Ísafold - 22.03.1920, Qupperneq 3

Frá útlðndum.
Frá Danmörku.
Atkvæðagreiðslan í SuSur-Jótlandi.
Danir
í minni hluta í öðru umdæminu.
Áður hefir ísafold skýrt frá úr-
slitumatkvæðagreiðslunnar í nyrsta
umdæmi Suður-Jótlands, um það
hvort það umdæmi skyldi framveg.
is fylgja Danmörku eða Prússlandi.
Pór sú atkvæðagreiðsla á þann veg,
að Danir urðu í yfirgnæfandi meiri-
hluta og fellur því sá landshluti
aftur til Danmerkur eftir meira en
hálfrar áldar viðskilnað.
í öðru umdæmi, sem ekki er eins
víðáttumikið og það nyrsta og tek-
ur yfir miðbikið af lönaum þeim,
sem komið gat til mála að Danir
fengju, fór atkvæðagreiðsla fram
sunnudaginn 14. þ. m. Var kosn-
ingaróður mikill af beggja hálfu,
Dana og Prússa. Atkvæðagreiðslu
var þannig háttað, að meiri hluti
atkvæða í hverju héraði skyldi ráða
úrslitum um, hvort það hvort það
hérað fylgdi Danmörku eða Þýzka-
landi. í landshluta þessum lifa um
150 þúsund manns, þar af um 60
þúsund í Flensborg. Var sóknin
mögnuðust þar. Atkvæðagreiðslan
fór svo, að 48,148 tgreiddu atkvæði
með því að umdæmið fylgdi Þjóð-
verjum en aðeins 13,025 atkvæði
með Dönum. Þar af voru í Plens-
borg 29,911 þýzk, en 8,947 dönsk.
Samkvæmt ákvæðum friðarsamn-
inganna verður því 'landshlutinn
Prússlandi fylgjandi framvegis og
Danir fá ekki nema norðurumdæm-
ið.
Úrsilit þessi kornu mötgum á ó-
vart. Hægrimenn í Danmörku kref j
ast þess, að Danir fái' Plensborg
þratt fyrir hvernig atkvæðagreiðsl-
an fórogteljtaDönumnauðsynmibla
á að eignast borgina, vegna hinna
nýju landa er þeir hafa fengið og
ná suður að Plensborg. Bn frjáls-
lyndi flokkurinn og jafnaðarmenn
sætta sig vel við úrslitin og telja
það skýlaust brot á sjálfsákvörðun-
arrétti þjóðanna, að Danir fari að
seilast til landa, sem bygð eru fólki
er bafnað hefir með atkvæða-
greiðsu að vilja sameinast þeim.
/
D. F. D. S. — 60% til hluthafanna.
Stjórn Sameinaða gufuskipafé-
lagsins hefir ákveðið að leggja til,
að ársarði félagsins fyrir 1919 verði
skift þannig, að 1.865.000 kr. séu
lagðar í fyrningarsjóð, til skatta
innan lands og utan séu áætlaðar
30 miljón kr., í varasjóð séu lagðar
16 milj. kr., til næsta árs sé flutt
nál. 486.253 kr. og hluthöfum
greiddur 60% arður af lilutabréf-
um þeirra. Er þetta miklu hærra
en hluthafar Sameinaða haf'a nokk-
urntíma feugið áður.
Árið 1918 var greiddur 35% arð-
ur. Hafði gróði félagsins þá orð-
ið 37.8 miljónir og 2.6 milj. varið
til fyrningar, 11.5 milj. áætlaðar
fyrir sköttnm og 10.5 milj. lagðar í
varasjóð.
Östasiatisk Co. -— 40% ágóði.
Árshagnaður þess fyrir 1919 hef-
ir orðið 53% miljón. Prá þessu
dregst stjórnarkostnaður 4.609,778
kr., skattar 15.103.000 kr., fyrning
2.115.000 kr., til varasjóðs 5 milj.
og til eftirlaunasjóðs 1.677.000 kr.
Leggur stjórnin til, að hluthöfam
verði greiddur 40% ársarður.
Varasjóður félagsins er nú orð-
mn 55 milj. kr. og eftirlaunasjóður-
inn 9 milj. kr., en lilutaféð er 50
milj. kr. Árið 1918 var gróði félags-
ins nál. 40 milj. kr. og hluthöfum
greiddur 30% ársarður.
Landmandsbanken.
Bankaráð hans hefir ákveðið, að
greiða liluthöfum 12% fyrir árið
1919, eins og þrjú undanfarin ár.
Gróði bankans á árinu var 58 milj.
kr., en þar með eru taldar 14 milj.
sem fluttar voru til næsta árs um
síðustu áramót. Yms útgjöld, sem
frá þessu dragast, eru 10 milj. kr.
skattar 9.5 milj., og Iireir.n ágóði
því 38% miljón kr. Af þessu eru 10
milj. kr. lagðar í viðlagasjóð, sem
þá er orðinn 45 miljónir, en 14 milj.
færðar til næsta árs og hluthöfum
greitt 12% í ársarð.
Árið 1918 var hreinn ágóði bank-
ans 36.3 milj. kr., en8.9 milj. voru
lagðar í viðlagasjóð.
Steinsteypuskip.
Hjá Codan-skipasmíðastöðinni í
Köge er nýlega hlaupið af stokkun-
ivm fyrsta stóra steinsteypuskipið,
sem hygt hefir verið í Danmörku.
Er það 1300 smálestir að stærð og
á að knýja það áfram með 400 hest-
afla mótor. Skipið er aðeins 60
metra langt. í skrokkinn hafa farið
160 smálestir af stáli — en í stál-
okip af sömu stærð mundi þurfa
500—550 smálestir. Og sementið,
sem í það var notað, kostaði 25.000
kr. Skipið heitir „Triton'1 og er
eign samnefnds félags. Á það annað
skip af sömu gerð í smíðum hjá
Codan-smíðastöðinui.
Bandarlki
Austurlanda.
Samkvæmt nýjum fregnum haf»
fulltrúar ekki færri eu 12 aust-
rænna þjóða samþykt að mynda
eitt allsherjar bandalag, er nefnist
„Bandaríki Austurlanda". Sé
fregnin sönn, þá má það heita
merkilegur viðburður.
Það er vitanlega ekkert nýtt, að
mynduð séu ríkjasambönd og ofin
séu tengsli milli einstakra þjóða
bg laudshluta. Þjóðbandalagið ný-
stofnaða er glöggasta og stærsta
merki þess. Og það er heldur ekki
neitt nýmæli, þótt þetta nýstofn-
aða bandalag ætli sér að vinna að
bræðralagi meðal þjóðanna. Það
ætlar vestræna þjóðbandalagið sér
líka. En þó sýnir það, hve friðar-
þrá mannanna er nú ákafiega of-
arlega á baugi og hve mörg og mik-
il öfl eru í hreyfingu til þess að
höndla þetta síþráða en síhverfula
hnoss: friðinn.
En það er annað, sem er merki-
legt og mikilsvert í stefnuskrá þess-
ara nýju Bandaríkja. Og það er
t r úar bra.gð af r e'lsið og af-
nám vopnanna,
Þetta tvent er svo mikilsvert, að
fyrir þessar sakir hlýtur að standa
ÍSAFOLD
birta af þessari stórfenglegu sam-
einingu austrænu þjóðanna.
Y 0 p n i n hafa alt af fengið að
ráða lögum og lofum í friðarstarfi
þjóðanna — þó að undarlegt sé.
Vestrænu þjóðunum, sem taldar
b-afa verfð nú upp á síðkastið for-
gönguþjóðir og brautryðjendur
sönnustu menningarinnar, hefir
aldreá skilist, að meðan vopnin
voru tignuð og tilbeðin, meðan her-
flotar biðu stálbrynjaðir til þess að
loka höfunum og þúsuudir vígbú-
inna manna gátu á landi hrent og
bælt heilar borgir og landshluta,
var einskis friðar að vænta. Meðan
til vorm verksmiðjur, sem höfðu
þúsundir manna í vinnu til þess að
framleiða morðvopn á mennina —
jafnframt því, að verið var að reyna
að gera líf þeirra friðheilagt, var
óhugsandi, að nokkurn tíma tækist
að steypa hernaðargnðnum af stóli.
Enda hefir heimurinn aldrei til-
beðið hann einlægar en síðustu ár-
in og aldrei fórnað jafn mörgum
mannslífum á altari hans.
Þjóðabandalagið gekk heldur
tkki feti framar í því en áður hafði
verið gert, að leggja niður vopn og
beri. Það er gert ráð fyrir í lögum
þess, að styrjaldir komi fvrir, með-
limir þess skyldaðir til ýmissa á-
kvæða í sambandi við það, og þjóð-
irnar enn aldar upp við þá hugsun,
að í raun og veru séu stríðin óum-
flýjanleg. Hernaðarguðinum er þar
enn kropið.
En þarna, í þessu nýja banda-
lagi, er honum steypt — vopnin eru
iir sögunni sem æðsta meðalið til
þess að jafna misklíðarefni þjóð-
anna. Bróðernið eitt og réttlætið á
að verða mælikvarðinn, sem lagður
verður á al'lar gerðir.
Þetta er fremsta sporið, sem enn
hefir vérið stigið til réttlátrar
dæmingar á málefnum þjóðanna, og
þetta er mælikvarðinn, sem einn er
manninum samboðinn. Alt vopna-
brak og hlóðbað ætti að hverfa úr
sögu hans, því það heyrir honum
að eins til á meðan hann var að
vaxa lir dýri í mann.
Þá er trúarbragðafrels-
ið. Það er líka stórkostlegt atriði.
Það sýnir, að undir þenna friðar-
fána fá al'lir, hvern guð sem þeir
játa, að fylkja sér, ef þeir að eins
vilja vinna að bróðerni og sátt
mannkynsins vopnalaust, í
friði. Ovíst er, að vestrænu þjóð-
irnar hefðu verið svo frjálslyndar,
þó að þær hefðu átt hugmyndina
og framkvæmt hana, um afnám
vopnanna. Þó að menningin eigi að
vera komin lengra á vesturhelm-
ingi jarðar, þá sýnist svo oft, að
Austurlandaþjóðirnar eru Vestur-
landaþjóðum rýmri í hugsun,frjáls-
ari í skoðunum og dýpri í skiln-
mgi á menningarmeðulum. Og það
hefir þeim auðsjáanlega skilist
þarna, að engin trúartakmörk
mætti setja, ef nokkuð ætti að vinn-
ast. Og jafnframt að það skiftir
engu máli, livort játuð er þessi eða
hiu trú, ef allir eru að vinna að
heill og viðreisn mannkynsins.
Það er annars ekkert undarlegt,
þó jafn fögur og stórkostleg hug-
sjón eins og þessi, komi frá Aust-
urlöndum. Þaðan hefir mannkyn-
inu komið alt það dýrmætasta, sem
það enn á: trúarbrögð, menningar-
straumar al'lskonar, listastefnur
ýmsar og fleira. Það er ekkert hjal
þegar talað er um ljós úr austri.
Það hefir margoft flætt björt Ijós-
alda frá Austurlöndum yfir hinn
vestræna heim.
En — enginn spáir nú svo, að alt
rætist nákvæmlega. Heimurinn er
allur á hverfanda hveli. í dag hryn-
ur borgin, sem hygð var í gær. Og
ef til vill verður þetta fögur höll,
sem bygð er til þess að hrynja aft-
ur innan lítils tíma. En einhvern-
tíma kemur að sumri eftir þennan
vetur mannkynsins. Og þetta sýn-
ist vera mikill sumarboði.
Yörusýningin í Leipzig
Danska blaðið „Börson“ getur
þess nýlega, að þátttakan í vöru-
sýningunui í Leipzig nú um síðustu
mánaðarmót hafi verið óvenjulega
mikil, eða að minsta kosti meiri eu
búist hafði verið við. Efst á blaði er
Svissland með 1300 þátttakendmr,
og Holleudingar eru og jafn margir
og síðast, kom ein hraðlest með
1500 gesti frá Amsterdam. Þátt-
taka Danmerkur kvað vera mikil,
400 menn voru komnir til borgar-
innar og var húist við öðrum 400.
Svíþjóð og Noregur eiga þar og
mjög marga. Og sjálfir fjandmenn-
irnir, Frakkar, hafa sent fulltrúa
margra stórra verzlunarhúsa, þar
á meðal margir frá París.
Alls var búist við að sýningin
mundi verða sótt af 14,000 fulltrú-
um og einstaklingum, sem allir
sýndu einhverjar vörutegundir.
Svissland átti að hafa þar sérstakt
bús og fleiri lönd.
Bannið í Ameríku,
Mikill mótþrói.
Préttritari enska blaðsins „Daily
Telegraph“ skrifar frá New York,
að daglega fari vaxandi mótþrói
manna móti bannlögunum. Og æði
mörg ríki hafa mi upp á síðkastið
liaft það við orð, að afsegja bannið.
Préttaritarinn segir, að sér muni
vera óhætt að fullyrða, að eftir 1%
ár muni finnast margir „rakir“
etaðir í Ameríku.
New Jersey ríkið hefir þegar sam
þykt lög, sem leyfa tilbúning og
sölu á léttum vínum. Og fleiri munu
fylgja á eftir. 1 Rliode Island er
ákveðið að fara í mál vegna banns-
ins og Mta það ganga til hæstarétt-
ar, því þau taki fram fyrir hend-
urnar á sjálfsforræði hinna ein-
stöku ríkja.
Og enn segir fréttaritarinn að
Wisconsin ríkið hafi fyrir skömm-
um tíma samþykt lög um leyfi á
tilbúningi léttra öltegunda.
Sézt því á þessu, að ekki er al-
þjóð manna þar vestra harðánægð
ineð bannlögin. Og ekki er að sjá,
að þau hafi fært mönnum meiri
blessuu þar en bér, eftir þeirri
hylli, sem þau hafa.
Gorki
um Bolsiwismann.
Rússneska skáldið Maxim Gorki
hefir birt grein í tímaritinu „Demo.
krat“, sem ber með ser mikil von-
brigði hans á Sovjet-stjórninni.
„Það veldur mér mestrar hrygð-
3
ar — segir liann — að stjórnar-
byltingunui hefir ekki i'ylgt nein
andleg endurfæðing. Það er nú þeg
ar 'ljóst, að hún hefir ekki megnað
að gera mennina heiðarlegri eða
xuka virðingu þeirra fyrir persónu-
leikanum eða fjwir gildi vinuunu-
ar. Þar er að minsta kosti ekkert,
sem bendir á, að stjórnarbylting-
in hafi aukið eða vakið samvizku
þjóðarheildarinnar. Mannslífið er
nú ekki meira virði en áður. Þeir,
sem nú fara með völdin, eru jafn
harðbrjósta og fyrirrennarar þeirra
voru. Og það eru send jafn mörg
lúsund manna í fangelsi og áður
var“.
Gorki enáar grein sína með því
að fullyrða, að stjóruarstefna
Bolzhewismans sé ekkert annað en
lieimskulegar tilraunir með lifandi
menn: verkamennina.
Stjórnarbyltingin
I Þýzkalandi.
Um miðja síðustu viku bárust hiug
að fregnir, ærið eftirtektarverðar.
Stjórnarbylting var hafin í landinu,
jafnaðarmannastjórnin oltin úr
sessi en afturheldnari stjórn komin
lil valda. Hét sá Wolfgang von
Kapp, sem gerðist foringi hinnar
nýju stjórnar, og hafði hann áður
verið landstjóri í AusturPrússlandi
Er hann sextugur að aldri og kunn-
ur fræðimaður.
Ebert ríkisforseti flýði burt úr
Berlín en hyltingamenn urðu öllu
ráðandi í borginni. Uppreisnarhern-
um stýrði Luttwitz hershöfðingi og
Iiafði hann með tilstyrk sjálfboða-
liðs er hann hafði safnað að sér,
undirbúið byltinguna og náð í band
alag við sig ýmsum setuliðssveitum
og nokkru af sjóliðinu. Byltingin
var hafin vegna almennrar gremju
útaf ódugnaði stjórnarinnar. Enn-
i'iemur út af því, að stjórnin hafði
ákveðið að láta leysa upp nú þegar
þingið, sem var nýkosið og að til-
laga var fram komin um að láta
þjóðina 'sjálfa ekki kjósa sér forseta
l'ramvegis. Þá voru einnig Erz-
berger-málin og friðarsamningarn-
ir taildir orsök óánægjuriBar.
Byltingin fór friðsamlega fram
fvrst' í stað. En brátt fór að brydda
á mótþróa og urðu blóðugir bardag-
ar á götum Berlínar, og átti stjórn-
in í vök að verjast. Ennfremur kom
það á daginn, að Hindenburg, sem
byltingamenn höfðu talið sér vísan
fylgismann og forsetaefni, vildi
ekkert hafa saman við þá að sælda,
og Bretar og Frakkar neituðu að
viðurkenna nýju stjórnina. Þótti
henni nú horfa svo óvænlega, að
liún sá þau úrræði hollust, að leggja
niður völd, „til þess að afstýrt yrði
horgarastyrjöld“, og sagði því af
sér. Er gamla stjóruin nú sezt að
völdum aftur og hefir liún tekið til
'greina kvörtunaratriði byltinga-
manna, svo sem að forseti skuli
kosinn af allri þjóðinni, þingkosn-
iogar fari ekki fram fyr en í júní
og að mannaskifti verði í stjórn-
inni o. fl.
Samkvæmt allra síðustu fregnum
hefir stjórnin hnept Kapp í varð-
hald, en Luttwitz hershöfðingi hef-
ir ráðið sér bana.