Ísafold - 15.03.1927, Side 2

2
í S A F 0 L ©
að unglirigar, lærisveinar þeirra totnji
sjer góða siði — án tilstyrks frá löy-
gjafarvaldinu.
En það er svo undarlega margí,;
sem Hriflumaður á erfitt með að
skilja.
I þessu sambandi, er rjett að benda
honum og fylgismönnum hans á, að
haldi löggjafarnir lengra út á ,drykkju
skaparbraut* Jónasar, þá mætti margt
til tína í lagafrumvörpin.
Hvernig litist J. J. t. d. á frv. til
laga um einkaleyfi til að nppnefna
fólk; hljóðaði einkalevfið upp á nafn.
Erv. til laga um að kjaftakerlingar í
landinu væru skattfrjálsar. — Undir
sömu fyrirmæli kæmu þeir þingmenn,
sem væru með sama marki brendir.
Frv. til laga um það, að þingmenn
þeir, sem jafnframt væru skólastjór-
ar, væru ekki skyldugir til þess,
hvorki utan þings eða innan að gera
mun á sönnu og lognu.
Eins og nú standa sakir, er það al-
veg augljóst, hver hefði mestan hag
af því, ef þessháttar frumvörp yröu
að lögum.
Nokkuð yrði öðru máli að gegna,
ef fram kæmi frv. til laga um það,
að þingmenn mættu alls ekki segja
ósatt. Sannaðist það, að þingmaður
færi með vísvitandi lýgi, þá yrði hann
tafarlaust að leggja niður þingmensku.
Geta menn gert sjer í hugarlund, að
J. J. hjeldist ekki lengi við á þing-
bekkjum, ef þetta yrði í lög leitt.
það er yfirleitt engum vafa undir-
orpið, að ef menn tækju sig til, og
semdu frv. að lögum, um almennar
siðgæðisreglur, og þau frv. yrðu síð-
an í lög leidd og þeim framfylgt, þá
myndi afleiðingin fyrst og fremst sú,
að J. J. landskjörinu þingm. skólastj.,
ritstj. og flokksforingi yrði rjettræk-
ur frá öllum Störfum og trúnaðar-
stöðum.
pað er eins og hann viti skömm-
ina upp á sig manntetrið, og sje að
dylja sekt sína með því að hampa því
framan í alþjóð, að hann þrátt fyrii
alt og alt sje laus við einn einasta
löst, — drykkjuskapinn.

FimtuysaSmæli
3.þ.m. var fimtugsaimæli Jóns por-
lákssonar, forsæfisráðherra. — pótt
hann standi á þessum tímamóturni
æfinnar, verður það eigi borið við,
að birta hjer neina „æ£iferilsskýrslu“
af þeirri einföldu ástæðu, að Jón
porláksson er altof lítið aldurhnig-
inn maður til þess að bjóða honum
alla þuluna, um skólagöngu, stú-
dentspróf með ágætiseinkunn, sigl-
' ingu til Hafnar o. s. frv. o. s. frv.
J Eins og Tbsen þótti sín óorktu
leikrit best, eins þvkir athafnamarin-
I .
inum vænst um hin óunnu störfin.
Framfaramennimir hafa ást á fram-
tíðinni, framtíð þjóðarinnar, og ekki
síst þeir, sem vinna að því af alhug,
cins og Jón Porláksson, að byggja
sem traustastan grundvöll undir hag-
sæl framtíðarstörf.
Sennilega er enginn forsætisráðh.
í heimi, sem ber flokksmerki ihalds,
en er eins framgjarn framfaramaður
og Jón porláksson.
pví sannleikurinn er, að íhalds-
samur er hann aðeins á einu ein-
asta sviði — og þó má nefna þá
íhaldssemi öðru nafni, þ. e. gætni
-4 í fjármálum.
Gæfa Jóns Porlákssonar í stjórn-
málastarfi hans, er f\7rst og fremst
innifalin í því, að hugarfar hans er
í mjög miklu samræmi við hinar
sjerkennilegu þjóðarástæður vorar.
Meðan hann fjekst við verkfræð-
ingsstörf, var um hann sagt, að
hann fengist við allskonar bvggingar
fsem nöfnum tjáði að nefna — ilema
loftkastala. Við þeim snerti' hann
aldrei, og svó er enn.
Meðan fjármálavíman var sem mest.
í mönnum, eftir ófriðarárin, bar á
þeim undarlega hugsunarhætti á
landi tijer, að framsókn- og fram-
faraþrá, væri í því innifalin að vera
ör á almannafje.
Gegn þeirri öldu reis íhaldsflokkur-
inn með Jón porláksson í brodli
fylkingar. 'Fyrst er að kippu fjár-
hagnum í lag — síðan að vinna að
framförunum — eftir því sem fjár-
hagsgeta fámennrar þjóðar þolir. —
pessi er stefna hans og flokksins —
og þetta hefir meiri hlnti þjóðar
vorrar skilið — það sýndu kosn-
ingamar í sumar og í haust.
f fullkomnu samræmi við þetta er
stefna hans í gengismálinu. Láta eigi
undan síga fyrir örðugleikum er leiða
af gengishækkun, því með því að
sýna fjárhagslega festú og bolmagn,
til þess að feta í þeim efnum í fót-
spor nágrannaþjóðanna, ávinnur þjóð
in sjer traust út á við. En með því
einu móti getur okkur tekist, að
byggja grundvöll glæsilegrar fram-
tíðar í fámennu og lítt numdu lanii.
þar sem óunnin verk og framfara-
möguleikar bíða mannshandarinnar á
liverju leiti.
„íhal#' í merkingunni kyrstaða,
getur hjer aldrei þrifist. íhald á
sviði fjármála, er þjóðinni jafn nauð-
synlegt og frambýling á dalakoti.
Jón porláksson hefir reynst for-
sjáll bóndi á þjóðarbúinu íslenska.
Pjóðin hefir lært að meta það.
A
Heilbrigðisskýrslur fyrir árin 1921
—1926 koma væntanlega út áður en
langt um líður. Hefir heilbrigðis-
stjórnin falið Guðmundi Hannessyni
að gera skýrslur þessar. Hann samdi
eins og kunnugt er, skýrslur fyrir
árin 1911—1920. Er mjög bagalegt
að skýrslur þessar skuli eigi geta
komið út árlega.
Frá bnnaðarþingi.
Tilrauúastarf semin.
pann 18. f. m. hjelt Guðmundur
Jónsson búfræðiska ndidat frá Torfa-
læk fyrirlestur um tilraunastarfsemi.
Byrjaði hann á að skýra all-ítar-
lega frá sögu og núverandi fyrirkomu-
lagi tilrauna í helstu landbúnaðar-
löndum.
I aðaldráttum er tilraunastarfsem-
inni eins háttað í flestum löndum,
sem sje:
1) Vísindalegar tilraunir við æðri
mentastofnanir.
2) „Praktiskar" tilraunir, er aft-
ur skiftast í
a) Fastar tilraunir á jörðum út
um sveitir, — tilraunastöðvum, —
sem reknar eru á sama stað ár eftir
ár undir sjerfræðislegu eftirliti.
b) Hreyfanlegar tilraunir hjá bænd-
um, vanalega 1—2 ár í stað, oftast
með tilbúinn áburð.
Fyrst þegar rannsóknir og tilraun-
ir hófust, fór landbúnaðinum að fara
fram fyrir alvöru, og síðan li.fi r
framfarabraut hans legið samhliða
framfarabraut tilraunanna.
Saga íslensku tilraunastarfseminn-
ar hefst um síðustu aldamót, með
stofnun Búnaðarfjel. íslands og Rækt-
unarfjelags Norðurlands, sem síðan
hafa haft aðal-tilraunirnar á hendi.
Fyrirlesarinn skýrði því næst frá
helstu tilraunum, sem framkvæmdar
hafa verið hjer á hendi í síðustu h.
u. b. 25 ár og árangri þeirra, er hann
áleit hafa verið fremur lítinn, aðal-
lega fyrir það: 1) að til tilrauna
hefir verið varið litlu fje, 2) að iil-
raunastjórarnir hafa oft verið öðr-
um störfum hlaðnir, 3) að tilraun-
irnar hafa ekki verið nægilega lang-
vinnar eða kerfisbundnar og 4) að
þáð land, sem tilraunirnar hafa ver-
ið gerðar á, hefir ekki verið vel til
þess fallið, að reka þar tilraunir.
G. J. komst m. a. að orði á þessa
leið:
Utlendur Inifræðisbræðingur, er valt
ur grundvöllur að byggja á búskap
heillar þjóðar. Grundvöllurinn á að
vera innlend reynsla. Tilraunastarf-
semin hjer á landi þarf að verða
sjálfstæð starfsemi rekin af ríkiniij
eins og erlendís.
pað fyrsta sem þarf að gera er að
flyt.ja tilraunirnar upp í sveit oij
framtíðarmarkið á áð vera ein til-
raunastöð á sveitajörð í hverjum
landsfjórðungi. En fyrst í stað og það
á þessu ári þarf að stofna eina vel
útbuna tilraunastöð á suðurla.nds-
nndirlendinu, er smámsaman taki til
rannsóknar öll helstu viðfangsefni
:íandbúnaðarins, og að áuka tilraunir
við Groðrarstöðina á Akureyri. Ein
góð tilraunastöð er betri en margar
ljelegar.
Stofnkostnaður þessarar tilrauna-
stöðvar á Suðurlandsundirlendinu yrði
fyrstu árin 60—70000 kr. Reksturs-
kostnaður við liana mundi verða
svipaður og hann er nú við Gróðrar-
stöð B. í. Hjer er því aðallega um
flutning að ræða.
Einmitt á erfiðustu tímum hafa
margar þjóðir reist og aukið tilrauna-
starfsemi sína. Hún er besta aðferð-
in til eflingar landbúnaðinum. Danir
verja nú h. u. b. 2 milj. kr. til til-
rauna hjá sjer árlega og nær því
50000 kr. til tilrauna á Færeyjum.
Hvað ber okkur þá að gera fvrir
okkar eigið land.
Yfirstjórn tilrauna taldi fyrirlesar-
inn heppilegast að yrði hjá B. I, og
tilraunaráði.
Frá sjónarmiði tilraunanna er ekki
leyfilegt, að hirta árangur þeirra ftyr
en þeim er lokið, en þó á að skýra
frá öllum tilraunum sömu tegundar,
hvar á landinu sem þær eru gerðar.
pað er nauðsynlegt að draga sam-
an árangur þeirra tilrauna er gerðar
hafa verið hjer á landi til þess að
fá úr þeim þá innlendu reynslu, sem
hægt er handa búnaðarskólum, ráðn-
nautum og bændum sjálfum og til
þess að mynda grundvöll undir til-
raunastarfsemi hjer í framt.íðinni.
Eggert Stefánsson söngvari kemur
hingað með „Brúarfoss“.
Njálsbrenna.
Efiip pröfM dr. phil. Valtýr Guðmundason.
Einn af hinum minnilegustu atburð-
nm, sem gerst hafa á Islandi, er
Njálsbrenna. Ber margt til þess. pur
var ófyrirsynju inni brendur einn
hinn vitrasti og besti sonnr landsins,
einn hinn göfgasti kvenskörungur
landsins og ein hinmesta hetja lands-
ins. Og þar sem lýsingin á þessari
hrennu er til vor komin í mesta
snildarverkinu, sem til er í bókment-
um vorum (og á öllum Norðurlönd-
um), þá er engin furða, þótt hún
hafi haft átakanleg áhrif á hug vorn
og hjörtu. petta kenmr líka best
fram í nútímaskáldverkum vorurn,
Pannig k^eður Hannes Hafstein:
Buldi við brestur,
brotnaði þekjan,
reið niðnr rjáfur
og rammir ásar.
Skall yfir eldhafið ólgandi, logandi,
eldvargar runnu fram hvæsandi
sogandi.
Reykurinn glóðþrunginn gaus ii)ip úr
kafinu,
gaflaðið eitt stóð sem klettur úr
hafinu.
Minnisstæð hefir og Njálsbrenna
orðið Kristjáni Jónssyni, er hann
kveður:
Minstu nú, mín unga önd,
endur þeirra tíða,
þegar loga bundu bönd
Bergþórshvol hinn fríða.
Hjeðinn einn þar gekk um glóð,
sem gnoð í sjávar róti,
og með helgum hetju móð
horfði dauða móti.
Hreysti, mátt og hugar-þrek
hættur beygðu ei neinar;
eldibröndum að hann Ijek,
eins og knetti sveinar.
Sama kemur og fram hjá Benedikt
Gröndal eldra (Jónssyni)J er hann
minnist Skarphjeðins og afdrifa
hans:
Frá jeg Hjeðni frægst til vígs
fima limu axla,
hvort er hann reiddi Rimmugýgs
rönd eða práins .jaxla.
Til hans jeg aldrei heyrði neitt,
hvað er að snildum skeiki;
en hamingjan er ætíð eitt,
annað gjörfuleiki.
Minna má og á meðferð snjallasta
leikritaskáldsins okkar, Jóhanns Sig"
urjónssonar, á Njálsbrennu í leikriti
hans „Lyga-Mörður.“ pví þar kem-
ur ljóst fram, hve snortinn hann
hefir orðið af þeim atburðum.
En það þarf ekki skáldin — mestu
tilfinningamennina — til. pað mun
enginn sá íslendingur til, hve til-
finningasljór rekadrumbur sem það
kynni að vera, sem ekki hefir komist
við af að lesa lýsing Njálu um þetta.
Og það má taka dýpra í árinni.
pað þarf ekki íslendinga til. P'‘ir
eru ekki fáir útlendingarnir, sem
'snortnir liafa orðið af lysingunum i
Njálu. pví annað eins listaverk og
Njála er víðar lesin en á íslandi. —
Enda segir dr. Georg Brandes, um
hana, að hún ætti að liggja á hvers
manns borði um öll NorðurUAd,
prýdd myndum eftir frægustu mál-
ara, sem tilfengjust. t
pegar til alls þessa er litið, er það
engin furða, þó það hafi vakið mikla
eftirtekt, bæði á fslandi og í útlönd-
um, er það frjettist, að nú bvðist
tækifæri til að rannsakn brunarúst-
irnar á Bergþórshvoli — frægasta
stað landsins, næst pingvöllum. pví
slíkt tækifæri, sem hjer býðst til
ábyggilegra fornfræðarannsókna, er
sannarlega enginn hversdagsmatnr.
Um husaskipunina á Bergþórshvoli
á dögum Njáls, hefir margt og mik-
ið verið skrifað í útlöndum, af þjóð-
kunnum vísindamönnum, án þess
menn hafi getað orðið á eitt sáttir.
Um hana hefi jeg ,og ritað talsvert í
doktorsritgerð minni um húsaskipun
íslendinga á söguöldinni. Og þykist
jeg þar hafa greitt úr verstu flækj-
unum, enda engin mótmæli gegn
skýringum mínum síðar kamið fram.
En sjón er sögu ríkari.
Bæði jeg og aðrir, sem hingað til
hafa skrifað um húsaskipunina á
Bergþórshvoli, hafa eingöngu oi-ðið að
hyggja á frásögninni í Njálu og
skilningi okkar á henni. En í Njálu
er engin samfeld lýsing á bæ Njáls.
pað sem maður fær þar að vita um
húsaskipunina, er því tilviljun ein,
af því að það stendur að einhverjn
leyti í sambandi við þá atburði, sem
þar gerást. pað eina, sem sjá má
með fnllri 'vissu, er, að bæjarhúsin
voru tnörg. En hve mörg þau voru,
verðui' ekki sjeð. pau einu hús, sern
beinlínis eru nefnd, eru: stofa, skáli
(með lofti í öðrum endanum), vefjar-
stofa og bæjardyr (==göng). Ennfrem
ur sýnir frásögnin greinilega, nð mat-
búrið hefir veríð eitt af bæjarhús-
mum, þó sjálft nafnið komi ekki
fyrir. Stofan hefir auðvitað (þar
eins og annarstaðar) verið stærsta
hæjarhúsið. Hún var bæði dagstofa
og borðstofa, gestastofa og veislu-
stofa. Skálinn hefir aftur verið miklu
minni, því hann var aðeins svefnhús.
En af því brénnan fer fram nm nótt,
eftir að Njáll og Bergþóra eru geng-
in til hvílu, ber auðvitað mest á
skálanum í frásögninni um brennuna.
Svo er og í öllum öðrum sögum, að
þegar eitthvað fer fram á nætur-
þeli, þá ber mest á skálanum. En á
daginn heyrist hann aldrei nefndur.
pá eru menn í stofunni. Og eins er á,
Bergþórshvoli í Njálu.
Hver fleiri bæjarhús kunni að hafa
verið á Bergþórshvoli, fær maðnr
ekkert um að vita. pó má gera ráð
fyrir, að eldhúsið hafi verið eitt af
þeim, og sennilega nokkur fleiri. Og
um afstöðu húsanna innbyrðis, eða
hvors til annars, fær maður harla
lítið að vita, þó dálítið megi um
það ráða af ýmsum orðatiltækjum í
sögunni.
par sem nú bæði hinar lítilfjörlegu
(en þó að sumu leyti merkilegi')
rannsóknir Sigurðar Vigfússonar og
það, sem kom í ljós við kjallaragröft-
inn á Bergþórshvoli síðastliðið sum-
ar, virðist hafa sýnt og sannað,
að hæiinn ávalt hefir staðið á sama,
Stað og að hygt hefir verið ýfir
hinar fornu brunarústir, svo að þær