Ísafold - 25.10.1927, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
okkar að afstýra styrjöldimn cða að þá hafi gjaldeyrir landsins skilaði af sjer, eða í árslok 192.1,
stöðva hana. En vilji Jónas eða byrjað að falla. Hið fyrra er bæði voru þær samkv. LR., gerðum upp
iians nótar skjóta eiturskeytum að rangt og ósaniigjarnlega mælt, hið af eftirmanni lians, Magnúsi Jóns-
þessjum mönnum, Jífs eða liðnum, síðara er alveg rangt með farið. | syni, 16. milj. 385 þús. ltr. Þær
þá verður þó að beina slíku að Þingið 1919 var ógætnasta þing höf'ðu þannig lækkað um tæpa
þeim ráðherra, er þau mál lieyrðu í fjármálum, sem lijer hefir setið, miljón á stjórnarárum M. G. —
j UI1dir, og að þeim flokkum, sem ag jeg hygg.. Þá var sett heil runa Skýringin er auðvitað sú, að
báru þinglega ábyrgð á þeim ráð- af nýjum lögum, sem Itöfðu, í för tekjuhalli þessara ára var greidd-
herrum. Og til þess að gera það með sjer ýmisleg alveg ný eða stór ur af eignum ríltissjóðs (innstæð'
, ennþá ljósara, að J.M. er að minsta iega aukin árleg útgjöld fyrir um hjá landsverslun aðallega). En
Þegar jeg heilsaði upp á nýju einn ráðlierra. Jafnframt var með kosti ranglega fynr sökum hafður, ríkissjóð, en það voru ekki gerðar „almesta skuldasöfnunin“ gerðist
Úttekt
lónasar ’Jónssonar.
Eftir ^ón t?orlák55on.
stjórnina í „Yerði“ 3. sept. þ. á., lconunglegri tilskipan skift störf- Þykir mjer rjett að skýra frá, ráðstafanir til þess að afla ríkinu árin 1917 og 1918, lánin tekin til
endaði jeg ummæli mín með því, iim milli ráðherranna, augl. 31. hvaða ráðherrár fóru með þessi þeirra tekna, sem þurfti til að dýrtíðarráðstafana, landsverslun-
að óska stjórninni góðs næðis til mars 1917. Þar segir svo: „Deild- lua* ^ra °S til þess í mars standast þessi útgjöld samkvæmt ar og skipakaupa. Á þeim tveim
þess að undirbúa áhugamál sín ir stjórnarráðsins skulu vera þrjár, d 924, er viðreisnin á fjárhag rík- nýjum lögum. M. G. átti sæti á árum uxu ríkisskuldirnar iir 2
fyrir næsta þing. En Jónas Jóns- og eru þær lagðar undir sinn ráð- lssJÓðs og rjetting íslensku krón- þessu þingi, og liver, sem kvnnir niilj. 553 þús. kr. (árslok 1916)
son dómsmálaráðherra hefir ekki herrann liver.“ — Forsíetiráðherr- unnar byrjuðu: sjer Alþt. fyrir það ár, hlýtur að upp í 19 miij. 629 þús. kr. (árs-
viljað þiggja þetta næði. Úr ráð- anum voru ekki ætluð nein aí'-1 Fjármál ríkissjóðs: ■ veita því eftirtekt, að hann er lok 1918). Svo smálækkaði niður
herrasessinum heldur hann áfram skifti af embættisstörfum hinna Kjörn Kristjánson (Sjálfstæðisfl.) einn af þeim fáu þingmönnum, sem > 16 milj. 385 þús. kr. í árslok
4. jan. 1917 til 28. ag. 1917, tæpl. þ4 gera mest til gð lialda í á móti 1921, en á dögum Framsóknar-
d man- straumi þessarar eyðslulöggjafar. stjórnarinnar (1922—1924) hækk-
Sig. Eggerz (sami fl.) 28. ág. 1917 Fjármálaráðherra var þá Sigurður aði aftur upp í rúmar 18 milj. kr.
til 25. febr. 1920, 2 ár og 6 mán. Eg’gerz, og þó jeg efist ekki um að í árslok 1923. Þetta sjest alt í
Magnús Guðmundsson (utan fl. ) hann liafi haft góðan vilja á því landsreikningunum, og er Jónasi
25. íebr. 1920 til 2. mars 1922, ag ]4ta tehjUr jafnast við gjold, ráðherra vorkunnarlaust að vita
hatursfullri æsingablaðamensku,! ráðherranna.
með árásum á látna og lifandi for-: Jón Magnússon framkvæmdi
ustumenn íhaldsflokksins, með þessa verkáskiftingu milli ráðherr-
öfgum og ósannindum um menn1 anna alveg til fulls. Hann var víst
og málefni, alveg eins og áður. ■ yfirleitt frábitinn því, að hlutast
Hann er nú að vísu orðinn svo ' til um það, sem hann áleit sjer ekki
kunnur að rangfærslum og mis-
sögnum í blaðaskrifum, að senni-
lega er almenningur orðinn því
nokkuð afvanur að leggja trúnað
á orð hans. En því verður ekki
neitað, að núverandi staða hans
ætti að veita ummælum frá.honura
aukið álit, að minsta kosti svona
í fyr.stu. Því að þó að menn sjeu
vanir misjöfnu frá Jónasi Jónssyni
skólastjóra, þá eru menn alveg
óvanir því að heyra eða lesa öfgar
eða ósannindi frá nokkrum dóms-
málaráðherra. Það væri þess vegni
rangt að þegja nú við öllum árás-
um hans.
f þetta sinn ætla jeg að gera að
umtalsefni nokkur atriði úr grein-
um hans, „Gamalt, og nýtt“, sein
birtust í „Tímanum“ 10. og 17.
sept. Hann getur þess í lok grein-
arinnar, að við stjórnarskifti, fari
ekki fram nein úttekt á þjóðarbú-
inu, en að hann með „línum þess-
um“ hafi lýst aðkomunni fyrir
hina nýju stjórn. „Lýsingin“ er
bæði ákaflega ófullkomin, og
mörgu leyti röng.
koma við. Hann mun hafa viljað 1 2 ár.
gæta sjerstakrar varúðar um það, Magims
Jónsson (Frams.fl.)
að láta embættisbræður sína aldrei
finna til þess, eða finnast það, að
hann væri
ráðherra“ þeirra. Jeg iiygg aö su
tilfinning, sem J. M. ljet stjórnast
af í þessu efni, sje sameiginleg
. I
'þá tókst! honum livorki að hindra hið rjetta.
eyðslulöggjöfina á þessu þingi, nje Þá er að athuga lækltun krón-
a nokkurn hátt „yfir- Klemens Jónsson
leirra. Jeg hygg að
mars 1922 til 18. ajnúl 1923, 1 ár ftg ufvega tilsvarandi tekjulöggjöf. unnar.
og 1 mán. j Þetta sama þing setti svo fjárlög íslenska krónan byrjaði að falla
(sami fl.) 18.
fyrir árin 1920 og 1921, en þótt niður úr gullgildi í ársbyrjun
apríl 1923 til 22. mars 1924, 1 'útgjöldin eftir þeim fjárlögum 1919. Þá voru bankamálin og at-
ár og 1 mán. j væru mjög há, móts við það sern vinnumálin í höndum Sig. Jóns-
Bankamálin heyrðu undir at- áður, hafði verið, þá voru útgjöld- sonar, og fjármál ríkissjóðs í
öllum þeim monnum, sem gæddir vinnumálaráðuneytið frá upphafi jn, sem leiddu af allri hinni nýju höndum Sig*. Eggerz. Hún hjelt
eru fullkominni andlegri prúð-' og til þess í ársbyrjun 1922, síðan lagasetningu, [>ó ekki tekin upp í áfram að fa.lla, í fylgd með dönsku
mensku, eða hafa náð þeirri full-'undir fjármálaráðuneytið. Ráð-
komnun, sem Bretar tákna með ^ iherrar þeirra mála hafa verið:
orðinu ,,gentleman.“ En hjer við iSig. Jónsson (Frams.fl.) 4. jan.
bæt'ist nú það, að afstaða þeirra
jiriggja stjórnmálaflokka, sem
þessi f járlög, fremur en venja. e;* krónunni, alt það ár, og fram eftir
yfir höfuð um útgjöld samkvæmt ári 1920. Þegar stjórnarskiftin
'nýjum lögum, sem hafa ekki öðl- urðu, 25. febr. 1920, var krónan
að
Minning Jóns Magnússonar.
1 fyrrihluta greinarinnar gerir
J. J. sjer far um að kasta rýrð á
1917 til 25. febr. 1920. 3 ár og ast konungsstaðfestingu þegar komin niður fyrir 70% af gull-
1 mán. þingi slítur. Svo koma nýjar kosn- gildi. í ráðherratíð þeirra P. J og
lögðu til mennina í samsteypuráðu- l’jetur Jónsson (utanfl. ?) 25. febr. ingar, og leiddu til stjórnarskifta M. G. stöðvaðist fallið (í nóv. 1920
neytið 1917, var þannig, að ekkþ 1920 til 5. jan. 1922, 1 ár og { febr. 1920. Þá varð M. G. fjár- á h. u. b. 50%) og krónan hækk-
gat komið til mála að tveir flokk- 10 mán. málaráðherra, og kom það í hans aði dálítið aftur og var full 60%
arnir sættu sig við það, að leggja Magnús Guðmundsson (utau fl. 5. verkahring að framkvæma alla af gullverði þegar M. G. fór frá
til undirmenn í ráðuneytið. Jafnir
að völdum áttu þeir að vera, eða
hafa full völd liver á sínu sviði,
svo sem líka varð í framkvæmd-
jan. 1922
mán.
til
2. mars 1922, 2 þessa löggjöf frá 1919. Þá var 2. mars 1922. Næstu 2 árin, með-
ekki orðin tíska að ráðherrar byrj an bankamál og fjármál voru í
mm.
Ef fella á dóma um stjórnaraf-
rek þessara ára frá 1917—1922
verður því að gæta þess, að dæma
hvern ráðherrann eftir afdrifum
'þeirra málefna, er undir hann
Magnús Jónsson (Frams.fl.) 2. ugu stjómarstörfin með því að höndum Framsóknarráðherranna
mars 1922 til 18. apríl 1923. 1 ár virða áð vettugi og brjóta þau lög gekk svo á ýmsu, en þeir enduðu
með
48%
af gullgildi í
og 1 mán. landsins, sem þeir sjálfir voru óá-
Klemens Jónson (sami fl.) 18. apr. nægðíi- með. Þingið 1920 var auka-
1923 til 22. mars 1924, 11. mán. þing, stjórnarskiftin urðu ekki fyr
Atvinnmnálin: en á því þingi, og þess vegna
ÍSig. Jónsson (Frams.fl.), sem að lengirt von að hin nýja stjórn hefði ar Framsóknarflokksins, sem hafa
ofan, 3 ár og 1 mán. ]iá tilbúin þau frv. til skattalaga, orðlð að horfa upp á langmest af
)ví að skila krónunni í
hendur íhaldsstjórn-
arinnar í mars 1924.
Það eru því bankamálaráðherr-
lieyrðu. Þau málefni, sem J. J. Pjetur Jónson, sem að ofan, 1 ár sem þurfti til að standast hin gengislækkuninni, þar
meðal
notar nú, til að reyna að kasta
“ingu á J. M„ eru fjármál rík-
minningu Jóns Magmissonar.Hann ^ Lsjóðs, gengismálið og fjárhagsaf-
hafi verið formaður stjórnar lands- ;koma þjóðarinnar. Að því leyti,
ins frá 1917-
'22, og
„á þessum árum, sem J. M.
stýrði landinu, keyrði alt um
þverbak með fjárhag landsins.
Á hverju ári nema einu (1919)
var tekjuhalli á búskap ríkis-
sjóðs tvær núljónir eða meira.
— Allra verst gekk til [lau
árin, sem M. G. var fjármála-
sem þessi mál koma til kasta
landstjórnarinnar, eru þau nefnd
fjármál (ríkissjóðs), bankamál og
atvinnumál. Enginn flokkur þess-
ara mála hefir nokkumtíma legið
undir ráðuneyti Jóns Magnússon-
ar. Sem forsætisráðherra átti J. M.
og 11 mán.
Magnús Guðmundsson 20.
auknu útgjöld. Þessa löggjöf und- bæði upphaf hennar og endi. Af
janúar irbjó M. G. og lagði fyrir þingið þeim 52%, sem krónan var búin
1922 til 2. mars 1922, tæplega 1921, en rjett eftij að hún var
2 mán. komin í gildi, eða snemma árs
Klemens Jónsson (Frams.fl.) 2. 1922, fór M. G. frá.
mars 1922 til 22. mars 1924, 2 Fjárhagsafkoma ríkissjóðs þau
ár og 1 mán. 2 ár, 1920 og 1921, sem M. G. var
Á þessu rúmlega 7 ára tímabili fjármálaráðherra, mótaðist alger-
hefir þá Framsóknarflokkurinn lega af þeim fjárlögum og annavi liessum malum, en þa 2 mánuði í
a V.aTi1ror»iáInTn at. i_____________j.1 •_ ____ 11__j r. <. órsbvrimi 1922. sem M. G. fór með
að tapa í dýpst.a niðurlægingar-
ástandinu, koma að minsta kosti
43% á þau tímabil, sem Framsókn
bar ábyrgð á bankamálupum. •—
Kringum 9% lcoma á þann tím-
ann, sem Pjetur Jónsson stjórnaði
borið ábyrgð á bankamálum og at- lagasetningu, sem þingið 1919 af- arsbyrjun 1922, sem M. G. fór með
vinmunálum þjóðarinnar í samtals gxeiddi. M. G. bar ekki ábyrgð á Þan maL mun brónan ekkert hafa
að vísu sæti í bankaráði íslands- > rúmlega 5 ár, Magnús Guðmunds- þeirri lagasetningu, var henni and-1 baggast. Ef Jónas Jónsson vill
banka, sem formaður þess, en það son kringum 2 mánuði og Pjet- vígur í mörgum verulegum atrið-1 hitta andstæðing sinn M* G> verð
ráðherra. Þá söfnuðust almest- var Þa> eius °» síðar, lítið
ar skuldir, og um leið f.jell ísl.
króna, með þeim voðaafleið-
ingum, er sú breyting hefir síð-
ar leitt yfir þjóðina. ---- Eftir
á finst mönnum furðulegt þetta
skeytingarleysi um fjármálin.
Það var því líkast sem leiðtogi
stjómarinnar liafi gengið í
svefni, svo ekki sje meira sagt.
.... Undir stjórn þeirra J. M.
og M.G. byrjaði galdeyrá- lands-
ins að falla. Ofeyðsla undan-
farinna ára, bæði hjá þingi og
stjóm, en þó einkum hjá fjár-
brallsstjettum landsins, olli
því“ o. s. frv.
Þegar Jón Magnússon tók við
ráðherrastörfum í ársbyrjun {4.
jan.) 1917, varð hann dómsmála-
ráðherra og forsætisráðherra/ í
samsteypuráðuneyti allra þeirra
þriggja flokka, er þá voru í þing-
inu. Áður hafði verið einungis
annað en málamyndastofnun, ög
um það atriði í bankastjórninni,
sem mestu máli skifti, þ. e. a. s.
seðlaútgáfuna, voru ráðin þegar
fyrir 1917 komin alveg í hendur
löggjafarinnar og þess ráðherra,
ur Jónsson hátt á annað ár. Af unij eg* er því ósanngjamt að saka 111 iiann að minsta kosti að leita
fjármálum ríkissjóðs hefir Sjálf- hann öðrum fremur um tekjuhalla að emhverju oðru vopni en geng-
stæðisflokkurinn haft vandann í áranna 1920 og 1921, þótt hann lsiæbkuninni.
yfir 3 ár, Framsóknarfl. í 2 ár og væri þá fjármálaráðherra.
M. Guðm. í 2 ár. ■, En hjer við bætist nú það, að
Jeg læt þetta nægja til þess að þu talsverður tekjuhalli yrði árin
hreinsa minningu Jóns Magnússon- 1920 0g 1921, og mikið af honum
er fór með bankamál, af því að >ar. Hans stjórnarstarf var á öðru stafaði
! —• ----- ------------ oian.v, af nýrri löggjöf, og kæmi
'seðlaútgáfan var komin fram úr sviði. Hann bar gæfu til þess að j)Vj 4 fjáraukalög eftir á, þá er
því er stofnskrá bankans hafði.Vera forustumaður þjóðar sinnar þag samt gsatt, að þau árin hafi
(Meira).

Nýr doktor.
leyft honum
Jeg hefi nú fyrir mitt leyti hann skipaði sess sinn sem dóms-
enga tilhneigingu til þess að taka! Imálaráðherra með þeirri prýði, að
þátt í þeirri iðju Jónasar dóms- núverandi eftirmaður hans má
málaráðherra, að fella sleggju- 'vara sig á samanburði
dóma yfir þeim mönnum, sem sátu
við úrlausn sjálfstæðismálsins. Og þsaf'nast almestar skuldir“ á rík-.um íslenska hljóðfræði við háskól-
Fýrir skömmu varði mag. art.
Stefán Einarsson doktorsritgerð
issjóð, eins og J. J. segir. Skulda-,ann í Osló. Meðal andmælenda var
þjóc-
við stýrið hjer á landi þegar
in varð fyrir fjárhagsáföllum
styrjaldaráranna og umrótsáranna
Fjármálin og M. Guðm.
söfnunin mátti heita um það bil dr. Jón Helgason, og láta norsk
um garð gengin áður en M. G. tók blöð vel af doktorsvörninni. Rit-
við stjórn fjármálanna. í árslok ið er á þýsku og nefnist: Beitráge
1919 voru skuldir ríkissjóðs ski. j zur Phonetik der islándischen
LR. rúmar 16 milj. kr„ en þar við Sprache, og er 144 bls. í stóru
Af því að J. J. er að reyna að bættist skuld við ullareigendur, broti. Þeim, sem kynni að leika
hæfa þá báða með sarna skeytinu, fyrir ull, sem tekin hafði verið eign hugur á að eignast ritið, skal bent
næstu þar á eftir. Mjer er ljóst að J. M. og M. G„ get jeg ekki gengið arnámi og seld, en andvirði henn- á, að það mun fást keypt hjá
þessi áföll stöfuðu af styrjöldinui, ■ alveg fram hjá ummælum hans um ar, á aðra milj. kr„ stóð inni í rík- Guðm. bóksala Gamalíelssyni. —
voru að miklu leyti óhjákvæmileg M. G. Hann segir, að almestar issjóði. Alls voru þá skuldir rík- Hinn nýi doktor er nú farinn til
/afleiðing hennar, en það var sanu- Skuldir hafi safnast þau árin, sem issjóðs, þegar M. G. tók við, um 17 Vesturheims, er ráðinn kennari
arlega ekki á valdi ráðherranna M. G. var fjármálaráðherra, og milj. og 300 þús, kr ^egar hann við liáskóla einn í Baltimore.