Ísafold - 21.06.1921, Blaðsíða 3

IflAPOLD
9
Eftir þingið.
Sœápistlar eftir Jón Þorldksson.
IV.
Fjárlög og fjáraukalög.
Stjórnin lagði fyrir þingið frv.
til fiárankalaga fyrir árin 1920—21,
og svo frv. til fjárlaga fyrir 1922.
Hið fyrnefnda fór fratn á útgjöld að
upphæð alis 835 þús. kr., en gjalda
upphæð fjirlagafrv. var 8 milj. 786
þús. krónur.
Flestar upphæðirnar á fjáraukalaga-
frv. stjórrarinnar voru til ráðstaf
ana, sem áður höfðu verið ákveðn-
ar og að nokkru eða öilu komnar i
framkvæmd áður en þing kom sam-
an, og voru þetta þvl öldungis ó-
hjákvæmileg útgjöld eftir því sem
komið var, þótt eigi væru allar þess-
ar ráðstafanir nauðsynlegar, eða ó-
hjákvæmilegar í upphafi. í meðferð
þingsins hækkaði útgja'daopphæðin
um 403 þús, kr., sumt nauðsynlegt
og sumt óþarft. Atti fjárveitinga-
nefnd n. d. mikinn þátt i hækkun-
inni, en kom þó ekki fram öllum
þeim aukafjárveitingum, sem hún
stakk upp á.
Fjárlagafrv. tók þeim breytingum
á þinginu, að útgjöldin hækkuðu
um 584 þús. kr. Þessi hækkun
skiptist þannið:
Hækkun
12. gr. Heilbrigðismál . roi þús. kr.
13. gr. Samgöngumál . 197 — —
14. gr. Kirkju-ogkenslu-
mál............... S6 — —
iS.gr. Vísindi, bókm.,
listir............ 38 — —
16.gr. Verkl. fyrirtæki 183 — —
18. gr. Eftirlaun .... 9 — —
Hér skulu taldar nokkrar stærstu
Eækkanirnar:
Hækkun
aa. gr. Ttl byggingar sjúkra-
Geislalækningar. 6.000 —
Styrkur til sjúkra-
húsa 7.000 kr.
23.gr. Vegabætur . . . 37.000 —
Strandferðir . . . 23.000 —
Endurveiting til
símalagninga . . 135.000 —
14. gr. Til húsabóta á
prestssetrum . . 7.500 —
Til kvennaskóla 8.500 kr.
Til alþýðusskóla 19.400 —
13. gr. Styrkur til skálda
og listamanna. . 7.000 —
26.gr. Til búnaðarfélaga 30.000 —
Tii skóggræðslu 12.000 —
Fiskifélagið . . . 10.000 —
Aðstoðarmaður
húsgerðarmeistara 7.700 —-
Leiðbeining um
húsagerð .... 9 300 kr.
Bryggjur og lend-
ingabætur.... 45.000 —
Útgerð »Þórs« í
Vestmannaeyjum 40.000 —
Auk þessa er mikill fjöldi af smá-
Upphæðum, einkum í 13. og 16.
grein.
Lækkanir á fjárveitingum, sem
stjórnin hafði stungið upp á, eru
sama sem engar.
Mörgnm þingmönnum var ljóst
að full þörf mundi að reyna að
halda útgjöldunnm i hófi. í neðri
deild komu flestar útgjaldatillögur
frá fjárveitinganefnd, og virtust
nefndarmenn hafa komið sér saman
um að fylgjast allir að við atkvæða-
greiðslur um þær, en framsögu höfðu
þeir Bjarni frá Vogi og Magnús
Pétursson, og mæltu fast fram með
öllum tillögum nefndarinnar. Lengsta
ræðan, sem haldin var á þinginu,
mun hafa verið framsöguræða Bjarna
við aðra umræðu fjárlaganna; hann
h?.fði framsögu fyrir seinni hluta
gjsldabálksins, og mælti af mestu
alúð með öllum tillögum, styrkjum
og bitlingum, sem nefndin vildi
veita. Allmikil mótspyrna var í
deildinni móti mörgum af þeim til-
lögum, og muuaði oft ekki nema
1 atkvæði á annanhvorn veginn.
Undantekningarlitið voru það sömu
mennirnir, sem fylgdust að í at-
kvæðagreiðslum með og móti fjár-
veitingum þeim, sem ágreiningur
varð um, án þess þó að nein sam-
tök ættu sér stað um slikt svo eg
vissi.
Fjárveitinganefnd n. d. var um
tima legið á hálsi fyrir það að hún
skilaði seint frá sér nefndaráliti um
fjárlðgin, og tefði þar með störf
þingsins. Orsökin var sú, að nefnd-
in lagði óvenjulega mikla vinnu i
fjáraukalögin, og bar sú vinna þann
árangur, að gjaldahlið þeirra hækk-
aði um 403 þús. kr., eða litlu minna
en hækkun sjálfra fjárlaganna. Þetta
stafar auðsjáanlega af þvi að þingið
er haldið i byrjun fjárhagsárs. Allir
þeir, sem sækja um fé tii þingsins
i febrúar 1921 vilja heldur fá það á
fjáraukalög þess árs en á fjárlög
næsta árs. Hinsvegar var mjög
erfitt svona löngu fyrirfram að sjá
allar þarfir ársins 1922, gera ábyggi-
legar áætlanir um kostnað verka
sem eiga að framkvæmast það ár.
Þess vegna er mjög hætt við að
aftur sæki í sama horfið á næsta
þingi, þá snúist fjárveitingastarfið
fyrst og fremst að þvi, að búa til
fjáraukalög fyrir árið 1922, með
mikilli útgjaldaaukningu ofan á fjár-
lög þess árs, og svo koll af kolli
framvegis. Landshættir eru nú
einu sinni svo, að sumarið er fram-
kvæmdatíminn, og það getur aldrei
farið vel á þvi, að láta svo að segja
heilt fjárhagsár vera milli þingtim-
ans og þess timabils, sem fjárlög
þess þings eiga að gilda fyrir. Það
leiðir óhjákvæmilega út i miklar
aukafjirveitingar, og þvi verður ekki
kipt i lag með öðru en því, að láta
hvert vetrarþing semja fjárlög fyrir
næstkomandi sumar. Til þess þyrfti
þing að koma saman 15. nóv. eða
1. des. ár hvert, og fjárhagsárið að
byrja 1. apríl. Samskonar tilhögun
hefir um Iangt skeið verið I Dan-
mörku, þingið komið saman 1. okt.,
og fjárhags árið byrjað 1. april.
Tekjuhalli er áætlaður á fjárlög-
unum rjett við 2 milj. kr. Tekjurn-
ar eru áætlaðar eftir skattalögunum
sem samþykt voru á þinginu, og er
sú áætlun mjög óviss, bæði af því
að sumir skattarnir eru nýir og því
óreyndir, og af þvi að ekki verður
séð svo Inngu fyrirfram hvað þeir
skattar og tollar muni gefa i aðra
hönd, sem byggjast á afkomu at-
vinnurekstrar og verslunarveltu lands-
manna árið 1922.
V.
Skattarnir.
Það er ómögulegt að gefa í stuttri
blaðagrein læsilegt yfirlit yfir allar
breytingarnar á skattalöggjöfinni, sem
þingið afgreiddi, og verð eg því að
láta nægja að drepa á nokkur helstu
atriðin.
Tollarnir tóku tiltölulega minstum
breytingum. Afengistollur hækkaður
um 1 kr. á lítrann, kaffitollur tvö-
faidaður úr 30 upp i 60 au. á kg.,
tollur á tegrasi, súkkulaði og kókó-
dufti hækkaður upp og ofan um
5°°/o- Vörutollslögin voru endur-
skoðuð, en tóku ekki stórvægileg-
um breytingum, þó var tollur á 2.
flokki hækkaður úr 75 au. upp i 1
kr. á 50 kg., og nýr flokkur búinn
til fyrir leikfðng og skrautmuni, sem
ber miklu hærri toll en aðrir flokk-
ar, sem sé 1 kr. á hvert kg. Ný-
mæli er það til bóta, að stjórnar-
ráðið fær vald til að færa tollinn
niður i einstökum tilfellum, ef hann
er samkvæmt lögunnm hærri en
svo að sanngjarnt hlutfall sé milli
hans og útsöluverðs vörunnar.
Verðtollurinn (i°/0 stimpilgjald),
sem verið hefir á aðfluttum vörum,
á að falla burtu, innheimtan hefir
þótt of umsvifamikil.
UtjUitningsqj'óld. eiga að haldast
svipuð og þau er sett höfðu verið
til bráðabirgða áður, 3 kr. af hverri
sildartunnu og i°/0 af öðrum út-
fluttum vörum. Heimilt er að endur-
greiða hérlendum mönnum 2/g síld-
artollsins, ef sild þeirra selst svo
lágu verði að ekki svarar kostnaði.
Póstqjöldin voru hækkuð, og er
sú hækkunn kominn í framkvæmd
nú þegar, lægsta burðargjald fyrir
almenn bréf orðið 20 au. og annað
eftir því.
Aukatekjur ríkissjóðs svonefndar
hafa verið yfirleitt tvöfaldaðar. Þetta
eru dómsmálagjöld, gjöld fyrir fó-
getagerðir, þioglýsingar og nppboðs-
gerðir, skiftagjöld, nótarialgjöld o. fl.
Stimpilqjöld hafa verið aukin mjög
frá þvi sem nú er. Nú verða svo
að segja allir bréflegir gerningar
stimpilskyldir, hvort sem þeim á að
þinglýsa eða ekki, hvort sem þeir
eiga að ganga i gegnum hendur
nokkurs valdsmanns eða ekki. Þessi
eru hin helstu stimpilskylda skjöl:
Afsalsbréf fyrir fasteignum og skip-
um, kaupsamningar, gjafabréf og
önnur heimildarbréf fyrir slikum eign
um, sömuleiðis fyrir itökum og
öðrum fasteignaréttindum, hlutabréf
öll í félögum með takmarkáðri á-
byrgð og framsöl slíkra bréfa, ef
þau hljóða á nafn, félagssamningar,
skuldabréf, tryggingarbréf, víxlar, sam-
þyktar ávísanir aðrar en tékkar, lífs-
ábyrgðarskirteini, brunaábyrgðar og
sjóvátryggingarskirteini, leigusamn-
ingar um skip, hús, jarðir og lóðir,
erfðafestubréf, kaupmálar, þinglesnar
eða skrásettar yfirlýsingar, útskriftir
úr embættisbókum og af skjalasöfn-
um, borgarabréf, leyfisbréf, skipstjóra-
stýrimanns- og vélstjóraskirteini,
sveinsbréf, leyfisbréf, veitingarbréf
fyrir embættum og sýslunum í þarfir
rikisins, embættisprófskírteini, erfa-
skrár og ýms fleiri hér ótalin. Sér-
staklega há stimilgjöld eru lögð á
borgarabréf til heildverzlunar (500
kr.), til' smásöluverslunar (100 kr.)
og leyfisbréf farandsala (300 kr.).
Annars miðast stimpilgjaldið oftast
við fjárhæð þá, er skjalið fjallar um,
ef hún er tilgreind eða skjalið þess
eðlis. Lögreglustjórar og hrepp-
stjórar eru skyldir að stimpla skjöl
fyrir almenning gegn 23 au. þókn-
um fyrir hvert skjal.
Skattalöe; voru sett mjög víðtæk.
A skip, sem eru 5 smálestir eða
meira, eru lagðar 1.30 árlega á
brúttósmálest. A bifreiðar eru lagðar
8 kr. á hverja hestorku vélarinnar,
en flutningabifreiðar greiða þó ein-
ungis 2 kr. Þessum skatti á að verja
til að gera bifreiðarhæft slitlag á þá
vegi utan kaupstaða sem mest er
bifreiðaumferð nm. Urðu miklar
deilur um skattinn og hafði stjórn-
in stungið upp á honum miklu
hærri og viljað láta hann ganga til
almennra þarfa ríkissjóðs. A fast-
eignir allar (hús, jarðir og lóðir) var
lagður nýr fasteignaskaitur, en ábúð-
arrétturinn og húsaskatturinn gamli
falla i þess stað burtu. Og loks
voru sett lög um tekjuskatt og eign-
askatt og með þeim lögð mjög
mikil ný gjöld á flesta menn. Eftir
þeim lögum eru allir, sem hafa
skattskyldar tekjur, skyldir að gefa
skriflega skýrslu á hverju ári til
skattanefndar um tekjur sínar og
eignir. Skattskyldar eru tekjurnar,
þótt ekki nemi þær meiru en 600
kr., ef maður er einhleypur.
Af tekjum hvers manns eru skatt-
frjálsar 500 kr. fyrir hann sjálfan,
300 kr. fyrir konn hans, ef hjón eru
samvistum, og 300 kr. fyrir hvert
barn innan 14 ára. Af þvi, sem tekj-
urnar nema fram yfir þetta, greiðist
tekjuskattur ef það nemur 100 kr.,
1% af tekjum sem nema alt að 1000
kr. og svo hækkandi eftir þrepstiga,
þannig að t. d. greiðast 130 kr. eða
3°/0 af 5000 kr. tekjum, 310 kr. eða
5.1 % af 10000 kr., 12310 kr. eða
12.30/0 af 100000 kr. o. s. trv. Hluta-
félög greiða tekjuskatt, hækkandi eft-
tr því hve mikinn arð af hlutafénu
starfrækslau hefir gefið, og getur
skatturinn nálgast 30% af tekjunum,
ef arðurinn er mikill móts við hlut.»-
fjárhæðina. Samvinnufélög eru og
skattskyld að nafninu til, en ákvæði
sett i lögin sem gera það sennilegt
að þau muni í reyndinni greiða llt-
inn eða engan tekjuskatt. Eiqnarskatt
eiga menn að greiða af öllu sem þeir
eiga skuldlaust umfram 5000 ki., og
eru allar eignir skattskyldar, jafnt
þær, sem aðrir sérstakir skattar hvlla
á, svo sem fasteignir, skip og bilar,
sem aðrar. Eignarskatturinn er 1 kr.
af hverjum þúsund fyrst, upp að 10
þús. kr. skattskyldri eign, en hækk
ar siðan; t. d. á að greiða 221 kr.
af 100 þús. kr. og 2121 kr. af 500
þús. kr.eign. Lausafjárskatturinn gamli
er niður feldur.
Liklegt er að tekjuskatturinn lendi
aðallega á kaupstaða- og sjóþorpa-
búum, vegna erfiðleikanna á þvi að
meta tekjur búenda i sveitum. Yfir
höfuð er héi farið miklu lengra i þvi
að leggja beina skatta á landsmenn,
en áður hefir verið. Sá maður, sem
á t. d. fasteign, verður að greiða 3
skatta í rfkissjóð hennar vegna: Fast-
eignaskatt af öllu virðingarverði eign-
arinnar, eignarskatt af skuldlausri eign
sinni í fasteigninni, og tekjuskatt af
leigu- eða afnotatekjum þeim, er fast-
eignin gefur honum. Því hefir verið
haldið talsvert á lofti í blöðum og
ritum undanfarin ár, að beinir skatt-
ar væru betri og réttlátari en óbeinir
skattar (svo sem tollar), og ekki ver-
ið hirt um að mótmæla þessu, þó
allir viti að langtilfinnanlegast er að
þurfa að greiða háa upphæð í einu,
og það á þeim tíma árs, sem ein-
tóm útgjöld bera að höndum, en
engar tekjur koma inn, svo sem er
um þinggjöld sveitamanna og flestra
sjávarútvegsmanna. Þessara kenninga
gætir talsvert í skattalagakerfinu, eins
og það nú er orðið, og fá menn þá
að reyna sætleik þeirra.
Einkasölulögin er síðasti flokkur
tekjuaukalaganna. Einkasala á tóbaki
var lögleidd, en mætti megnri mót-
spyrnu, slysaðist gegn um neðri deild
elnungis vegna sjúkdómsfotfalla eins
þingmanns. Einkasala á áfengi var
og lögleidd, en svo frá því máli
gengið, að mjög lítil tekjuvon er fyrir
rikissjóð þaðan, og hæpið hvort rétt
er að telja þau lög meðal tekjuauka-
laganna, þótt eg hafi gert það.
Geta má þess, að til orða kom á
þinginu, að þörf væri á að setja á-
kvæði um tekjustofna handa sýslu-
félögum og kaup^öðum i sambandi
við skattalagakerfið, en sú hlið máls-
ins hafði ekki verið undiibúin af
stjórninni — fjármálaráðherra taldi
það ekki sitt verk, heldur atvinnu-
málaráðherrans — og fékst engin
niðurstaða um það á þessu þingi
önnur en sú, að undanskilja sam-
vinnufélög frá sveitarútsvöruœ, sem
síðar mun að vikið.
Ferðapistiai*.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
F?h!
íshafið var slétt, líflaust og leiðin-
legt, með kalda loftþoku giúfandi
yfir sér. Farþegunum var hálfkalt,
þeim sem ekki kúrðu í »kojunum«,
og deyfð yfir öllu. Við fórum aftur
yfir heimsskautsbauginn og tókum
svo stefnu á Tjörnestá, því við átt-
um að koma á Húsavlk, en þangað
náðum við um miðaftan. Það er
togandi að fara tangahlaup fýrir
þingeysku flóana. Inni á Húsavik var
besta veður, en ekki fór eg þar í
land, það þori eg aldrei þar srm
skipið legst ekki að bryggju af ótta
fyrir því að verða strandaglópur. 1
þetta skifti hefði það verið óhætt,
því að skipið fór þaðan ekki fyrri
en kl. 2ljt um nóttina. Eg naut 1
þess stað útsýnisins inn yfir Skjálf-
anda; það var unaðslegt i kvöldskin-
inu, þegar þokunni fór að létta.
Viknafjöilin fóru að sýna sig og
landið þar inn af, og Ystafell, Hrifla,
Sandur, Fjall og önnur þessi stóru
þingeysku nöfn flugu mér i hug, en
Laxamýri leyndist undir næsta leiti.
Þangað hefði eg viljað bregða mér,
ef þess hefði verið kostur. Annars
litur Húsavíkur kauptúnið laglega út
af legunni séð og sérstaklega i þetta
skifti, baðað i kveldskininu með fjall-
ið að baki. En erfitt er að athafna
sig þar við sjóinn og skipalagið vont.
Loksins komumst við af stað und-
ir óttuna og seint var svefnró á
Sterling. Þegar eg vaknaði vorum
við komdir inn undir Hrísey og um
dagmálaleiti á móts við Svalbarðs-
eyri. Veðrið var skinandi fagurt og
beið eg ekki boðanna, en stökkfyr-
ir borð með alt mitt dót og vildi
það okkur til bjargar, að sunnlensk-
ur skipstjóri, sem var staddur á eyr-
inni, sótti okkur i hasti; því að eng-
inn kom hvalurinn, enda var eg ekki
sendur til að segja Eyfirðingum til
syndanna. Sterling sýndi okkur und-
ir stélið og hélt sína leið inn á
Akureyri, en við lentum von bráð-
ara á Svalbarðseyri og þar með var
ferðinni norður lokið.
m.
Á Svalbarðseyri dvaldi eg fimm
daga til þess að rannsaka ýmsan
smáfisk, sem fæst þar í fyrirdrátt
við eyrina. Veðrið var inndælt tvo
fyrstu dagana, sólskin og hafgola og
logn á nóttunni; 9. júlí komst hit-
inn upp í 2o° c. og voru það þægi-
leg viðbrigði eftir sjókuldann. Út-
sýnið frá eyrinni er mjög fagurt
inn yfir Hörgárdalinn og fjörðinn,
i svona veðri, og ekki síður í hina
áttina, þar sem fjörðurinn sést op-
inn alla leið til hafs, miili Ólafs-
fjarðarmúla og Kaldbaks og miðsum-
arssólsetrin geta verið unaðsleg —
litbrigðin óviðjafnanleg — þó að þan
jafnist ekki á við reykviksku só setr-
in, þegar þau eru fegurst.
Eitt af þvi sem eg rak fyrst aug-
un í þegar eg kom á eyrina var
niðurrif og burtflutningur Alliance-
sildarstöðvarinnar, og varð mér illa
við. Það færði mér heim sanninn um
það, að stöðvarnar verða að vera
sem allra næst opnu hafi og helst