Ísafold - 23.08.1921, Síða 1

Ísafold - 23.08.1921, Síða 1
Vikublað. Verð: 5 kr. árg. — Gijalddagi 1. júlí. Símar 499 og 500. XLVIII. árg. pær, sem sendar eru, Lögréttu eða ísafold, birtast í báðum blöðunum og ná þannig mestu útbreiðslu um landið, sem fáanleg er — Verðið þó hið sama og áður var í öðru blaðinu. Þjóðwinafélagið hálfrar aldar. í dag — 19. ágúst — er Þjóð- vinafélagið so ára, eins og áður hef- ir verið vikið að. Hefir fébgið í minninga þess gefið út yfirlit um sögu þessara starfsára sinna, eftir forsetann, prófessor dr. Pál Eggert Ólason. Páll Eqgert Olason. Þjóðvinafélagið ei vinsælt félag og hefir starfað mikið og er bókaútgáf- an þektust af þeirri starfsema, enda hefir félagið þvi nær eingöngu gefið sig að henni síðustu áratugina. Af bókum þess er t. d. Atmanakið ein- hver viðlesnasta bók og vinsælasta, sem hér kemur út, einmitt i því formi, sem nú e>- á þvi, með alls- konar fréttayfirlitum, fróðleiksmolum, skritlum og öðrnm samtíningi. Af öðrum ritum félagsins sem út komu að staðaldri, hefir Dýravinurinn sjálf- sagt verið vinsælastur á sinu •'viði auk þess sem timarit félagsins And- vari er ail útbreitt. Hann er nú prentaður í 1800 eintökiyr. Það er, sem sagt, þessi hlið á starfsemi félagsins, sem mönnum er nú kunnust og minnistæðust. Hitt er flestum nú ekki eins minnisstætr hver voru tildrög félagsins og til gangur í öndverðu. En það er nú alt rakið i minningarriti P. E. O. Er þar réttilega sagt, að það var sjálfstæðismál íslands, sem hratt þess- um félagsskap í framkvæmd og að saga Þjóðvinafélagsius framan af er i rauninni þáttur úr sögu Jóns Sig- urðssonar. Fyrsta umræðan um stofnun félagsins er í sambandi við alþingisumræðurnar um stöðulögin og stjórnarskrána 1869. Virðist það i öndverðu hafa verið ætlunin að félagsskapurinn yrði nokkurskonar föst flokksmyndun i stjórnmálum landsins, bæði innan þings og utan, til þess að vinna fyrir hveiskonar framfaramálum íslenskum, og þá ekki síst að »eindregnu nuddi« um stjórnarbótina, eins og Jón Sigurðs- son komst að orði. í lögum félags- ins var það líka tekið fram, að það ætti að vinna að þvf »að vér fáum Ritstjórar: Vilhjálrnur Finsen og Þorsteinn Gíslason.. Afgreiðsla og inn- Iheimta í Lækjargötu 2. — Talsími 500. ísafoldarprentsmiðja h.f. Reykjavík, Þriðjudaginn 2.5 ngúst 1921. 34 tölublað. þá stjórnarskrá, er veiti oss fnlt stjórnfrelsi i öllum islenskum mál- um, alþing með löggjafarvaldi og fult fjárforræði og landsstjórn með fnllri lagalegri ábyrgð fyrir alþingi*. Stofnun Þjóðvinafélagsins er því í rauninni hin fyrsta eiginlega póli- tíska flokkstofnun í landinu. Ymsar bollaleggingcr komu fram um skipu- lag félagsins og framkvæmdir og eru ti! mðrg bréf um þessi eíni frá J. S. og ýmsum öðrum mætum mönn- um, sem honum voru samhentir og er alt það mál rakið ýtarlega i minn- ingarritinu. Einhver ötulasti starfs- traður félagsins og forseti þess lengi eftir Jón Sigurðsson var Tryggvi Gunnarsson og er mynd hans í rit- inu og sömuleiðis hinna forsetanna, dr. Jóns Þorkelssonar og Benedikts Sveinssonar. Annars hafa ýmsir hinna þjóðkunnustu manna starfað meira eða minna i þágu félagsins, með fjársöfnunum, með þvi að skrifa i rit þess o. s. frv. Má t. d. geta þess að Andvari hefir flutt um 40 ýtarlegar æfisögur hinna merkostu manna, sem hér hafa andast á starfs- árum félagsins. Almanakið, setn er jafn gamalt Andvara, hefir áður verið nefnt og var fyrst gefið út i 2 þúsund ein- tökum, en nú eru þau orðin 8 þús. árlega. Auk þessa hefir félagið svo gefið út um 25 bækur og ritlingá, frumsamda og þýdda, nm ýms mál og hefir þvi verið útbýtt, að mestu ókeypis til félaga, ásamt ákveðnu ársbókunum, Andvara og Almanak- inu. Félagar munu vera um 1600. Eitt af því sem Þjóðvinafélagið hef- ir einnig gengist fyrir vat þjóðhá- tíðarhaldið á Þingvöllum 1874 (þús- und ára hátíðin). Yfirleitt hefir Þjóðvinafélagið starf- að mikið og starfað vel og hefir stofnun þess og starf sjálfsagt haft mikil áhrif á sinum tíma, á gang þeirra mála sem því var einkum ætlað að vinna fyrir, sérstaklega stjórnarbótinní, og þsr með óbein- línis á þau úrslit sjálfstæðismálanna, sem nú eru fengiu og menn nna alment vel við. A seinni árum hef- ir þessarar starfsemi félagsins ekki gætt ýkja mikið, þar sem það hefir snúið sér meira að almennri fræðslu með útgáfu góðra bóka og «lþýð- legra. Forsetinn segir að vfsu f for- mála minningaritsins, að heldur sé tómahljóð i handraða félágsins. Þó tekst félaginu vonandi að halda svo 1 horfinu og eflast að heilaldar minn- ing þess verði ekki lakari en þessi hálfraraldar. rpq. L 0 • - ■ ' • - hís m. Nokkur bréf til Þ. G. 20. mars 1902 og 3. apríl. Góði vin! Ef Þú ,,átt mögulegt með“ að láta mig fá 1 eintak af „Brandi“, þá sendn mjer það sem fyrst. Það eintak, sem þú gafst mjer, týndist hjá bókabjefnsi hjer og fyrirfinst ekki. Þökk fyrir síðasta Bjarka — sem jeg ekki f jekk; en jeg las hann hjá Guðm. lækni. Og þökk fyrir það að þú gatst um samning okkar Östlunds. Getur þú ekki komist í eitthvað praktist samband eða sam- vinnu við þann væna og praktiska prentara, forleggjara og fræðivin? Aprapos: jeg sá og hljóp yfir smá- greinir G. Hann. í Bjarka. G. H. er vinur minn og mes'ti nytsemdar skörungur. Smágreinir hans eru prýðisvel ritaðar — frá hans sjón- armiði. En hjer þarf diskússión og pro og eon. Jeg þýddi um daginn grein í Tilskueren (í fyrra) eftir Chr. Collin, próf. í Kristíaníu, vin Bjömsons. Hún heitir: Troen som Livsbetingelse. Hún væri góð — ef hún væri stytt, góð í Bjarka sem pendant og correctíf við doctors- greinirnar. Aftur er grein Wester- gaards í Dansk Tidskrift „Kan et Menneske leve Livet uden Tro“ (—eða eitthvað á þá leið —) miklu ómerkilegri. Prófessorinn setur alt á eitt kort, þ. e. Credo Innrimissi- ónarinnar. Annars eru landar vorir í trúarefnum eins og flestu öðru í beinum barndómi, og er það því stór samviskupóstur að hreifa nokkuð við nokkru. Alt er misskil- ið eða hártogað,eða þó skortur vits- ins sje ekki í vegi, þá er vilja- og dáðleysi. Það v eru p r i n c í p, meginsannindi mentaðra manna, einkum í moral, sem helst og fyrst og seinast er reynandi að stappa inn í fólkið. Pólítíkin er hörmuleg, hlægileg — grátleg. fslendingar áttu í fortíð ágæt skilyrði til þess að geta stjórnað sjer eftir allsherj- ar lýðveldisreglum. En þó fór sá búskapur aldrei vel úr hendi, og svo kom Sturl. öldin.Að hugsa sjer, að betur muni takast nú, eða að menn sjeu óðara búnir að læra Jist- ina nú — nú þegar færri eru skil- yrðin, að minsta kosti hjá alþýð- unni. Því lýðveldi er ómögulegt nema reynsla og menning sje áður smátt og smátt búin að berja það inn í fólkið. — Útlitið æði-ískyggilegt og óvíst nær nokkur fleyta kemst hingað fyrir hornin á landinu. Því flytjið þið ekki hólmgreyið eitthvað suður eftir, þið sem eitthvað getið ? Jeg bið að heilsa! Með bestu kveðju þinn Matth. Jochumsson. 21./7. ’02. Góði vin! Bestu þakkir fyrir brjef og bók (Brand) og item fyrir frjálslyndi þitt og interessi í trúmálmium! Jeg leyfi mjer því að senda þjer td birtingar og eventual discus- siónar ath.semdir mínar viðvíkj. Tolstoi um kirkjuna. Karlsins gení- ala eða guðdómlega níhilismus get jeg ekki útstaðið. En þar sem jeg er ekki Evolútionisti og Pósitivisti þar er jeg Únítariskur„Lúterskur“ (sbr. „góður þýskur“). Jeg læt því fylgja ath. um Tolstoi þýðing á smá-fyrirlestri eftir Armstrong. Hann hefir flest það til ágætis sem mjer þykir vænt um: Mildi og ein- urð, fróðleik og vitsmuni, Ijósleik og lipran stíl. Hann er og höfðingi mikill og einn útvalinn enskur aristokrat, sem ekkert þokar nema sannfæringin. Svo eru reyndar fleiri af hinum leiðanda flokki Úní- tara. En svo magnaður er Conserva- tivismus eða vis intertiæ hinna drotnandi kirkna,að engin þrá bær- ir á sjer, hvernig sem orgað er í bæði þeirra eyru — „heyr! heyra þær ekki“. Þessar stofnanir styður líka alt, — alt nema „skyn- samlegt vit“, sem Ari gamli fróði ljet sjer nægja að láta í askana — fyrir fólkið. Kirkjur spyrja um alt annað: trú, trad., kreddur, völd og „Vellystingar praktuglega“. Press- anein er eða ætti að vera eorrect- ívið, meðalið, sem frelsar heiminn undan þessu aldanna fargi. Og — þó er vont að sjá og segja hið rjetta: Vulgus vult decripi, eða: v o 1 u i t eða volebat, rjettara að segja — segir Terki gamli — usque ad tempus nostrum. Og nú er blóðið orðið svona, svona bland- að og samsett, að án kredda og annara andl. og líkaml. hafta og hengingaróla lifa menn ekki! Hvemig fer tóbak og brenniVín með manneskjurnar? Únítarár eru gentlemen og kenna með jafnri stillingu og vorbunnsemi við veik- an náunga — líka hinar ríku stór- kirkjur. Dramb og innbyrlska eru líka meðaumkunarverðir lestir. Já, ef þú tekur þessa tví-skiftu grein, skaltu fá aðra betri, t. d. tölur eft- ir snilliUginn Stopford A. Brooke, lílil. mesta kennimann hins frí- hyggjandi flokks, sem nú er uppi. Jeg býst við að koma austur í ágúst og dvelja hjá Östlund y2 mán. tíma við prófarkalestur. Get- um við þá leitt saman þinn grað- fola og minn hiiðarklár! — Þangað til Á dieu! Þinn einl. Matth. Jochumsson. ------0------- Bækur. Heljarslóðarorusta. „Það veit Drottinn, jeg þarf $kki bækur! Jeg þeysandi sveima — glaður á guðlegum væng gegnum hið ferlega djúp“. Þetta er eftir Ben. Gröndal, eins og margir munu fara nærri um, úr sama kvæðinu og þar sem hann segir, að hann sje „sem glóandi gull, gáfaði hausinn á sjer“. Og það >er sjálfsagt þessi hlið á Gröndal og gáfum hans, sem mest hefir markast í meðvitund manna, það er háðið og gamansem- in, sem alt lætur fokka, sem oftast er tengd við nafn hans. Þö hann sje annað veifið í „undrageim í himinveldi háu“, vendir hann sínu kvæði í kross á næsta augnabliki og fer að yrkja um allons, enfants de la patrie á þessu stóra general fylleríi. Og þessi skoðun á Gröndal er sjálfsagt einna algengust, að skoða stanf hans og skáldskap sem nokk- urskonar skemtilegt poetiskt gen- eralfyllirí. Og Gröndal á eflaust sjálfur þátt í þeirri skoðun. Hann talar um það, að skáldin eigi ekki að „præsentjera" sig fyrir fólkinu í sparifötum með merkilegum spek- ingsljóðum eða „eins og einhverj- um heilagleika“, heldur koma til dyranna eins og þau eru klædd. Þetta getur nú alt saman verið gott og blesgað á sína vísu, þó að tæpast taki því að ala á neinu því, sem orðið getur til þess að auka á gagnrýnisskort manna og poetiska stóriðju — nóg kemur samt. En Gröndal hugsar sem svo um það, sem aðrir telja vitleysu eða hroð- virkni — að „fljúgandi þeysi jeg fram um fimbuldjúpið hið bláa, tíma jeg hef ekki til trippum að gegna um leið“, eða að hann hafi ekki tíma til að fást um það, þótt eitthvað misjafnt fljóti með í fossa- falli ímyndunaraflsins. En sann- leikurinn er sjálfsa^t sá, að þessi hlið — gamansemin og ærslin — á skáldskap Gröndals hefir verið haf- in of mikið á kostnað þess sem al- varlegra er og að sumu ieyti list- rænna í skáldskap hans. Og Grön- dal er ekki rjett skilinn fyr en báð- ir þessir þættir í skáldskap hans hafa verið rjettilega metnir — og samband þeirra hvor við annan. Hjer eru ekki tök á því að reyna. að lýsa þessu nákvæmlega, en á að eins að benda á það í sambandi við hina nýju útgáfu Heljarslóðaror- ustu og Þórðarsögu. Og auðvitað þarf gildi gamansemi Gröndals ekki að rýrna við þetta. Hitt er heldur ekki tiltökumál, þótt fyrni yifir margt af því, sem svo frjósam- ur og fjölvirkur — og að sumu lcyti hroðvirkur andi — lætru frá sjer fara. Ýmislegt í gamanritum hans og gamankveðskap er of bund ið við stað og tíma, til þess að geta haft sama gildi nú og þegar það kom fyrst fram. En það, sem best er á þessu sviði hans, eins og í skáldska? b?*5s yfirleitt, heldur lífs gildi sínu enn, þótt það hafi, að minsta kosti í svip, horfið í með- vitund „góðfúsra Iesara“ bak við ýmislegt það, sein nýrra er, en eng- anveginn veigameira. Annars er það ekki ætlunin að rtkja hjer efni þessara gamansagna eða Ij^sa formi þeirra, heldur að eins að minna á þessa nýju útgáfu. Og það er ástæða til þess, ekki ein- imgis vegna þeirra sjálfra ein- göngu, heldur vegna þess anda al- ment, sem yfir þeim hvílir — anda glensins og gamansins. Það er andi sem í rauninni er ált of lítið til af í íslenskum bókmentum og íslensku þjóðlífi. Þessi andi getur reyndar auðveldlega orðið að andleysi — og eftir því er engin ástæða að óska. Það kemur óbeðið. En heilbrigður andi gamanseminnar getur líka ver- ið hreinsandi og hressandi máttur

x

Ísafold

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.