Ísafold - 07.10.1927, Page 3

1 S A F 0 L D
3
Tilsvarandi gróða mun fjelagið
liafa fengið hiri árin, er það hafði
verslunina á hendi, þannig, að all-
ur gróði fjelagsins af samningnum
þessi þrjú ár, sem það hafði eijika-
söluna, hefir sjáífsagt numið ná-
lægt % miljón kr. Dálaglegur
•skildingur fvrir verslun, sem eng-
in’ áhætta fylgdi.
Sem dæmi upp á það, hve herfi-
lega illa var samið af forstjóra
Landsverslunarinnar, má geta
þess, að í ofan á lag á þennan
mikla gróða, sem liinu erlenda fje-
lagi var trygður, bættist það, að
’Landsverslunin varð að greiða fje-
laginu allan kostnað við afhend-
ingu vörunnar í London. Auðfje-
lagið heimtaði (og fekk) sjerstakt
rgjald fyrir að afhenda sínar eigin
vörur, láta olíuna í tunnur og
'koma að skipi. Landsverslunin
varð eitt árið, 1924, að greiða um
170 þúsund krónur í þóknun
dianda þessu erl. auðfjelagi fyr-
5r ómakið við að afhenda sína eig-
Sn vöru ! Laglega samið !!
III.
Þegar Framsóknarstjórnin ákvað
það 1922, að láta ríkið taka einka-
sölu á allri steinolíu í landinu,
hefir henni vafalaust ekki verið
fyllilega 1 jóst, hvílíkt feikna
áhættuspor. þar var stigið.
Þegar heimildarlögin frá 1917
voru sett, var ætlunin ekki sú, að
láta ríkið græða áþessari verslun,
þótt til kæmi að heimildin yrði
notuð. En steinolíuversluninni er
þannig hát.tað, að henni fylgir stór
kostleg áhætta. Aðalneytendur
vörunnar hjer er vjelbátaútvegur-
inn. Þessi útvegur hefir staðið
höllum fæti undanfarið, eins og
svo mörg önnur fyrirtæki hjer á
landi. Hann hefir ekki verið bess
megnugur, að greiða við móttöku
þá olíu, sem hann hefir þurft að
not.a t.i) atvinnurekstrarins. Ut-
vegurinn hefir orðið að fá olíuna
Æið láni, eins . og alt annað. — A
þenna hátt var ríkissjóður, með
landsverslunina sem millilið, orð-
inn stór lánardrottinn vjelbátaút-
vegarins. Att.i ríkissjóður alt kom-
ið undir afkomu þessa atvinnn-
rekstrar, hvort andvirði olíunnar
fengist greitt með skilum eða ekki.
Hveniig halda menn svo að far-
ið hefði,j ef stórkostlegt aflaleysis-
■ár Jiefði komið? Ríkissjóður hefði
tapað miljónum króna á þessu
háskalega verslunarbraski, sem
Tframsóknarstjórnin skelti á í
■óþökk allra landsmanna.
Á síðasta þingi var gefin skýrsla
yfir útistatidandi skuldir Steinol-
íuverslunarinnar. Voru þær í árs-
lok 1925 yfir 780 þús. krónur. —
."Stærstar voru upphæðirnar hjá
út.ibúum verslunarinnar á Akur-
æyri (um 297 þús. kr.) og á Seyð-
isfirði (um 259 þús. kr.). í árslok
1926 voru útistandandi skuldir
verslunarinnar orðnar um 903
þúsund krónur. Höfðu þannig vax-
ið á árinu 1926 um nál. 123 þús.
kr. Hækkunin varð mest hjá úti-
búunum á Seyðisfirði og ísafirði.
Þessar tölur ætt.u að geta opn-
:að augu manna fyrir þeirri alvar-
legu hættu, sem ríkissjóði getur
stafað af slíku verslunarbraski. Á
síðasta þiugi var gefin lausleg á-
ætlun yfir það, hve mikið af
^kuldum verslunarinnar væri al-
gerlega tapað f je, og nam sú upp-
hæð 300 þús. kr. En jafnframt var
þess getið, að tapið mundi senni-
?ega verða talsvert meira. Þetta
tap væri þegar fyrirsjáanlegt, en
Hindenburg forseti.
Símað er frá Berlín, að menn'
hafi hylt Hindenburg 2. þ.m., á átt.'
ræðisafmæli hans, í hundrað-þús- j
unda tali. Stórfengleg hátíðahöld ^
fóru fram og notuðu langflestir
fánann frá keisaraveldistímunum.
Talsverðar óspektir urðu á götum,
þar sem kommúnistum og stál-
hjálmsmönnum lenti saman. Tvö
hundruð menn voru handteknir.
Á sunriudaginn var átti Hinden-
burg forseti 80 ára afmæli. Hann '
'er fæddur í Posen 1847 og er af
I
gamalli liðsforingjaætt. Tólf áraj
gamall gekk hann í herinn og var
liðsforingi 1866 í ófriðnum við
Austurríkismenn og ávann sjer
heiður fyrir frækilega framgöngu
hjá Königgrátz. í ófriðnum við
Frakka 1870—71 tók hann þátt í
orustunum hjá Gravelotte, St.
Privat og París. 1888 var hann tek-
inn í herforingjaráðið og 1899—
91 var hann skrifstofustjóri í
hermálaráðuneytinu. Mörgum öðr-
um trúnaðarstörfum gengdi hann
og fyrir herstjórnina. Nokkrum
árum áður en stríðið mikla hófst,
hafði Hindenburg dregið sig í hlje,
en gei’ðist sjálfboðaliði í byrjun
stinðsins. Var honum þá falin yf-
irherstjói-nin á austur-vígstöðvuxx-
xxnx, þar sem Rússar æddu með
herskara sína inn í Þýskaland. —
Brá skjótt við, er Hindenbxxrg
kom þangað. Fyrst vann liann stór
sigxxr á Rússum hjá nxasurisku
vötxxum (orustan hjá Tannenberg)
og tók 92 þús. manna höndum.
Annan sigur vanri haxjn hjá Inst-
erburg og lxandtók 30 þús. rnanna.
.Þriðja stórsigurinlx vann hanix hjá
Lyck, austan við masúrisku vötn,
síðan hjá Kutno, Lodz og Lowicz
og handtólc ]xar 136 þxis. manna.
Unx yoturinn gjörsigraði Jxann
nxiðher Rússa og haxxdtók 150 þús.
rnanna. Hafði her hans þá á hálfu
ári handtekið 400 þús. Rússa og
*náð 700 fallbyssum. Marga sigra
vanxx hann enn eftir þetta á aust-
urvígstöðvununx og varð fyrir það
átrúnaðargoð þýskxx þjóðariixnar,
og vinsældir lians hafa ekki1 farið
þverrandi. Hann var miltill þegar
Ja.lt Ijek í lyixdi, og haixix var jafn
Vel enn meiri á hörmungar- og nið-
urlægingartímunum.
hvað síðar nxundi fram koma, var
alveg óráðin gáta.
Það væri óskandi, að slíkt
óhappaverk lxenti aldrei neiixa
stjórn framar, að stofna ríkissjóði
í svipaða hættu, senx gei*t var með
steinolraeinkasölunni. Og þótt nú
sitji við völdin menn, senx voru
aðalhvatamenn þess óheillaspors,
sem stigið var 1922) þegar einok-
unarsamningurinn var gerður,
'verður að gera ráð fvrir, að augu
þeirra hafi opnast fyrir þeirri al-
Varlegu áhættu sem slík einkasala
getur bakað ríkissjóði.
Þjóðin skal þó engu treysta í
þessu efni. Fyrst er nú þess að
gæta, að stjórnin er sjálf mjög
fylgjandi slíkri einkasölu senx
þessari. Hana mun því vafalaust
langa til að fá þetta vígi endur-
reist aftur. Svo er annað, sem
menn verða einnig að hafa í huga.
Að baki stjórninni standa sósíal-
istar, sem heimta steinolíueinka-
sölun'a endurreista. Þessir menn
hafa Hf stjórnarinnar í hendi sjer
og það er hreint ekki að vita
livei-ju þeir fá til leiðar konxið í
þessxx efni.
Vissast er fyrir þjóðina að vera
vel á verði, búast við öllu því
versta; hið góða skaðar ekki.
Rússar leiðir á einokuninni.
Símað er fi*á Berjín, að samn-
iUgur Rússlands og Persíu heimili
frjálsan innflutxxing á vörxxm fyr-
ir fimmtíu miljónir rxxbla til Rúss-
lands og brjóti þannig í bág við
grundvallaratriði Rxxssa um ein-
okrax á utanríkisversluninni.
Óeirðir í Mexico.
Símað er frá Mexieo City, að
nokkrar herdeíídir .hafi gert upp-
reist undir forustu hei’shöfðingj-
anna Gomezar og Serrano. Stjórn-
arherinn lagði til orustu við þá
og var Seri*ano og fjórtán aðrir,
er stóðu framai’lega í flokki upp-
reistarmanna, teknir til fanga og
líflátnir.
Frá andláti ag jarðarför
Stepíians OJWanssöMr.
Heimskringla skýrir frá því, að
Stephan heitinn hafi verið veikur
frá því um nxiðjan desember í vet-
ur sem leið. Á fætur komst hann
aftur og gat lireyft sig um húsið
og gengið úti, er voraði, elx krafta
sína fekk hann ekki aftur, er
hann misti við sjúkdómsáfallið. —
Yai*ð hann því að ganga við staf
og mátti senx minst á sig reyna.
Handstyrk fekk hann heldur ekki
nægan nje heilsu svo mikla, að þol
hefði liann til þess að sitja við
skriftir, sem þó venja hans var
til, er hann gat verið inni, en
vesöld eða veður bönnuðu honurn
xxtivist. Salmaði hann þess mjög,
því margt var enn ógert af því
sem hann hafði hugsað sjer að
ljúka við, hálfkveðin kvæði, hend-
Íngar og brot, er biðu þess tíma,
áð hann gæti gengið frá þeim.
Vikuna fyrir andlátið var hann
venju frenxur hress, eftir því sem
kona hans skýrði frá. — Sxxnnu-
daginn 7. ágúst voru nokkrir forn-
kunningjar staddir heima hjá hon-
um og ræddu við hann að vanda.
Gerði hann þá lítið úr vesöld sinni,
sem hann og altaf gerði í brjef-
um til vina sinna og kunningja,
þótt ljóst væri honum, hvers eðlis
hún var, og hve skamt myndi þess
áð bíða, að hxin legði hann í gröf-
ina. Er þeir kvöddu hann óskaði
hann þess, að þeir kæmi til sín
aftur liið bráðasta.
Þriðjudaginn 9. ágúst heimsótti
vinur hans hann, frá Wynyard,
Sask, lierra Jakob Nornxan. Hafði
xhanri lengi ætlað sjer að fara vest-
ur til hans og finna hann, en það
tdiægist til þessa. Náði hann heim
til hans seint um daginn. Töluðu
þeir sanxan og voru á gangi úti
fram uixdir kvöldið, en gerigu þá
inn. En eigi leið nema lítil stund,
þá er þeir voru sestir inni, að hann
kendi óþæginda svo mikilla og
magnleysis, að liann gat eigi set-
ið og kvaðst vildi ganga út. Komst
hann aðeins lítinn spöl út fyrir
dyrnar, en sneri þá við aftur og
hneig niður í sama stólinn, er hann
liafði staðið upp af. Voru þá kona
hans og yngsti sonur og dóttir, er
'heima eru, farin til kvöldvei’ka. ■—
Gerði þá Jakob Norman, er inni
var hjá honum, þeim strax aðvart,
o™ komu þau þegar lieim. Var þá
svo af honunx dregið að hann mátti
naumast mæla. Tók sonur hans
hann þá upp úr stólnum og bar
hann inn í svefnhei’bergi hans og
lagði hann á rúm. Hagræddu þær
nxægður honum sem best þær gátu
og var hann þá orðinn meðvitund-
arlaus. Ekkert orð nxælti hann eft-
ir að hann var borinn inn. En
hægri hendina lireyfði hann að-
eins nokkrum sinnum, fyrst eftir
að hann var lagður upp á rxxmið,
'en hrærði sig svo ekki xipp frá
því. Vorxx þá gei’ð orð börnum
lians er farin eru að heiman, en
búa þar í grendinni, að koma, og
llækninum í Innisfall, er stundað
hafði hann xxndanfarið, dr. Wagn-
er, því óvíst þótti hversu ljúka
myndi með magnleysi þetta. Kom
læknirinn skjótlega. Ljet hann
uppi það álit sitt, að eigi myndi
bata að vænta. Áleit hann að bi’ost
ið Ixefði æð lxægra megin í höfð-
inu svo að blæddi til heilans; væri
ileugst að ætla að liann lifðii einn
eða tvo sólarhringa. Tafði hann
nokkra stnnd, en fór svo. En þess
var skemra að bíða en sólarhrings
— því að stundarfjórðungi liðnum
eftir að læknirinn fór, var hann
látinn.
Utförin fór fram heima sunnu-
daginn 14. ágúst og hófst laust
upp úr hádegi. Var þar fjölmenni
'mikið saman komið, alt bygðafólk-
'ið íslenska og auk þess fjöldi inn-
lendra nxanna og kvenna úr smá-
bæjum þar í grendinni. Lengra að
vox’xx nokkrir Isleudingar komnir:
frá Red Deer, Calgary, Wynyard,
Elfros og Winnnipeg.
Eftir ósk hans og ættingjanna
var fylgt greftrunarsiðum hinnar
Unitarisku kirkju. Ræður fluttu
'sjera Rögnvaldur Pjetursson frá
Winnipeg, sjera Fi’iðrik A. Frið-
riksson frá Wynyard og sjera Pjet
ur Hjálmsson frá Markerville. —
Auk þess flutti enskur Presbytera
prestur, er þar var staddur, Rev.
Mr. Gray frá Markerville, nokkur
oi’ð, fyrir hönd hinna ensku sveit-
unga. — Líkið var jarðsett í ætt-
argrafreit fjölskyldunnar, á norð-
ui’bakka Medicine-árinnar í tæpr-
ar mílu fjarlægð frá heimilinu. —
Liggur reiturinn inni í fögru skóg-
ari’jóðri nær miðbiki bygðarinnar.
Samúðar og hluttekningarskeyti
bárust frá stjórn Islands, Háskóla
íslands, Ágúst Bjarnason prófess-
oí’, Árna Pálssyni bókaverði,
Baldri Sveinssyni ritstjóra, Guð-
mundi Finnbogasyni landsbóka-
verði, Sigurði Nordal prófessor,
frú Theodóru Thoroddsen, J. Magn
úsi Bjarnason, Hannesi Pjeturs-
syni, Winnipeg, Sigfúsi Halldórs
ritstj., Wpg., Þorsteini Borgfjörð
og frú, Wpg. o. fl.
Ingibiörg SkQladöttir
frá Norðtungu.
Hxxn var fædd á Ytra-Vatni í
Skagafirði 22. apríl 1885. Foreldr-
ar hennar voru Skúli Jónsson
bóndi og Guðrún Tómasdóttir
kona. lians. Er Skúli dáinn fyrir
mörgum árum, en Guðrún lifir og
er bxxsett í Reykjavík. Fyrir 18 ár-
um giftist Ingibjörg Runólfi Run-
ólfssyjxi bónda í Noi’ðtungu, og
var síðari kona hans. Ekki vax’ð
þeim barna auðið. Hxxn konx til
Reykjavíkur í ágúst nú í sumai’,
veilc, og var gerður á henni hol-
skurður. Virtist henni heilsast
sæmilega, fyrst í stað, en hjarta-
hilxxn varð henni að bana að kvöldi
hins 16. september.
Ingibjörg Skúladóttir var búin
mörgum ágætxxm kostum, sem
konu mega prýða. Hún var sjer-
lega fríð og framkoma hennar öll
fctillileg og gofugmannleg. Hún
var vel greind og vel að sjer, fyr-
irmyndar hxismóðir og heimili
þeirra, hjónanna í Norðtungu var
vdð brxxgðið fyrir alla umgengni
innan húss og utan. Heinxilið var
ætíð mjög mannmargt, því þau
bjuggu stórbúi, auk þess afar gest
kvæmt, bæði er Nortunga í þjóð-
braut og auk þess dvaldi þar jafn-
an á sumrin fjöldi nxanna, inn-
lendra og útlendi’a, langdvölum,
xnargir sumar eftir sumar. Þvl
þeim var gjarnt að korna aftur,
'senx eitt sinn liöfðu notið hinxxar
ágaitu aðbxiðar og framúrskarandi
umliyggju, sem Norðtunguhjónin
ætíð auðsýndu gestxxm sínum, Má
með sanni segja, að þau voru
satntaka í því að lá.ta öllum á heim