Ísafold - 18.10.1920, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
3
verkanirnar hafa hjálpað til þess
og kraftmælingar og ljósmyndanir
í sambandi við þær.
Menn hafa þá líka fundið vissa
aðferð til að mæla atomþunga nær
allra frumefna. Og þar með hefir
fundist að eitt frumefni er til í
fleira en einu ásigkomulagi. Það
hefir t. d. komið í 1 jós, að það er
til fleiri en ein tegund af blýi.
Og það sem merkilegast er, er
iþað, að með radíumáhifum hefir
tekist að „kljúfa atomkjamann“,
sem kallað er og breyta einu frum-
efni í annað, t. d. köfnunarefni í
vatnsefni.
Það er ekki ofmælt, að hér sé
iippfyndingunum opnaðir ómælan-
legir möguleikar, og hver veit nema
gamla kreddan um það að breyta
megi ódýrum málmum í gull, verði
sannaður veruleiki áður en varir.
Próf. Rutherford voru sýndar
hinar mestu sæmdir í Kaupmanna-
höfn og háskólinn gerði hann að
heiðursdoktor. — Þess má geta, að
við Kaupmannahafnarháskóla hafa
verið gerðar ýmsar merkar upp-
götvanir viðvíkjandi ásigkomulagi
-efnisins og frumeindakenningunni.
Fremstur í flokki þeirra vísinda-
manna, sem að þessu hafa starfað,
er próf. Niels Bohr, gamall læri-
sveinn og samverkamaður Sir Rut-
herfords.
Fót 1 Olymplnleiianna.
Eftir íiþróttamótið, sem haldið var
17.—20. júní í vor sem leið, var ákveð-
ið að senda ekki neina íþróttamenn
héðan til að keppa á Olympíuleikunnm
að þessu sinni. En af því að stjóm
íþróttasambands íslands þótti samt
viðeigandi að vita bvað fœri fram á
ieikjunnm, þá ákvað bún að senda þá
Ólaf Sveinsson og Benedikt Waage til
Antwerpen til að kynna sér tilhögun
leikjanna og annað, er mætti verða til
leiðbeiningar, ef framvegis jrrði hngs-
aÖ til þátttöku héðan.
Vér hittum Ólaf Sveinsson að máli
og spurðum hann frétta af förinni.
— Ferðasagan öll verður nú ekki
sögð í fljótn bragði, sagði Ólafur, en
við munnm bráðlega gefa íþróttasam-
bandinu skýrslu, einkum um það, er
snertir íþróttirnar.
Við fórum béðan á Sterling 5. ágúst
tii Leith, béldum þaðan yfir London,
Dover og Ostende til Antwerpen og
komum þangað 13. ág. Daginn eftir
voru hinir eigiulegu Olympíuleikar
opnaðir. Áður böfðu þó verið haldnir
ýmsir kappleikar i sambandi við
Olympíuleikana, t. d. ís-hockeyleikur-
inn í vor, þar sem Kanada-íslending-
arnir sigruðu.
Opnunarhátíðin fór fram með mikilli
viðhöfn. í viðurvist Alberts konungs og (
annars stórmennis. Stadion er í útjaðri j
borgarinnar, 40 mínútna akstur þangað
á sporvagni innan úr miðbænum. Á
þetta ef til vill sinn þátt í því, að að-
sóknin að leikunum var heldur lítil,
en hitt mun þó mestu um valda, að
Belgar eru yfirleitt ekki mjög áhuga-
samir um íþróttir. Þá þótti og Norð-
urlandamönnum, er þar voru komnir,
stjórn og tilhögun leikanna ekki eins
góð eins og t. d. var í Stokkhólmi.
Það er styzt af að segja, að leikarn-
ir hófust á morgnana kl. 9 og hálf tíu
og stóðu til 12, byrjuðu aftur kl. 2 og
stóðu -til kl. 6 og stundum fram yfir
7. Við fengum aðgöngumiða að öllum
leikunum, þótt seint ætlaði að ganga í
fyrstu, og sátum svo lengst af þann
tíma út, er leikarnir stóðu. Var það
ekki gamanið tómt, því <að þreytandi
getur verið að sitja þannig dag eftir
dag með spenta athygli. En tilbreyt-
ingin var þó mikil, og yfirleitt mátti
segja, að mikið fjör væri í kappleikun-
um. Þessu til sönnunar þarf ekki annað
en að benda á að heimsmet voru sett
i þrenskonar íþróttum, stangarstökki,
grindahlaupi 400 metra og þrenskonar
sundi. Olympisk met vorn sett í spjót-
kasti, hástökki og grindahlaupi 200
metra.
Veður var ágætt fyrstu dagana, fram
að 20. ág. En upp úr því komu votviðri,
sem drógu nokkuð úr ánægjunni. Þök
voru yfir áhorfendasvæðunum, sem
hlífðu gegu rigningum, en keppendur
háðu íþróttir sínar undir beru lofti og
höfðu því óþægindi af vætunni.
— Hvað mikið er hæft í því, að við-
urværi sé ekki sem bezt í Antwerpen?
— Ekki urðum við varir við, að'
skortur væri á neinu, en Danir, sem |
eru vanir góðu rúgbrauði, kvörtuðu |
yfir því, að þáð fékst ekki. Þóttust
þeir verða þróttminni fyrir bragðið og
fá óreglu á meltinguna.
— Er dýrt að lifa í Belgíu?
— Menn sögðu, að í Antwerpen væri
selt dýrara en annarsstaðar vegna hinn J
ar miklu aðsóknar ferðamanna. Við.
urðum að borga 40 franka á dag fyrir j
herbergi er við höfðum saman, og var.
þar með morgunverður innifalinn. Fyr- J
ir hverja máltíð guldum við að jafnaði
8 franka, en frankinn mun hafa kostað ;
I
okkur í kring um 50 aura. Að fólkinu
var ekkert að finna. Við mættum yfir-
ieitt alstaðar greiðvikni og gestrisni.
Úr því er september byrjaði, fór að
minka um gestakomu til leifeanna, en
þeir fóru áð tínast burt, er fyrir voru.
Kappleikar í ýmisum greinum voru háð-
ir fullan fyrsta þriðjung mánaðarins,
en af því að öllu því merkilegasta var ^
lokið er vika var af september, þá \
lögðum við a£ stað. Ben. Waage fór'
ti; Kaupmtumahafnar yfir Þýzkaland, ■
en eg fór á skipi yfir til London, var
þar nokkra daga og fór síðan yfir Es- j
bjerg til Kaupmannahafnar, þar sem J
við félagar höfðum mælt okkur mót til
að ná í skpisferð heim. Fórnm við frá
Khöfn yfir til Málmeyjar og vorum
við kappleika, sem þar voru haldnir.
Síðan tókum við „ísland“ í Khöfn og
komum á því heim um mánaðamótin
síðustu.
Ollk búhygni.
Bóndi nokkur, sem Páll hét, og
sama má standa. á hvar bjó, hafði
öll sín búskaparár um 200 f jár ár-
lega á fóðrum, auk annars búpen-
ings. Hann átti altaf fom hey svo
mikil, að eigi mundi hamn heylaus
hafa orðið, þótt komið hefðu 2 harð
ir vetrar og 1—2 gresleysissumur
samfleytt. Hann miðaði ásetning
sinn á haustin við þetta, og altaf
hafði PáH fénað sinn í góðnm hold-
um. — Hann sagði oft við kunn-
ingja sma, að betra gagn gerðu 2
skepnur vel fóðraðar eu 3—4 illa
aldar.
Þegar Páll féll fpá, kom að jörð-
inni annar bóndi. Hann reyndi lað
þrautsetja á jörðina og hafði því
um mörg ár rúmlega 300 fjár, en
annan búpening jiafnan og fyrir-
rennari hans hafði haft. — Með
þessn kvaðst hann hafa fult giaign
jarðarinnar í góðum árum. Taldi
hann það búhnykk, <að setja djarft
á heyin og jörðina til hagagöngu.
Bóndi þessi, sem hét Jón, hélt því
fram, að það væri hagfræðis'lega j
rétt, lað hafa sem flestan húpening |
á jörðum í góðu árunum. Það væri
gróði bóndans og hann mundi nema
miklu meiru en það tap, sem menn
kynnu að verða fyrir á skepnum í
harðindaárum. — Heyfirniugar
taldi hann dýrar, því að í þeim lægi
mikið rentulaust fé. Yerulega hörð
ár, svo skepnufellir yrði, taldi1 hann
svo sjaldgæf, að trauðla kæmu oft-
ar fyrir en einu sinni á mannsaldri
hverjum, eða einu sinni í búskapar-
tíð hvers bónda. — Hann vildi að
eihs vera sæmilega búinn nndir
hvern meðalvetur. — Þetta var nú
búhygni Jóns!
Um mörg ár (10—11) gekk alt
vel hjá Jóni. Hann mistj þó sum
vorin allmargar kindur úr ýmsum
vanhöldum, rírustu kiudumar, sem
þoldu eigi harðsóttan útigang. —
Það vissu líka kunnugir að Jún
hafði miklu minni arð af skepnum
sínum en Páll hafði haft. Hann fór
eigi eins vel með búpening sinn og
Páll hafði gert og notaði heit of
mikið. Þegar út á leið og jörð var
orðin visin og kjam'laus eftir kulda
og næðinga.
Eitt haustið kom einn af sveit-
ungum Jóns og leit á heyin. Jón
sýndi honum þau, og sagði honum
hve mikinn biipening hann setti é
heyin. Gestimijm þótti ásetningin
slæm, jafnvel í góðum meðalvetri.
Þetta sagði hann Jóni og það með,
að nú væri allra veðra von á næsta
vetri, eftir svo mörg sæmileg ár.
Gat hann þess að sér segðist þnngt
um vetnrinn, því að ýms óbrigðul
merki um vondan vetur hefði nú
borið fyrir sig. Jón vildi vita hver
þau væri, en litla trú kvaðst hann
hafa á veðurspádómum manna.
Gesturinn siagð honnm þá, að
eins og hann vissi væri rjúpan nú
í hópum niður við bæi, og hefði
venju fremur verið niðri í bygð síð-
astliðið sumar. En þetta sagði hann
ia8 væri gamalla manna má'l að vissi
á harðan, einkuin frostharðan vetur
og það hefði lika sér reynst. Bn
fleiri merki, sem benti á að illviðra-
kafli væri í aðsigi kvaðst hann hafa
tekið eftr.
Jón hló að þessu, eða vetrarfars-
spádómum gamla. mannsins. Hann
kvaðst eigi mundi haga heyásetn-
ing sinni eða búskap eftir „kelinga-
hókum£ 1.
Veturinn lagðist þungt að snemma
í jiamiarmánuði, og voru jarðbönn
fram yfir sumarmiál og að öðru
leyti eigi gott vetrarfar. í 5—6
hreppum sýslunnar, sem Jón bjó í,
voru vetrarharðindin mikil. Þótt
víða annarstaðar væri betra. Snjó-
ar og áfreðar leggjast mismnnandi
að í ýmsum sveitum. Eru þess dæmi
að í sömu sýslu hefir annar bónd-
inn getað hrósað vetrinum, þegar
hinn hefir þóst sjaldan hafa ’lifað
verri vetur. — Vetrarfarið er þá ná
lega eingöngu miðað við það, hve
mikið hafi þurft að gefa.
Síðastliðinn vetur voru óvanaleg
jarðbönn alstaðar, en veðráttufarið
lítið verra en í lakara meðallagi.
Þegar kom fram á eiumánuð,
þennan umrajdda vetur, var Jón
orðinn heytæpur, eins og reyndar
fleiri sveitungar hans, því margir
höfðu sett illa á um haustið- Gamli
anaðurinn, sem talaði við hann um
haustið, kom nú taftnr til hans og
ráðlagði honum að skera af heyjun-
um 100 fjár, 6 hross og 2 lökustu
'kýrnar úr fjúsinu. Meið þessari
förgun tald gamli maðurinn Jóni
borgið með hey fram yxir kross-
™essu. Þá var eigi orðinn siður að
kaupa fóðurbæti og í kaupstöðum
oftast lítið til af þeirri vöru þegar
fram 4 vetur kom.
En Jón sat við sinn gamla keip-
i
inn. Hann tímdi engu af skepnun-
um að farga. Hann var alt af að
vonast eftir bata, að tíðin batnaði.
Svona 'ieið Einmánnður. „Páskabat-
inn“ kom eigi, en alt af minkuðu
heyin og skepnumar megruðust,
því bann dró við þær að mun. —
Með sumarmálnnum gerði kulda og
norðanuæðiíuga, svo sólbráð varð
ekkert. Hvergi sá á dökkvan díl
um sveitina. Það var fyrst í þriðju
viku sumiars að jörð kom upp bjá
Jóni og höfðu þá allar skepnumar
staðið inni í 15 vikur. Nú var hann
'heylaus og hvergi hægt að fá hey
að nokkrum mun, því þeir fán sem
áttu hey meira en handa sjálfum
sér, hjálpuðu fyrst og fremst fá-
tækum fjölskyldubændum um hey,
til þess að þeir eigi mistu bústofn-
inn’. Annars lá ekkert fyrir þeim
annað en sveitin. Öðm máli var að
gegna nm Jón. Hann átti að eins
2 börn nppkomin og taldist efna-
maður. Sjálfsagt því að 'láta aðra
ganga fyrir með heýhjálpina.
Það er þá skamt frá að segja um
afleiðingamar af gapaskap Jóns, að
hann kolfeldi búpening sinn þetta
vor. Þegar batinn kom voru fl'estar
skepnur hans að fram komnar. Þær
veiktust og drógust npp þegar þær
fóru að kroppa nýgræðingixm og
vetrarlankinn. Af 320 f jár lifðu 56
kindur og 4 hross af 22. Kýmar 5
lifðu allar, en voru svo magrar, að
þær gerðu lítið gagn næsta sumar.
Sarna var um sauðpeninginn að
segja.
Þetta búskaparráðlag var lítill
búhnykkur hjá Jóni.
Það lakasta af öllu þessu tel eg
það, tað Jón lærði ekkert af óförum
sínum. Hann kom fénaði sínum aft-
ur upp, en það tók þó nofckur ár
fyrir honum, og setti engu betur
á hey sín en áður. Mörg slæm ár
dundu yfir, og alt af var hann hey-
laus é vorin, og mörg kindin dó
hjá honnm að vorinu, sem lifa
'hefði hjá þeim, sem vel fara með
sauðfénað sinn. Hann hafði því
aldrei góð not af skepnum sínum,
og búnaðist miklu ver en Páli, sem
átti færri skepnur, en allar vel ald-
ar. —
Þetta er gamla og nýja ságan í
búskap margrai manna. En dæmin
þessi t.vö, sem eg hefi hér valið, era
sönn, þótt nöfnin séu tilbúin. Enn
;þá biia þeir Páll og Jón, hver með
sínu búskaparlagi. En Jónunum
fækkar en Pálunnm f jölgar.
Alandsdeilan.
Nefnd lögfræðinga, sem falið var
að f jalla nm deilumál Finna og
Svía út af Álandseyjum, komst að
þeirri niðurstöðu, að Þjóðabanda-
lagið væri ekki einungis ihæfur dóm
stóll til að skera úr deilunni, held-
ur bæri því skylda til þess.
Það sem Finnland hyggir á kröfu
sína til Álandseyja eru friðarsatmn-
ingarnir í Fredrikshamn 1809, þar
s§m Finnland var viðurkent frjálst
ríki af Alexander I. En Svíar halda
því fram, að með jöfnum rétti og
Finnar hafi slitið böndin við’Rúss-
land og lýst sjálfstæði sínu, þá geti
Álandseyjabúar gert það sama. —
Enda hafi barátta eyjanna fyrir
því að komast í samband við Svía
verið byrjuð áður en finska ríkið
var endurreist.
* Finnar hafa nú samþykt það, að
Þjóðabandalagið hafi rétt til þess
að fjalla um málið, en þó hefir
)
finska stjórnin haft umyrði, er
benda í þá átt, að ef dómnr Banda-
lagsins gengi Svíum í vil, þá muni
Finnar alls ekki vilja hlíta honum,
svo ótvíræðan lagarétt þykjast þeir
eiga á eyjunum. Blöðin í Helsing-
fors eru hörð á þessu og segja, að
Finnar muui ekki sleppa eyjunum
öðmvísi en knúðir með valdi.
Það er skýrt að Þjóðabandalag-
ið fær hér mjög vandasamt mál til
úrlausnar, og að álit þess verður
mikið undir því komið, hveraig því
tekst að greiða úr þessu. Vandinn
liggur ekki aðallega í því að fella
úrskurð og knýja málsparta til að
sætta sig við haim, því að Banda-
lagið er þó svo voldugt, svona ný-
bakað sem það er, að slíkt er hægð-
arleikur út <af fyrir sig. Nei, aðal-
vandinn verður að rökstyðja úr-
skurðinn í samræmi við pólitíska
stefnu, sem Bandalagið síðan verð-
ur að halda við framvegis.
Þess er að gæta, að með úrskurði
eins og þessum, á að myndast mik-
ilsvert fordæmi, sem hlýtur að
marka stefnu framvegis.
Mun nú til dæmis verða ofan á
hjá Bandalaginu valdstefnan sem
markar þjóðunum sinn bás hverri,
án tillits til vilja þeirra, eða verð-
nr sjálfsákvöþðunarrétturinn við-
urkendurT Menn halda alment, að
hið síðamefnda verði ofan á og
Álendingar verðilátnir greiða at-
kvæði um það, hvom ríkinn þeir
vilji halla sér að.
En nú eru Bretar sem kunnugt
er, voldugastir innan Þjóðabanda-
lagsins. Og eru þeir þá reiðubúnir
til &ð taka afleiðingunum af viður-
kenningu sjálfsákvörðunarréttarins
í deilu sinni við íra 1 Enginn efi er
á því, að írum vex ásmegin, ef
Álendingar fá sjálfsákvörðunar-
réttinn viðurkendan-
Island erlendis.
Frú Marta Indriðadóttir Kalman
var nýlega á ferð í Stokkhókni
ásamt systur sinni, frú Láru Boga-
son. Notaði sænskur blaðamaður
við „Dagens Nyheter“ komu henn-
ar til Stokkhólms til þess að fræð-
iast af henni um leiMist og fL hér
heima.
Blaðamaðurinn fræðir fyrst les-
endurna um, hver frú Kalman sé;
hún eigi Indriða Einarsson fyrir
föður, og systur hennar hafi allar
leikið. Það sé leiklistarblóð í æðum
frúarinnar. \
Síðan fær frúin orðið og segir frá
öllu hér eins og er. Vandræði með
leikhúsið, hve slæmt það er og
ófullnægjandi. En íslendingar hafi
miklar mætur á leiklist, einkum
á leikritum Ibsens. Og síðan talar
frúin um kvikmyndatökuna hér og
Sögu Borgarættarinniar.
Guðmundur Kamban.
Leikrit hans „Vér morðingjar“
er nú leikið x Kristjaníu á þjóð-
leikhúsinu þar. í því tilefni fór
Khafnar fréttaritari norska dag-
blaðsins „Aftenposten“ á fund
Kambans. Það sem aðallega er fróð-
legt í viðtalinu er, að Kamban seg-
ist þar vera ánægður með meðferð
konunglega Ieikkússins í Khöfn á
leikriti hans hinn síðasta.
Reykháfurinn af.
Norska hlaðið „Arbeidet“ í
Bergen segir frá því nýlega, að
danska varðskipið hafi náð fleiri
brotlegum erlendum botnvörpung-