Tíminn - 15.09.1981, Page 14

Erfitt að kyngja?
Sagt frá nýjum rannsóknum á sjúkdómum
■ A myndunum sést, hvernig maður kyngir á eölilegan hátt. Hjá
þeim, sem þjást af erfiðleikum viö að kyngja, er eitthvað að liffærum i
hálsi eða heilastöð, er stjórnar þvi, er maður kyngir.
A hverju ári deyja margir
vegna köfnunar. f Bandarikjun-
um nánar tiltekið i Johns Hopkins
háskólanum vinna visindamenn
að þvi að rannsaka „kyngingar”
sjúkdóma. Þeir telja að mikill
hluti þeirra 8.000-10.000 manna,
sem árlega deyja i Bandarikjun-
um vegna köfnunar, er matur
stendur i þeim, hafi þjáðst af
tauga- og vöðvasjúkdómum, sem
hafi árum saman herjaö á liffæri
þau, sem likaminn notar við
kyngingu. Visindamennirnir telja
að sjúkdómar þessir seu svo hæg-
fara að læknar veiti þeim ekki al-
mennt athygli, þó að sjúklingar
kvarti um máttleysi viö kyng-
ingu, og telji aö um sé að ræöa
aðrar likamlegar orsakir eða ein-
hvers konar taugatruflanir.
Visindamennirnir segja að þó
aö tiltölulega litiö sé vitað um
,,kyngingar”-sjúkdóma þá hafi
þeirfundið upp nýja greiningar-
tækni og noti geislamyndavélar
til að taka kvikmyndir af kyng-
ingunni og einnig eru þeir með
nýja meðferð og er þar i nýtt form
á mat.
Martin V. Donner, prófessor,
sem stjórnar þessum rannsókn-
um, segir að kynging sé flókið
samspil vööva og tauga og þar
geti hlutimir fariö úr skorðum
eins og annars staöar i líkaman-
um. Einnig hafi þessum rann-
sóknum hingaö til h'tið verið
sinnt, þar sem erfitt sé að finna
sinkenni kyngingarsjúkdóma.
Maður með kyngingarsjúkdóm
likist á margan hátt manni, sem
þjáðst hefur af hjartasjúkdómi
árum saman, hefur fengið verk
fyrir brjóst, öndunarerfiðleika en
látið sem ekkert væri og siðan
skyndilega fengið hjartaáfall.
A likan hátt hefur sjúklingur,
sem kafnar, nokkrum árum áöur
byrjað að borða hægar vegna
þreytu, hefur hóstað og hóstað
eftir aö hafa kyngt og ósjálfrátt
hallað höfðinu áfram til að eiga
hægara meöaðkyngja. Hann hef-
ur lfka heldur valið að borða súp-
ur og m júka fæðu en kjöt og aðra
fasta fæðu.Svo skyndilega kafnar
hann er biti stendur i honum.
Þetta gerist oftar á veitingahús
um en heima. Ef viðkomandi hef-
ur drukkiö vin með matnum eru
likur á þvi, að taugar i minni og
hálsi hafi deyfst af vininu.
Um 300 sjúklingar, sem hafa
lifaö af eftir að maturhefur staöið
fastur i hálsi þeirra, hafa verið
rannsakaðir. Rannsóknirnar
sýndu, að allir sjúklingarnir
nema 12 höfðu vööva- eða tauga-
sjúkdóm i' tungunni, gómnum,
kokinu, raddböndunum, vélinda
eða öörum liffærum sem tengjast
kyngingunni.
En erfiðleikar við kyngingu
geta lika komiðfram hjá börnum,
t.d. vegna fæöingargalla. Barn
getur fæðst með lömun i radd-
böndum og þvi lokast raddböndin
ekki, þegar fæöa fer i gegnum
hálsinn. En náttúran getur lækn-
að slikt en stundum þarf að gera
aðgerö.
Hjá fullorðnum geta erfiðleik-
arnir byrjað meö þvi að viðkom-
andi meiðirsig i hcáfði eöa hálsi og
þá skaddast heilamiðstöðin, sem
stjórnar kyngingu. Æxli, hrörnun
tauga og vöðva og ýmislegt annað
afbrigðilegt getur einnig haft sin
áhrif. 1 samband við kyngingar-
erfiðleika getur einnig verið um
að ræða að sjúklingurinn eigi i
öndunarerfiöleikum, er hann sef-
ur, og eigi erfitt með aö tala.
Hjá öldruðu fólki og fólki sem
hefur fengið hjartaslag getur ver-
ið um að ræða að tilfinningataug-
arséu skaddaðar. Þetta fólk finn-
ur því ekki, þegar fæðan fer niður
og getur kafnaö af bita eða fengið
lungnabólgu af þvi aö vökvi fer
niður i lungun.
Læknarnir, sem vinna að þess-
um rannsóknum, halda þvi fram
að kyngingarsjúkdómar séu oft
flokkaðir undir imyndunarveiki
og sjúklingar, sem þjást af þeim
séu oft sendir til sálfræðinga. En
í hálsi
slikt er ekki til, segja þeir, og
segjast aldrei hafa fyrirhitt
manneskju með þessi einkenni,
sem þjáðist af imyndunarveiki,
allan þann tima, sem þeir hafa
unnið að þessum rannsóknum.
Venjulega á þetta fólk við sjúk-
dóm að striöa sem einkennist t.d.
af krampa í kokinu eða sepum i
hálsinum.
Læknar horfa oft fram hjá
kyngingarsjúkdómum vegna þess
að erfitt er að greina þá.
1 heilbrigöum manni vinna lif-
færin saman eftir að hafa tekið á
móti skilaboðum frá heilastöð við
að koma fæðunni úr munninum og
i magann. Vöðvar og taugar
vinna ^man að koma fæðunni
rétta leið og hindra að hún fari i
öndunarfærin. Nú eru teknar
mjög nákvæmar myndir af hverj-
um sjúklingi við þessar rann-
sóknir. Sumir sjúklinganna
þarfnast ef til vill skuröaðgerðar,
en mörgum er hægt aö hjálpa
með leiðbeiningum. Til dæmis
getur það komiö sjúklingi til góða
að tyggja matinn mjög vel og
halla hálsinum fram.meðan hann
borðar.
1 framtiöinni verða sennilega
framleiddar sérstakar matvörur
fyrir sjúklinga með kyningar-
sjúkdóma. Sumir sjúklingar geta
alls ekkidrukkið án þess að vökvi
fari i lungun og verða þvi að fá
alla vökvun i gegnum pipur i
gegnum nefið eða beint ofan i
maga i gegnum munninn. Verið
er að vinna að rannsóknum til aö
útbua vökvun i aðgengilegu formi
fyrir þessa sjúklinga en rann-
sóknir á kyngingarsjúkdómum
eru ekki ekki nærri þvi á enda
komnar, en þess verður vonandi
ekki langt að biða að þeim verði
almennt gaumur gefinn.
4
BLÓMIN OKKAR
Þríburablóm, Hawai-
rós og Gloxinía
Kálfalifur með eplum
og lauk
4 sneiðar kálfalifur
2 laukar
2 epli
hveiti
smjör til að steikja úr, papr-
ika, salt.
■ Takið utan af laukunum og
eplunum. Skerið laukana i
þunnar sneiðar og eplin I skif-
ur. Veltið eplunum upp úr
hveiti. Hitið pönrpi við meðal-
hita og bræðiö smjörið og
brúnið siöan laukinn og eplin.
Takið það siöan upp og haldið
heitu. Stráið papriku yfir lifr-
ina, veltið henni upp úr hveiti
og steikið um 3 min. á hvorri
hlið. Saltið siöan og berið fram
með lauknum, eplunum,
grænmeti og kartöflustöppu.
Ostakaka með osti og
spægipylsu
cgg
örlítið salt
sitrónusafi
2 matsk. hveiti
1 mat.sk. smjör
I laukur
200 g spægipysla
200 g ostur
niðursoðin paprika (rauð)
| Eggjahvíturnar eru stif
þeyttar með saltinu og ö'rlitl-
um sitrónusafa. Eggjarauð-
urnar og hveitiðer hrært var-
lega saman við. Feitin er hituð
á pönnu við meðalhita, smátl
skorinn laukurinn er hitaður
gulbrúnn og siðan er eggja-
blöndunni hellt yfir. Þetta er
bakaö viö hægan hita og siðan
sett yfir eggjakökuna ostur og
spægipylsa i bitum og einnig
paprikan. Lokið sett á pönn-
una og hitað viö vægan hita.
Borið fram með grænmetis-
salati og brauöi.
Eldhúskrókurinn
■ Það er gaman að koma heim
með fallega stofujurtog viðvilj-
um gjarnan að jurtin stækki og
dafni, en þvi miöur er það ekki
alltaf þannig.
Það fyrsta sem við verðum aö
muna eftir, er að jurtin er lif-
andi og þó að hún fari vel i
dimmasta horni stofunnar, þá
getur hún ekki veriö þar til
lengdar, þar sem hún fyrst og
fremst þarfnast ljóss og lofts.
Það eru ljós, hitiog raki, sem
eru mikilvæg fyrir vöxt jurt-
anna. Ef að litil birta er i stof-
unni yfir veturinn, megablómin
ekki standa á of hlýjum stað og
þaö má ekki vökva þau mjög
m ik ið. Y fir sumarið er nóg birta
og þá þola blómin meiri hita og
meiri vökvun. Þá þurfa þau lika
að fá áburð, þvi að þá vaxa þau
mikið. Þaö er oft spurt um það,
hvort að viss blóm eiga að fá
mikla eða litla vökvun. Þetta er
mest undir þvi komið, hvar
blómineru staðsettistofunniog
hvert hitastigið er i stofunni.
Jurtimar þurfa misjafnlega
mikið vatn og yfirleitt þurfa
jurtir meö þunnum blöðum til-
tölulega mikið vatn, en plöntur
með þykkum blööum, t. d.
gúmmitré.þurfa töluvert minna
vatn. Jurtir með mjög þykkum
blöðum, t.d. tannhvöss tengda-
mamma og kaktusar þurfa
mjög litla vökvun.
Þegar vökvað er á að vikva
vel, svo moldin sé blaut i gegn.
Ef blómin standa nálægt mið-
stöðvarofni er þurra heita loftið
ekki gott fyrir þau. Blómin vilja
helst vera i rakamettuðu lofti.
Notiö ekki of stóra blómapotta
undir litil bóm, þar sem þá er
hætta á að blómin verði ofvökv-
uö. Þaö eru mun fleiri stofu-
blóm.sem drukkna af ofvökvun
heldur en þau, sem deyja úr
þorsta. Moldin i blómapottunum
veröur að vera góð og flestir
nota nú gróðurmoid sem fæst i
morgum verslunum.