Ísafold - 07.06.1924, Síða 2

2
í S A F 0 L D
hlýtur að myndast flokkur til að
vernda okkar unga, nýfengna
stjórnarlega sjálfstæði, og það
verður ekki varið á annan veg,
eða betur, en með J>ví að efla
efnalegt sjálfstæði vort, það hlýt-
ur að verða íhaldsflokkur, eink-
um í fjármálum. Jeg veit, að íhald
og aftm-hald eru orð, sem þjóð-
inni geðjast ekki að, en það stafar
frá þeim tímum, er vjer áttum í
baráttu um sjálfstæði vort. En nú
er sú barátta úti, og íhaldið verð-
ur aðallegagegneyðsluseggjum og
bruðlunarmönnum.‘ ‘
pannig hljóðar dómur Klemens-
ar Jónssonar. parf hann engrar
skýringar með.
„Ekki myrkur í máli“.
Já Tr. p., það er vissulega mik-
ill kostur á núverandi fjármála-
ráðherra, Jóni porlákssyni, að
hann er ekki myrkur í máli. pess
vegna gat þingið í vetur fylgst
svo vel með fjárhag ríkisins. pess
vegna fundust ,týndu skuldimar'
og margt annað sem var falið í
myrkrinu. Klémens Jónsson hafði
|íka þenna kost 1921, meðan hann
yildi vera íhaldsmaður. Sagði hann
þá hiklaust um nauðsyn á mynd-
un íhaldsflokks. En svo viltist
hann inn í „skúmaskot“ Hriflu-
mannsins, sem eigi þolir að sjá
birtuna. Eftir það varð hann
nxyrkur í máli, og þá fóru skuld-
irnar að „týnast“.
pað þarf gust til "þess að ,skjól-
in‘ á eldhússtrompunum snúist.
En vindhaninn á Laufási snýst
hraðfara, og um áttina verður
ekkert ráðið, hvert sem hann
stefnir. Á honum má ekkert mark
taka. Ef einhver kynni að taka
mark á honum fer hann afvega
og villist í skúmaskotin, og verð-
ur myrkur í máli eins og Klemens
er orðinn.
-y-
Eitt af sjereinkennum okkar
íslendinga er það hve lítill stjetta-
munur er og hefir verið hjá o'fck-
ur. í daglegu lífi umgangast allir
sem jafningjar, samanborið við
það sem erlendis tíðkast.
Útlendinga sem ber hjer að
garði, og kynnast eitthvað hátt-
. um vorum, reka allir augun í
þetta, og allir þeir sem eigi eru
blindir á öðru auga af heimaríkum
vana, dáðst þeir að því, hve vel
fer á, að fyrir þeirra augum skul-
um við allir vera sem ein stór
fjölskylda.
Atvinnulíf vort, mentamálafyr-
irkomulag, svo og öll ættfræðin,
hefir haldið því við, og styður
enn að því, að allir einstaklingar
þjóðarinnar eiga hægt með að
skoða sig sem jafningja.
Með þessu móti er líklegt, að
öll kynning milli einstaklinga sje
auðveldari en annarstaðar, þó þeir
eigi við mismunandi lífskjör að
búa, og ólíklegra ætti það að vera,
að mistök þyrftu að verða á ráðs-
mensku í opinberum málum, þar
sem hver þekkir annan, og veit
eða getur skilið lífskjör hinna.
A hinn bóginn er hætt við, að
svo fari, að þegar skilningur og
samúð þverr milli þeirra stjetta
eða atvinnuflokka sem nú eru í
landinu, þá geti hatursmálin orð-
ið í bili enn heitari en ella fvrir
það eitt, að meðv'tundin er svo
rík um upprunalega jafnan rjett
allra. —
í æsingum og hita. þar sem
yfirsýn yfir alþjóðarhagi brestur,
er hætt við að menn missi um of
auga á velferð þjóðarinnar fyrir
stundarhag sínum og flokks-
manna sinna, en augljóst er, hve
illar afleiðingar slíkt getur haft,
i jafnlitlu og veikbygðu þjóðfje-
lagi eins og voru — þjóðfjelagi
sem á margan hátt er á gelgju-
skeiði unglings, þar sem samræmi
og festu vantar í lífsþroskann sem
fullorðinsárin gefa.
Augljósari er þörfin á því, að
haldð sje sem lengst í góðan
skilning á öllum þjóðarhagnum,
þegar litið er á það, hvernig af-
staða atvinnuveganna er nú hjá
oss. —
Undanfarið hefir löggjafarvald
þjóðarinnar á margan hátt sýnt,
að það vilji hlynna að landbún-
aðinum. Svo oft ogmörgum sinn-
um hefir þetta komið fram í ræðu
og riti, að sjávarútvegsmenn
margir eiga hægt með að teljasig
olnbogabörn að þessu leyti.
En landbúnaðurinn sem hefir
ennþá hylli alþjóðar, sem er í
ræðu og riti talinn óskabam þjóð-
arinnar, hann stendur í stað þrátt
fyr'r allan velviljann, en sjávar-
útveginum hefir fleygt fram.
ósamræmi virðist þetta — en
ef að er gáð er þetta skiljanlegt.
Ástæðan ein er sú, að það fjár-
magn, sem handbært hefir verið
atvinnuvegunum hefir verið hægra
að fá til sjávarútvegs, en land-
búnaðar. Útvegnum hefir því
skapast framþróunarskilyrði, sem
landbúnaður hefir eigi fengið
enn þá.
En þó framleiðslan og þó fjár-
aflinn sje nú að meira leyti sjáv-
arútvegsmegin, þá er pólitíska
valdið frekar landbúnaðarmegln.
Reiptog milli þessara tveggja að-
ila er því fyrirsjáanlegt, ef eigi
dregur til fullrar meðvitundar um
nauðsyn samhjálpar.
Misfellurnar sem á þessu eru,
verða greinilegar, þegar að því
er gætt, að nú veiðist þorskur á
vorvertíðinni hjer sunnanlands á
ári, fyrir verðmæti er nægði til
þess að tvöfalda öll tún á land-
inu, þ. e. aflinn allur, þegar fram-
leiðslukostnaður er ekki dreginn
frá. En allir sem þekkja til land-
búnaðar, þeir vita hvílík framför
það væri, ef sama fóðurmagn, sem
nú fæst í heyjum, fengist af tún-
um eingöngu.
Framför að því yrði svo mikil
að það væri hrein ummyndun á
atvinnuveginum er yki honum
sjálfstæði og bolmagn um ókomn-
ar ald:r.
Jafnframt því, sem þetta ósam-
ræmi atvinnuveganna komst á,
urðum við sjálfstæð þjóð. Öll
okkar þjóðernisbarátta, þjóðemis-
vjðleitni var fram að 1918 örfuð
mjög af viðskiftum okkar v'ð
aðra þjóð. Nú er síx örfun horfin
af sjálfu sjer.
Allir finna það og viðurkenna,
að fánýtt er stjórnarfarslegt sjálf-
stæði — og til lít'ls er gull i lóf-
ann, ef það varanlega sjálfstæði
glatast, þjóðlegt sjálfstæði vort,
tunga vor og sjereinkenni.
En á þessum umróts tímum sjá
allir menn, að mergur hins þjóð-
lega sjálfstæðis er þar sem land-
búnaðurinn er fyrir.
Sjálfstæðið okkar er aðeins rúm-
lega 5 ára, og því eru margir
enn sem ekki hafa komið auga
a það, hve nauðsynlegt er einmitt
nú að hlúa að öllu því, sem þjóð-
legt er og ramíslenskt.
Sjávarútvegurinn er orðinn
lífsnauðsyn okkar sem efnalega
sjáfstæðrar þjóðar, sú lífæð, sem
gefur okkur þrótt til sjálfbjargar.
Frá þeirri lífæð verður og bein-
línis eða óbeinlínis að renna sá
kraftur sem græðir landið, sem
hjálpar þannig nauðsynlegum,
þjóðlegum straumum — svo við
í framtíðinni eigum þetta tvent
jafnhliða: efnilegt og þjóðlegt
sjálfstæði.
fU.
Viðtal við sendiherrapit-
ara Emil Walter.
í Morgunblaðinu 9. f. m. var
þess getið að verslunarsamningar
hefðu verið undirskrifaðir í Prag,
um viðskifti milli íslands og
Tjekkóslóvakíu. Viðbúið er að
mörgum hafi ekki þótt þetta mibil
tíðindi, því verslun og viðskifta-
möguleikar við þetta nýja ríki
eru mörgum svo ókunnir ennþá.
En þótt þessu hafi ekki verið
mikill gaumur gefinn hjer, hafa
þessir samningar vakið það at-
hygli í Danmörku, að í ritstjórna-
argrein í „Politiken“ um þetta
leyti er bent á, að Danir ættu
að ranka við sjer með að auka
viðskifti við ríki þetta, verslun-
arsamningur milli þeirra og
Tjekkóslóvakanna sje í lagi —
þeir geri bara of lítið til þess
að nota sjer hann. Nú sjeu ís-
lendingar m. a. að vakna til með-
vitundar um framtíðarmöguleik-
ana þar.
En fyrst er um fjármálaástand-
ið alment þar. Hvernig komuð þið
föstum grundvelli á gengi ykkar
og fjármál, spyrjum vjer Walter.
Við vorum svo hepnir, að geta
notið þar afburða fjármálamanns
Rasiji að nafni, sem varð fjár-
málaráðherra okkar er við fengum
sjálfstæðið. En því miður fengum
við ekki að njóta hæfileika hans
lengi, því hann var myrtur í
fyrra. Var það bolsjevika-ung-
lingur er framdi það ódáðaverk.
Um leið og skilnaður komst á
milli okkar og nágrannaþjóðanna,
kom hann því til le'ðar, að allir
seðlar sem voru í umferð í öllum
hjeruðum landsins voru stimplað-
ir. Síðan var þess stranglega gætt,
ag seðlaumferðin ykist ekkert, að-
eins stimpluðu seðlamir voru not-
hæfur gjaldmiðill, þangað til við
eignuðumst okkar eigin seðla. Var
þá hægt að skifta stimpluðu seðl-
nnum og fá þá nýja í staðinn.
Á þann hátt komumst við hjá
gengishruninu, sem skall yfir ná-
grannana, er stafaði af of mikilli
seðlaútgáfu.
En síðan skömmu eftir nýjár
1922 hefir gengi tjekkóslóvakisku
krónunnar verið skráð í öllum
helstu viðskiftaborgum álfunnar,
og hefir gengi hennar verið mjög
stöðugt allan þann tíma. Fyrir
íslenska krónu fæst nú um 4%
tjekkisk króna.
Væri ekki úr vegi að koma því
til leiðar að gengi íslensku krón-
nnnar yrði skrásett í Prag og
tjekkiska krónan hjer, ef viðskifti
ættu að eflast milli landanna.
En auk þessa hefir það ver'ð
aðalstyrkur vor, að kyrð og sam-
ljmdi hefir verið milli flokkanna,
verkföll engin svo teljandi sje.
Um tíma bönnuðum við innflutn-
ing á nokkrum ónauðsynlegum
glysvaraingi, og hafði ríkisstjóm-
in þá um leið hönd í bagga með
útflutningi og sölu á helstu út-
flutningsvörum vorum. E'nkasala
var engin, en útflutningsnefnd, er
var undir stjórn ríkisstjórnarinn-
ar eða eftirliti. En verslunin hef'r
á margan hátt verið örðug við ná-
grannana, sem hafa haft lág-
gengi mikið og verst var það þó
um, það leyti, sem gjaldmiðill
pjóðverja hrapaði sem örast, því
þá gátu þeir framleitt vörur sín-
ar allra manna ódýrast. En það
var aðeins meðan á hruninu stóð
— eins og kunnugt er.
En 'hvað er það helst, sem þjer
álítið að við getum flutt til
Tjekkóslóvakíu af útflutntingsvör-
um vorum?
Jeg lít svo á, að síldin ykkar
eigi fyrst og fremst erindi til
okkar. Yið höfum lítið sjófang,
og það litla sem við fáum er
venjulega ljeleg vara. Einasta
fiskmeti sem innlent er, er ofur-
lítjð af ferskvatnsfiski — körfum
j og þvíumlíku. Allur fiskur er
hreinasti hátíðamatur vegna þess
hve hann er sjaldgæfur.
j Saltfisk þekkja menn ekki þar
syðra, og yrði því sennilega sein-
^ legt að fá markað fyrir hann.
j En fleira gæti komið til mála af
iitflutningsvörum hjeðan, t. d. ull,
jþví mikið er af ullarverksmiðjum
hjá oss, en sauðfjárrækt engin, og
talsvert framleitt af grófgerðari
: klæðum. Og sauðskinn gætum við
j einnig keypt, því skinnavöru iðn-
aður er mikill, hanska og skinn-
fatnaðar.
En vörur frá Tjekkóslóvakíu
hingað ?
! par gæti margt komið til greina,
en fyrst er að telja sykurinn.
Sykurrófnarækt og -iðnaður er
mikill í landinu. Áður þektu menn
fátt af afurðum okkar, því þær
k'ónfu á he’msmarkaðinn sem þýsk-
ar vörur og austurríkskar, en nú
; erum við óðum að ryðja þeim
! brautir.
Glervörur frá Böhmen eru þó
heimskunnar.
Skófatnað gerum við og mjög
mikinn, og er hann óvenjulega
! ódýr, svo ódýr að þar sem hann
hefir náð mikilli útbreiðslu, hefir
j skógerð landanna verið hrein
! hætta búin. Einkum er það ein
stóriðja í þeirri grein, sem hefir
! rutt sjer til rúms víða um heim,
; er ber nafn eigandans Batja. Skó-
gerð þessi er svo mikil, að hún
hefir lagt undir sig heilt þorp,
og er eigandinn svo vinsæll meðal
verkamanna sinna, að hann er
einskonar borgarstjóri og ræður
, mestu sjálfur um öll mál bæj-
j arins. Hann hefir útsölustaði á
! skófatnaði sínum út um öll lönd.
Auk þess mætti. telja pappír,
allskonar járnvörur, og margt
fleira sem við' höfum til útflutn-
ings og komið getur hjer að not-
um segir Walter.
pið verðið líka að taka eftir
því að þó við sjeum þaraa inni
í miðbiki Evrópu, höfum við
frjálsar siglingaleiðir að hafinu.
Samkvæmt friðarsamningunumeru
okkur opnar leiðir eftir ánum til
Eystrasalts, Norðursjávar og
| Svartahafs. pó það taki langan
tíma að flytja vörur með prömm-
um eft’r ánum er flutningur sá
I ódýr.
Páll E. Ólasom
Menn og mentir.
Eftir dr. Jón Helgason.
Framh.
1 síðari kafla þessa þáttar er
gerð grein fyrir „Afskiftum kon-
. ungs af stjórn landsins að öðru
leýti“, þ. e. hinni eiginlegu stjóm
! gétslu innan lands um hendur
fulltrúa konungs og umboðsmanna
þeirra, bæði útlendra og inn-
lendra. Er það líklega í fyrsta
j skifti síðan er sjera Jón Hall-
dórsson reit Hirðstjómarannál
j sinn, sem það efni er tekið til
rækilegrar meðferðar hvað siða-
1 skiftaöldina snertir. Hjer hefir
. Ríkisskjalasafn Dana orðið höf-
j undinum drýgst til stuðnings og
þar einkum konungsbrjefabæk-
j urnar, eða hin svo nefndu „Re-
gistre og Tegnelser,“ brjefabækur
jkancellísins og landsreikningarnir
(Islands Lens Regnskaber); en
jhinu síðast talda hefir áður verið
lítill sém enginn gaumur gefinn af
'sagnfræðingum vorum.
Til þessa hefir sú skoðun verið
algengust, að stjórn Dana á landi
voru, eftir að skriður kom á
stjórnarafskiftin upp úr siðskift-
unum, hafi verið ein óslitin keðja
rangsleitni og kúgunar, og alt
parna eru þeir lifandi komnir
Tjekkarnir, þetta sýnir máSke
hvað best framsýni þeirra og fyr-
irhyggju á alla bóga, að þeir skuli
þarna innilokaðir hafa náð valdi
yfir siglingaleiðum ánna. peir eru
starfsglöð framtíðarþjóð sem leit-
ar og brýtur sjer leiðir til fjár
og frama á öllum sviðum. Yæri
i vel ef þeir í þessari viðleitni sinni
rötuðu líka til Is’lands og versl-
unar- og v'ðskiftasamband kæmist
stjórnarfarið hafi miðað að því
einu að bæla niður síðustu leifar
þjóðarsjálfstæðisins og að fjefletta
h'na fátæku íslensku þjóð. Vjer
höfum meira og minna alist upp
við þá skoðun, að þessir fulltrúar
konungs úti hjer hafi verið hálf-
gerð hrottamenni, sem ekkert
h'rt.u um landslög og rjett og
virtu vettugis þjóðerni lands-
manna og tungu. parf í þessu til-
liti ekki annað en minna á sögu-
bækur þess góða manns sjera por-
kels Bjarnasonar, bæði Ágrip'ð og
Siðbótarsöguna, og jafnvel sumar
af ritgerðum Jóns Sigurðssonar í
Nýjum Fjelagsritum. 1 því sam-
bandi mætti og mmna á sum af
söguritum Jóns Aðils. Sjera por
keli verður að virða það til afsök-
unar, að hann hefir ekki átt kost
á að kynna sjer erlendar skjala-
heimildir, en bygt of mikið á ínn-
lendum, og einatt ærið „lituðum,“
heimildum. En í ritgerðum Jóns
S'gurðssonar, svo ágætar sem þær
annar.s eru. gætir um of hins sjer-
staka hjámiðs, sem þar stýrir svo
oft penna hans, — stjórnmála-
mannsins.
í greinargerð dr. P. E. Ó. verð-
ur vart sýnilegrar viðleitni á því
að láta ekki skuggahliðarnar á
st.jórngæslunni gera að engu