Fréttablaðið - 05.09.2007, Blaðsíða 18

greinar@frettabladid.is
Þ
eir sem helst hafa kvatt sér hljóðs í umræðum um hluta-
félagsvæðingu Orkuveitu Reykjavíkur hafa nálgast
umræðuefnið eins og köttur sem fer í kringum heitan
graut. Af einhverjum ástæðum er kjarnaatriðum máls-
ins haldið utan við umræðusviðið.
Staðreynd er að fyrrverandi meirihluti í borgarstjórn Reykja-
víkur hafði frumkvæði að því að slíta starfsemi Orkuveitunnar
frá almennum opinberum stjórnsýslureglum og færa hana undir
markaðsreglur. Starfsmenn hennar hættu að vera opinberir,
stjórnsýslulögin voru aftengd svo og upplýsingalögin.
Þetta var gert með sérstökum lögum árið 2001. Þau nutu stuðn-
ings allra flokka. Það er hvorki léttari leikur né þyngri að einka-
væða fyrirtækið nú eða síðar hvort heldur það er sameignar-
fyrirtæki sem lýtur markaðsreglum eða er hlutafélag. Deilan um
hugsanlega einkavæðingu, sem allir segjast vera andvígir, sýnist
því sviðsett til þess að draga athyglina frá þeim raunverulega
skipulagsvanda sem við er að etja á þessu sviði.
Sá vandi snýst annars vegar um neytendahagsmuni og hins
vegar um viðurkenndar samkeppnisreglur. Neytendahagsmunir
eru hér í húfi bæði vegna ábyrgðar skattborgaranna og vegna
verðmyndunar. Samkeppnishagsmunirnir eru í uppnámi með því
að viðurkenndum reglum þar að lútandi hefur á þessu sviði verið
vikið til hliðar. Hér fléttast saman víðtækir almannahagsmunir.
Starfsemi Orkuveitunnar er tvískipt. Önnur hliðin lýtur að
almannaþjónustu með einokunarrekstri á hitaveitu og vatnsveitu.
Hin snýr að samkeppnisrekstri með raforkusölu meðal annars til
stóriðju og mjög áhugaverðum áhættuverkefnum erlendis.
Að formi til afléttir hlutafélagsformið ábyrgðum af herðum
skattborgaranna. Svo er hins vegar ekki í reynd. Rati fyrirtækið í
fjárhagserfiðleika sem rekja má til samkeppnisrekstrar neyðast
fulltrúar skattborgaranna til að koma því til hjálpar fyrir þá sök
að þeir eru ábyrgir fyrir því að almannaþjónustan raskist ekki.
Meðan almannaþjónustureksturinn sem er einokunarstarf-
semi er ekki skilinn frá samkeppnisrekstrinum breytir hlutafé-
lagsvæðingin því litlu sem engu um raunverulega ábyrgð skatt-
borgaranna. Sú virka ábyrgð er og verður í fullu ósamræmi við
þær leikreglur sem gilda eiga um samkeppnisreksturinn.
Aukheldur stenst ekki að fyrirtæki í samkeppnisrekstri geti
notað einokunaraðstöðu vegna almannaþjónustu til þess að
byggja upp fjárhagslegan styrk sem leiðir til mismununar á
samkeppnismarkaðnum. Þó að þjónustuöryggi Orkuveitunnar sé
gott hefur verðlagning á heitu vatni um langan tíma tekið mið af
öðrum sjónarmiðum en neytendahagsmunum.
Í stefnumörkuninni að baki raforkulögunum sem samþykkt
voru 2003 var gert ráð fyrir fyrirtækjaaðskilnaði á orkusviðinu
til þess að tryggja almannahagsmuni og eðlilega samkeppni. Á
Alþingi varð hins vegar ofan á að láta þau sjónarmið víkja fyrir
valdahagsmunum þeirra sem þá báru ábyrgð á rekstri Orkuveit-
unnar. Það eina sem gerðist í þessu efni var að landsnetið var
skilið frá Landsvirkjun.
Þegar Alþingi fær þetta mál nú til meðferðar að frumkvæði
Orkuveitunnar gefst færi á að láta nútímasjónarmið um sam-
keppnisreglur og almannahagsmuni ráða för með fullum aðskiln-
aði milli einokunar og samkeppni. Forvitnilegt verður að sjá
hvort iðnaðarráðherrann stenst þá prófraun.
Orkuveitan
Íslenskt samfélag er með þeim framsæknustu í heimi. Íslend-
ingar eru þakklátir fyrir þau
lífsgæði sem við búum að og eru
tilbúnir að vinna vel og mikið til
að halda sér í flokki þeirra bestu.
Þrátt fyrir bjartsýni og dug sjáum
við vísbendingar um að hjól
efnahagslífsins snúist of hratt.
Atvinnuleysi er mjög lágt; var
0,9% í júlí, og hefur ekki verið svo
lítið síðan í október 2000. Flestir
telja þetta jákvætt merki en í raun
er þetta ábending um að á Íslandi
sé gríðarlegur skortur á vinnuafli.
Um 175.000 manns voru á
vinnumarkaði 2006 en 165.000 árið
2005. Fjölgunin er nánast öll
bundin við höfuðborgarsvæðið og
mætt með erlendu vinnuafli.
Fjöldi erlendra ríkisborgara á
íslenskum vinnumarkaði jókst
mjög á sama tíma og er talið að
þeir hafi að jafnaði verið yfir 13
þúsund í fyrra eða um 7-8% af
vinnuafli landsins. Fjöldi útgef-
inna atvinnuleyfa eykst enn og til
viðbótar eru 1.800 manns skráðir á
atvinnuleigum frá í febrúar 2007.
Í könnun Vinnumálastofnunar í
desember sl. kom fram að skortur
væri fyrirsjáanlegur hjá um 39%
fyrirtækja á þessu ári, mest í
sérhæfðum þjónustufyrirtækjum
og meiri á höfuðborgarsvæðinu en
á landsbyggðinni.
Fullyrða má að flestir atvinnurek-
endur finni fyrir starfsmanna-
skorti. Brauð er ekki í boði í
Nóatúni vegna manneklu hjá
bakaranum. Lögreglan fær ekki
starfsmenn. Pitsustaðir vara við
lengri bið vegna manneklu. Bónus
flytur inn starfsfólk. Áætlað er að
um 500 hjúkrunarfræðinga vanti í
heilbrigðisstofnanir á landinu og
tuttugu þúsund Reykvíkingar eru
án heimilislæknis. Banki telur sig
þurfa að ráða í um tvö hundruð
stöðugildi. Mannekla leikskóla
borgarinnar gerir það að verkum
að rúmlega 300 pláss fyrir börn
nýtast ekki og 1.300 börn bíða eftir
lengdri viðveru. Skortur á
vinnuafli snertir æ meira þá
grunnþjónustu sem við krefjumst
til að halda atvinnulífinu gang-
andi.
Ófáir afar og ömmur hjálpa
börnum og barnabörnum við að
púsla saman vikunni. Sveitarfélög
á höfuðborgarsvæðinu standa ekki
undir þeirri grunnþjónustu sem
ætlast er til að þau veiti. Dæmi
eru um að foreldrar tveggja barna
fái ekki þjónustu leikskóla né
frístundaheimilis vegna skorts á
starfsfólki. Foreldrar hafa ekki
orku til að vera raunverulegur
þrýstihópur vegna álags.
Að óbreyttu er þessi vandi
líklega kominn til að vera.
Reykjavík og önnur sveitarfélög
leggja sig öll fram við að ráða gott
og hæft starfsfólk til að tryggja
foreldrum þjónustu. Allar leiðir
eru reyndar til að fá gott fólk til
starfa á þessum gefandi vinnu-
stöðum þar sem börn dvelja og
nema. Eitthvað gengur en
skerðing þjónustu er staðreynd.
Kjaramál eru að sjálfsögðu liður í
að bæta stöðuna en kjörum
starfsfólk er stýrt miðlægt þrátt
fyrir að mun dýrara sé orðið að
búa á höfuðborgarsvæðinu en
annars staðar, sem veldur því að
erfiðara er að manna í stöður þar
en ella. Að hækka laun miðlægt til
að bæta ástandið er aðeins
skammtímalausn þar sem það
veldur keðjuverkandi áhrifum.
Framtíðarlausn hlýtur að fela í sér
kerfisbreytingu á þjónustuum-
hverfi barna og foreldra. Sveitar-
félög verða að fá aukinn sveigjan-
leika í kjaramálum kennara,
hverfa frá jafnlaunastefnu og
veita þarf aukinn sveigjanleika til
samninga, t.d. út frá leigukostnaði
og samgöngukostnaði. Þjónusta
við foreldra þarf að fara í auknum
mæli til sjálfstæðra skóla. Fyrst
þá getur samningaumhverfi
kennara og starfsmanna opnast og
samkeppni er innleidd á jákvæðan
máta. Kosti einkareksturs þarf að
nýta betur til að tengja saman
mikilvægi þessara starfa og
kjaraumhverfið. Miðstýrt kerfi
hins opinbera keppir ekki til
framtíðar í opnu markaðsum-
hverfi landsins. Atvinnurekendur
verða að auki að huga að ábyrgð
sinni, sérstaklega þegar svona
mikið launaskrið á sér stað.
Atvinnurekendur í öðrum löndum
bjóða t.d. oft upp á þjónustu fyrir
foreldra með góðum árangri því
þeir vita að fyrr eða síðar bitnar
þjónstuskortur við foreldra á
atvinnurekendum og hagkerfinu í
heild.
Sú staða sem nú er uppi skapar
hringrás sem erfitt er að komast
úr, hringrás sem hefst þegar
vinnandi einstaklingur hættir
störfum vegna þess að grunnþjón-
ustu er ekki að fá. Vandamálið er
mikilvægt og aðkallandi og líklega
viðvarandi. Sveitarfélag eins og
Reykjavíkurborg þarf að huga að
lausnum til framtíðar. Til þess
þarf samvinnu ólíkra aðila í
samfélaginu – og rétta forgangs-
röðun í þágu barna.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Fylgifiskar uppsveiflu
Aumingja Samfylkingin
Fyrir kosningar hafði Samfylkingin uppi stór orð um allt sem hún ætlaði
að gera ef hún bara kæmist í ríkisstjórn.
Eftir kosningar varð ljóst að það eina sem
hún hafði í raun á stefnuskrá sinni var að
komast í ríkisstjórn.
Fyrir kosningar hafði ég töluverðar
áhyggjur af því hvernig flokknum og
formanni hans myndi farnast í ríkis-
stjórn og skrifaði þá: „Flokkur sem ætlar
að leiða ríkisstjórn verður að vera trúverðugur.
Hann verður að gera sér grein fyrir að ákvarðanir
hans og skoðanir munu hafa áhrif á líf og lífsvið-
urværi fólks í landinu.“
Þau orð voru skrifuð í tilefni af skrípaleiknum í
kringum Fagra Ísland, þar sem blekið var varla
þornað áður en þingmenn flokksins voru farnir að
sverja plaggið af sér. Og enn á ný eiga þau ansi vel
við þegar hundrað dagar eru liðnir af starfstíma
Baugsstjórnarinnar.
Eftir að hafa tippexað yfir allt sem viðkom
stóriðjustoppi, Evrópusambandi eða viljugum
þjóðum tóku forystumenn flokksins til við
að sverta orðspor einstaklings sem hafði
það einna helst til saka unnið að hafa skilað
inn ráðgjafarskýrslu um hugsanleg kaup á
ferju.
Kristján Möller, samgönguráðherra og
áður einn öflugasti gagnrýnandi Sturlu
Böðvarssonar, taldi að þar væri kominn
hinn fullkomni blóraböggull. Hann starfaði
hvorki hjá ráðuneytinu né Vegagerðinni og
var heldur ekki í þingflokki Sjálfstæðis-
flokksins.
Nú síðast þeyttist Össur Skarphéðinsson fram á
ritvöllinn eftir að hafa þagað þunnu hljóði um
gagnrýni Sigurðar Kára Kristjánssonar á vatnalög-
in og Byggðastofnun. Eini tilgangur hans var að
verja nýju vini sína, sjálfstæðismennina. Það er
greinilegt að Össur hefur tileinkað sér smjörklípu-
aðferð húsdraugsins í Seðlabankanum, en hann á
greinilega eftir að læra að sjaldan launar sjálf-
stæðiskálfurinn ofeldi.
Einhvern veginn sá ég aldrei fyrir mér að Össur
legðist marflatur fyrir Sjálfstæðisflokknum. En
svo bregðast krosstré sem önnur tré.
Höfundur er varaþingmaður Framsóknarflokksins.