Tíminn - 09.08.1980, Qupperneq 7

Laugardagur 9. ágúst 1980
7
Ingvar Gíslason menntamálarádherra:
Ríkisútvarpið
1 tekjusvelti
Hömlur á fjármálum
þess verður að leysa
Bæði hljóðvarp og sjónvarp búa við ófullnægjandi húsnæðiskost.
Um það varð samkomulag
milli núverandi stjórnarflokka
viðstjórnarmyndunina að vinna
að þvi að draga úr vexti verð-
bólgu með svokallaðri „niður-
talningu”, sem er m.a. i þvi
fólgin að leyfa ekki verðhækk-
anir umfram ákveðin mörk uns
þvi stigi yrði náð að verðbólgu-
vöxtur væri ekki meiri hér á
landi en á sér stað i helstu við-
skiptalöndum tslendinga.
Reyndar er það svo að niður-
talningin felur strangt tekið i
sér fleira en stjórn á verðhækk-
unum vöru og þjónustu. Ef vel á
að vera verður niðurtalningin
einnig að ná til kaupgjalds, bú-
vöruverðs og fiskverðs. Niður-
talningarleiðin er farin i áföng-
um. Aðferðin miðar að þvi að
feta sig niður verðbólgustigann
þrep af þrepi þar til jafnvægi er
náð.
Hægt er að hugsa sér að nið-
urtalning verðbólgu taki lengri
eða skemmri tima. Eftir sem
áður er tilgangurinn sá sami, og
niðurtalningin er jafnt fyrir það
færasta leiðin til þess að draga
úr verðbólguvexti. Aðrar leiðir
úr ógöngunum eru ekki I sjón-
máli. Þess vegna verður rikis-
stjórnin að halda sér við þessa
leið.
N iöur talning
er vandrötuð
leið
Hitt er annað að niðurtalning-
arleiðin er ekki rudd braut, bein
og breið, sem hægt er að skeiða
eftir án þess að horfa til átta og
gá niður fyrir fæturna á sér.
Miklu fremur mætti likja henni
við einstigi sem liggur úr
Ófærugjánni niður á sléttlendið.
Einstigin verða menn yfirleitt
að feta hægt og fara varlega.
„Niðurtalning” verðbólgunn-
ar kemur ekki að fullu gagni
nema stjórn sé höfð á öllum
þeim þáttum efnahagslifsins
sem áður var getið, þ.e. vöru-
verði, þjónustugjöldum, kaup-
gjaldi, búvöruverðiog fiskverði,
öllum þeim þáttum sem tengj.
ast visitölukerfinu.
Ef niðurtalning er aðeins látin
ná til vöruverðs og þjónustu,
munu áhrif hennar verða ærið
seinvirk og tiltölulega gagnslit-
il. En jafnframt þvi sem þessa
ber að gæta, þá er ekki siður á-
stæða til að minna á að niður-
talningin getur haft óæskilegar
verkanir, ef henni er beitt af
einsýni án sveigjanleika.
Þetta á m.a. við ef þjónustu-
gjöld opinberra stofnana eru
skorin niður án tillits til aug-
ljósra rekstrarþarfa hlutaðeig-
andi stofnana. A þetta ekki sist
við um stofnanir sem orðiö hafa
að búa við langvarandi tekju-
svelti. í rikisstjórninni hefur
slikt verið kallað á póliti'skri
golfrönsku „uppsafnaður
vandi”. Ætlunin var að eyða
þessum „uppsafnaða vanda”
áður en lagt væri i að feta sig
fyrir alvöru eftir niðurtalning-
arleiðinni út úr ófærugjá verð-
bólgunnar.
Þvi miður hefur ekki tekist að
eyða uppsafnaða vandanum það
sem af er þessu ári. Er i sjálfu
sér ekki um að sakast i þessu
efni, ef áfram verður fylgst með
þessu sérstaka vandamáli opin-
berra þjónustufyrirtækja og
menningarstofnana og aö þvi
stefnt að leysa vandamálið svo
fljótt sem fært þykir.
Ríkisútvarpiö
rekið með
halla
Eitt þeirra rikisfyrirtækja
sem tiðum hefur mátt þola
tekjusvelti er Rikisútvarpið.
Þarhefurmyndast mikill „upp-
safnaður vandi” og þá ekki sist
á næstliðnu ári. Þvi miður hefur
þessum vanda ekki verið eytt og
Rflúsútvarpið stendur frammi
fyrir alvarlegu vandamáli, ef
ekki fæst fram veruleg hækkun
á afnotagjöldum, sem er annar
aðaltekjustofn fyrirtækisins og
mjög veltur á um fjárhagsaf-
komu Rikisútvarpsins.
A það verður að minna og
gera almenningi grein fyrir þvi
að Rikisútvarpið er nii rekið
með miklum halla. Rekstrartap
Rikisútvarpsins sl. ár var 444
milljónir króna og á 6 fyrstu
mánuðum þessa árs er hallinn
rúml. 400 millj. kr. Menn geta
sagt sem svo að Rikisútvarpið
sé ekki nægilega vel rekið og
þar megi margt spara. Látum
svo vera. Vafalaust mætti hugsa
sér sparnað á ýmsum sviðum i
rekstri þess. Enda er mér vel
kunnugtum að fullur vilji er hjá
forráðamönnum Rikisútvarps-
ins um að beita fyllsta aðhaldi í
rekstri. En þó að sliks sé gætt þá
verða menn að hafa i huga að
rikisútvarpið er sú þjóðfélags-
stofnun sem er i hvað nánustu
tengslum við almenning og
gerðar eru hvað mestar kröfur
til. Og kröfurnar eru margvisleg-
ar.
Almenningur ætlast ekk* til
þess að Rikisútvarpið sé rekið
með kotungsbrag, að allt sé
skorið við nögl sem þvi kemur
við. Ég á ekki von á þvi að það
myndi mælast vel fyrir hjá
fólki, ef dagskrá hljóðvarps og
sjónvarps yrði þrengd verulega
frá þvi sem nú er. En það hlýtur
að gerast, ef tekjur Rikisút-
varpsins verða ekki auknar.
Það getur naumast átt sér stað
að reka fyrirtækiö með mörg
hundruð milljón króna halla ár
eftir ár.
Miklar kröfur
geröar til
Ríkis-
útvarpsins
En það er ekki dagskrárgerð-
in ein sem um er að ræða. Rikis-
útvarpið þarf að standa undir
kostnaðarsömum framkvæmd-
um til þess að vera fært um að
koma dagskránni til skila hjá
fólki viðs vegar um land. Og
hver er sá maður i þessu landi
sem ekki telur sjálfsagt að út-
varp sé á hverju heimili, I
hverju skipi á sjó og á hverjum
vinnustað i' landi? Og hver telur
sig ekki eiga kröfu á þvi að eiga
sjónvarp á heimilinu? Rikisút-
varpið er svo samtvinnað þjóð-
lifinu og svo gamalgróið fydr-
tæki að án þess getur enginn
verið, hvorki einstaklingur né
samfélagsheildin. Þess vegna
verður niðurskurðarhugmynd-
um og sparnaðartali að fylgja
raunsætt mat á stöðu fyrir-
tækisins i þjóðfélaginu. Umsvif
Rikisútvarpsins geta varla
minni verið en þau eru nú.
Til Rikisútvarpsins eru gerð-
ar miklar kröfur, — af allri
þjóðinni má segja.En samtimis
eru settar hömlur á tekjuöflun
fyrirtækisins svo að engar likur
eru til þess að hægt sé að verða
við þeim kröfum, sem til þess
erugerðar. Afnotagjöld útvarps
og sjónvarps eru háð visitölu-
kerfinu eins og reglum er nú
háttað, og af þvl leiðir að nauð-
synlegar og vel rökstuddar
beiðnir Rikisútvarpsins um
hækkun afnotagjalda eiga örð-
ugt uppdráttar. Er tæpast vit i
þvi lengur að tengja saman af-
notagjöld og visitölu eins og nú
ergert. Rikisútvarpið verðurað
fá meira frelsi i tekjuöflunar
málum og ráðstöfun sjóða sinna
en nú á sér stað.
Afnotagjöld
eru lág
í reynd
Hægt er að sýna fram á að af-
notagjöld hljóðvarps og sjón-
varps eru ekki há. Það verður
ljósast þegar þau eru borin
saman við áskriftarverð dag-
blaða, sem ekki er óeðlilegt að
hafa til samanburðar. Blaðgjöld
eru nú 5000 kr. á mánuði eða 60
þús. kr. á ári. Samanlagt af-
notagjald hljóðvarps og venju-
legs sjónvarps er nú tæplega 53
þús. á ári, en 66 þús. ef um lita-
sjónvarp er að ræða. Hljóð-
varpsgjaldið eitt er aðeins
17.200 kr. á ári. Sú var tiðin að
blaðaverð og hljóðvarpsgjald
var jafnhátt. Ef sú regla ætti að
gilda enn, ætti blaðaverð að
vera 17.200kr. á áriistað 60 þús.
kr. ef horft er til þess sem nú er
talið nægja hljóðvarpinu. Slikt
myndu blaðaútgefendur ekki
láta bjóða sér.
En þennan samanburð má
reyndar gera á hinn veginn og
segja aö hljóðvarpsgjaldiö eitt
ætti að vera 60 þús. kr. eins og
Ingvar Gislason
menntamálaráðherra.
blaðgjöldin. Það verður þó að
taka skýrt fram að kröfur um
slikt eru ekki fyrir hendi. En
það ætti öllum að vera auðskilið
að eðlilegt sé að samanlögð af-
notagjöld sjónvarps og út
varps séu verulega hærri en
áskriftarverð eins dagblaðs.
Það nær engri átt að afnotagjöld
útvarps og sjónvarps séu lægri
enblaðgjöld. Sú er þó reyndin ef
miðað er við svart-hvit sjón
varpstæki. Og sé um litsjónvarp
að ræða er munurinn óveruleg-
ur sem þvi nemur að útvarps- og
sjónvarpsgjöld eru hærri.
Starfsemi
stefnt í
óvissu
Þarfir Rikisútvarpsins krefj-
ast þess að afnotagjöld verði
hækkuð. Án þess verður ekki
hægt að jafna þann mikla
rekstrarhalla sem nú er á fyrir-
tækinu né standa undir þeim
dagskrárkostnaði, sem leiöir af
núti'makröfum um rekstur út-
varps og sjónvarps. Endumýj-
un búnaðar og tækja er stefnt i
óvissu. Eru þó fyrir hendi mikil
og brýn verkefni á þvi sviði.
Dreifingarkerfi hljóðvarps og
sjónvarps þarfnast vi'ðtækrar
endurnýjunar og stækkunar.
Það mál stendur aö sjálfsögðu
hálfu verr fyrir þá sök að Rikis-
útvarpið var fyrir nokkrum ár-
um svipt tolltekjum af sjón-
varpstækjum, sem er hinn eðli-
legi grundvöllur að fjáröflun
handa dreifikerfinu. Lang-
bylgjustöðin hjá Vatnsenda við
Reykjavik er að falli komin,
enda hálfrar aldar gömul.
Gegnir furðu hversu skilnings-
lausir margir eru á mikilvægi
langbylgjustöðvarinnar, ekki
einasta fyrir útvarpsrekstur i
þrengri merkingu heldur
öryggismál almennt, slysaþjón-
ustu og almannavarnir. Siðast
en ekki sist ber að minnast
byggingar útvarpshúss, sem
beint og óbeint er háð afnota-
gjölduin. 1 byggingarsjóði út-
varpshúss er reyndar fyrir
hendi verulegt fé til fram-
kvæmda, og sjóðurinn hefúr
ákveðinn tekjustofn. En bæði
fyrr og siðar hafa sérstakar
hömlur verið lagðar á útvarps-
hússbygginguna af svokallaðri,
samstarfsnefnd um opinberar
framkvæmdir. Er sú nefnd talin
hafa lagalegt vald fram yfir
ráðherra og alþingi til þess að
ákveða hvenær hafist sé handa
um byggingar af þessu tagi.
Akvæði sem lúta að þessari
valdskiptingu þurfa augljóslega
endurskoðunar viö.
Ef ekki rætist úr um tekjur
Rikisútvarpsins biöur þess al-
varlegur samdráttur i allri
starfsemi, ellegar áframhald-
andi rekstrarhalli og skulda-
söfnun. Getur naumast talist
rausnarlegt að bjóða helstu
menningarstofnun þjóðarinnar
slik kjör á 50 ára afmæli hennar
nú um næstu áramót. Nær væri
að losa um viðjarnar og gefa
Rikisútvarpinumeira frjálsræði
i athöfnum og tekjuöflun. Slik
afmælisgjöf kæmi sér best fyrir
stofnunina og ætti að vera þjóö-
arheildinni kært að veita henni.
Mikilvægast I þvi sambandi
væri að losa að meira eða minna
leyti tengslin milli afnotagjald-
anna og visitölukerfisins. Svo
rigbundin tengsl eru óheppileg
þegar til lengdar lætur.