Ísafold - 20.12.1927, Blaðsíða 2

f
LaAJt9*P
-var letrað á hann „Vilhjálmnr aæmt, hvort rjett sje til greint
mikli“. Sagði Quidde að slíkt væri það verð, sem „Tímjnn“ til-
bæði hlægilegt og ósvífni! Þetta greindi. En hann tilgreinir vöru-
vrar afbrot hans og 3 mánuði sat ve rð á sömu vörutegundum, eins
hann í fangelsi, en það var víst og það er í peningaverslun á
frekar fyrir „Caligula".
Fáskrúðsfirði. Er það þetta:
Kaffi . . .
Sykur ..
Smjörlíki
Steinolía
kr. 3,50 kg.
— 0,85 —
— 1,90 —
— 0,48 —
Prófessor Buisson
^r fæddur 20. desember 1841 í
París og hefir lesið heimspeki og
uppeldisfræði.
Hann er forseti Sambands
mannrjettindavina, og hann var á
fyrsta friðarfundinum, sem hald-
inn var í Lausanne fyrir 60 árum
(1867). „Þá mátti sem minst tala
um lýðveldi“ segir hann. Hann
hefir'verið prófessor við Sorbonn-
en og í mörg ár var hann þing-
maður, en varð að draga sig í
hlje'vegna þess að honum förlað-
ist heyrn.
Frjáls samkepni.
I.
Fyrir nokkru birtist í Tíman-
vm smagrein, undir fyrirsögn-
inni: „Frjáls samkepni". Var
}>ar skýrt frá því, að á Fáskrúðs-
firði væri ekkert kaupfjelag,
heldur kaupmanpaverslanir ein-
.göngu. Þar var ennfremur sagt
frá því, að þarna væri láns- og
vöruskiftaverslun mikii. Var síð
an birt sýnishorn á verðlagi á
nokkrum vörutegundum til þéss
áð sýna, hve vond verslunin
væri. Sýnishornið var svohljóð-
andi:
. . kr.
Kaffi . .
Sykur . .
Snrjörlíki
Steinolía
Kol ...
4,50 kg.
1,10 —
2,70 —
0,60 —
70,00 tonn.
Starfsbróðir Tímans á Eski
firði, „Jafnaðarmaðurinn“ blað
sósíalista, birti þessa smágrein
crðrjetta, og þótti auðsjáanlega
fengur í. En það varð til þess
að koma af stað umræðum um
málið eystra, og í blaðinu Hæni
á Seyðisfirði birtist grein þann
26. nóv. síðastl., *sem gefur all-
gott sýnishorn af verslunar-.
ástándinu á Austurlandi, og^
svipað mun það vera víðar á
landinu.
Er þess getið í þessari „Hæn-
is“-grein, að láns- og vöruskifta
verslun sje mikil á Fáskrúðs-
firði. Sú vöruskiftaverslun er
samskonar þar, eins og alstaðar
annarsstaðar, þar sem þettaversl
unarfyrirkomulag er við líði.
Verslunin tapar árlega stórfje
á útlánum og hefir dýrt veltu-j
fje bundið í versluninni. Alt
þetta verður að leggjast á vör-
i,ma og verður hún þarafleiðandi
miklu dýrari en hún þyrfti að
vera, ef peningaverslun væri.
Ekki kveðst höfundur „Hæn-
is“-greinarinnar geta um það
Sje hjer rjett skýrt frá vöru-
verði lánsverslunarinnar og pen-
ingaverslunarinnar, sem standa
þarna hlið við hlið, ættu menn
að sjá á mismuninum, hvílíkt
þjóðarböl er að láns- og vöru-
skiftaverslun skuli enn vera við
líði hjer á landi, og hve mikil
nauðsyn er að uppræta hana
ir.eð öllu. Þjóðin verður að krefj
ast þess af valdhöfunum, þingi
og stjórn, að þeir hefjist handa
þegar í stað og leysi þjóðina
undan því oki, sem á henni hvíl-
ir, þar sem láns- og vöruskifta-
verslunin er.
II.
Oft hafa þær raddir heyrst
frá núverandi stjórnarblaði,
Tímanum og dilkunum öllum,
að kaupmannaverslunin ætti að
hverfa með öllu. Kaupmenn
væru einskonar snýkjudýr á
þjóðarlíkamanum, sem þyrfti að
uppræta. Kaupfjelagsverslunin
væri, það eina heilbrigða versl-
unarfyrirkomulag, og að því
bæri að stefna, að. kaupfjelög
hefðu alla verslun hjer á landi.
Ef þetta v§rslunarfyrirkomu-
lag, sem Tíminn og önnur só-
síalistablöð hafa verið að lofa,
væri eins fullkomin og af er
Iátið, skyldi maður ætla, að það
hefði sýnt yfirburði sína í kapp-
leiknum. Kaupfjelög hafa starf-
að hjer á landi í fjölda mörg
ár, við hlið kaupmanna. Meðan
hvorirtveggja stóðu jafnt að
vígi, kom það ekki fyrir, að
kaupmaðurinn yrði undir í sam-
kepninni. Og þrátt fyrir margs-
konar ívilnanir og hlunnindi, er
kaupfjelögin hafa nú orðið fram
yfir keppinaut sinn, er það svo
enn þann dag í dag, að kaup-
rnenn standast fyllilega sam-
kepni við kaupfjelögin, Enn þá
virðist því ekki kominn tími til
að uppræta kaupmannastjettina
ög vafalaust fer það svo, að sá
tími kemur aldrei.
Dágott sýnishorn af „yfir-
burðum“ kaupfjelagsverslunar-
innar má finna í umræddri
grein í „Hæni“ frá 26. nóv. sl.
Þai* er gefið upp vöruverð kaup
manna á Norðfirði eins og hjer
segir:
„en Kaupfjelag Eskifjarðar hef-
ir engar af þessum nauðsynja-
vörum til sölu“, segir í um-
ræddri „Hænis“-grein. Ennfrem
ur segir þar: „Á Seyðisfirði er
vóruverð kaupmanna:
Kaffi . . . . kr. 3,25
Sykur .... — 0,80 —
Smjörl. kr. 1,85—2,00 —
Steinolía .. kr. 0,45 líter
Kol.........— 50,00 tonn.
en Kaupfjelag Austfjarða á
Seyðisfirði hefir aðeins til kaffi
og kostar kr. 3,50 kg.“
Þessi skýrsla er lærdómsrík
fvrir þá menn, sem hafa halcl-
ið því fram, að kaupménn ættu
að hverfa úr sögunni. Ein af
sjálfsögðustu skyldum hverrar
ver§hmar er það, að hafa ætíð
nægilegar birgðir af vörum fyr-
irliggjandi handa viðskiftavin-
um sínum.
Austfrðingar munu varla geta
tekið undir þá kröfu Tímans og
| annara blaða sósíalista, að kaup
inenn eigi að hverfa úr sög-
1 unni. En það er önnur krafa,
sem þeir geta vafalaust tekið
undir. Hún er: að hin illræmda
láns- og vöruskiftaverslun
hverfi með öllu. En slík krafa
er ekki í samræmi við vilja
hinna pólitísku leiðtoga kaup-
fjelaganna. Þeir vilja halda i
láns- og vöruskiftaverslunina til
þess að bændur verði sem mest
háðir þeirra vilja.
Stærsta verkefnið, sem nú er
óleyst, er þetta: Hvernig er
hægt að losa bændur undan
kúgunarvaldi hinnar pólitísku
vöruskiftaverslunar? Þetta
verða bændur að skilja sjálfir,
því að öll viðreisn landbúnaðar-
, ins byggist á því, að það takist
að skapa hjer á landi heilbrigt
viðskiftalíf, bygt á frjálsri pen-
ingaverslun.
Stódentar
mótmæla mentónarhoftóm.
Umræður og tiljögur
Kaffi . . . . kr. 3,00 kg.
Sykur .... — 0,80 —
Smjörlíki . . — 1,80 —
Steinolía . . — 0,40 —
Kol.......— 50,00 tonn.
Er ennfremur sagt frá því, að
á Norðfirði starfi kaupfjelag,
og hafi lengi starfað. En af
þessum framangrfeindum fimm
vörutegundum sje aðeins ein
fáanleg í kaupfjelaginu, sem
sje sykur og kosti hann þar kr.
0,90 kg.
Á sama tíma hafi vöruverð
kaupmanna á Eskifirði verið
það, sem hjer greinir:
Eins og skýrt hefir verið- frá
hjer í blaðinu, hefir háskólaráð-
ið verið að athuga möguleikana
fyrir því, að draga á einhvern
hátt úr stúdentafjöldanum og
aðsókninni að embættadeildum
háskólans. Virðist það vera skoð
,un meiri hluta háskólaráðs, að
isetja beri hömlur eða takmark-
anir við hinni öru fjölgun stú-
denta að háskólanum. Mun það
jafnvel hafa komið til orða, að
setja róttækar hömlur í þessa
átt þegar á næsta hausti.
Háskólaráðið hefir borið til-
lögúr í þessa átt undir stúdenta-
,ráð Háskólans, en það skipa 9
stúdentar. Stúdentaráðið var
ekki sammála um það, hvað
gera skyldi. Meiri hlútinn (6
menn) lagði til að takmarkaður
yrði þegar á næsta hausti, fjöldi
þeirra stúdenta, sem fengi að-
göngu að embættadeildum há-
skólans. Mun hann hafa hugsað
sjer, að sú takmörkun yrði gerð
með einskonar gáfnaprófun, en
ekki miðað við einkunnir stú-
dentsprófs. Meiri hlutinn var
og móti breytingu á mentaskól-
anum í óskiftan 6 ára skóla.
Minni hluti stúdentaráðs (3
menn) vildi engar hömlurleggja
á stúdentaf jölgunina, að svo
komnu máli og allra síst að slík-
ar hömlur yrðu lagðar í háskól-
anum sjálfum. Jafnframt lagði
minni hl. til, að siofnaður yrði 6
ára lærður skóli í Rvík og sam-
bandi lærdómsdeildar og gagn-
íræðadeildar slitið. Alt stúdenta
ráðið var sammála um það, að
nauðsyniegt væri að f jölga deild
um við háskólann og að stofn-
aður yrði alþýðuskóli í Rvík.
Stúdentaráðið bar tillögurnar
undir almennan stúdentafund í
háskólanum. Þar sigruðu tillög-
ur minni hlutans gersamlega.
Verður síðar í grein þessari
sagt nánar frá þeim tillögum,
er bar voru samþyktar.
Kaffi . ,
Sykur ..
Smjörlíki
Steinolía
Kol . . . .
kr.
3,50 kg
0,85 —
1,90 —
0,45 —
45,00 tonn
Stúdentafjelag Reykjavíkur
hefir á tveim fundum undanfarið
,rætt um skólamál. Hóf Jónas
ráðherra Jónsson umræðúrnar.
Aðallega snerust umræðurnar
"um stofnun nýs mentaskóla á
’ Akureyri, sem J. J. hefir tjáð
,sig hafa stofnað þar, og tak-
mörkun á stúdentafjöldanwm,
sem háskólaráðið hefir haft til
meðferðar og stjórnin hefir talið
sig fylgjandi.
j Skoðanir manna voru eðlilega
iskiftar um stofnun nýs menta-
skóla á Akureyri, sumir með
aðrir á móti. En enginn tók að
sjer að verja þá aðferð er
i kenslumálaráðherrann hafði við
stofnun skólans. Það er vafa-
laust sameigiplegt álit allra, að
hann hafi þarna brotið þingræð-
isreglur. Hinsvegar er það talið
víst, að ráðherrann fái þingið
(eða meiri hl. þess) til þess að
samþykkja gerðir sínar og að
]>að gangi frá málinu á þingleg-
,an hátt. Heldur þótti það hljóma
i undarlega hjá ráðherranum, að
vera að tala um hömlur á stú-
dentafjölguninni samhliða því
sem hann leggur drög fyrir nýj-
an mentaskóla.
, Á stúdentaf jelagsfundinum
kom það alveg greinilega fram,
að stúdentar, eldri sem yngri, eru
yfirleitt mjög á móti því, að
,settar sjeu óeðlilegar hömlur á
; stúdentaf jöldann. Af eldri stú-
, dentum töluðu eindregnast móti
jslíkum hömlum Jón Þorláksson
fyrv. forsætisráðh., Árni Pálsson
sagnfræðingur, Jón Ófeigsson
kennari, Sig Eggerz bankastj.,
!Jakob Möller bankaeftirlitsm. o.
1 fl. En af yngri stúdentum, þeir
Guðni Jónsson stud. mag. og
Bjarni Benediktsson stud. jur.
Skoðanir þeirra manna, er
mæltu móti óeðlilegum hömlum
eða þvingunum til þess að draga
úr stúdentafjöldanum, falla að
öllu leyti saman við þær skoðanir
sem þetta blað hefir haldið fram.
Sú skoðun virðist og hafa nærri
óskift fylgi stúdenta. Er ]iað á-
nægjulegt, að stúdentarnir skuli
hafa tekið þannig í þetta mál,
því það er ósæmilegt í lýðfrjálsu
Jandi, að setja slíkar hömlur á
frelsi manna.
Einkum og sjer í lagi er það
ánægjulegt, að háskólanemendur
>skuli hafa tekið þannig í málið,
en þetta mál sertir þá meira en
,nokkura aðra.
Hjer skulu þá birtar tillögur
þær, er háskólastúdentar sam-
þyktu nær einum rómi á fundi
s. 1. fimtudagskvöld, en þær til-
lögur falla að öllu leyti saman
við skoðanir þær sem þetta blað
liefir haldið fram:
1. Engar óeðlilegar hömlur
jsjeu lagðar á námsbraut manna,
hvorki með því að takmarka stú-
identafjöldann inn í háskólann
nje með því að gera þeim ókleift
að taka stúdentspróf.
2. Til þess að skapa stúdent-
um fleiri verkefni, sjeu stofnað-
ar nýjar deildir við háskólann.
3. Til þess að draga úr stú-
dentaviðkomunni á eðlilegan hátt,
sje slitið sambandi lærdómsdeild-
ar við gagnfræðadeild og stofn-
aður 6 ára lærður skóli og jafn-
framt
4. sje stofnaður alþýðuskóli
hjer í Reykjavík, er veiti mönn-
um almenna fræðslu.
Guðni Jónsson stud. mag.
hafði orð fyrir háskólastúdent-
um á framhaldsfundi Stúdenta-
i
fjelags Reykjavíkur, sem haldinn
var sl. föstudagskvöld.
. 1 ágætri ræðu, sem hann flutti
þar, færði hann rök fyrir tillög-
um stúdenta og fer hjer á eftir
kafli úr ræðu hans:
„Við, sem vorum í minni hluta
í stúdentaráðinu og yfirgnæfandi
meiri hluti háskólastúdenta, lít-
um svo á, að allar takmarkanir
ú mentabrautum manna sjeu ó-
verjandi í lýðfrjálsu landi, og
hvergi sje slík takmörkun óeðli-
legri og óverjanlegri en í sjálfum
háskólanum. Við lítum svo á, að
próf sjeu ósannur mælikvarði á
ihæfileika manna og teljum enga
menn bæra til þess að dæma,
hverjir sjeu færastir til að ganga
út í embættisnám, þrátt fyrir til-
xaunapróf, gáfnapróf, eða hvað
sem menn vilja kalla það. Við
treystum meira að segja alls ekki
sjálfum dómsmálaráðherranum
til þess, jafnvel þótt honum yrði
jfalið það starf. En annað vegur
jþó meira. í okkar augum. Það
er órjettlætið, gjörræðið, skerð-
;ing einstaklingsfrelsisins, sem er
í því fólgin, að ætla að leggja
hindranir fyrir það, að menn
stundi það nám, sem þeir vilja.
jVilji einstaklingsins í þessu efni
ier okkur svo mikils virði, að við
neitum, að rjett sje að leggja
bann í bönd. Förum- í oklcar eig-
in barm og gætum að, hvað okk-
,ur myndi virðast í sporum þeirra
sem nú þegar eru komnir í
mentaskólann með ]>að fyrir
augum að stunda nám við háskól-
jann. Hvers eiga þeir að gjalda,
þó að ]>eir af tilviljun sjeu einu,
,tveimur eða þremur árum á
leftir okkur, sem sluppum hömlu-
laust inn í háskólann? Jeg sje
ekki, að þeir hafi unnið neitt til
isaka. Og jeg veit ekki betur en
það standi skýrum orðum á stú-
dentaskírteinunum, að hann eða
hún hafi öðlast þann þroska, sem
nauðsynlegur ]iyki til ]>ess að
stunda nám við háskóla. Og á þá
með einhverskonar nýju .prófi,
að telia þá hina sömu óhæfa til
þess að stunda embættisnám og
vísa þeim frá þeim skóla, sem