Ísafold - 14.03.1921, Page 2

ISAFOLD
ljósara en það, aí KfatS er áfram. En
það er í þessum heimi sem lifafi er
áfram. Sjálft lífiö, sjálft þetta ótrú-
lega skelfilega, þegar illa tekst, en þeg-
ar vel tekst, ótrúlega fagra sem vér
köllum líf, «r þáttur í sköpun heims-
ins. Allir kraftar eru skyldir. Ein eru
upptök þeirra allra. Krafturinn sem
heldur efnum stjömunnar saman í mynd
hnattarins, er kraftur sá hinn sami sem
á æöra etigi heldur efnum úr stjöm-
unni saman í þeirri mynd sem vér köll-
um mannslíkama. Og tilgangur lífsins
er einmitt aó taka undir meö hinum
æösta krafti í sköpun heimsins, veröa
heimssmiönum samtaka.
n.
Pegar menn hafa skiliö þetta, sem
nú var sagt, hætta þeir alveg aö trúa
á andaheim. Og þeir skilja, aö maöur-
inn lifir áfram sem líkamleg vera. peir
skilja atS hið líkamlega á fyrir sér aö
fullkomnast endalaust, fullkomnast að
fegurð, fullkomnast aö krafti. Kraft-
urinn sem losnar viö andlát mannsins
hér á jöröu, líöur fram til annarar
stjömu,og gerir sér með tilstyrk skyldra
vera og á þeirri undirstööu sem öll hans
lífgeislan hefir skapaö honum, nýjan
líkama úr efnum þeirrar stjömu. pess
konar líkamsmyndun er ekki alveg ó-
kunn á jöröu hér. pví aö þetta sem
menn hafa kallað materialisation
anda, líkamsgerfing eða líkamning, er
einmitt af því tagi. En þó em, hér á
jörðu, lítil brögð að þess konar líkams-
myndun enn þá. Margir stríðefast aö
vísu um að slíkt geti átt sér stað, eða
em jafnvel ramsannfærðir um að slíkt
geti ekki átt sér staö. En sú sannfæring
er röng og sprottin af ónógri þekkingu á
náttúrunni. pví meir sem menn kynna«it
níltúrunni, því víðar sem þeir skilja
og dýpra, því merkilegri reynist hún.
Hugleiðið þann mun sem er á heims-
þckkingu apans og mannsins, og hvor-
um muni virðast furðulegri náttúran.
Og þó er munurinn á heimsþekkingu
guðsins og mannsins ennþá meiri. En
það sem best er í manninum og fegurst,
svarar til apans, líkt og guðinn svarar
tii mannsins. Nafn apans er leitt af
því hvað hann kann illa að ganga; sbr.
að vappa. nafn mannsins, af því að
hann er uppréttur. En nafn guðsins
af því að hann lýsir. Hann er svá fagr
álitum ok bjartr, at lýsir af honum,
segir um Baldr, í hinni helgu sögu.
III.
pegar þið horfið á stjörnumar, þá
getið þið verið þess alviss, að þar sem
em þessir tindrandi smáneistar í blá-
myrkri næturinnar, og þó raunar jötun-
sólir, sem ráða fyrir furðulegum jarð-
stjörnum, þar er ykkar framtíðar saga.
Og þar er ykkar framtíðar ríki. petta
er hið sanna fagnaðarerindi. Hversu
vesall sem þú nú kant að vera, þá
muntu í einhverri framtíð eignast allan
heiminn. Og eignast hann í miklu full-
komnari merkingu en talað er um að
eignast á jörðu hér. Heiminn, sem er
svo stórkostlegur, að þó að í vetrar-
brautinni séu sólir svo biljónum skiftir,
— sólir svo jötunvaxnar sumar, að, þær
mundu fylla alt bilið milli sólar vorrar
og jarðar — þá er vetrarbrautin að
eins örlítill hluti heimsins. Og þó er þaö
enn þá meira en að eignast allan heim-
inn, sem fyrir lífinu liggur á jörðu
hér, svo vesalt sem það er enn þá. í
einhverri framtíö fær lífið hér þátt
í hinni æðstu veru, verður sjálf hin
æðsta vera. Svo góð er hin æðsta vera,
að hún vill hef ja oss upp til sín, breyta
oss í sig, gefa oss sjálfa sig fullkom-
lega. Og er það grunur minn, að sú
aflraun sé nokkru stórkostlegri en oss
hér í helvíti er farið að geta hugsast
enn þá. pví að vér erum í helvíti. Hel-
víti er ekkert annaö en staður þar eem
þjáöst er og þjáð. Staður þar sem ekki
er í sannleika líf ennþá, þó að líf sé
kallað, heldur að eins tilraun til lífs,
tilraun sem alt af mistekst. Og alt af
ver og ver,svo aö þjáningin fer vaxandi,
uns lífsmagnið dvínar á þeim hnetti.
En sjálft þetta, hvað þjáningin er
ill, bendir til þess, hvereu merkileg muni
vera sú leiö sem vilst er af þegar þjáöst
er. Aö eyða allri þjáning, væri að sigra
helvíti. í þá átt er það sem verið er
að segja af í sögu Baldure, og er þaö
mikið heillaleysi að halda, aö sú saga
s i ekki annað en stæling eftir gyðinga-
sögum.
i
i
IV.
Saga vaxandi þjáningar hefir saga
lífsins verið á jörðu hér. Hin réttu
sambönd skortir, samstillinguna við líf-
ið á stjörnum, þar sem er í sannleika
lifaö. petta er þaö sem að er. Sam-
band, samstilling, er eðli lífsins, Hversu
illa getur farið, þegar sambandi líkams-
hlutanna er raskaö. Mér eru í minni
hin ógurlegu kvalahljóö manns, sem
meiðst hafði, og bana beið af því aö
þessir líkamshlutar, sem viö meiöslin
höföu slitnað úr réttu sambandi, fóru
að rotna. Drep er slíkt kallað. En jörö
vor er eins og rotblettur á heiminum,
staður sem drep er í. í hvíldarlausu
stríöi á lífiö á jöröu hér við rotnun-
ina, og alt af er það rotnunin sem sigr-
ar. Á þessu mun verða breyting ef hin
réttu sambönd fást, og samstilling verð-
verum miklu betur en áöur. Og skjótt
mun, þegar sannleikurinn veröur þeg-
inn, breytast aðstaöa íslendinga meðal
þjóðanna. En þese þarf mjög meö, að
það verði kunnngt, hvers konar fólk
það er, sem hér hefir svo lengi í álög-
um verið.
Páið mér tín þúsund lesendur, sem
vilja láta sér skiljast, að hér er veriö
að segja þau sannindi sem breyta mnnu
stefnu lífsins á jörðu hér. Og skemti-
lega mimdi sannast sambandið við góöa
staði. Hvílík breyting mundi verða á
hugum manna og högum. Hversu slys-
um mundi fækka. Og sumar mundum
vér fá, fegra en nú um aldir hefir yfir
ísland komið. En haldi menn að ekki
sé að marka þaö sem hér segir, þá
auka þeir samtand við illa staði, og
flest mun hér þá halda áfram að ganga
ver en varir. Sannleikurinn er geisli
frá hinni æðstu veru, og sjálfir guð-
imir geta ekki hjálpað þeim sem tigna
lygi og villu, en lítilsvirða sannleikann.
4. marz 1921
Helgi Pjeturss
Eitt af þeim málum, sem einna mest
hafa verið rædd í útlendum blöðum
og tímaritum upp á síðkastið, eru við-
skiftaerfiðleikamir og iðnaðarhorfum-
ar yfirleitt. í dönskum tímaritum frá
ur við hinar fullkomnari myndir lífs- £ sumar er meSai annars farig þannig
ins. Og þar mun koma, þegar hin rétta
leið verður farin, að einnig vor jörð,
sem svo lengi hefir verið heimkynni
hörmunganna, verður heimkynni ljóm-
andi farsældar. En án þess að vita þaö
sem á íslandi er segja farið fyrst, getur
þetta ekki orðið. Án þess að vita að
löguðum orðum um þetta efni:
Ef þessu heldur áfram, verður óhjá-
kvæmilegt að stöðva flestan verksmiðju-
iðnaö fyrst um sinn, þangað til óeirö-
irnar meðal verkalýðsins komast í sann-
gjamara horf. Yerkamenn, eða öllu held
ur æsingamenn þeirra, gera kröfn á
á Öðmm stjömum eru fagrar og goðar ]írQfu ofan, sem ómögulegt er að full-
verur, sern vilja efla oss og hjálpa, og nægja. Enda eru þær auðsjáaulega að
án þess að vita, að á öðrum stjörnum cins gergar fii a:singa, en ekki af'því
er framhald lífsins, verður ekki komist af þejr sjáj að þær séu sanngjarnar eða
a hina rettu leið, þá sem liggur til full- framkvæmanlegar. Sömu ástæður em
komins sigurs á þjáning og dauða. ekki alstaðar jafnt fyrir hendi og sömu
Hversu fjarri því fór, að aparnir Kkilyr8i geta ekki átt alstaðar jafnt
forfeður vorir, sem fyrir miljon ámm vig Verkamaðurinn hefir lcannske feng-
og meir, börðust svo merkilegri baráttu ^ sig fuiiþreyttan eftir 7—8 tíma erf-
fyrir sínu lífi og vom, hefðu nokkum iða vinnu úti ega viö 8mígar, en vi«
grun af þeim höfuðsannindum, sem nú seinunna, létta handavinnu finnur hann
er farið að eyg.ja einnig á jörðu hér, ekki ti) þr0ytu eftir 10 tíma vinnu. _
eins og í blárri fjarlægð. En eins sönn petta hljóía líka verkamenn að sjá fyr
eru þau fyrir því, þó að vér höfum þau ega síðar pag er ti] dæmis sagt aS j
ekki þegið að erfðum frá þessum for- einni verksmiðju í Kaupmannahöfn
feðrum vorum, sem vér tökum þó því. hafi verkamenn spurt hvort þeir mættu
miður ekki fram enn þá, nema að sumu ekki hverfa aftur til 10 tíma vinnu,
leyti. | vegna þess að þejr vissu ekki hvaö þeir
j ættu að gera við þessi löngu kvöld,
V. j og hefðu auk þess ekki ráð á að hafa
Lesið þetta mál mitt vel, og hugleið- j samkvæmi eða útiskemtanir á hverju
ið vandiega. Og þiö munuð finna, »8 j kvöldi. Og hverjir eru það, sem hafa
orðum mínum fylgir kraftur nokkur t rúú á því ?
og ekki lítill. Kraftur sannleikans er j pað eru fáir verkamenn sem hafa
það, þess sannleika sem svo erfitt er 1 minstu hugmynd um nauðsyn fjármagns
að finna í helvíti, og þó enn þá erfið- j (Kapitals) til iönreksturs, og þeir
ara að hafa fundiö, meðan enginn vill hvorki vilja né geta skilið þá áreynslu,
þig?Ía- Pv' a® einn maður, sem næðir dugnað og hæfileika hjá stjómendum
á eiturgustur misskilningsins, er úti- fyrirtækisins, sem þarf til þess að það
lokaður frá sambandi við góða staði,
hversu vel sem hann veit og vill. peim
geti borið sig. pað er sjálfsagt að launa
mönnum vel, að minsta kosti þar sem
manni sem fundið hefir þau sannindi,, íðnaðurinn ber há vinnulaun; en þaö
sem til sigurs munu leiða á helvíti, er j e>: grátlegt að sjá að þessum háu laun-
helvíti erfiðara en áöur, meöan enginn! um er ag eins fleygt út fyrir óþarfa
fæst til að þiggja. Gerið nú tilraun til; glingur og heimskulegt óhóf, og það því
að þiggja þau sannindi sem hér er nokk-! meir sem launin em hækkuð meir. Ef
uð af sagt og í bók sem Nýall heitir.1 þeir notuðu það til þess að bæta hús
Gerið þessa tilraun þúsundum saman. 1 sín og heimili, eða settu peningana á
Reynið til að gera ráð fyrir, að eg sé vöxtu til þess síðar meir að koma á
ekki svo óvandaður eða svo ókunnandi, fót eigin iðnaði, væri öðru máli að
að eg fullyrði að eg viti það sem eg gegna.
ekki veit. Gerið þessa tilraun, og þiS ; Nú munu sumir segja, að það sé ekki
munuð skjótt finna, að á hugam ykk- nema eðlilegt og réttmætt, að verka-
ar verður breyting nokkur til batnað- (menn njóti þeiira lífsgæða, sem þá lang
ar. Skilningur ykkar mun eflast, og vilji a- til, hvenær sem þeir fá efni til þess.
til hins góða. Hugir ykkar munu fara Þeir séu aldir upp við að nota jafn-
aö geta notið áhrifanna frá hinum góöu óðum hvem eyri, sem þeir vinna sér
inn. Ef þeir setji fé á vöxtu, þá gerist
þeir peningamenn (Kapitalistar), og
þaö sé hið versta smánaryrði, sem hægt
sé aö segja um nokkum mann. Góöur
og fburöarmikill matur sé fyrir þá æðstu
gæöi Kfsins.
En þá ætti öðrum stéttum þjóöfélags
ins einnig aö vera heimilt að verja fé
sínu eins og þær vilja. Paö ætti ekki
aö þurfa aö kallast óbótamaðnr, þótt
lifað sé sparlega og nokkur hluti af
aröi erfiöisins lagður fyrir og geymdur
til erfiðu tímanna eöa ávaxtaöur í arö-
berandi fyrirtækjum.
pað er ekki ósanngjamt að verka-
menn hafi hluttöku í stjóm og rekstri
fyrirtækisins, ef þeir vilja taka aö sér
tilsvarandi hluta af ábyrgðinni, að öör-
um kosti er ósanngjamt að þeir fái
nokkra hlutdeild í þeim aröi, sem vinst
á verzlunarhlið fyrirtækisins og kom-
inn er undir dugnaði og verzlunarþekk-
ingu framkvæmdastjórnarinnar.
Almenn þjóðamýting og ríksrekstur
er ekki annað en æsingabrella. Paö
mundi hvorki auka framleiðsluna né
gera hana ódýrari. Alþýðuforingjamir
vita það líka ósköp vel, en þeir verða
að hafa eitthvað til þess að safna f jöld-
anum utan um, og balda því þessu
fram, jafnvel þótt þeir viti, að það get-
ur aldrei framkværust. Frumleiki og
framtakssemi verða að styðjast við
fjármagn í frjálsri samkepni.
Ef núverandi ósamkomulag milli
vinnuveitenda og vinnuþyggjenda held-
ur áfram, þá hlýtur að fara svo innan
skamms, að allir þeir er gætu lagt fé
fram til iðnreksturs dragi sig í hlé og
iönaðurinn fellur úr sögunni sem arS-
berandi fyrirtæki.
pað er auðvitað fleira, sem kemur
til greina við iSnrekstur. Stjómarvöld-
in hafa afarmikið að segja um það,
hvort iðnaður getur þrifist eða ekki.
Pau geta iwyrki, nugTOffifBiof"'hág-
virka menn, létt undir með byrjendum
í iðnaði, greitt fyrir sölu framleiðsl-
unnar o. fl. Pau geta Kka á hinn bóg-
inn kyrkt alt í fæðingunni með álög-
um og takmörkunum, ef sá gallinn er
á þeim. Ef við eigum þess vegna að
hafa nokkra möguleika til að geta rek-
ið iðnað áfram, þurfa stjórnarvöldin
að styrkja hann og samkomulag að nást
viS verkamennina.
N. í. Á.
-------o-—- —
Kaupmenn á Akranesi hafa sent
Verslunarráði íslands áskomn um að
beita sér fyrir því við ríkisstjóraina og
Alþingi, að allar verslunarhömlur verði
nú þegar feldar úr gildi og verslun
landsins að öllu leyti gefin frjáls; lands
verslun tafarlaust lögð niður, viðskifta-
nefnd upphafin og hveiti- og sykur-
seðla úthlutun hætt.
Ennfremur er mótmælt öllum einok-
unartilraunum í hverri mynd sem eru,
hvort heldur þær eiga að framkvæmast
af ríkinu eða öðrum. Virðist rétt að
rökstyðja málið með fáum orðum.
Fyrsta málsgreinin fer fram á að all-
ar verslunarhömlur verði feldar úr
gildi og verslun landsins að öllu leyti
gefin frjáls. Sem stendur, er verzlun-
arhömlurnar svo sterkar og stórar, að
engin leið er til að skifta við útlönd
nema með leyfi eða saimþykki örfárra
manna. Eg fæ ekki sjeðj að háttvirt við
skiftanefnd — ®em vitanlega er skipuð
góðxun mönnum — hafi meira vit,
reynsluþekkingu á viðskiftahorfum,
staðháttum lands og þjóðar, fram-
leiðslu til sjós og sveita og yfir það
heila tekið því, sem við kemur verzlun
og viðskiftum heldur en kaupmenn

landsins, ungir og gaanlir, og atti hún
því nú þegar af þeirri ástæðu að nem-
ast úr gildi.
En hér er meira blóð í kúnni. Við-
skiftanefndin virðist sett aem Btýfla
fyrir viðskiftalífið og stimpiH á orðið
ófrjáls verslun, þetta út&f fyrir sig má
ekki viðgangast, og nefndin af þeirri
ástæðu að falla úr gildi.
pví miður eni (það nú bankarnir, en
ekki viðakiftanefndin, er mestn rsOður
hér um. Eg segi ekki „því miðmr“ af
því, að eg geri nefndinni hsrra undir
höfði en stjórnum bamk&nna, heldur af
því, að þeir eru kraftalitlir til etá
hjálpa þegar á liggur. Hvort þetta
máttleysi þeirra stafar af fátækt eða
fyrirhyggjuleysi, eða þá hvorutveggja,
þá skiftir það ekki máli í þe’su aam-
bandi, en afleiðingin af kraftleysi
þeirra er, meðal annars sú, að engum
kaupmanni kemur til hugar að flytja
inn vörur, sem ekki eru þarflegar í
landinu á einn eður annan hátt, ef h«.n,n
er upp á bankana kominn með milli-
greiðslu, en sé hann það ekki, þá á
hcnum að vera frjálst að flytja inn
þá vöra, sem ekki er lögbönnuð hér í
landi, og viðskiftanefndin af þessum á-
stæðum að afnemast.
Þá er kostnaðarhliðin. Hana má Kka
taka til greina, en hún er í raun og
veru óútreiknanleg. Við vitum að eine
að tekinn er 14% af innkaupsverði á
öllum vöram, sem til landsins koma,
og er það dálaglegur skildingur nú
meðháa verðinu á öllum hlutum. En
hvað kosta allar þær tafir sem sfcrif-
finsku beiðnirnar hafa í för með sér,
bæði hjá beiðanda og lögregluskrifstof-
umf Hvað kostar svo neitun nefndar-
innar þegar svo ber undir? Hér getur
verið að ræða um ótrúlega stórar f jár-
upphæðir, sem neytendur, ríkir sem fá-
tajkir verða aÖ greiöa alveg að óþörfu
' og á nefndin að afnemast einnig af
iþeirri ástæðu.
I Því næst er farið fram á að hin svo
kallaða landsverslun verði tafarlaust
lögð niður og hveiti- og sykurseðla út-
hlutun hætt.
Þá strax er þessi verslun var stofn-
uð, var mér illa við þá hugmynd og
sá alls enga þörf fyrir hana. En í æð-
iiiu sem kom á fólk alment þegar hún
var stofnuð og botnvörpuskipin seld
úr landi, virtist engin tök á að koma
vitinu að. Hræðslan um það að hafa
ekkert að éta yfírgnsefði alt. ping og
landsstjórn hagaði sér eftir því herópi
án tillits til afleiðinga, eftir því sem
virðist. Eg héit því fram á þeim mann-
fundum hér, sem ræddu þetta verslun-
armál á þeim tímum, að svo framariega
sem Island neyddist til að sækja við-
skifti sín til óþektra viðskiftalanda,
þá væri óumflýjanlegt á meðan kynni
væri að komast á, að landsstjórnin væri
bakábyrgð með f járgreiðslur á vörum
sem tejast nauðsynlegar, en skifti var-
anna, þegar hingað kæmi, væri í hönd-
um kaupmanna og kaupfél aga eins og
ekkert hefði ískorist. Ef þessi leið hefði
verið tekin, þá stæðum við á traustari
fótum í fjármálalegu tilliti.
Það vildi svo vel til árið 1914 þegar
stríðið skall á, að við vorum þá, fyrir
fiábæran dugnað og víðtæka verslun-
arþekkingn einstakra manna, búnir að
draga úr greipum útlendra umboðs-
manna nálega alla verslunina inn í
landið. Þetta atriði er sá allra stærsti
sigur, sem þjóð vorri befur hlotnast,
þessu til sönnunar leyfi eg mér að
benda lesiendum á verslunarsögu voi'a.
Þar munu þeir sjá, að mestu og bestu
mannvinir, og þjóðskörungax þessa
lands offraðu á öllum tímum andlegum
og líkamlegum kröf tum sínum — þar á
meðal ekki síst okfcar sæli og vitri Jón
Sigurðsson — í þarfir innlendrar,