Ísafold - 06.06.1921, Blaðsíða 2

t
ÍSAFOLD
og má eigi hærri vera en 6 af þúsundi,
neroa saroþykki ráðherra komi til 1
hvert sinn. . . . Undanskildar vega-
skatti eru allar kirkjur, skólahús,
sjúkrahús og þinghús. Sðmuleiðis
má undanþiggja eyjajarðir ásamt hús-
um og lóðum á þeim.
Samgöngumálanefnd Ed. vísaði
málinu til stjórnannnar með rök-
studdri dagskrá og þeim ummælum,
að enda þótt hún viðurkendi, að frv.
heiði góða kosti og væri að vissu
leyti vel undiibúið, þá þætti henni
þó ýmsir þeir gallar á því, að ekki
væri ráðlegt, að gera það að lögum
á þessu þmgi og teldi hún því nauð-
syn að visa því til stjórnarinnar til
frekari undirbúmngs undir næsta
þing. Með þvi að ætla má að margn
menu útt um land vilji kynna séi
þetta mál, fer hér á eftk ræða Guð-
jóns Guðlaugssonar, sem hafði fram-
sögu málsins i Ed. og mælti fram
með dagskrártilögunni, sem frá er
sagt hér á undan.
Eins og þeir munu sjá er lesa
þetta nefndarálit á þingskjali 640 um
frumvarp það sem hér liggur fyrir,
hefir samgöngumálanefndin ekkert
horn i síðu þessa frv. þó hún hafi
ekki séð sér fært að samþykkja það,
bæði vegna tímaleysis og þess sem
i rauninni þýðir nú þa) sama, að
hún gat ómögulega gengið inn á að
samþykkja það óbreytt. Hér er um
frv. að ræða, sem hefir talsvert þuog
útgjöld i för með sér og það út-
gjöld lögð á þann tekjustofn, sem
engin slik útgjöld hefir borið fyr, —
fasteignir og þar á meðal hús léigu-
iiða og húsmanna í sveitum og sji
varþorpum sem aldrei hefir verið
skattlagt. Nú er lagður skattur á
þessar eignir i fasteignaskattslögun-
um og ennfremur sem eignaskattur
í lögunum um tekju- og eignaskatt.
Og svo ofan á þetta er ætlast til.
að lagður sé skattur á þessar sömu
eignir til sýsluvega frá alt að fjór-
íalt hærri að þvi er húseignir snert-
ir, en gert er i lögunum um fast-
eignaskatt og alt að' helmingi hærri
en lagt er i þeim lögum á land
og lóðir. Getur nú þingið virkilega
búist vtð, að fasteignaeigendur eða
notendur taki þessum áiögum með
ró og jafnaðargeði eða má ekki bú-
ast við, að sumutn þessara gjaldenda
verði talsvert erfitt um að inna þessi
gjöld öll af hendi og það á einum
og sama gjalddaga, manntalsþingun-
um, og til viðbótar við aðra skatta,
bæði þegar álagða og svo liklega
nýja, til sýslusjóða. Það má nú
reyndar segja, að hér sé ekki um
nýtt gjald að ræða, þar sem þessu
gjaldi hefir verið jafnað niður á gjaid-
endur eftir efnum og ástæðum, En
það er sá bestf grundvöllur f flestu
tilliti. Hitt er annað mál, að sú
niðurjöfnun getur místekist og að sá
grundvöllur, sem undir er lagður
niðurjöfnunina, er Hka alt of ein-
skorðaður — tala verkfærra manna
— En mér virðist að breytingin sé
alt of mikil, þar sem öllum öðrum
er slept við þetta gjald, en þeim sem
hafa fasteignir til eignar eða aðeins
til afnota. ly- nú nokkur sá hér í
háttv. deild, sem ekki sér, að þetta
er varhugaverð breyting og als ekki
heppileg í öllum greinum? Er nokk-
ur, sem getur litið öðruvisi á, þegar
um það er að ræða, að leggja á
skatt til sérstakrar stofnunar eða
fyrirtækis, að þá sé hann einkum og
sér í lagi lagður á þá sem stofnnn-
ina eða fyrirtækið nota, en hér í
þessu frv er nauðaiítið tillit tekið tii
þess. Aðeins við eyjajarðir.
Eg ætla þi fyrst að snúa mér til
þeirra sem sleppt er við álagningu
þessa skatts og þar næst athuga þá
sem mér virðist ofþyngt með þessu
frv., en skeð getur, að það verði
eitthvað litað af minni eigin skoðun
og mega því háttv. þingmenn ekki
tileinka nefndinni það alt. Sam-
kvæmt frumvarpinu þurfa engis^að
borga til vegalagninga þeirra er héi
um ræðir, sem ekki hafa fasteisnir
ti! eignar eða afnota, ekkihúsmenn,
ekki lausaroenn, ekki vinnumenn,
ekki útgerðarmenn, ekki handverks
tnenn; encir, þó stórefnaðir séu eða
hafi miklar atvinnutekjur, bara að
þeir verðt ekki taldir eigendur húsa
eður lóða í kanptúnum né notendur
jarða I sveitum. Stórefnaður maður,
sem byggir öðrnm eignarjörð sina,
hefir skepnur á heyjum og húsnæði
fyrir sig, reiknað cpp í eftirgjald
jarðarinnar, þarf ekkert að borga, af
þvi hann er ekki talinn notandi jarð-
arinnaf. Hann getur þó átt eins
margar eða fleiri skepnur en sjálfar
ábúandinn; þurft þar af leiðandi meira
á vegi að halda þar á meðal til
kaupstaðarins, sem hann flytur til
afnrðir skepna sinna, sem þangað
fara nær því óskiftar, en leigulíðinn
þarf ekki að flytja nema litinn hluta
af sinum afurðum, bæði vegna efna-
skorts og þess, að hann eyðir þeiro
að mestu á heimilinu. Lausamaður-
inn, sem þarf að fetðast til þess að
reka atvinnu sína cg einnig ferðast
sér til skemtunar dögum oftar sama
tima ársins og eyðir þannig tíma ov,
fé og stundum liggur upp á öðrum,
hann þarf ekkert til sýsluvega að
greiða. Sjá nú ekki ailir að þetta
er nokkuð athugavert? Þá sný eg
mér að hinu atriðinu, því, hvað ein-
stöku frsíeignacotendum er ósann-
gjarnlega íþyngt með svona ein-
skorðuðum lögum. Vil eg þá fyrst
minnast á húsin til sveita og í sjl-
varþorpum. Mér virðist það ærið
athugavert að leggia þennan skatt á
þan, og það svona háann. Mér get-
ur ekki verið grunlaust um það, að
það verði til þess, að draga úr meiri-
háttar húsabótum og tel eg það illa
farið, þvi hú abætur verða að teljast
eagu síður til framfara en vegabæt-
ur yfirleitr. Hús-bieturnar eru eitt
helsta menningarsporið, er lands-
menn hafa stigíð, og eru mjög mik-
ið til hagsældar fyrir þjóðina auk
þess sem þær gera líf og heilsu
manna og dýra svo “miklu örugg-
ari en léieg húsakynni.
Þá vil eg benda á það, að sama
nauðsynin er ekki aistaðar fyrir vega-
bætur og heldur ekki sömu skilyrð-
in til þess að geta lagt vegi svo að
nokkru haldi komi i hlutfalli við
kostnaðinn. Eg vil til dæmis benda
á Strandasýslu, Norðurísafjarðar-
sýslu, Barðastrandaeýslu og að- miklu
leyti Snæfellsaessýslu. í þessum
sýslum má heita að vegalagningar
séu ókleifar nema á nokkrum köfl-
um án óútreiknanlegs kostnaðar.
Sumir kaflar eru svo ómögulegir til
vegalagninga, að akvegir þar mundu
kosta miljónir króna. Þessir kaflar
verða ekki bættir með hóflegum
kostnaði á annan hátt en með gamla
ruðningnum. Aftur má nefna aðrar
sýslur eins og Arnessýslu, Rangár-
vallasýslu, Mýrasýslu o. fl. þar sem
vegirnir eru Hfæðar héraðanna og
það fé sem til þeirra er varið er
lifsnauðsyn. Það mun því mörgum
þykja líklegt, að samþyktar lög ættu
betur við þar sem staðhættirnir eru
svo ólíkir.
Ekki er hægt að segja að gjöldin
til sýsluvega séu svo mjög skorin
við neglur eftir frumvarpi þessu,
þar sem þau hafa allra hæst verið
55 þúsund krónur en verða eftir
frumvarpinu 188 þús. krónur og þó
eru margar sýslur áætlaðar með
2 °/0 en það n á þó gera ráð fyrir
þvi, að þær muni stöku sincum svo
sem einu sinni eða tvisvar á ára-
tug, vilja ná sér í styik úr tikis-
sjóði og leggi því hærra gjald á síg,
svo það má óóætt gera ráð fyrir
fullum 200 þúsundunum árlega til
‘ýsluvega. Ea svo má rú lita á
það hversu þungt þetta kemur nið
ur á einstakar jarðir sem ern i
háu mati vegna sjávarhlunnioda.
Það er gert ráð fyiir því í frum-
varpinu, að eyjajarðir geti orðið
skattfríar og er það ekkert ósenni-
legt, en þá væri það heldur ekki
ósennilegt, að jarðir sem eru metnar
hátt etnungis vegna eyja eða hólma
sem undlr þær liggja fengju líka ein-
hveija ivilnun þótt bæjar húsin standi
uppi á fasta landi. Eg ætla nú að
leyfa mér að bendi á nokkurdæmi:
Broddanes i Strandasýslu á að borga
með 2% tæpar 70 kr., en ef gjald-
ið væri nú tvöfaldað eða þrefaldað
þá alt að 200 kr. á ári, og hefir þó
sama sem alls engin not af sýslu-
vegi. Sema gjald á að hvíla á Ófeigs
fi'ð , sem er bær norðast í Stranda-
íýslu, innikreptur af vegaleysum,
sem ómögulegt er að bæta oí aít
mur.u teljast hreppsvegir, ef vegir
skyldi kallast. Sama er með Eyjar í
Strandasýslu, 5 hnndraða kot. Hey-
kapurinn á landi eitt kýrgras; engtr
vegir en alt farið á sjó. Vegagjaid
þar um 50—150 krónur. Bær i
Hrútafirði með sama gjald, en enga
sýsluvegi fyr en langt no-ður í sýslu,
en vitanlega liggur þar um þjóð-
vegur, svo að segja má, að sú jðrð
standi best að vigi til þess að leggja
öðrum tyrk. í No ður-ísafjarðarsýslu
er alt farið og flutt á sjó, enda flest-
ir vegir lítt færir og óbætanlegir.
Þar i Ögurábúandinn að greiða
um 50—150 kr. á ári en Vatns-
fjarðar um 80—240 kr. Reykhólar
og Skarð á Skarðsströnd um 65—
200 kr. hvor. Hólmar i Reyðarfirði
sama. Þá kem eg að lokum að einni
jörð i Árnessýslu, Þorlákshöfn. Að
ðllum líkindum verður bóndinn þar
að borga um 1000 kr. á ári til sýs’u-
vega. Hvað þó fremur lítils góðs
njóta af sýsiuvegunum, en Arnes-
sýsla þurftarfrek i þeim efnum.
Þá ætla eg að taka tvö dæmi af
húsum. Við Reykjaríjörð i Stranda-
sýslu var bygt hús í malarvík einkis
nýtri eftir almennum mælikvarða.
Húsið og lóðin er virt á 80 þús. kr.,
þó tapast helmingur þess sem það
ko tar nú i reyndinni, því það var
lítið meira en hálfgert þegar það var
virt. Af þessarr eign ætti að borga
eftir frumvarpinu 160—480 kr. í
sýsluvegagjald og eins fyrir það, þó
hún verði alls ekkert notuð eins og
nú munu mestar likur fyrir. Að Iok-
um flyt eg mig á uýbýlið Jaðar, þar
hefir presturinn i Vallanesi bygt hús
sem eru virt á 34 þús. krónur; eftir
mínum grun mikið vanvirt, en ekki
óvirt. Býlið sjálft er metið á 2600
kr. Nú er viðbúið að þessi maður
verði að borga kringum 200 kr.
sýsluvegagjald ofan á 5 9 króna fast-
eignaskatt. Þegar þessi hús voru
bygð og eins enn, áttu þau að vera
nálega að öllu leyti skattfrjáls, en
nú á hann að fá á þau um 240 kr.
árlegann skatt. Er nú þetta ekki
nokkuð athugavert? Verður þetta ekki
skoðað sem hegning á þá, sem ráð-
sst i meiriháttar húsabætur? Verði
þannig litið á af mönnunum sjálfum,
þá er hætt við að það; hafi ekki
heillarík áhrif.
Þá verð eg að minna á það, að
nálega allar jarðir á landinu hafa
not hreppsvegar og sumstaðar er
það mjög mikils virði, að fá hann
endurbættann og þar hafa menn
annan útgjaldapóstinn all tilfinnan-
legann. Annars dettur mér í hug, að
réttast væri að Ieggja verulegan skatt
á til þeirra vega, en að þar sem þeir
væru litlir vegna þjóðvega eða sýslú-
vega, þá væri nokkuð af þvl fé eða
ef til vill mest alt lagt I sýsluveginD,
en lltið eða ekkert þar sem hrepps-
vegirnir eru, þeir einu vegirnir er
koma að daglegum notum. Þettr
hefir líka verið gert og er samkvæmt
gildandi vegalögum. Annara finst mér
að þetta skattamál til vega hefði átt
að takast til athugunar í föstu sam-
bandi við gjaldstofnana til sýslusjóða
og bæjarsjóða. Það mun reynast illa,
að tika þessi mál i mörgum pörtum.
og sitt á hvorum tíma.
Að endingu ætla eg að lýsa þeirri
skoðun minni, að eg álít mjög var
hugavert, að leggja mjög þunga
skatta á þessar svokölluðu fasteignir
landsmanna, því þær eru yfirieitt
ekkert betri eignir en aðrir fjár-
munir.

Eftir Bjarna Sæmundsson.
Kæri ritstjóril Það mun nú vera
mál til komið að fara að efna lof-
orð mín með þessa pistla, því að nú
fer að hlýna í veðri og því bætt við
að það fari að slá í þá, þvi að þeir
hafa legið ósalt ðir hjá mér síðsn í
haust, þegar þeir að réttu lagi hefðu
átt að sjá dagsins ljós, og svo gæti
farið eins fyrir mér og bérna um,
árið, þegar eg varð ári of seinn með
ferðasöguna, og menn fóm að b|óða
mig velkominn heim úr ferð, sem
eg hafði þá farið fyrir heilu ári. Eg
er víst i þessu efni farinn að »smit-
ast« af þeim setn ei »a sð heimta
inn opirber gjöld í höfuðstaðaum;
þeir senda sem sé ekki reikningana
út fyrri en þeir eru löngu fallnir i
gjalddaga, eða maður orðihn full-
þroskaður til lögtaks. Annars er eg
að upplagi heldur stundvis maður og
tel mér það til heiðurs, enda þótt
það sé ekki talin nein stórdygð hér
á landi. Hinsvegar tii eg það enga
dygð, að vera að skrifa ferðapistla í
Lögréttu; það ætci eg helst að láta
vera, en get ekki við þvi gert; það
er vist atavismus, því að mér er sagt
að langafi minn i Kaldaðarnesi hafi
verið Lögréttumaður, og hver veit
nema hann sé með i rpilinu og
þetta sé mér ekki sjálfrátt, og þá
hvílir ábyrgðin á honum, en ekki
mér. Þetta læt eg vera nógan for-
mála og sný mér svo að efninu; en
það var að segja frá ferð minni til
Eyjafjarðar og Austfjarða siðastliðið
sumar.
I.
Það stóð til að eg færi með Ster-
ling 4. júli og nú ætlaði eg að »taka
upp heimilið*. En þá sá eg, að ekki
var ráðlegt að skilja húsið mannlaust
eftir, enda þótt það standi í miðjum
hðfuðstaðnum, svo að segja i brenhi-
punkti islenskrar nútíma siðmenniog-
ar; eg er hræddur um að rúðurnar
og garðurinn hefðu ekki haft gott
af þvi, ef reykvískur æskulýður hefði
verið sjalfum sér likur. Var eg þarna
eins og milli steins og sleggju, og
vissi ekki hvað til bragðs skyldi taka,
en þá kom Hallgrímur eins og send-
ur, mér til hjálpar. En hvaða Hall-
grímur ? mun lesarinn spyrja, náttúr-
lega dyravörður mentaskólans, (nem-
endur kalla hann »púnnir«). Hann
er altaf til taks, þeg'ar oss kennur-
um þessar stofnunar liggur á, glímir
við strákana og gantast við stelp-
urnar, dirigerar hálfum öðrum tug
dntlungarfullra ofna með skörungum
og Iíklega jafnmörgum músikfélög-
um með taktstokknum; hann sefur
sennilega aldrei og honum kemur
ekkert á óvart; til þess að vera full-
öruggur hefir hann tík, sem heitir
L?dy; hún er skygn á öðru auganu
og veit mannsviti; hún þekkir barna-
•kólakrakkana frá þeim sem hafa tekið
iuntökupróf í hinn almenna, eða ein-
hveija hærri gráðu, og geltir að þeim
og öðrum óviðkomand’, sem um
garðinn fara, hún leikur sér við gagn-
fræðingana, eins og jafningja, sýnir
þeim í lærdómsdeildinni gagnkvæma
kurteisi og réttir kennurunum lopp-
una. Svo á hann dufur, sem svifa
yfir ölla, eins og hverjar aðrar flug-
vélar á njósnum. Sjálfsagt mundi
hann breyta skólagarðinum I dýra-
garð, ef hann mætti, þvi að hann er
dýravinur með afbrigðum, og væru
það mikil þægindi fyrir dýrafræðis-
kennaranD, og ekki væri neitt að því,
að fáeia tigrisdýr væru þar á sveimi
á nóttunni; þá yrði kannske »setið«
þar minna i skotunum, en gert er;
þar sem alt er opið.
Nú skyldu menn æíla að maður
með framantöldum eiginleikum hefði
verið sjálfkjörinn til að vera kgl.
birðdyravörður meðan konungur
byggi í skólanum (menn muna vist,
að hann ætlaði að koma i fyrra), en
móttökunefndin var nú ekki alveg á
því. Þegar Hallgrimur var búinn að
bera alt draslið út úr skólanum, bað
hún hann að bera sig og sina út á
eftir, út á götuna. Þarna sló eg tvær
flugur í einu Göggi, bjargaði sóma
ríkisins, að láta opinberan starfsmann
ekki rigna niður á götunni og fékk
það sem eg þurfti: eg kunni að meta
Hallgrítn og gerði hann að hallar-
verði hji mér, meðan eg var í burtu
og iðraðist ekki eftir, því að ekki
kom köttur inn á lóðina allan þann
tima og það var meira en eg hefði
getað gert. Er Hallgrímur nú úr
sögunni — fyrst um sinn.
II.
Á tilsettum tíma kl. j e. m. sunnu-
daginn 4. júlí byrjaðr Sterling að
blása, svo að bærinn nötraði — mætti
annars ekki nægja, að farþegaskip
sem liggja við bólvirkið, hringdu
aðeins til brottfarar, eins og siður
er í öðrum löndum, en væru ekki
að þessu gauli, sem engin þörf er
á nema þar sem skip liggja langt
frá iandi? — Við förum því að halda
niður til skips i gráum suðvestan-
hráslaga-þokurudda, sem hefir verið
daglegt brauð vor Sunnlendinga slð-
ustu sumur. Þegar niður á bólvirkið
kom var Sterling horfinn. Loks sá
eg eitthvað af honum hinu megin
við ísland og yfir Landið þvert urð-
um við að fara, i gegnum mannþröng,
þéttari en við bíó-götin á undan stóri
glæpasýniugu. Landstjórinn, gaml-
Aasberg, stóð snöggklæddur og ber-
höfðaður í öllu súldinu, að reyna að
koma einhverjum »skikk« á fólkið
og varð litið ágengt. Það varð hálf-
tima ferð að komast heilu og höldnu
með f jölskyldu og farangur yfir allar
ógöngur landsins (gott að eg var
vanur Grindavikurhraununum) yfir í
Sterling og mátti ekki tæpara standa,
þvi rétt á eftir var landfestum kast-
að og Iagt af stað.
Eg vildi ekki horfa á útsigling-
una í svona veðri, en fór niður til
þess að koma okkur fyrir. Mæðg-
urnar voru settar i klefa með öðru
kvenfólki, en eg í þann næsta, á
samt nokkrum ungum og efni-
legum mönnum, nýbökuðum stúdent-
um, og öðrum gömlum lærisveinum,
og meðal þeirra má eg uefna mann,
sem Eimskipafélagáskrifstofan hafðí