Ísafold - 25.04.1921, Blaðsíða 2

2
ÍSAFOLD
verslunina sem nokkurs konar nýtísku
vél, er geti unnið með eftirliti fárra
manna. En þess er þá ekki jafnframt
gætt, að sú vél mundi hvorki ganga
fyrir gufu né raforku, heldur mundi
hún útheimta gull til gangs og smurn-
ing af sveita þjóðarinnar.
Hvort heldur sem ræða er um alls-
herjar kaupfélagsverslun eða lands-
verslun, sem er í höndum eins manns
eða örfárra launaðra manna, er aðal-
drifkrafturinn, sem þarf að vera í
versluninni, útilokaður, en hann er
framsókn þeirra manna, er gera versl-
unina að lífsstarfi, leitin út um lönd
eftir því sem nýtt er og betra, bapp-
hlaup á eigin kostnað og ábyrgð að
því marki, að versla sem hagkvæmast,
vinna sem hæst verðlaun og sem flesta
viðskiftavini. — Aftur á móti hefir
þvinguð eða lögvernduð verslun ekki
sömu hvöt til þess að leggja sig í
framkróka og taka tillit tíl viðskifta-
mannanna. Hennar stefna yrði fremur
að halda öllu í föstum skorðum eftir
ákveðnum reglugerðum og baka sér
sem minsta ábyrgð. Prjáls verslun
hefir á boðstólum fjölbreyttar vörur,
er hinir mörgu kaupmenn safna sam-
an úr ýmsum löndum, með tilliti til
óska viðskiftamannanna, en í þving-
aðri verslun verður frjálsræði og
smekkur kaupendanna að lúta fyrir
því, sem fram er rétt.
f frjálsri verslun vakir og vex á-
hugi fyrir fjölbreyttari framleiðslu
og notkun gagns og gæða til lands
og sjávar, er eykur atvinnu og út-
flutningsmagn landsins. í þvingaðri
verslun er kyrstaða á þessum sviðum.
í gegnum frjálsa verslun kynnast ná-
grannaþjóðirnar landinu og landsmönn
um og menningarstraumar leggjast að
landi.. í þvingaðri verslun er þjóðin
einangruð og innilokuð.
Með frjálsri verslun eignast þjóðin
efnaða verslunarstétt, sem tekur skell
og skaða, er óumflýjanlega fylgja
slæmum árum og snöggum verðbreyt-
stétt eigi tilverurétt og starfssvið
-meðal íslenzkrar þjóðar, liggur í aug-
um uppi, að það er eigi rétta stefnan
í verslunarmálunum, að skerða verk-
sviðið og setja þær hindranir í veg-
inn, sem tálma eðlilegum vexti og við-
gangi hennar. Landsverslunin á því
sem allra fyrst að leggjast niður.
Samtímis hafa kaupfélög bænda náð
mikilli útbreiðslu og verslun, sem mun
meira vera að þakka kappsainlegu
fylgi við hugsjónir einstakra manna,
heldur en því að hugir bænda hneigist
svo mjög til verslunar, því bændur
hafa að ýmsu leyti slæm skilyrði til
þess að reka verslun í stórum stíl.
Vegna ólíkrar atvinnu geta þeir ekki
sint þeim starfa sjálfir og verða því
að sjá alt með annara augum. Auk
þess útheimtir verslun ætíð mikið fé,
en það hafa þeir eigi aflögu frá bú-
unum. peir freistast því til að ganga
í ábyrgðir, sem þeir vita eigi hvað
miklar eða víðtækar eru, og stofna
með því gjaldtrausti sínu og sjálf-
stæði í hættu. — Það virðist því liggja
beinna við fyrir bændur, ef þeir vilja
taka þátt í verslun, að kaupa hluta-
bréf með takmarkaðri ábyrgð í góð-
um verslunar- eða iðnaðarfyrirtækj-
um, en hafa aftur á móti meiri sam-
tök og samvinnu innan sveita um jarð-
rækt og framleiðslu. — En geti kaup-
félaga-verslun bænda þrifist á ís-
landi í 'frjálsri samkepni við kaup-
menn, án pólitiskrar sérstöðu og íviln-
unar í sköttum, álít eg að verslunar-
stéttin þurfi ekki að amast við henni,
enda mun þá sú verslun verða að haga
sér eftir eðlilegum og algengum versl-
unarvenjum, og vinna ásamt öðrum
innlendum verslunum að sama marki
Einkasölustefnan er andstæðust
frjálsri verslun og vafalaust óheilla-
vænlegust fyrir þjóðina. Hún lamar
verslunarstéttina og leiðir til einokun-
ar, sem þjóðin hefir haft sorglega
reynslu af fyr á tímum.
Stefnan í verslunarmálunum á að
ingum. Með landsverslunar eða einka- vera sú, að styðja og efla frjálsa
sölu fyrirkomulaginu lendir það tap! verslun. Annast sérmentun verslunar-
á ríkissjóðnum, en við það verða tekj-
urnar af versluninni óvissar. Líka
væri hægt að leggja slíkan skaða, á-
samt öðrum misfellum, á þjóðina
sjálfa, með þvinguðu verði, næstum
án þess að hún yrði þess vör, vegna
útilokunar á frjálsri samkepni.
Verslunarstéttin hefir komist á legg
af því að hún fekk tækifæri í frjálsri
verslun að reyna sig á líkan hátt eins
og sjómannastéttin heíir cgnast
marga góða skipstjóra og sjómenn
með stærri og betri skipum. En sökkvi
þjóðin til dæmis Gullfossi og byði
skipstjóranum formensku á opnum inn
fjarðabát, myndu góðir kraftar að
minsta kosti koma að litlum notum.
pað er ógæfa að verslunarstéttin
íslenzka er ekbi þegar orðin efnaðri
og með meiri mótstöðukrafti gegn
yfirstandandi erfiðleikum. En þegar
þess er gætt hve ung og óþroskuð
hún er, og hve miklar hindranir hafa
verið settar í veg fyrir hana í seinni
tíð, er eigi að vænta þess að hún
standi traustari fótum.
Vegna þess hve landsmenn eru fáir
og strjálir, verður verslunarmagn stétt
arinnar ætíð lítið og takmarkað í sam-
anburði við starfsvið erlendra stétt-
arbræðra. Þrátt fyrir þetta hefir þjóð-
in sjálf rekið verslun (landsverslun-
ina) undanfarin ár með margar helstu
verslunarvörur á kostnað og ábyrgð
líkissjóðs. Um þessa verslun má með
sanngimi vægast segja, að fáir hafi á
henni grætt, en fleiri tapað og að
verslunarstéttinni hafi hún orðið til
tnikils tjóns, vegna þess hve hún hefir
gTÍpið inn í starfssvið hennar.
Ef það er viðurkent að verslunar-
stéttarinnar, til þess að hún verði hæf-
ari til að vinna hlutverk sitt og standa
að því leyti erlendum stéttarbræðrum
sínum á sporði. Að bæta samgöngur
innanlands og styðja reglubundnar
siglingar til helstu verslunarstöðva ná-
grannalandanna og Ameríku. Að kosta
verslunarerindreka utanlands, er út-
breiði þekkingu á íslenzkum afurðum,
færi út rnarkað fyrir þær og gefi
upplýsingar og fréttir er varða ís-
lenzka verslun. Að stjórn ríkisins sé
í samráðum og samvinnu við versl-
unarstéttina um þau mál, er hana
verða og til þjóðþrifa miða.
pjóðin verður að fylgja frjálsri
verslun, því það þarf enga glöggskygni
til þess að sjá það, að þegar íslenzk
verslunarstétt líður undir lok, muni
sjálfstæði ríkisins falla í sömu gröf-
ina.
Farmaður.
jafnaðarmennina til þess að ná sætt-
um þeirra eftir óvild þá, sem hann
varð fyrir frá þeirra hálfu í skaða-
bótamáli pjóðverja. En þó þessar séu
ástæður til samningsins, þá mun hann
hafa áhrif á stjórnmál gervallrar Ev-
rópu. Þegar ísinn er brotinn af einu
mesta stórveldinu, munu fleiri þjóðir
koma á eftir. Og sá tími er senni-
lega ekki fjarri, að fjöldi ríkja geri
svipaða samninga við rússnesku stjórn
ina. En í þessum samningum liggur
óbein viðurkenning á Sovjetstjórn-
inni, sem fyr eða síðar hefir það í
för með sér, að stjómmálasamningar
koma á eftir. Pað er því ekki að
undra, þótt gleði sé meðal Bolsvisk-
lundaðra manna, svo maður ekki nefni
þá sjálfa.
En þó sjálf stjórnin rússneska vinni
við þetta, þá er það mikið vafamál,
hvort það er Bolshevismanum að gagni
Það er mikil ástæða til að ætla, að
það verði eitt með öðra til að flýta
fyrir hruni hans.
I raun og veru hefir verslunarsamn-
ingur við Rússland nú litla þýðingu.
Rússland hefir lltið fé að borga með
og ekkert að selja. Og fyr en það
kemur fótunum undir framleiðslu sína,
eru allir verslunarsamningar tilgangs-
litlir. En þeir hafa aðra og víðtækari
þýðingu. peir o p n a Rússland fyrir
erlendu auðmagni og framleiðslu. Þess
vegna hefir iíka farið fram í Rúss-
landi í sama mund ný löggjöf, sem
í sjálfu sér er hin fyrsta augljósa
uppgjöf Bolsivismans. pað er um þau
atriði, sem gefur erlendum auðmönn-
um sérleyfi ýmiskonar, ekki að eins
til afnota á landsvæðum, heldur og
í iðnaði og verslun. Og jafnframt
hafa bændur fengið leyfi til að selja
á opnum markaði það sem þeir ekki
þurfa sjálfir að nota af framleiðslu
sinni. Með öðrum orðum: Rússland
leyfir aftur einstaklings-atvinnurekst-
ur — ef hann er erlendur.
Þegar nú þess er gætt, hve dauð-
vona atvinnulíf landsins sjálfs er, þá
er hægur vandi að geta sér til, hve
þessi erlendi atvinnurekstur verður
yfirgnæfandi. Rísi Rússland ekki aft-
ur úr rústum von bráðar, þá getur
það farið svo, að það verði eins kon-
ar nýlenda undir stjórn erlends auð-
^alds.
pað er því fyrirsjáanlegt, að Bolshe-
visminn vinnur ekki við þessa versl-
unarsamninga. Með þeim hefir Lenin
svo að segja afneitað stefnu sinni.
H. J. Bartels
fyrv. kaupmaður
Tvíeggjað sverð
Það væri heimskulegt að neita því,
að það hlýtur að festa Sovjetstjóm-
ína í sessi að henni hefir nú tekist
eftir langa þraut að koma á verslunar-
samningum milli Englands og Rúss-
lands. En hitt er líka öllum ljóst,
sem til þekkja, að það eru innan-
iand8stjórnmál,sem komið hafa breskm
stjórninni til þessarar samningsgerðar,
og það einmitt nú.
Lloyd George, sem er manna slyng-
astur í því að semja og hafa marga
vaði úti í einu, hefir með þessum
samningum varpað út agni fyrir ensku
Fyrra sunnudagskvöld lést að
heimili sínu hér í bæ fyrverandi
kaupmaður H. J. Bartels, tæpra 75
ára að aldri. Hann var fæddur 1.
júlí 1846 í bænum Hilleröd í Dan-
mörku. — Hingað til lands kom hann
4 júní 1861, tæpra 15 ára, og var við
verslun P. Duus í Keflavík frá þeim
tíma er hann kom og þangað til 1869
er hann hvarf aftur til Danmerkur
til dvalar þar í eitt ár. — Sumarið
1870 kom hann hingað aftur til fs-
lands og gerðist þá starfsmaður Sass-
verslunar á ísafirði og við þá verslun
var hann þangað til 1882, en það ár
fluttist hann til Keflavíkur og gerðist
verslunarstjóri fyrir "W. Fischer kaup-
mann. Hjá Fischer var hann verslunar
stjóri þangað til árið 1894 er hann
flutti sig til Reybjavíkur og hér hefir
hann dvalið síðan. Árin 1894—99 rak
hann verslun hér í bænum fyrir eigin
reikning, en seldi svo verslun sína.
Síðan var hann við Edinborgarverslun
hér í bæ og hafði á hendi forstjórn
útgerðarstöðvar verslunarinnar inni í
i Sjávarborg þangað til 1908, er hann
varð starfsmaður á skrifstofu Slátur-
félags Suðurlands, þar vann hann
þangað til 1915, en það ár bilaði hann
svo að heilsu að hann varð að hætta
öllum störfum og hefir ekki getað
unnið neitt síðan, og síðustu 2—3
árin hefir hann að kalla má legið rúm
fastur.
Árið 1874, 5. júlí, gekk Bartels að
eiga Yilhelmínu Clausen frá Kefla-
vík og lést hún árið 1913; þeim hjón-
um varð 9 barna auðið og eru 7
þeirra á lífi, en 2 dóu á unga aldri.
Þau sem eru lifandi eru: porgerður,
ógift og er hún í heimahúsum, Louise,
gift Hannesi Thorarensen forstjóra
Sláturfélags Suðurlands, Ingileif, gift
Ágústi Sigurðssyni prentara, Carl,
úrsmiður, Hedvig, gift Ole Blöndal
póstritara, Arndís gift Haraldi Árna-
syni kaupmanni og Martin bankaað-
stoðarmaður.
Bartels heitinn var ágætlega vel
gefinn maður og einn af mentuðustu
kaupmönnum þessa lands enda notaði
hann vel allar frístundir sínar og
margar andvökunætur til * lesturs
góðra útlendra og innlendra fræði-
rita; íslensku talaði hann ágætlega og
heyrt hefi eg einn besta íslenskumann
þessa lands segja að engan útlending
hafi hann heyrt tala jafn vel ís-
lensku sem Bartels og íslensku reit
hann svo vel að unun var að lesa. —
Bartels heitinn var framúrskarandi
starfsmaður alla tíð og afkastamaður
mikill, en þó um leið mjög vandvirkur;
má vel vera að sumum hafi þótt hann
nokkuð vinnuharður, en þó varla um
of, þegar tekið er tillit til þess, hve
miklu hann sjálfur afkastaði. — Hann
þótti mjög SKemtilegur í vínáhóþ og
oft hafði hann spaug- og fyndinyrði
á vörum. Að eðlisfari var hann nokk-
uð skapstór, en ákaflega hreinlyndur
maður og réttsýnn mjög, enda var
hann mjög afhaldinn, bæði af þeim
er yfir honum stóðu og eigi síður af
þeiin sem nndir hann voru gefnir. —
Hann var ágætur heimilisfaðir og
var heimili þeirra hjóna fyrirmynd,
enda lét hin ágæta kona hans eigi
sitt eftir liggja til þess að gera heim-
ilið sem prýðilegast. — Munu allir,
þeir, sem kynst hafa Bartels, minnast
hans með hlýjum hug.
A.
-0-
Að norðan.
Akureyri 22. apríl.
j
Maður druknar.
Síðasta vetrardag druknaði hór ung-
ur maður, Jón að nafni, sonur Guðm.
Seyðfjörð. Bar það við með þeim
hætti, að hann og bróðir hans, Ing-
ólfur, voru að fara í fiskiróður tveir
á bát, og sigldu út með vesturland-
inu. Voru þeir komnir út á móts við
Bjarg þegar vindinum sló í baksegl
og hvolfdi bátnum. Losnaði Ingólfur j
við hann og svamlaði til lands á að
giska 20 faðma. En Jón hélt sér í bát-
inn. Ingólfur skundaði eftir mann-
hjálp. En er hún kom var báturinn
sokkinn og maðurinn með. — Fanst
bæði bátur og maður daginn eftir á
sama stað og þeir höfðu sokkið. Er
víst að maðurinn hefði ekki druknað
þarna ef hann hefði getað fleytt sér.
Blíðuveður
er hér enn dag hvern. Má svo heita að
allur snjór sé horfinn. Kom ísland
hér í gær og vora farþegar undrandi
á umskiftun^ þeim að koma að sunn-
ai og norður.
Stúdentaskifti.
Ein merkasta nýbreytni, sem orðið-
hefir á háskólalífi síðustu ára, er við-
leitni sú, sem komið hefir fram í því
að auka samvinnu og viðkynningu
milli háskóla sem flestra þjóða, og þá
um leið innbyrðis viðkynning menta-
manna af óiíku þjóðerni. Og beinasti
vegurinn til þess að auka þessa við-
kynningu hefir þótt sá, að háskólarn-
ir skiftusf á stúdentum og kennurum.
Ávpxturinu er ekki ennþá orðinn
eins greinilegur eins og síðar mun
verða. En reynsla sú, sem þegar er
fengin, bendir ótvírætt í þá átt, að
þessi nýja stefna muni verða hapa-
sæl.
íslendingar eru einangruð þjóð og
fjarri lífæð menningarstraumanna úti
í heiminum. Hefir því þessi stefna
ekki komið ár sinni fyrir borð hér
ennþá, svo að marki sé. En áhugi
mentamanna fyrir þessu er þegar
vaknaður og framkvæmdir byrjaðar.
Er saga málsins sú, að á síðastliðna
sumri ferðaðist Lúðvík Guðmundsson
stud. med. um pýzkaland og vakti
máls á stúdentaskiftum milli Þjóð-
verja og Islendinga, við ýmsa menta-
menn þar syðra. Voru þeir flestir
mjög hvetjandi tíl þessa. í haust var
svo stofnuð nef'nd til þess að hufa
forgöngu í málinu og kosnir í hana
Guðmundur prófessor Hannesson fyrir
hönd Háskólaráðsins, Lúðvík Guð-
mundsson fyrir Stúdentafélag Há-
skólans og dr. Alexander Jóhannes-
son fyrir félagið „Germania“. Um-
íioðsmáðúr néfníármnar er dr. Remm®
í Berlín.
par eð ekki er handbært fó til þess
að veita stúdentunum dvalarstyrk til
náms við erlenda háskóla, vierða
stúdentaskiftin að byggjast á hjálp-
fýsi einstakra manna. Að fólk, sem
þess er um komið taki stúdenta á
heimili sín og veiti'þeim ókeypis fæði
og húsnæði og að jafn margir stú-
dentar séu þá teknir í staðinn til
Þýzíkalands. Frá pýzkalandi hafa kom
ið umsóknir um að komast hingað frá
þremur stúdentum og einum doktor,
leggja þeir allir stund a norrænu. En
nefndin hefir ekki seð sér fært að
útvega svo mörgum dvalarstað hér.
jjygst hún að byrja með að taka
hin»að á uawta hausti tvo þýak*
stúdenta, sem báðir leggja stund á
norrænu, og er þegar fenginn dvalar-
staður handa öðrum þeirra. Nú er
þeirri málaleitun beint til borgara
hér, að þeir bjóði fram ókeypis fæði
og húsnæði handa hinum stúdentinum.
Verutími hans hér mundi verða 1 eða
2 misseri. Engan veginn þarf það að
vera að sama fjölskyldan taki alger-
lega við gestinum; væri þakksamlega
meðtekið að ein fjölskyldan vildi
leggja honum til húsnæði og önnur
fæða hann, og jafnvel gæti komið til
mála, að fleiri en ein fjölskylda skift-
ust á um að gefa honum fæði og
húsnæði. Með sömu kjörum verða
jafnmargir íslenskir stúdentar teknir
til Pýzkalands, og er þegar fengin
trygging fyrir því, að vistir fáist
handa íslenskum stúdentum þar, ef
sama kemur á móti hér.
Eigi ber svo að skilja, að synir
þeirra fjölskyldna, er veita mundu
þýzkum stúdentum dvalarstað hér,
hafi forgangsrétt til dvalarstðar í
Þýzkalandi. Kom sú skoðun fram bér
í blaðinu, er þessa máls var getið
hér í haust, en er misskilningur.
Stúdentaskiftin eru ekki gagnkvæm