Ísafold - 26.09.1924, Qupperneq 2

I
ÍS AFOLD
irtevkilEg bók.
íslensk lestrarbók, 1400—
1900. Sigurður Nordal setti
saman. Bókaverslun Sigfús-
ar Eymundssonar, 1924.
Ef einhver skyldi hafa efast
om það, að próf. Sigurður Nor-
dal stæði á traustu bjargi með þá
skoðun, sem hann hjelt fram í
erindinu um „samhengið í íslensk-
um bókmentum", sem nú er prent-
að framan við þessa bók, þá ætti
þeim efa að vera blásið á burt
eftir lestur „íslenskrar lestrar-
bókar,“ því þar eru færð svo lifandi
og ótvíræð rök fyrir samhenginu
að ekki verður á móti mælt. pessi
bók sýnir betur en nokkurt erindi,
að lind skáldskapar og annarar
bókmentastarfsemi hefir alt af
streymt hjer á landi óslitið um
allar aldir, þó í ýmsum farvegum
hafi verið og með mismxmandi
þunga og fegurð. Samhengið er
órofið frá gullaldarritunum og
fram til vorra daga, þó ýmsir hafi
verið á annari skoðun.
Jeg hygg, að flestum finnist,
er þe'r hafa lesið þessa bók frá
upphafi til enda, að þeir hafi sjeð
yfir helstu straumhvörf andlegra
hreyfinga hjer á landi á 5 alda
skeiði, þvíbókin er samandregin
flrjarni margs þess besta, sem hugs
að hefir verið hjer á landi fimm
hundruð árin síðustu. Hæstu tind-
ar íslenskrar hugsunar frá liðnum
öldum standa þar hlið við hlið.
Sjálfsagt eru sumir þeirra að
raestu leyti ókunnir öllum þorra •
manna. pó er líklegt að flestir (
kannist við nöfnin. En hugsanir
sumra þessara manna, sem þama
©r getið, eru að líkindum flestam
ókunnar. Og fæsta, sem ekki hafa
rannsakað venk þeirra í söfnum
eða á annan hátt, mun gruna, fyr
en þeir hafa sjeð þessa bók, hvi
líkar perlur bókmenta vorra hafa
leynst fram á þennan dag, flest-
um huldar. pað er því bæði göf-
ugt verk og mikilsvert, sem próf.!
Sigurður Nordal hefir unnið með
því að svifta hjúp óikunnugleikans
af ritverkum þessara manna og
sýna þau þjóðinni.
Cröfugt verk er það fyrir þá
6Ök, að fátt raun þjóðemi voru
og skiln ngi á sjálfum okkur
heillavænlegra, en að þekkja sína
helstu menn og verk þeirra. í
þeim speglast allar hreyfingar
og bylgjubrot þjóðlífsins. Að
þekkja bestu menn þjóðarinnar,
fyr og síðar, er að þekkja þau
öfl, sem sniðið hafa þjóðinni þann
stakk, sem hún nú er í. Og líti
maður yfir þessa bók, má sjá
hvemig þjóðinni hefir vegnað,
hvað hún hefir þráð* og barist
fyrir, hvað hún hefir reynt að
varast og hvert hún hefir viljað
stefna á hverri öld.
En mikið verk er þetta vegna
þess, að elju, vandvirkni, sam-
v'skusemi og kunnugleik mikinn
hætti, máli og frásagnaraðferð ís-
lendinga. Núlifandi kynslóð ber
v'tanlega best kensl á 18. og 19.
aldar mennina og verk þeirra. Og
sjálfsagt dettur mönnum í hug, að
ýmislegt fleira eða annað hefðu
þeir kosið að sjá af verkumþeirra
í þessari bók. En þarflaust er að
deila um það. Rúmið hefir verið
takmarkað, og það veldur því, að
fleira gott er ektki tekið en gert
er. En það er aðalatrðið í þessu
sambandi, að enginn kafli í bók-
inni er dautt efni. í öllum þeirra
lifir heilagur ne'sti. peir eru allir
II
„ijuiuyumui HUIIIUK I
Nokkrar athugasemdir
eftir
Halldór Jónsson kaupm. í Vik.
NíSbtL
Hjer í sýslu varð útkoman enn-
K verri. par sem Kötlugosið og
afleiðingar þess dundu yfir um
líkt leyti; en ekki er það rjett hjá
höf. brjefsins, að kaupfjelagið hafi
staðið eitt að kalla að „hjálpinni“,
og þess vegna hlotið að verða
fyrir skuldabyrðinni og afleiðing-
um hennar. pað er algerlega
rangt hjá höf. brjefsins, að kaup-
menn hafi setið hjá á þessum tím-
um og ekkert byrgt upp við-
skiftamenn sína með fóðurbæti og
matvöru, því um sama leyti og
kaupfjelagið sendi vörur til Haf-
urseyjar, útvegaði jeg t. d. menn
og hesta alla leið austur í 8kaft-
ártungu með mjölvöru, sem pönt-
uð var hjá mjer austan af Síðu;
þarf til þess að velja í svona bók einskonar fulltrúar ættjarðarást-
svo ekki missist það besta af verk- j ar, listauðgi, málfegurðar, þjóð-
um þeirra höfunda, sem teknir, rækn:, frjálslyndis og guðstrúar
eru. | þe!rra, sem þá hafa ritað.
Nú, þegar þessi bók er kominj Próf. Sigurður Nordal hefir
út, þá fyrst finst manni það und- gert sitt til, að íslenska þjóðin
arlegt, að hún skuli ekki vera vaxi og vitkist, með því að setja
komin fyrir löngu. Hún hefði -á- þessa bók saman, og birta sitt
reiðanlega gert ómetanlegt gagn ágæta erindi um samhengið í bók-
— aukið virðingu vora fyrir ís- mentum vorum. Og hann hefir
lensku máli, tengt nútímamenn ennfremur stuðlað að þvi, að er-
fastara við sögu þjóðarinnar, án lendir menn fái nýjan skilning á
þess þó að skapa blinda dýrkun bókmenta-auði okkar. pess vegna
á því, sem liðið er, og aukið skiln- er það vafalaust, að þessi bók er
ing manna á andlegri starfsemi ein sú merlkasta, sem komið hefir
íslendinga á þeim öldum, sem að hjer út um margra ára skeið.
sumu leyti má telja merkilegustu J. B.
aldimar í sögu þjóðarinnar. ! ------x-------
í formála segir Nordal, að hann
„ætlist til að hafa megi bókina við Bænðaútgáfa
kenslu í hinum almenna menta-. _ , . — •
skóla, gagnfræðaskólum og öðrum AlpýðllDiaðSÍnS*
kenslustofnunum (unglingaskól-' -----
um, kvennaskólum og sjerskólum), 13. sept. 1924 er merkisdagur í
þar sem nemendur eru eldri en sögu Tímans — þess, sem ritaður
14 ára og tilsögn er veitt í ís- er eftir fyrirsögn Hriflumenn-
lenskri tungu og bókmentum.“ is, og af honum sjálfum; og gef-
pað þarf engum getum að því inn út á Sambands:ns kostnað.
að ieiða, að kennaraliði landsins Pann dag birtist ritstjómargrein
hlýtur að þykja hinn.mesti fengur í blaðinu, sem er með nokkuð öðr-
að fá þessa bók. Ekki aðeins þeim um hætti en áður hefir verið. Er
ikennurum, sem fást við tilsögn í þar loks skýrt tekið fram, að
bókmentum okkar, heldur og einn- bolsar eigi ekki að hlýða lands-
ig t. d. barnaskólakennurum. pví lögum; að það sje helg skylda
í hana ættu þeir að geta sótt ó- þjóðarinnar íslensku að lofa sendi-
tæmandi fjársjóði, og í höndum delum rússneskra bolsa að vaða
góðs kennara, þó hann aðeins hjer uppi með ofbeldi eftir vild
kenni bömum, ætti hún að geta sinni.
orðið einskonar andleg lífsupp- Hreinar línur eru þetta, og
spretta fyrir þau. stefnan ákveðin — sú sama og
Hjer er ekki rúm til þess að Alþýðublaðsins: Vjer bölsar meg-
nefna nokkuð sjerstakt í þessari um og eigum að gera alt sem oss
bók. Efnið nær frá Heitbrjefi sýnist, segja þeir, engin lögregla
pingeyinga og Lofti ríka Gutt- má vera í landinu, elkkert eftir-
ormssyni til Guðm. Magnússonar. l't, engin stjóm — á okkur. En
peir tveir merkjasteinar á þess- svo hamast þeir á því, hve lítið
ari löngu leið, 5 öldum, sýna best, sje framkvæmdarvaldið, og eftir-
hvað skift hefir um í hugsunar- lit ljelegt á öðram sviðum.
í sama tbl. Tímans eru nokkrar
greinar, sem snerta lögregluna og
eftirlitið, og mörg þung orð um
aga- og eftirlitsleysi. Er þetta
óvenjulega góð bændaútgáfa af
Alþýðublaðinu.
Tíminn fjargviðrast um þá ó-
hæfu, að Ólafi Friðrikssyni sknli
ekki hafa verið lofað að lifa hjer
utan og ofan við landslögin.
Eigi geta þau ummæli komið
frá Tryggva Strandamanna. Hann
var þar nyrðra og hafði öðra að
s!nna.
pá er Ijettadrengur Tímans, Ás-
geir í dyraloftinu. Eigi getur hann
skrifað svívirðingar um ungling-
ana, sem sóttu Ólaf heim. Hann
hjet þeim liði sínu, er sýndu það
í verki, að þeir virtu meira lands-
login en útlærðan bolsann, Ólaf.
Ásgeir fanst ekki þegar til átti að
taka, en hann var ótrauður and-
stæðingur Ólafs í orði.
Grein'n sver sig svo ótvírætt í
hina ómenguðu bolsa-ætt Jónasar,
að sýnilegt er, að hann er höf.
hennar, eða maður með sama sirm-
isbragði. En meðan vjer vitum eigi
af fle'rum hreinum bolsum í
hreiðri Tímans, skal Jónas einn
um heiðurinn.
Eða hafa menn leyfi til að
halda, að margir aðstandendur
Tímans ,sjeu sama sinnis. Hafa
menn leyfi til að trúa- því, að
margir sjeu þeir í raun og veru,
sem mata nú krók sinn í skjóli
hinnar íslensku bændaverslunar,
og era þess sinnis, að þeim sje sú
iðja kærast, að svívirða rjettarfar
landsins eftir geðþótta ofstopa-
fulls bolsa.
pegar mest gekk á fyrir ólafi
Friðrikssyni með drengaumingj-
ann þarrn hinn rússneska, var
Jónas honum bróðir í rauii; það
má hann eiga. peir hinir svo
nefndu „heldri“ jafnaðarmenn,
svo sem Hjeðinn, Hallbjörn og Jón
Bald., urðu skelkaðir yfir tiltækj-
um Ólafs, og sögðu skilið við
hann að næturlagi. pessir sömu
„heldri“ menn göluðu hátt þegar
alt var um garð gengið, og notuðu
margskonar (klæki til að fegra
málstað sinn. En hann var ófagur,
frá hvaða sjónarmiði, sem litið
var.
Jónas sýndi þar eigi á sjer neinn
„heldri“ manna svip; hann fylgdi
vini sínum Ólafi vel, þó lítið ljeti
— sumir komu og hingað eftir
matvöru. Kaupmenn fluttu hingað
mikið af fóðurbæti eftir Kötlugos-1
ið og næstu ár, og ávalt vora til
vel nægar byrgðir af matvöra.
Jeg er þó eflrki með þessu að draga
úr framkvæmdum og hjálp for-
manns kaupfjelagsins, og efa ekki
að fyrir forgöngu hans( ?) hafi
verið fest kaup á síld handa Síðu-
hreppunum, og að hún hafi geng-
iö jafnt til allra, tel 'jeg víst,
hvort heldur það voru viðskifta-;
menn mínir eða annara. En vilji ■
hann hrósa sjer fyrir hjálp og'
bjargræði, getur hann það alveg,
án þess að þurfa að álasa öðrum.
En ein mikil hjálp, og sem vel |
er vert að geta um í þessu sam-
bandi, er síldarmjölið, sem Lands-
stjórain sendi hingað austur, fyr-
ir forgöngu þáverandi alþm. Gísla
Sveinssonar, og seld var með vægu j
verði og ókeypis flutningi hingað.
pað hjálpaði mikið, eða svo var
það fyrir hreppinn hjer og alt
miðbik sýslunnar, þar sem verst
var ástatt.
pá koma höf. brjefsins að af-
urðasölunni og segja: „Fyrst þeg-
ar Sláturf jelag Suðurlands tók til
starfa í Reykjavík, gaf það 18
aura fyrir kjötpundið. Á sama
tíma gáfu kaupmenn hjer 11 aura
fyrir hvert kjötpund. Var þá um
tvent að velja fyrir bændur, ann-
aðhvort að reka fje sitt alla leið
til Reykjavíkur, eða láta kaup-
menn fá það fyrir þetta lága verð.
Ýmsir neyddust til að taka síðari
kostinn, að nokkru leyti, vegna
þess, hve fjeð lagði mikið af á
leiðinni, _og vegna kostnaðarins
við re&strana, og af því að mönn-
um hraus hugur við slíkri með-
ferð á fjenú. Ljek bændum nú
mjög hugur á að koma kjöti sínu
fram hjá nauðungarmarkaði kaup-
manna, og vann því formaður
kaupfjelagsins að því ár eftir ár
að opna bændum ,útgöngu.‘ Hjer
er eins og áður, ósatt með farið
og lítið útskýrt, skal því gjör
athugaður þessi kafli. Jeg man
ekki gjörla hvenær fyrst var slátr-
að hjer, en það man jeg að Brydes-
verslun var fyrst til þess að taka
kjöt og slátra, og var verðið þá
11 aura og 12 aura fyrir betra
kjötið; var svo í tvö ár að mig
minnir. Sláturfjelag Suðurlands
var stofnað 190€, (og tók til starfa
1907). Var kjötverðið það ár hjá
mjer 14, 16, 18 og 20 aura pundið
eftir gæðum kjötsins, án nokknrs
frádráttar. pað er eftirtektarvert
hvað höf. er gjarnt á að spinna
upp ósannindi og kasta þannig
fram tölum, án þess að hafa nokík-
ur gögn eða fót fyrir því, er þeir
fara með.
Jeg þarf ekki að útskýra það
fyrir þeim sem kunnugir eru hjer
og þekkja aðstöðuna og hirða um
sanna og óhlutdræga yfirvegun,
hversvegna fjeð var rekið til
Reykjavíkur, en ekki slátrað hjer
paeira en gert var á þeim áram.
Strandflutningaskipið hafði að
vísu áætlun hingað, en það var al-
'hann á því bera, vegna vensla
1 sinna við bændur.
Nú er hann í Noregi, og skrifar
,,Komandi árin“ sín, sem eru hon-
um jafn hjartfólgin og rússneski
I drengurinn ólafi, ef ekki enn
hjartfólgnari.
Tímagreinin, þessi, sem hjer um
ræðir, er mestmegnis hóflaust
lof um höfund bókarinnar „Kom-
andi ár“. Höf. skrifar greinina
sjálfur.
Hann trúir kki Laufássnáðunum
fyrir því. Skyldu jafnvel þeir vera
farnir að „tapa trúnni“ á ritverk-
inu. En Jónas berst um og síkrif-
ar, tetrið. Hann heldur nú einu-
sinní ög trúir því, áð bókin þessi
hin mikla „kjallara“-bók Tímans,
geri sig að foringja þjóðarinnar
um komandi ár. Hugmyndaflugið
er takmarkalaust.
’Hann segir bókina vera ein-
hverja þá nauðsynlegustu, sem
komið hefir út á seinni tímum.
Eklri getum vjer viðurkent að
svo sje, þó gott sje, að þjóðin
þekki Jónas sem best. Bótkin flýt
ir vitanlega fjrrir því, að póli-
tískt gönuskeið hans sje á enda
runnið. En það munar engu veru-
•legu, hvort Jónas er búinn að
vera, 1—2 árum íyr eða seinna.
pessi maður, sem auglýsir hið
bera bolsainnræti sitt, sem fylgir
málstað, er „heldri“ jafnaðar-
menn þorðu ekki að snerta, þessi
maður heldur, að vel mentuð ís-
lensk alþýða, að bændur í íslensk-
um sveitum fyllist aðdáunar yfir
ritsmíð hans, þó hann hafi fátt
annað að gorta af en það eitt, að
'hann hefir sýnt hæfileika til þess,
að svíkjast inn á verslunarfyrir-
tæki bænda, og láta það sjá aim
s!g og ritverk sín.
Hvort fleiri eða færri orðum
verður eytt að starfsemi þessa
manns og ritverkum hans, þá er
það eitt þegar víst, að aðalárang-
urinn af útkomu „Komandi ára“
samvinnusflcólastjórans, hann er
í5á, að Jónas, hinn brjóstheili
bændadaðrari úr Bárðardals-
hrauni, bolsablóm og blekbullnri,
verður látinn eiga sig um komandi
ár — nema ef lagsbræður hans,
hokar, hirða hann af götu sinni.
Bókin getur orðið honum hugg-
un ti‘l yfirlestrar, ef hann í annað
sinn skyldi þurfa að festa yndi á
móhrauk í kjallaranum á Stór-
ólfshvoli. •
veg trlviljuu ein að það yrði af-
greitt á haustin. Kjötið varð því
að liggja hjer yfir veturinn og
jafnvel lengur. Pað varð því að
takmaitka fjártökuna, enda altaf
lagt, í áhættu. Jeg ljet t. d. ætíð
þau árin reka fje frá mjer til
Reykjavíkur. Formauni Kaupf.ie-
lagsins er þetta vel kunnugt, og
hann þekkir vel, hvernig aðstaðan
er hjer nli, og er þó ólíku að jafna
og áðtu- var. pað var fyrst með
mótorbátaútgerðinni í Vestmanna-
eyjum að „útganga“ ' opnast og
viðlit er að slátra fleiru fje lijer
en gert var áður, einkum þó eftir
að stærri bátarnir komu, og þann-
ig er ennþá flutt mikið af kjöt-
ínu til Eyja á haustin. Getsakir
höf, í garð kaupmanna hjer um
100 þúsund króna gróða árlega,
ef Sláturfjelagið starfaði ekki, era
ekki svara verðar. *
Höf. koma þessn næst að ullinni
og þykjast geta fært full rök að
því, að ómögulegt sje að kaup-
menn geti selt hetur en kaupfja-