaunum, er hækka
upp í 3000 kr. Prestar, sem eigi er
skylt að búa í kaupstað, fá % upp-
bótar. Sveitaprestur, sem nýtur
3000 kr. launa, mun því næsta ár fá
með dýrtíðaruppbótum a. m. k.5200
krónur í laun. En sveitaprestur,
sem lægstu launa nýtur (2000 kr.),
r.mn fá næsta ár um 3500 kr. laun,