Tíminn - 16.03.1980, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 16. mars 1980
„Nýlega féll dómur f Hæsta-
rétti f svokölluBum Guðmundur
og Geirfinnsmálum og hljéö-
uöu dómar upp á allt aö 17 ára
fangavist. Þetta Iftur nógu illa
Ut á pappirunum, enda um aö
ræöa þyngsta dóm, sem kveö-
inn hefur verlö upp hér á landi
á siöustu áratugum. Af þessu
tilefni er ekki úr vegi aö lita
yfir þaö, hvaöa stefnu fang-
elsismál hafa tekiö á siöustu
árum. T.d. I hverju frelsis-
sviptingin er fólgin, en tsland
hefur þá sérstööu, aö hér eru
abeins „opin fangelsi”.
A tslandi, sem og i lör.dum
Skandinavlu og i Bandarikj-
unum, sitja menn sjaldan af
sér langa dóma: Góö hegöun
og alhliöa framfarir fangans
eru taldar honum til góöa og
eru dæmi þess, aö menn sitji
aöeins helming langrar refsi-
vistar innl, en fái þá skilyrt
frelsi.
Þetta getur þýtt, aö maöur,
sem dæmdur er til 16 ára fang-
elsisvistar vegna manndráps,
situr 8 ár inni. Menn greinir á
O
um, hvaö þetta fyrirkomulag
gefst vel. T.d. munu Banda-
rikjamenn aö nokkru leyt.
vera aö gefast upp á þvi, og
telja aö góö hegöun eigi ekki
aö stytta refsivist. Þaö hafi
sýnt sig, aö vel greindir
glæpamenn bregöi sér I ilki
Högna hrekkvisa, veröi hinir
mestu englar innan fangeisis-
veggjanna, en helli sér beint I
glæpi, er út kemur. Stefnan á
Noröurlöndunum mun hlns
vegar vera I enn meirl frjáls-
ræöisátt en oröiö er, hvaö
varöar venjuleg afbrot. I
morbmálum er þessi stefna
aftur á móti ekki alveg ljós, en
dómsmálaráöuneytiö er ein-
mitt um þessar mundir aö
kanna mebferö slikra mála á
Norburlöndunum.
„Ekki ljóst, hvort
manndrápsmenn af-
plána hehning eða 2/3”
segir Þorsteinn
Jónsson fulltrúi
í dómsmála-
ráðuneytinu
Timamynd: GE
„Þaö er ekki hægt aö segja, aö
nein ákveöin regla hafi gilt um
losun fanga, sém settir hafa
veriö inn vegna manndráps.
Tveir þeir siöustu, sem luku af-
plánun hér um miöjan áratug-
inn iuku helmingi af sinum
dómum, áöur en dómsmála-
ráöherra lagöi þaötilviö forseta
islands, aö fangarnir hlytu skii-
orösbundna náöun. Ráöherra
haföi persónulega meira meö
slik mál ab gera áöur. En 1.
mars 1978 veröur mjög mikii
breyting á framkvæmd fulln-
ustu meö stofnun fangelsis-
máladeildar dóms- og kirkju-
málaráöuneytisins og þá er
m.a. sett á laggirnar nefnd til
þess aö fjalla um umsóknir og
veita umsagnir m.a. um nábun
og reynslulausn. Þessi nefnd
hefur ekki ennþá tekiö afstööu
til innisetu manndrápsmanna.
Hún kemur þó til meö aö gera
þaö á næstu mánubum, vegna
þess aö einn maöur, sem situr
inni fyrir manndráp „kemst á
helming” i vor. Hver svo sem
ákvöröun nefndarinnar verbur,
þá er ekki vist, aö komin sé
hrein iina I slikum málum ai-
mennt.”
Þettasagöi Þorsteinn Jónsson
fulltrúii dómsmálaráöuneytinu,
er viö báöum hann aö gefa okk-
ur einhverja hugmynd um
framkvæmd refsinga I dóms-
kerfinu og þá sérstaklega hvaö
moröingja varöar.
Þorsteinn sagöj, aö þaö heföi
veriö talsvert algengt hér áöur,
aö fangar hlytu skilorösbundna
náöun eftir aö hafa afplánaö
hluta af sinni refsingu. Hins
vegar hafi sú breyting oröiö á,
aö nú losni menn ekki úr
fangelsi á skilorösbundinni náö-
un heldur á reynslulausn. Þar
sem þetta hljómar likt fyrir
ólöglæröa, þá báöum viö Þor-
stein aö útskýra þessi hugtök
nánar.
„Þaö eru gjörólikar reglur,
sem gilda um skilorösbundna
náöun og reynslulausn. Inni-
haldiö fyrir fangann er ekki
ósvipaö. Reynsiulausn er veitt
af stjórnvaldi, en náöunarvaldiö
var I höndum forseta aö feng-
inni tillögu viökomandi dóms-
málaráöherra.
Núgildandi reynslulausnar-
ákvæöi frá 1976 eiga aö stuöla aö
meiri festu i þessum málum.
Þau eru skrifuö i 40. grein
hegningarlaganna og segir þar:
„Þegar fangi hefur tekiö út 2/3
hluta refsingartimans, en þó
minnst þrjá mánuöi, getur
dómsmálaráöherra eöa annaö
stjórnvald, sem hann felur úr-
lausn sliks máls ákveöiö, aö
fangi skuli látinn laus tii
reynslu.” Siöan segir:
„Reynslulausn má þó veita, ef
sérstaklega stendur á, þegar
liöinn er helmingur reynslutim-
ans.” Og einnig: „Reynslulausn
veröur ekki veitt, ef sllkt þykir
óráölegt vegna haga fangans,
enda skal honum vis hentugur
samastaöur og atvinna eöa önn-
ur kjör, sem nægi honum til lifs-
uppeldis. Yfirlýsing skal og
fengin, aö hann vilji hllta skil-
yröum þeim, sem sett hafa ver-
iö fyrir reynslulausn.” Þetta er
heimildin til aö veita reynslu-
lausn, sem fangar nú til dags fá
almennt.
Til þess aö gefa nokkra hug-
mynd um, hvernig þessum
ákvæöum hefur veriö beitt, þá
get ég nefnt, aö á slöasta ári
fengu 35 menn reynslulausn,
þar af 18 eftir aö hafa afplánaö
helming af sinum tima, en 17
eftir aö hafa afplánaö 2/3. Ariö
1978 fengu 16 menn reynslulausn
þar af 4 eftir aö hafa afplánaö
helming, en 12 eftir aö hafa af-
plánaö 2/3. Sambærilegar tölur
frá 1. nóv. 1976 til ársloka 1977
eru 23 á reynslulausn, 5 eftir
helming og 18 eftir 2/3.
— Þetta fólk, sem nú slöast
var dæmt fyrir manndráp á þvl
von á, aö losna skilorösbundiö
eftir helming tlmans?
— Heimildin er til, ef sérstak-
lega stendur á og gildir fyrir
alla fanga. Þaö er bara ekki bú-
iö aö taka afstööu til þess, hvort
þessir menn, sem dæmdir eru
fyrir manndráp, veröa aö af-
Þorsteinn Jónsson fulltrúi.
plána helming eöa veröa aö
taka út 2/3.
— Fullnustumatsnefndin hef-
ur þaö I hendi sér?
— Ég reikna meö þvl, aö
fullnustumatsnefndin fjalli alla
vega um máliö, hvort svo sem
viökomandi ráöherra kemur til
meö aö fara aö tillögum
nefndarinnar eöa ekki. Svo er
alls óvlst, aö þaö sama veröi lát-
iö ganga yfir alla þá, sem sitja I
fangelsi fyrir manndráp. Þaö
getur veriö réttlætanlegt aö láta
einn fá helming, en annan tvo
þriöju.
— Hvaö er fanganum helst
taliö til tekna viö slikt mat?
— Hegöun hans skiptir máli,
sakaferill almennt og tegund af-
brots, fjölskylduhagir og aldur.
Þaö er almennt meö skilorös-
dóma, aö ungur aldur er talinn
manninum til tekna aö þvl leyti,
aö hann hafi ef til vill fram-
kvæmt æskuglöp. Honum er
gefiö annaö tækifæri. Einnig er
reynt aö meta llkurnar á pvl,
hvort maöurinn hafi öruggan
samastaö, atvinnu og önnur
kjör til lífsuppeldis. Samband
viö ættingja getur skipt máli,
sérstaklega þegar um stærri
mál er aö ræöa. Þaö má segja,
aö þvl stærra, sem máliö er, því
gleggri upplýsingar veröur
stjórnvaldiö aö hafa.
— Bandarikjamenn eru sagöir
farnir aö þreytast á aö veita
föngum skilorösbundiö frelsi til
þess eins aö taka vib þeim strax
aftur. En hver er stefnan á
Norðurlöndunum?
— Eftir þvi sem ég best veit,
þá hafa veriö umræöur um þaö,
aö minnka ef til vill hlutfall af-
plánunar, þannig aö almenna
reglan væri kannski helmings
inniseta eöa jafnvel aöeins
mánuöur af dæmdri refsingu.
— Jafnvelþó um manndráp sé
aö ræöa? (Maöur veröur aö bú-
ast viö hinu versta).
— Nei, alls ekki. Þegar viö
fjöllum um svona reglur eins og
reynslulausn, þá tölum viö um
þetta almennt. Flestir dómar
eru innan viö eins árs refsing.
Og þaö er staöreynd, aö I al-
mennum tilfellum er helminga-
reglan meira notuö hér á landi
en á Noröurlöndunum, þar sem
menn afplána oftast 2/3.
Ég veit ekki, hver reglan er á
Noröurlöndum varöandi mann-
dráp, en viö erum aö kynna okk-
ur þetta nú, einmitt I ljósi slö-
ustu atburöa. — Þegar um mjög
langa fangelsisvist er aö ræöa,
veröur aö taka margt inn I
dæmiö. T.d. Hvaö þolir maöur
aö sitja lengi I fangelsi upp á
þaö, aö hann geti samlagast
þjóöfélaginu á ný. Um þetta
atriöi deila menn. En ég hugsa
aö allir geti veriö sammála um,
aö fangavist eigi ekki aö leika
menn þaö grátt, aö þeir veröi
stofnanamatur aö henni lokinni.
— Þegar litiö er á Litla-
Hraun, þá hafa fangar þaö mjög
frjálst. Þeir lifa eins og meöal-
stórir unglingar viö diskódans á
herbergjum, samræöur hvers
dags og samræbi á sunnudögum
(þetta er ekki meint sem ádeila
heldur staöreynd). Er þetta þaö
venjulega erlendis? Hafa fang-
ar þaö svona fint?
— (Þorsteinn hlær) Þaö er
spurning, hvort þaö á aö kalla
þetta flnt. Viö erum ekki meö
nema eina tegund af fangelsum,
— erum ekki meö neitt, sem
kallaö er lokaö fangelsi, Nú veit
ég ekkinákvæmlega, hversu stlf
meöferö fanga er erlendis, en ég
hef þó grun um, aö moröingjar
séu ekki geymdir I jafn opnum
fangelsum og Litla-Hraun er.