Ísafold - 30.10.1929, Side 2

2
í S A F 0 L D
Guðmunöur Kamban
í Danmörku.
Leikrit háns „Sendiherrann frá Júpíter'1
fær einkennilegar móttökur.
Eins og frá hefir yerið skýrt
hjeí í blaðinu var leikrit Guð-
mundar Kamban, „Sendiherrann
frá Júpíter“, leikið á leikhúsi
Betty Nansen i Höfn fyrir nokkru..
Síðan leikritið var leikið hjer í
Reykjavík, hefir Kamban bre'ytt
því mjög mikið, einkum gerbreytt
öðrum þætti og bætt nýjum þætti
vjð, sem nú er annar þáttur leik-
ritsins. Leikritið kom út í Dan-
mörku um sama leyti og það var
leikið. Hasselbach Bókaforlag
gaf það út.
Frumsýningunni á leikhúsi
Betty Nansen var tekið mjög fá-
lega af blöðunum, því svo má að
orði kveða að blaðadómarnir væru
hver öðrum verri. Eftir útkomu
þeirra var áðsóknin að le'ikhúsinu
svo lítil, að fljótlega var hætt við
að sýna leikritið að því sinni.
En skömmu síðar átti frú Betty
Nansen tal við blaðamann frá
Berlingatíðindum, um leikrit
þetta. Ljet hún m. a. svo um mælt,
að hún hefði á engan hátt skift
um skoðun á leikriti þessu þrátt
fyrir blaðadóma þá er um það
höfðu birst. Sagði hún að hún liti
svo á að leikritið væri óvenjulega
merkilegt og ætti vissulega mikið
erindi fyrir almenningssjónir. —
Kom hún þá fram með þá nýju
hugmynd að rjett væri að gera
tilraun til þess að ger'a sjer grein
fyrir hvort dómur almennings
væri í raun og veru samhljóða
dómum blaðanna. Auglýsti hún
síðan að leikritið yrði sýnt að nýju
•og væri aðgangur ókeypis.
,Sendiherrann‘ var síðan leikinn
fyrir troðfullu húsi og voru á-'
horfendur þeir sem nú sóttu leik-
sýninguna mjög hrifnir af leik-
ritinu. Leikendur, leikhússtjóri og
höfundur voru kallaðir fram og
ætlaði fagnaðarilátum áhorfend-
anna aldrei að linna.
En ekki nóg með þetta. Næstu
daga rigndi brjefum til dagblað-
nnna frá.fólki, er sjeð hafði leik-
ritið. í brjefum þessum lýstu
menn ánægju sinni yfir leiksýning-
unni, og báru leikdómendum illa
söguna. Blöðin aftur á móti sýndu
höfundi nú þá sanngimi að þau
beygðu sig fyrir þessum almenn-
ings-dómi og birtu nokkur af
brjefum þessum, e'r gersamlega
brutu í bág við dóma þáj er áður
höfðu birst þar um leikritið.
Um sama leyti birtist orðsending
'í ,,Politiken“, frá Einar Christian-
sen, þar sem hann skorar á Betty
Nansen að taka nú leikritið upp
til sýningar að nýju. Jafnframt
hældi hann leikritinu og höfundi
þ>ess á hvert reipi, sagði m. a.
;að Kamban stæði langtum framan
æn dönsk leikritaskáld á hans
aldri, hann er skáld, sagði E.
•Ch., en hinir eru e'kki annað en
TÍthöfupdar eða leirskáld. Lýsti
E. Ch. því ennfremur. hvemig
Hafnar-Ieikhúsin hafa á síðari ár-
um brugðist skyldu sinni og hlut-
verki og sýnt að jafnaði allskonar
dót, en hafnað góðum skáldritum
«eins og leikritum Kanibans. En
Guðm. Kamban.
stefnuleysi og hringl blaðadóm-
endanna sagði E. Ch. vera fyrir
neðan allar hellur.
Orðsendingu þessari var mikill
gaumur gefinn, vegna þess að
Einar Christiansen er sem kunnugt
er meðal þektustu rithöfunda í
Danmörku og hlaut alment lof
og viðurkenningu fyrir ágæta leik-
hússtjórn, er hann stjórnaði kon-
unglega leikhúsinu.
Frú Betty Nansen fjekst þó ekki
til þess að ve'rða við tilmælum
E. Ch., þareð hún hafði látið svo
ummælt við blaðamenn, að hún
ætlaði ekki að sýna leikritið fyrir
boigun eftir að ókeypis sýningin
var haldin, því þá myndi verða
litið svo á, að hún væri að aug-
lýsa leikhús sitt með þessu og
ókeypis-sýningin yrði skoðuð sem
gróðabragð.
En þrátt fyrir þetta má Kamban
vel una við orðin málalok. —
Dómur almennings er fram kom
í brjefum þeim, er blöðianum vori
send óg samúð ýmsra mætra
manna, er hann hefir fengið fyrir
leikrit sitt er honum* meira virði
en dómar Hafnarblaðanna.
Hjer heinia kemur okkur hins-
vegar það undarlega fyrir sjón-
ir, að Guðmundur Kamban, sem
alment er talinn í röð fremstu
leikritahöfunda á Norðurlöndum
skuli mæta svo ómjúkum viðtök-
um í Danmörku — með leikrit,
sem hjer í landi var tekið með
mikilli samúð og fögnuði, og það
i ófullkomnari mynd en það er
nú. Kamban þarf vitaskuld ekki
að biðjast vægðar undan ströng-
um kröfum sem leikritaskáld, —
hann hefir fyrir löngu sýnt, að
hann er fær um að fullnægja
þeim. En liann á heimtingu á að
njóta sömu sanngirni sem starfs-
bræður hans í Danmörku. Sú
spurning er að vakna og verða
eðlileg: Af hvaða ástæðum heldur
þjóðleikhús Dana árum saman dyr
um sínum harðlokuðum fyrir þessu
tslenska skáldi?
Atlantshafsflug.
Frá Horbour Graee á New-
Foundland er símað: Ameríkski
flugmaðurinn Dittmann flaug af
stað hjeðan kl. 11 í gærmorgun,
áleiðjs til T.ondon.
Hvað er
þféðmýtiuig?
Hvað segir lærifaðirinn
sjálfur, Jónas frá Hriflu?
I.
Það vakti almennan hlátur, þeg-
ar Jónas Þorbergsson sendi ný-
lega vini sínum og samherja, Har-
aldi Guðmundssyni, opið brjef í
Tímanum og bað hann að skýra
fyrir sjer, hvað „j jóðnýting“ væri,
samkvæmt skilgreiningu þeirra só-
síalista.
Hvað skyldu þeir ve'ra margir,
sem trúa því, að Jónas Þorbergs-
son viti ekki, hvað „þjóðnýting“
er? Sjálfur hefir þessi maður í
nokkur ár lifað og hrærst með só-
síalistum.
En ef Jónas Þorbergsson vill fá
fræðslu um þjóðnýtingarstefnu
þeirra sósíalista, hvers vegna snýr
Iiann sjer þá ekki beint til læri-
föðursins sjálfs, Jónasar frá
Hrifluí
II.
Jónas frá Hriflu er sá maður,
sem mest og be'st getur frætt um
þjóðnýtingarboðorð sósíalista. —
Hann var fyrsti íslendingur, sem
flutti þennan boðskap hjer á landi.
Hann lagði fyrstu drög að stefnu-
shrá Alþýðuflokksins.
Langi Jónas Þorbergsson til að
fá vitneskju um, á hvern hátt
nafni hans frá Hriflu skilgreinir
þjóðnýtingarboðorðið, er ofurauð-
velt, að láta honum þann fróðleik
í tje. Þetta atriði í stefnuskrá Al-
þýðuflokksins er enn óbreytt e'ins
og Jónas frá Hriflu gekk frá því
fyrir 12—13 árum. Þjóðnýtingar-
boðorð Jónasar frá Hriflu hljóðar
þannig:
„Afþýðuflokkurinn vinnur að
jiví að koma á nýju þjóðfjelags-
skipulagi, þar sem:
Öll framleiðslutæki sjeu þjóðar-
eign og framleiðslan rekin af
hinu opinbera .... “
Ennfremur segir svo í Hrifluboð-
orðinu:
„Ríkið hafi á hendi verslun með
aðfluttar og útfluttar vörur, svo
sem kornvörur, sykur, steinolíu,
kol, lyf og tóbak, saltfisk, síld,
kjöt, ull o. s. frv., og hafi einka-
sölu á þessum vörum .... “
Er hjer ekki nægilega skýrt
kveðið að orði ? Getur nokkur vafi
leikið á því hvað þjóðnýting er,
samkvæmt þessu boðorði læriföður
sósialismans á Islandi, Jónasar frá
Hriflu 1
III.
Ólafur Friðriksson — samherji
Jónasar frá Hriflu — skrifaði í
Eimreiðina 1926 grein um jafn-
aðarstefnuna. Sagði hann þar, að
aðalatriði jafnaðarstefnunnar væri
þjóðnýting framleiðslutækjanna.
„En framleiðslutæki nefnum við
einu nafni öll mannvirki og verk-
færi og alt annað, sem til fram-
leiðslunnar þarf, nema sjálft vinnu
aflið“, segir Ólafur.
Eitt framleiðslu-„tækið,“ sem
þeir Jónas frá Hriflu og Ólafur
Friðriksson vilja þjóðnýta, er ábýl-
isjörð bóndans. Þessu lýsti Har-
aldur Guðmundsson á landsmála-
fundunum síðastliðið haust. Og
hann boðaði blóðuga byltingu ef
mótstaða yrði. Ólafur Friðriksson
boðaði einnig byltingu ef þjóð-
skipulagsbreyting sósíalista feng-
ist ekki með góðu. Þá yrði að ,nota
handaflið1, sagði Ólafur.
Ef JÖnas Þorbergsson er í vafa
um hvað „þjóðnýting“ er, ætti
hann að prenta stefnuskrá Alþýðu-
flokksins i blaði sínu. Þætti honum
einhver álcvæði óljós, ætti hann að
f'á nafna sinn frá Hriflu til þess
að skrifa skýringar og birta þær
með stefnuskránni. — Jónas frá
Hriflu er aðalhöfundur stefnu-
skrár Alþýðuflokksins, og ætti því
að vera færastur til þess að skýra
þjóðnýtingarboðorðið.
Eftirmaður
Stresemanns.
Það var ekki liðinn nema sólar-
hringur frá því að dr. Stresemann
fjell frá og að þýski ríkiskanslar-
ir:n og þýska stjórnin hafði skipað
eftirmann hans í utanríkisráð-
herraembættið. Það var dr. Cur-
tius, hagsmálaráðherra.
Dr. Curtius.
Dr. Curtius var besti vinur Strese
maiíns og sá af ráðherrunum, er
Stresemann treysti best. Hann var
líka alveg sammála Stresemann um
stefnu hans í utanríkismálum, og
hann fylti sama stjórnmálaflokk
(þjóðernisflokkinn). Dr. Curtius e'r
ættaður frá Rínarlöndum og er
sem fleiri þaðan góður að aka
seglum eftir vindi, og hann er
„courtois“, eins og Frakkar segja,
og kemuf vel fyrir. Er talið vafa-
laust að hann muni fylgja stefnu
Stresemanns í einu og öllu.
En hann á við raman reip að
draga og eins og fyrri daginn verð-
ur innanríkispólitíkin erfiðust. —
Þar er dr. Curitus ekki jafnoki
Stresemanns. Seinustu dagana, sem
Stresemann lifði, var hann önnum
kafinn við að reýna að miðla mál-
um milli flokkanna, sjerstaklega
milli jafnaðarmanna og borgara-
flokkanna út af deilunum um
tryggingar gegn atvinnuleysi og
atvinnubætur. — Jafnaðarmenn
heimta ný fjárframlög til þessa
óskabarns síns (atvinnubótanna),
en borgaraflokkarnir spyrna á
móti, vegna þess að þeim þykir
þetta fjárbruðlun.
Stresemann lagði sig allan fram
til þess að jafna deiluna, því að
tækist það ekki, var stjórnin fall-
in. En svo fjell hann sjálfur frá
í miðju kafi.
Hvort mun nú takast að jafna
deiluna, þannig að Mulle'rstjórnin
geti setið áfram við völd?
Það er mælt að málinu hafi ver-
ið frestað, þangað til hinar miklu
fyrirhuguðu breytingar á fjárlög-
um verða lagðar fyrir þingið. —
Öllum er ljóst, að það er nauð-
synlegt að koma nýju og betra
skipulagi á fjármál ríkisins. Og
þar sem atvinnuleysisbætur eru
fjárhagsmál, er eðlilegt að það
verði tekið þar me'ð.
Fjármálin eru stærsta vanda-
málið í Þýskalandi eins og víðar.
Og þótt Young-samþyktin komi
tix framkvæmda og Þjóðverjar viti
fyrir víst hvað þeir eiga að borga,
þá er þó enn eftir að vita hvar
þeir eiga að fá fje. Það er ekki
nóg að fjármálaráðherrann geti
fengið fje til að greiða heTnaðar-
skuldirnar; hann verður líka að
fá fje til allra innanrikisþarfa.
Og jafnframt verður hann að veita
landbúnaði styrk og ljetta af iðn-
aði og verslun nokkru af hinum
þungu sköttum, sem eru að sliga
þessar atvinnugreinir.
Mest er þó um vert að fá Young-
samþyktina staðfesta. Og þar um
verður aðallega barist þegar ríkis-
þingið ke'mur saman. Þar reynir
í þolrif og lægni dr. Curt.ius. Það
er þó búist við að hann fái meiri
hluta þingsins með sjer, þrátt fyr-
ii ofsóknir hægrimanna og kom-
múnista, því að hann hefir Hind-
enburg þar með sjer.
Franska sljórnin
beiðist lausnar.
FB. 23. okt.
Frá París er símað: Franska
stjórnin baðst lausnar í gærkvöldi,
vegna þess að neðri deild þings-
ins feldi ineð 288: 277 atkvæðum
kröfu Briands um að fresta fyrir-
spurnum um utanríkismálin.
Sá atburður, sem hjer e'r sagt
frá, hlýtur að standa í nánu sam-
bandi við fráfall Stresemanns. Að
vísu hefir ekki frjetst neitt hing-
að um þessar fyrirspurnir í
franska þinginu um utanríkismál-
in, en óefað hafa þær komið fram
eftir dauða Stresemanns. Andstæð
ingar stjórnarinnar frönsku hafa
þá sjeð sjer leik á borði. En hver
þessi utanríkismál eru, þarf varla
að ,e'fa. Það er Young-samþyktin
(hernaðarskaðabótamálin) og heim
sending franska setidiðsins úr
Ruhr-hjeraðinu.
Briand og Stresemann höfðu
unnið viturlega saman. Nú var
ekki vitað, hvernig þeim dr. Cur-
tius og Briand mundi semja. Þess
vegna hafa andstæðingar stjórnar-
innar gripið tækifærið til að reyna
að fá umræður um utanríkismálin
í þinginu. Briand hefir ekki þótst
viðbúinn að svara.
Hverjar afleiðingar lausnar-
beiðni frönsku stjómarinnar
kunna að ve'rða, er ekki gott að
segja. Hinn nýi utanríkisráðherra
Þjóðverja á ekki góða aðstöðu í
Þýskalandi og má því vera, að
andstæðingar hans noti tækifærið
til að gera aðsúg að honum.
Allir sögðu, þegar Stresemann
dó, að fráfall hans væri allri álf-
unni og heimsfriðinum óbætanlegt
tjón. Er það þegar að rætast?
Þúfnabaamvinsla. í Eyjafirði er
búið að vinna í sumar yfir 100 ha.
lands með þúfnabönunum.