Ísafold - 18.02.1927, Blaðsíða 2

2
í S A F 0 L
Fjármálin.
✓ ,
Rceöa 'Jóns t?orlákssonar fjármálaráöherra
í neðri öeilð í gcer.
Tekjur og gjöld ríkissjóðs árið 1926 hafa því nær staðist á
Yerslunarjöfnuður ársins óhagstæður.
Sparnaður nauðsynlegur 1927.
Tekjur og gjöld standast á.
Áður en jeg vík að frumvarpi því
til fjárlaga fyrir árið 1928, sem hjer
liggur fyrir til umræðu, skal jeg
samkvæmt venju gefa yfirlit yfir
fjárhagsafkomu ríkissjóðs á nýliðnu
ári. Upphæðir hinna einstöku tekju-
Og gjaldaliða geta þó tekið einhverj-
Hm breytingum, áður en gert verður
upp til fullnaðar, því að innborgun-
um og úthorgunum er ekki lokið enn
þá.
(Sjá tekju og gjaldatöflu á næstu
blaðsíðu).
Samkvæmt þessu yfirliti ætti jtá
að vera tekjuafgangur yfir áriíj um
48 þúsund krónur, en þær breytingar
geta hæglega orðið á upphæðunum,
að hann hverfi- alveg, og þykir mjer
þvi rjettast að líta svo á, sem tekj-
ur og gjöld ársins liafi staðist á.
Helstu tekjuliðir fram úr áætlun.
Tekjurnar á árinu virðast mur.u
nema tæpri 12% milj. kr., og fara
fullum 2i/2 milj. kr. fram úr áæt'.un
fjárlaganná. peir liðir, sem hafa far-
ið mcst frnm úr áætlun eru:
Tekju- og eignarskattur, um 400
þús. kr., og stafar af þvi, að arið
1925 var að mörgu leyti hagstætt at-
vinnuár, þótt erfiðleikar hyrjuðu und-
ir árslokin.
Tóbakstollurinn hefir farið 685
þús. kr. fram úr áætlun fjárlaganna,
en þetta stafar af breyttri löggjöf.
Á móti þessu fellur niður liðurinii
tekjur af tóbakseínkasölu, sem var
áætlaður 275 þús. kr., svo að raun-
verulega hafa tekjur af tóbaki orðið
410 þús. kr. umfram áætlun. Fyrir
utan þetta var flutt inn tóbak á liðna
árinu, sem var í tollgeymslu á ára-
mótum, er svarar 142 þús. kr. í tolli,
en sú upphæð er ekki meðtalin 1 to-
bakstollinum hjer, af því að rjettara
þykir að telja hann á sínum tíma
með tekjum ársins 1927.
pá hefir verðtollurinn farið 492
þús. kr. fram úr áætlun.
þá hafa pósttekjur og símatekjur
bvorar fjrir sig farið um 200 þús.
kr. fram úr áætlun. En gjöldin hafa
líka farið fram úr áætlun, við póst-
málin, þó einungis um rúmar 60 þús.
kr., en við símann rúml. 350 þús. kr.
Helstu gjaldaliðir fram úr áætlun.
Gjöldin voru í fjárlögunum áætlnð
10 milj. 318 þús. kr., og hafa þannig
orðið rúmum 2 milj. kr. hærri.
A 7. gr. hafa sparast um 320 þut,.
kr. af vöxtum og um 530 þús. kr.
af áætluðum afborgunum, livort-
tveggja stafandi af því, að grciðsiu
lausaskuldanna var lokið í ársbyrj-
un, en fyrir því hafði ckki verið rað
gert þegar fjárlögin fvrir 1926 voru
sctt. Aftur hefir á öðrum fjárlaga-.
gTeinum, frá 8. til og með 20., orðið
umframeyðsln samtals um 1 milj. 47.0
þús. kr. petta stafar að dálitlu leyti
af því, að dýrtíðaruppbót starfs-
manna ríkisins reyndist hærri en
áætlað var, 67%% í stað 60%, en
líka að nokkru leytí af því, að
stjórnin leyfSi ýmsar frarakvæmdir,
sem fje var ekki veitt til, eink-
um vegaviðgerðir, brúargerðir, síma-
endurbætur, vita og sjómerki. Margt
af þessu var orðið mjög aðfcallandi,
vegna undanfarinnar kvrstöðu verk-
legTa framlcvæmda, og þótti ekki
rjett að uteita um það með öl!u, þeg-
ar fje var fyrir hendi, scm ekki
þurfti að nota til skuhlagreiðslu. —
Stærstar liafa umframeyðslurnar orð-
ið á þessum liðum:
Landsíminn .......... 354 þús. kr
Vegamálin................ 261 —- —
Vitamálin................ 159 —- —
Berklakostnaður .. .. 179 — —
Óviss gjöld . . . .......130 —- —
Teknir í heild hafa gjaldaliðir fjár*
laganna sjálfra þannig eigi farið
nema um 670 þús. krónur frarn úr
áætlnn.
Að öðru leyti stafar umframeyðsi-
an af gjöldum utan fjárlaga, samkv.
riýjum og eldri lögum, og cru þetta
aðalupphæðirnar:
Til kæliskipskaupa .. .. 350 þús. kr.
— Ræktunarsjóðs .. .. 275 —
— Flóaáveitunnar . .. 226 — - —
Vegna Vestm.-íiafnar .. 108 — ■—
Kostnaður við skiftimynt 24 -— —
Gengisnefndin.......... 10 —
Fyrirhl. Markarfljóts .. 10 — -
Ymsar upphæðir, sem
teknar verða í frumvarp
til fjáraukalaga fyrir
192(j.................. 288 — —
Á fjárlögunum fyrir 1926, var
áætlaður tekjuhalli um 473 þús. kr.
pað hefir þannig í reyndinni tekist
að afstýra þessum tekjuhalla. Enn-
fremur hefir verið unt' að greiði
kæliskipsframlagið af tekjum ársins,
en þegar lögin um kæliskip voru
sett á þinginu 1926, var í rauninni
ekki búist við því, að framlagið yrði
greitt af tekjum ársins 1926, heldur
af sjóði þeim, sem fyrir hendi var í
ársbyrjun. En niðurstaða ársins gerir
það að verkum, að ekki hefir ennþá
þurft að skerða sjóðinn, a.m.k. ekk-
ert' verulega. pá er og rjett að geta
þess sjerstaklega, að í gjöldum árs-
ins er innifalin afborgun af skuldum
nærri ein milj. kr., framlag til Lands-
bankans 100 þús. kr. og afturkræf
npphæð til Flóaáveitunnar rúml. 150
þús. kr. Loks er rjett að geta þess,
að seðlagjaldið frá Landsbankanum,
sem er lagt til hliðar samkvæmt
ákvæðum laga nr. 53, 1926, og auð-
vitað er eign ríkisins, hefir numið
á árinu 100 þús. kr., sem stonda í
viðskiftabók við Landsbankann, og
eru ekki tnldar með tekjmri í fram-
angreindu yfirliti.
- pótt fjárhagsafkoma ríkissjóðs
þannig hafi orðið eftir öllum vonum
á liðnu ári, þá felur hún í sjor
ýmsar sterkar áminningar um að
fara, nú gætilega í fjármálum. Tekj-
urnar hafa orðið yfir 4 milj. kr.
lægri en næsta árið á undan — og
því skyldu þær ekki geta haldið
áfram að lækka?
Horfurnar 1927.
Mjer sýnist þessvegna rjett að
segja nokkur orð um horfurnnr fyrir
afkomu ríkissjóðs á þessu nýBýrýaða
ári 1927.
Síðustu 2 árin hafa útgjöld fjárlag-
anna hækkað í meðferð Alþingis um
liátt upp í 1 milj. kr. hvort árið, frá
því sem stjórnin hafði stungið upp á
í fjárlagafrumvarpi sínu. Jafnframt
hefir svo tekjuáætlun stjórnarinnar
v’orið hækkuð til þess að forðast allt
of bágborinn jöfnuð á fjárlögunum.
Afleiðingin af þessu er m.a. orðin
sú, að sumir tekjuliðir eru bersýni-
lega of hátt áætlaðir í fjárlögunum
fyrir þetta nýbyrjaða ár. Sem dæmi
netni jeg útflutningsgjaldið. pað er
áætlað 1 milj. kr. í fjárlögum 1927,
en hefir ekki reynst nema 857 þús.
kr. árið 1926. Eftir reynslu ársins
1926 er líklega mjög hæpið, að vænta
500 þús. kr. tekna frá áfengisversl-
uninni, eins og fjárlögin 1927 þó gera
ráð fyrir.
Tekjur rikissióðs mótast af afkomu
atvinnuveganna.
Tekjur' ríkissjóðs fara að talsverðu
leyti eftir afkomu atvinnuveganna,
með þar af leiðandi breytingnm á
kaupgetu manna og eyðslu. En reynsl
an sýnir, að tekjur ríkissjóðs mótast
fult svo mikið eftir afkomu atvinnu-
veganna og almennings næsta ár á
undan, sem eftir ástandi hvers yf-
irstandandi árs. ITinar miklu tekjur
1925 stöfuðu þannig fremur af góð-
ærinu 1924, en af því, að sjálft árið
1925 væri svo framúrskarandi hag-
stætt. Árið 1926 var nú fremur erf-
•
itt ár fyrir atvinnúvegina, en ríkis-
sjóður hefir að talsverðu notið þess,
að árið 1925 var yfir höfuð afkomu-
gott ár. En aftur hljóta tekjur ársins
1927 að mótast talsvert af erfiðri
afkomu hins nýliðna árs, það verð-
ur að búast við þeim talsvert minni
en tekjum ársjns 1926. par við bætist
nú, að tekjur ársins 1927 hafa verið
skertar nokkuð með löggjöf, eftir
að tekjuáætlun fjárlaganna fyTÍr það
ár var fullgerð. Jeg á hjer við breyt-
inguna á vorutollslögunum nr. 54,
1926, með lækkun á kola-, salt og
Jeinolíutolli, 0g burtfellingu tunnu-
olls og kornvörutolls.
•
Sparnaður nauðsynlegur 1927.
#
1 fjárlögum þessa nýhyrjaða árs
eru tekjur ríkissjóðs áætlaðar 10 milj.
og 834 þús. kr., eða rúmlega 1 milj.
og 600 þús. kr. lægi'i en þær reyndust
síðastliðið ár. Mjer sýnist samkvæmt
framansögðu sennilegt aö svo geti
farið, að tekjurnar geri ekkert meira
en að ná ætlun. En fjárveitingav
gjaldamegin í þossurn sömu fjárlög-
um eru 276 þús. kr. hærri, og þar
að auki er fyrirfram vitarilegt um
ýms útgjöld, sem hafa ekki verið
tekin upp í fjárlögin. Mjer virðist
því alveg ljóst, að það muni verða
mjög erfitt að halda jöfnuði milli
tekna og gjalda á þessu nýbyrjaða
ári, og það getur farið svo, að þetta
verði ómögulegt. I þessu samhandi
þykir mjer því rjett að minna á
ummæli mín á síðasta þingi, þegnr
frumvarp um lækkun vorutollsins var
til umræðu. Jeg taldi þá, að vegna
afkomu ársins 1926, væri ckki ásta?ða
til að hafa á móti frumvarpiuu, en
áskildi stjórninni að koma með tekju
aukafrumvörp á þessu þingi, e£ þá
þætti sjáanlegt að ríkissjóður þyldi
ekki þennan takjumissi árið 1927.
Stjórnin hefir nú ekki afráðið ennþá
hvort hún .vill fara fram á slíka
tekjuaukalöggjöf, eða reyna að
komast af án liennar þrátt fyrir
erfitt útlit, en mun hera sig saman
við fjárhagsnefndir þingdeildanna u"i
þetta. En hvað sem ofan á verður í
þessu efni, þá mun stjórnin reyna aö
gæta sparnaðar á ríkisfje eftir ýtr-
asta megni þetta ár, meðal annars
með því að ganga ríkt eftir því við
forstöðumenn ríkisframkvæmda og
stofnana, að þeir noti ekki fje um-
fram fjárveitingu nema í brýnni nauð-
syn, og þá ekki nema eftir fyrir-
fram fenginni heimild.
Fj árlagafrumvarpiS 1928.
pá skal jeg snúa mjer að fyrirligg-
jandi frumvarpi til fjárlaga fyr.r
1928. Tekjurnar eru áætlaðar 10 milj.
494 þús. kr., og gjöldin 103 þús. kr.
lægri. Tekjuáætlunin ber talsverðan
svip af' þeim hækkunum, sem þingið
hefir gert á tekjuáætluu stjórnar-
innar tvö undanfarin ár. pað er
skoðun mín, að ekki sje leyfilegt að
hækka hana að óbreyttri löggjöf og
óbreyttum horfum, og einn einstakur
liður (tekjur af áfengisverslun) er
hærri, en stjórninni hefði þótt þor-
andi, ef vitnéskja um afkonm 'árs-
ins 1926 hefði legið fyrir, þegar
frumvarpið var samið. Gjaldamegin
hefir verið reynt að sníða frum-
varpið eftir þeirri verðlækkun, sem
er afleiðing hins hækkaða peninga-
gildis. Launaupphæðir eru áætlaðar
með dýrtíðaruppbót 45%', og lækkan-
ir eru áætlaðar á öðrum liðum 10
til 15% frá tilsvarandi upphæð á
fjárlögunum 1927, nema þar sem
ástæða hefir þótt til raunverulegrar
hækkunar. Hinsvegar hefir stjórnin
viljað halda í frumvarpinu fjárveit-
ingum til verklegra frambvæmda svip’
aðra og 1927; þar á meðal eru fjár-
veitingar til sjnkrahússbygginga 270
þús. kr., til nýrra þjóðvega (akvega)
285 þús. kr., til brúargerða 225 þús.
kr., til nýrra símalagninga 275 þús.
kr. og til nýrra vita 100 þús. kr.
pótl sumar krónutölur til slíkra
-verklegra framkvæmda sjeu lægri í
frumvarpinu en tilsvarandi upphæðir
í fjárlögum ,1927, þá hygg jeg að þær
svari nokkurnveginn til jafnmikilla
framkvæmda, vegna lækkaðs verðlags'
Við lauslegan samanhurð hefir mjr-r
talist svo til, að í fjárlögnm 1927
sjeu veittar uni 1567 þús. kr. til
allskonar nýrra mannvirkja, að frá-
töldu tillagi til sýsluvega og því um
líkt, en í þessu frumvarpi um 1320
þús. kr., eða milli 15 og 16% lægri
krónutala.
Gjöldin mcga ekki hækka.
pað hefir alls ekki verið tilætlun
mín með því, sem jeg hjer hefi sagt
um meðferð þingsins á fjárlagafrum-
varpi tveggja undanfarinna ára, :>ð
veita Alþingi neinar átölur. En af
öllu framansögðu vona jeg að það
sje ljóst, að gagnvart þessn fruai-
varpi verður þingið að taka aðra
afstöðu, ef fjávhag ríkissjóðs á ekki
að tefla í svísýnu. pað er ekki for-
svaratllegt að ha'kka tekjuáætlunina,
að mínu áliti, en þá mega gjöldin
ekki lieldur hækka í meðferð þingsins
svo neinu nemi, nema ný tekjutög-
gjöf sje jafnframt sett og geri hækk-
un gjaldanna forsvaranlega. En við
meðferð þessa frumvarps liggur annað
verkefni fyrir þinginu, og þá sjev-
sfaklega fyrir háttvir.tum fjárveit-
inganefndum. Pað er nð endurskoða
hvern einstakan gjaldlið til athugun-
ar á því, hvort niðurfærsla í hluf-
falli við lækkað verðlag sje þegar
komin fram í frumvarpinu, eða ekki
megi ganga lengra í því efni, e 1
stjórniiT hefir gert. Jeg hygg að slík
yfirskoðun sje öldungis rjettmæt, og
rnuni hera nokkurn árangur. Yfir
höfuð hygg jeg, að e£ þingið í þett.i
sinn vill koma inn nýjum eða hækk-
uðurn útgjöldum, þá verði að reyna
að finna piðurfærslur gjalda þar á
móti.
Stöðugt gengi.
Loks skal jeg minnast á nokkar
atriði úr afkomu liðna ársins, önnur
en þau, sem áður er geiið og varða
fjárhag ríkissjóðs beinlinis.
Gengi íslensku brónunnar hefir ver-
ið óbreytt alt árið, um 81.6% a£ lög-
mætu gullgildi hennar.
Veðlánaþörfin. Veðdeildin.
Hinir nýju flokkar veðdeildar
Landsbankans tóku til starfa á árinu,
hinn 1. okt. Ríkislán, að upphreð
2% milj. danskar kr., voru tekin í
Danmörku, hjá Statsanstalten for
Livsforsikring og tryggingarfjelagiuu
„Hafnia,“ til kaupa á veðdeildar-
brjefum 5. fl. Lánin eru veitt ríbis-
sjóði með 5% vöxtum til 30 ára, og
uieð afföllum svo að svarar því, að
Taunverulegir vextir verða 5%% á
láninu frá Statsanstalten (2 milj. d.
kr.) og 6% á hinu láninu (% mi!j.
d. kr.) Bankavaxtahrjef þau, sem_
ríkissjóður eignast fyrir þetta lánv
fje, bera einnig 5% vcxti, og eru
keypt með þeim afföllum, að ríkis-
sjóður á að vera skaðlans af lántök-
nnni, eða vel það, þegar inndrætii
brjefanna verður lokið. Á þessum 3
mánúðum, frá 1. okt. til ársloka, voru
veitt úr 5. flokki, sem ríkissjóðui-
kaupir allau, 306 lán að nafnvevði
2375500 kr., og úr 6. flokki, sem cr
til sölu, 47 lán að nafnverði 3106"0
kr. Fram til 5. þ. m. höfðu alls ver-
ið veitt úr báðum flokkunum 487 láti
að upphæð 3.544.700 kr. Bftirspurnm
eftir þesum lánum hefir verið mjög
mikil, og er langt frá því að lok;ð
sje við að fullnægja henni. Að húti
hefir orðið svona mikil stafar með-
fram af því, hve óaðgengilegt hefir
þótt að nota 4. fl. veðdeildarinnar, sem
sjá má af því, að þan 12 ár, sem
hann starfaði, voru eigi veitt neina
61 lán að meðaltali á ári úr veðdeild-
inni, og árleg samtaln lánanna ekki
nema um 416 þús. kr. að meðaltah.
í ranninni lá því fyrir nú, og liggm'
að nokkru leyti fyrir enn, að full-
nægja samansafnaðri fasteignaláns-
þörf margra ára.
Bæktunar s j óSút.
Úr Ræktunarsjóði voru veitt á ár-
inu 28T lán að upphæð alls 876.450
kr. Síðan sjóðurinn tók til starfa
eftir hinum nýju lögum, 1. okt. 1925,
hefir hann voitt nokkuð yfir 1 milj.
kr. i lánum.
Skýrsinr mn verðmæti mnfluttrar og
útfluttrar vörn.
Á þessu nýliðna ári hefir venð
gcrð fyrsta tilraun til þess að fó
jafnóðum mánaðarskýrslur um verð-
mæti innfluttrnr vöru, en áður var
byrjað að gera slík mnnaðarvfirlit
vfir verðmæti og vörumngn útfluttr-
I
ar vöru. Pað em sýslumenn og bæj-
arfógetar utan Reykjavíkur, og lög-
reglustjórinn í Revkjavík, sem -safna
skýrslunum hver úr sínu umdæmi. —
Hagstofan leggtxr svo saman tölurnar
af öllum hinnm einstöku innflutn-
ingsskýrslum úr Rcykjavík, en utan
Reykjavikur leggja sýslumenn og bæj-
arfógetar saman og síma niðurstöð-
nna mánaðarlega til fjármálaráðn-
neytisins. Er þnð mikið verk, sem
með þessu hefir hæst á mörg em-
bættin. Yfírleitt virðist þetta hafa
tekist eftir vopum. — Pessu verðnr
haldið áfrnm, og er þesa vænst að
það leiði m. a. til þess, nð fullkomn-
av verslunarskýrskir fyrir hvert ár
geti verið tilbúnor frá Hagstofunni