Ísafold - 18.04.1921, Blaðsíða 2

2
ÍSAFOLD
til Grænlands. Og nú kólnar þar og
brestur sundur og sígur. Þar er það
hafið sem er að færast út, og dregur
til þess að verði mesta haf jarðar-
innar. í Atlantshafinu er lítið um
eyjar, og rústir flestar þær sem eru.
ísland og Færeyjar eru slíkar rústir
meginlands, sem nú er að mestu leyti
horfið. Og eftir nokkur hundruð
þúsund ár verða Færeyjar horfnar,
en eftir nokkrar miljónir ára verður
einnig ísland alhorfið af yfirborði
jarðar.
Meginland þetta, sem nú eru að-
eins nokkuð brot eftir af, mætti að
vísu kalla Atlantis. En ekki á þó sú
Atlantis neitt skylt við það sem
Platón nefndi því nafni, og dulfræð-
ingar hafa kunnað svo margt af að
segja síðan. Það er óhætt að trúa
mér til þess, að sú Atlantis hefir
aldrei til verið á jörðu hér.
IX.
Þannig hefir verið á jörðu vorri
um hundruð áramiljóna. Sumstaðar
hefir jarðarskorpan hafist upp og
hnyklast í meginlönd og fjallgarða.
Þar hefir viðburðabylgjan risið. En
þegar hitinn hafði eytt sér í slíka at-
burði, brast sundur jarðskorpan og
seig og urðu stór höf og djúp. Við-
burðabylgjan hneig. En í öðrum
stað reis hún upp. Mætti um þetta
rita þannig, ef til vill, að það yrði
tii að skýra nokkru betur en áður,
aldaskiftin í jarðsögunni, períóður
jarðíræðinnar.
Og þannig mun ganga enn á jörðu
hér, um hundruð heldur en tugi ára-
miljóna. En þó mun þar koma, að
jörðin kólnar svo langt inn, að hún
hættir að hefjast upp nokkursstað-
ar. Þessnm útrásum hitans, sem um
svo margar miljónir ára hafa orðið,
nú í einum stað, nú í öðrum, og
hafið upp meginlöndin, verður lok-
ið. Alstaðar mun jarðarhnötturinn
síga saman og bresta sundur. En
höfin munu minka af því að vatnið
á jörðunni hverfur rneir og meir.
Og sjálft lofthvolfið mun meir og
meir eyðast, lofttegundirnar hverfa
í grjót jarðarinnar, likt og vatnið.
Og þar mun koma, að blasa við
geimi um alla jörð, rauðleit öræfi,
sandar og grjót, alt sundurrifið af
gínandi gjám, heimskautanna á
milli.
Slík mynd er það nú einmitt sem
stjörnufræðingamir sjá, þegar þeir
eru að skoða Mars. Hann sýnir oss
mynd af jörðu vorri, eins og hún
verður eftir svo sem 3—400 miljónir
ára. Það sem menn hafa haldið
vatnsveituskurði eru hinar gínandi
gjár, sem hlutu að koma fram, þeg-
ar hnötturinn gegnkólnaði svo, að
hann fór allur að síga saman og
bresta sundur. En sögu Mars, er
miklu lengra komið en sögu jarðar
vorrar, eigi einungis af því að hann
er eldri, heldur líka af því að rúm-
tak hans er svo miklu minna en
rúmtak jarðarinnar, og hann hefir
því verið margfalt fljótari að kólna.
X.
Júpíter er hin mesta prýði kvöld-
loftsins, önnur en Venus. Hann er
stærri mjög miklu, lang stórvaxnast-
ur af börnum sólar, en oss þó ekki
nærri eins bjartur í augum af því
að hann er svo miklu fjær sól og
jörð. Svo stór er Júpíter, að hann er
glóandi enn þá, þó að hann sé eldri
mjög miklu en jörðin og hinn mjög
kulnaði Mars. Vér sjáum, þar sem
er þessi jötunsonur sólar, mynd líka
því sem jörð vor mun verið hafa fyr
ir svo sem 2—3000 miljónum ára.
Eimi geisar þar og aldurnari, eins
og segir í Völuspá. Er þar gosið hyggja menn sé nálægt 1500 miljón-
ákaflega mjög, og stjarnan reifuð um; en líltur hafa stjörnufræðingar
öll mökkvum þeim sem verða af fundið til þess, að svo mörgum sinn-
kclnun hins glóandi eima, er hann um fleiri kulnaðar sólir geisi um
geisist langar leiðir i loft upp. geiminn, að fyrir hverja bjarta séu
Vitranamenn hafa þótst sjá bygð 5000 svartar. Skiftir þá tala sóln-
á Júpíter, en munu þar farið hafa auna í vetrarbrautinni biljónum,
jsólhverfa vilt eða jafnvel vetrar- en sumar svo stórar að hundrað
ibrauta, eins og oft vill verða. Senni- miljónir rasta eru að þvermáli eða
[ legri er sú tilgáta sumra manna, að jafnvel ennþá meira.
| lifandi verur kunni að vera á tungi- Og þó er slík vetrarbraut aðeins
| um Júpíters, þar sem han sé svo örlítill hluti heimsins. Að vísu má
heitur ennþá og lýsandi að hunn geti lesa sutnstaðar að þessi eina vetrar-
verið þeim í sólar stað. braut sé alheimurinn. Slíku er t. d.
^haldið fram í bók eftir nafnkunnan
XI. danskan prest, H. Martensen-Larsen
Þegar vér nú loks lítum til sólar, sem sýnir mjög fróðiega hversu
sjáum vér enn mynd líka þvísem jörð drjúg ítök hinn forni fjandskapur
vor hefir einu sinni verið. Því að sú gegn aukinni þekkingu á náttúrunni,
var tíðin, að jörðin var sjálf sól, á ennþá í hugum sumra kirkjunnar
eins og móðirin, og að vísu eanþá manna. En ekki skulu menn taka
bjartari en sólin er nú. Mjög mörg- meira mark á slíkum kenningum, en
um miljónum ára var það áður en þó að þeim væri sagt, að ekki væri til
en hún líktist því sem Júpíter er nú. nema eitt sólhverfi. Og vert er að
Og lengi var gosið af jörðu hér svo minnast þess, aþ það eru ekki nema
gífurlega, að blossarnir geistust 300 ár síðan jafnvel hinir frægustu
hundrað inílur í loft upp, og meir. fræðimenn, eins og Tycho Brahe og
En gígirnir eftir svoruðu til þess Baco af Verulam, hjeldu að það
sem nú er kallað blettir á sólu. Eld- væri ekki til nema ein sól. Jafnvel
gos þau sem nú verða á jörðu vorri, þessir menn uppgötvuðu ekki hina
i eru framhald skyldra atburða, þó að miklu uppgötvun Brúnós, að hinar
| feiknamikill sé munurinn á goskraft- svonefndu fastastjörnur eru sólir.
inum. Finst mönnum þó, sem von er, Jafnvel í þeirra augum var Brúnó
að ærið sterklega sé þar að verið svo sem ekkert, eða ver en það. Og
; ennþá, sem eldgosin eru, og býsna kirkjan fekk óátalið að kvelja þenna
mikilvirkir munu verkfræðingarnir mikla erindreka guðs í fangelsi ár-
.verða, þegar kunnað er á jörðu hér um saman, og brenna hann á báli
! að færa sér í nyt goskraftana. Nokk- síðan.
[ ur vísir til slíks, eru jarðhitaraíafl- Mótspyrna prestsins er sprottin
j stöðvar þær sem af er sagt suður á af því að hann hyggur að þá verði
: Italíu. Og það mun varla vera of ekki framar haldið í sumar trúar-
jsagt, að íslendingum ætti að vera setningar, ef víðar væri mannkyn en
[það áhugamál að kynna sér slíkar á þessari einu stjörnu í alheimi. Nú
| stöðvar. Það virðist líka vilja svo er það orðið alveg ófært aðlialdaþví
iheppilega til að nú sé einmitt völ á fram að ekki sé til nema ein sól í
I efnilegum manni til slíkrar kynnis- heimi öllum, og að jörð vor sé mest-
! ferðar, þar sem er Helgi Hermann, ur hluti heimsins. En þá er reynt að
| verkfræðingur með jarðfræ.ðikunn- halda þó að minsta kosti í þá trú að
áttu. En það er ekki ólíklegt, að sá ekki séu til fleiri vetrarbrautir, og
tími muni koma, að ef telja skal segja að í allri vetrarbrautinni séu
landkosti Islands, þá verði jarðhit- ekki til hugsandi verur, nema á vorri
^ inn fyrst nefndur, og muni þykja jörð.
meira verður, en þó að hér væru í Ilræðsla prestsins á rót sína í
jörðu gnóttir gulls og kola. misskilningi. Vísindin, þegar vísindi
i eru til fulls, munu ekki steypa hon-
XII. um af stóli, heldur fá honum ræðn-
Hversu stórkostleg er saga eins efni miklu betra en áður. Sigur vís-
sólhverfis, jafnvel þó að það sé eitt indanna mun leiða í ljós, að maður-
hinna minni, eins og vort er. Saga inn á miklu stórkostlegri framtíð í
jafnvel einnar af minni stjörnum í vændum en kent hefir verið í nokkr-
sólhverfinu, tekur yfir þúsundir ára- um trúarbrögðum.
miljóna, en saga sólhverfisins alls
sennilega yfir þúsundir áramiljóna XI V'.
svo að hundruðum skiftir. Júpíter, Lengi geisa sólirnar svartar um
sem er smáhnöttur einn í saman- geiminn, margfaldan tíma við þann
burði við sól, er þó glóandi ennþá, sem þær lýsa. En þó lengi sé, þá
og getum vér af því ráðið að býsna kemur að sögulokum. Þar kemur,
lengi muni sólin verða að kólna. En að sólir stefna geisandi hver á aðra
þó mun að því koma. Dumbrauð og lýstur saman. Gýs þá upp eldur
mun sólin verða eftir mjög margar svo mikill, að alt verður aftur að
miljónir ára, og skurna síðan yfir- eima, það sem slokknað var og storkn
borðið, en verða sumstaðar vakir að. Verður þar af þokumökkvi afar
geisivíðar eða höf af grjótefnum víður, og aftur er stofnað til smíðar,
vellandi og málmefnum. Og enn eft- saga nýs sólhverfis hafin.
ir tugi þúsunda miljóna af árum, Ýmsir hafa nú haldið, að slíku
verður sólin kólnuð langt á leið að vindi fram endalaust um aldir alda,
miðju, eins og Mars er nú, sigin sam- og tilgangurinn sé svo sem enginn.
an og rifin sundur af gínandi gjám, En þó má betur vita. Tilgangurinn
tuga þúsunda mílna löngum. Mun er samstilling krafta, samstilling
jarðfræði slíkra sólna vera mikið hins óæðra við hið æðra, breyting
rannsóknarefni fyrir vísindamenn hins óæðra í hið æðra. Hinn stór-
þá í öðrum sólhverfum, sem svo kostlegi tilgangur heimssmíðarinnar
langt eru komnir að kunna að rann- er að eyða hinu illa, verði-megund
saka slíkt.
gerð með fyrirsögninni stjörnulíf-
fræði.
Helgi Pjeturss.
I iliMi
hins illa, öllu sem gagnstætt er eðli
hinnar æðstu veru. Alstaðar leitast
XIII. hin æðri orkutegund við að spretta
Björt verður sól at svartri, eíns og upp úr jarðvegi hinnar óæðri teg-
Arnórr kvað fyrir löngu. Og þegar undar orku. Og á centiljónum af
sólin er slokknuð og sVört orðin, stjörnum hefir lífið sprottið upp úr
mun hún eiga miklu fleiri sína líka hinu líflausa. En af tilgangi heims-
í vetrarbrautinni en nú á hún. Tala ins og sögu lífsins í sólhverfunum
björtu sólnanna í vetrarbrautinni mun verða sagt nokkru nánar í rit-
Sú nýlunda hefir orðið á landi hér
síðustu vikurnar, að foringjar al-
þýðuflokkanna hafa með valdi bægt
verkamönnum frá því að stunda vinnu
þá, er þeir hafa ráðið sig til. Og
hafa þeir valið til þessa þann tím-
ann, sem atvinnuleysi hefir orðið til-
finnanlegast hér í bænum og horfur
allar á framtíð landsins hinar dapur-
lugustu.
Nýlega auglýstu helstu atvinnu-
rekendur hér í bænum, hvaða kaup-
gjald þeir mundu framvegis greiða
fyrir eftirvinnu og næturvinnu. —
Kl. 6 sama dag hófust „leiðtogarnir"
handa, og fóru á vinnustaðina og
',,bönnuðu“ verkamönnunum að vinna
eftirvinnu fyrir kaup það, sem at-
vinnurekendur höfðu auglýst. Og
„bannið“ náði eigi að eins til félags-
manna í félögum þeim, sem þessir
leiðtogar ráða lögum og lofum í, held-
ui eiunig til þeirra manna er standa
fyrir utan þann félagsskap. Áður
höfðu þessir „leiðtogar“ haldið utan-
félagsmönnum trá vinnu, ýmist með
fortölum eða hótunum, eða neytt
menn til að leggja niður vinnu er
þeir voru byrjaðir á.
Til þessa hefir það verið alraent
álitið að enginn hefði heimild til að
bægja manni frá vinnu, er hann hefir
ráðist til sjálfviljugur. En nú eru
þeir menn orðnir til hér á landi, sem
banna mönnum að ganga að vinnu
sinni og hafa í hótunum við þá, sem
eigi hlýða boði þeirra og banni. Hér
eru komnir menn, sem ætla að taka
sér alræðisvald, og beita ofbeldi ef
þörf gerist. Og hverjir eru þessir
menní'Jú, það eru hinir svokölluðu
leiðtogar alþýðunnar, lýðvinirnir, sem
þykjast setja rétt og mannfrelsi ofar
öllu öðru, mennirnir sem kalla hæst:
frelsi, jafnrétti og bræðralag. Frá
þessum mönnum kemur hin nýstárlega
tegund lýðfrelsisins, að varna mönn-
um að ganga að vinnu sinni. Möanum
sem ekki eru háðir neiuum fólagsskap,
og sem eru öldungis sjálfráðir verka
sinna. Þá á framvegis að setja undir
alræðisvald alþýðuleiðtoganna. Ætla
þessir leiðtogar þá að bæta þeim at-
vinnumissirinn ? Eða eiga þessir menn,
sem ofbeldisstjórar verkamanna bægja
frá vinnu að fara á sveitina?
petta tiltæki er eitt hið hörmuleg-
asta fyrirbrigði, sem um langt skeið
hefir orðið í þjóðlífi íslendinga. Fyr-
irmyndin er til erlendis og hefir jafn-
aa verið fylgifiskur verkfalla og ó-
eirða, sýkinnar miklu, sem geisað hefir
um veröldina og unnið þjóðunum
meira ógagn en nokkur svarti dauði.
Það hefir verið unnið ósleitilega að
því hin síðari árin, að láta þetta
illgresi festa rætur í þjóðmálajarð-
veginum íslenska. Og sáðmönnunum
orðið furðu vel ágengt.
Leiðtogarnir vita það ofur vel, að
atvinnuvegir landsins, og þá einkum
sá atvinnuvegur sem Reykjavík stend-
ur og fellur með, eru á heljar þröm-
inni. þeir vita vel, að atvinnurek-
endur reka þann atvinnuveg með
stór tapi nú, og að því eru takmörk
sett hve lengi þeir geta haldið áfram,
sem best eru settir. Þeir vita vel, að
hagur landsins er í voða, og að eina
viðreisnarvonin er sú, að atvinnuveg-
unum verði haldið í horfi. Og þeir
i vita vel að eina leiðin til þess að
I hægt sé að halda lífi í atvinnurekstr-
inum er sú, að báðir aðiiar, vinnu-
veitendur og vinnuseljendur leggi hart
á sig og sýni að þeir viti, að viðhald
atvinnuveganna er hið eina sem getur
bjargað þjóðinni frá glötun. Útgerðar-
menn hafa sýnt að þeir hafa fulian;
skilning á málinu og vita hvað í húfi
! er. pess vegna vilja þeir gera út þrátt
fyrir bersýnilegt tap. Leiðtogar al-
þýðunnar hafa gefið sitt svar: Enga
tilslökun, ekkert tillit til þeirra kjara,
sem atvinnuvegirnir eiga við að búa
nú. Og vei þeim, sem vill vinna fyrir
hálfa aðra krónu um tímann, fremur
en vera atvinnulaus.
En verkamenn sjálfir hafa ekki
gefið sitt svar enn þá. Sumir þeirra
munu vera á bandi leiðtoganna, því
svo lengi befir verið látinn hljóma í
j eyrurn þeirra rógur og níð um at-
! vnnurekendur, svo leugi hefir verið
j alið á úlfúð og hatri, að það mætti
merkilegt heita ef eigi hefðu neinir
[ látið blekkjast. En hinir eru líka marg
1 ir, sem séð hafa hvað undir grímu
I leiðtoganna felst og hegða sér þar
| eftir. Og er ekki ólíklegt að gríman'
: verði gagnsærri eftir þessa síðustu
atburði.
j' Hér eftir verður ekki um það vilst,
! hverjir bera ábyrgðina af afleiðingum
í þeim, sem verða kunna: niðurdrepi
atvinnuveganna í landinu. Og sú á-
i byrgð er svo þung, að þeir munu
| kikna undir henni, er þeir koma fram
l fyrir dómstól sögunnar.
Penincfamálin.
i
I grein minni um peningamálin í
! Lögréttu frá 16. f. m. leitaðist eg við
, að gera almenningi Ijóst það lögmál
: um útgáfu óinnleysanlegra seðla, að
þeir geta því að eins haldið nafnverði,
1 að ekki sé gefið meira út af þeim
en þörf er á til vöruveltunnar inn-
| anlands. Að öðrum kosti falla þeir
! í verði að sama skapi og meira er
i gefið út af þeim en þessari þörf
n|mnr.
Þetta lögmál er, eftir því sem eg
best veit, viðurkent af öllum hag-
fræðingum í veröldinni og stafrófs-
atriði í peningamálunum.
Eu þótt ótrúlegt megi virðast, þá
hefir því þó verið kastað fram við
mig *f mönnum, «r um þessi mál
fjalla hér á landi, að þetta sé vit-
leysa, og að takmörkin fyrir seðla-
útgáfunni, þannig að þeir haldi nafn-
verði, sé ekki bundin við vöruveltuna
út af fyrir sig, heldur einnig ýmis-
legt annað eins og t. d. verkalaun.
Laun embættismanna eru verkalaun.
pegar ríkissjóður hefir ekki fé til
að greiða þau og heimilar útgáfu
óinnleysanlegra seðla, til þess svo að
fá þá að láni til að greiða með þeim
embættislaunin, þá ætti það þannig
ekki að geta haft nein áhrif á verð-
gildi seðlanna.
Embættismennirnir þurfa þó eins
og aðrir mikið af erlendum vörum.
Og þeir hafa ekki annað að greiða
þær með en seðlana, og virðist þá
svo, sem það ætti að geta verið hverj-
um manni augljóst, að sífelt aukin
útgáfa seðla til þess að standast
greiðslur þessara verkalauna hljóti
að draga dilk á efftr sér, þar sem.
seðlarnir eru hvergi nothæfir í við-
skiftum manna nema hér á landi.
En hvaða fjarstæðum sem menn
kunna að varpa fram til þess að slá
ryki í augu sér og öðrum, iþá verður
því þó ekki neitað, að það er stað-