Tíminn - 12.04.1983, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 12. APRÍL 19S3
9
fréttafrásögn
■ Chicago á sér ekki stolta stjórnmála-
sögu. Pólitísk fyrirgreiösla, spilling og
hrein kosningasvik eru jafn þekktir þætt-
ir í borgarsögunni og eldurinn sem
brenndi mestan hluta borgarinnar 1871.
Carl Sandburg og A1 Capone.
Flókið og öruggt fyrirgreiðslukerfi var
styrktarstöðin í svonefndri vél demó-
krata, sem Richard J. Daley kom upp á
ferli sínum sem borgarstjóri Chicago í
tvo áratugi. Þessi vél felldi og fékk kosna
hvaða héraðsframbjóðendur sem henni
þóknuðust, réði að líkindum úrslitum í
forsetabaráttu þeirra Kennedys og
Nixons, og tryggði Daley sjálfum
óhemjumikil pólitísk völd, á borgar-
fylkis- og landsvísu.
Óhreinindin hurfu ekki með Daley.
Þegar Adlai Stevenson þriðji reyndi að
fella Jim Thompson úr embætti fylkis-
stjóra Illinois, fyrir nokkrum mánuðum
síðan, reyndist ógerlegt að Ijúka talningu
atkvæða frá Chicago fyrr en nokkrum
vikum eftir kjördag, vegna þess að
urmull atkvæða hafði blotnað og
skemmst, talningavélar störfuðu skringi-
lega, og dómstólar fjölluðu um gagn-
■ „Borgin vindasama", eins og Chicago er stundum nefnd. Verður Harold Washington næsti borgarstjóri, eða nægir Bernard Epton
kynþáttaandúðin? Jane Byrne hefur að líkindum sagt sitt síðasta orð að sinni.
Svört barátta í Chicago
kvæmar ásakanir frambjóðendanna um
kosningasvik og kröfur um endurtaln-
ingu. Östaðfestar sögur birtust í fjö1-
miðlum um atkvæðaseðla sem sést hefðu
fljóta eftir Chicago-ánni áleiðis í
Michiganvatn.
Orðatiltækið að „stela kosningum"
hefur enn lifandi merkingu í Chicago.
í nýlegum forkosningum demókratasak-
aði einn frambjóðendanna sitjandi borg-
arstjóra, Jane Byrne, um að hafa látið
seinka ferðum borgarlesta, í ákveðið
borgarhverfi, til þess að kjósendur þar,
sem álitnir voru andsnúnir borarstjóran-
um, kæmust ekki í tæka tíð á kjörstað.
Þannig hefur til skamms tíma ríkt
andrúmsloft frumskógarins í pólitík
borgarinnar. Tortryggnin hefur verið á
háu stigi, tilgangi valdsins helguð óvönd-
uð meðul.
Svartur og hvítur
Með þennan þunga sögulega bagga á
herðunum stendur Chicagoborg nú
frammi fyrir nýjum borgarstjórnarkosn-
ingum, þann 12. apríl. í aðdraganda
kosninganna hefur mátt sjá mörgum
gömlum brögðum beitt, en að ýmsu
leyti, eru aðstæður breyttar. Gamla
demókratavélin er ekki svipur hjá sjón
miðað við fyrri tíð, enda hafa staðið átök
uin forræði fyrir henni allt síðan gamli
Daley féll frá fyrir 7 árum. Jane Byrne,
núverandi borgarstjóri, þóttist hafa náð
tökum á vélinni en Richard Daley yngri
var ekki sömu skoðunar og gerði tilkall
til föðurarfsins með því að bjóða sig
fram á móti Byrne í forkosningum
demókrata fyrir nokkrum vikum. Niður-
staðan í forkosningunum varð hins
vegar sú að hvorki Byrne né Daley
sigruðu. Því verðurenginn fulltrúi vélar-
innar í kjöri til borgarstjóra að þessu
sinni.
Við önnur eins þáttaskil vonuðust
margir eftir ferskri byrjun. lítið eitt
vandaðri pólitík. En vonir þeirra hafa
brugðist. Kosningabaráttan er að vísu
ólík þeim sem áður hafa verið háðar,
vegna þess að hvorki frambjóðandi dem-
ókrata, Harold Washington, lögfræð-
ingur og þingmaður í fulltrúadeild
Bandaríkjaþings, né frambjóðandi rep-
úblikana, Bernard Epton, lögfræðingur
og fulltrúi á fylkisþingi Illinois, geta nú
misnotað borgarkerfið sér til framdrátt-
ar. En ný lágkúra hefur tekið við.
Kosningaslagurinn hefur þegar vakið
landsathygli og boðið af sér illan þokka
vegna þess að kynþáttafordómar hafa
sett svip á hann. Sumir hafa átt erfitt
með að trúa því að þessi slagur stendur
ekki í einhverju Suðurríkjanna, heldur
við eitt af vötnunum miklu þaðan sem í
góðu skyggni má sjá norður til kanadisku
landamæranna. Megin kosningamálið
hefur orðið litarháttur frambjóðend-
anna. Washington-er dökkur á hörund,
Epton er hvítur.
Hrópaður niður
Skýrasta dæmið um eðli baráttunnar
er frá pálmasunnudegi, og skal hér rakið
lauslega eftir blöðum.
Harold Washington hugðist þiggja
boð föður Ciezadlo, kaþólsks prests í
norðvesturhluta borgarinnar, þar sem
hvítir eru í miklum meirihluta, um að
koma í messu. - Prestur hafði einnig
boðið Epton, en hann hafnað boðinu. -
Washington hafði í fylgd með sér Walter
Mondale, fyrrum varaforseta, sem var
staddur í borginni til að styðja framboð
hans. En þegar þeir Washington og
Mondale komu að kirkjunni við Melvina
Avenue, beið þeirra hópur fólks, líklega
um 200. Þetta voru ekki stuðningsmenn
heldur báru þeir flestir spjöld með nafni
Eptons. Og þeir létu andúð sína á
gestunum í Ijós með háreisti.
Svo aðgangsharður var hópurinn, og
óvandaður í orðavali, að þeir félagar
ákváðu að hverfa af vettvangi, heldur
en að hætta á frekari vandræði, ef ekki
beitingu ofbeldis. Borgarstjóraefnið, og
varaforsetinn fyrrverandi höfðu í reynd
verið hrópaðir niður.
Nokkrir þátttakendur í hrópinu
reyndu eftir á að réttlæta hegðun sína
með því að segjast hafa verið að mót-
mæla stuðningi Washingtons við fóstur-
eyðingar. En faðir Ciezadlo gerði þá
skýringu að engu þegar hann upplýsti að
Epton og Washington hefðu nákvæm-
lega sömu afstöðu til fóstureyðinga.
„Ég hef verið prestur hér í 37 ár,“
bætti Ciezadlo við,“ en kannski hef ég
ekki komið boðskap mínum til skila.
Mér þykir leitt að viðurkenna að sum
sóknarbörn mín eru haldin fordómum. “
Til þess að átta sig betur á að hér var
um nýjan kapítula í sögu borgarinnar að
ræða sannreyndu menn við söguskoðun
að aldrei hefði hvítur frambjóðandi
verið hrópaður niður í hverfum þar sem
svartir búa nær eingöngu.
Epton hefur reynt að sverja af sér
tengsl við ævintýrið í Melvina Avenue,
og við önnur not af kynþáttafordómum
í kosningabaráttunni. Hann hefurvitnað
til atvika sem átt hafa að sýna frjálslynd-
ar skoðanir hans sjálfs í kynþáttamálum,
og sagst m.a. hafa lagt á sig ferð til
Alabama til að taka þátt í göngu með
Martin Luther King á sjöunda áratugn-
um.
En gögn um afstöðu hans til mála á
fylkisþingi Illinois sýna að hann hefur
heldur betur færst í íhaldsátt frá þeim
tíma. Sjónvarpsauglýsingar hans í
kosningabaráttunni hafa verið skreyttar
lykilorðum. sem hafa augljósan
kynþáttaboðskap, eins og: „Epton -
áður en það er of seint." Dagblaðið
Chicago Tribune tók svo sterkt til orða
í leiðara fyrir skömmu að barátta Epto-
ns höfðaði „til þess versta sem til er í
Chicago."
Skipt borg
Tortryggni milli kynþátta og þjóð-
félagshópa er svo sem ekki nýtt fyrirbæri
í Chicago. Það nægir að aka um borgina
vítt og breitt til að átta sig á hversu
vendilega hún skiptist í hverfi cftir—
kynþáttum og þjóðaruppruna þess
fólks sem þar býr. Blökkufólk býr aðal-
lega í austurhluta borgarinnar, en suð-
vesturhlutinn og norðvesturhlutinn eru
að mestu byggðirhvítum. Hvítu hlutarn-
ir skiptast svo í smærri hverfi eftir því
hvort fólk er af írskum, pólskum, eða
ítölskum ættum. Eitt hverfið gengur
undir nafninu „Litla Holland," og kín-
verska hverfið er greinilega afmarkað.
Svo eiga spænskumælandi aðallega frá
Mexikó og Puerto Rico, sitt hverfi.
Það sem meira er. lengi hefur viðgeng-
ist að fólk hafi valist að nokkru leyti til
embætta innan demókrataflokksins og
borgarkerfisins eftir því hvaða borgar-
hóp þeir tilheyrðu. írar hafa löngum
verið valdastéttin í Chicago, en bæði
Daley og Byrne komu úr þeirra röðum.
Hins vegar hafa Pólverjar átt rétt á
embætti skrifstofustjóra borgarinnar.
Blökkumenn hafa aftur á móti jafnan
setið í fáum embættum, þrátt fyrir að
þeir hafi í fimmtíu ár átt drjúgan þátt í
að tryggja demókrötum sigur í kosning-
um. Það hefur oft verið gengið fram hjá
þeim, eins og gerðist á síðasta ári þegar
innanhússleit hjá lögreglunni leiddi í ljós
að þrír svartir lögreglumenn væru hæf-
astir til að taka við embætti yfirlögreglu-
manns, en Byrne borgarstjóri gekk fram
hjá þeim öllum og valdi hvítan.
Þessi saga ligguraðbaki kosningaheits
Harold Washingtons nú um að allir
borgarhóparnir skuli í framtíðinni „eiga
jafnan hluta að borgarkerfinu." hún
kann sömuleiðis að varpa ljósi á ásakanir
Byrne borgarstjóra um að Washington
hyggist „rífa niður borgarkerfið."
Sterkasta aflið
„Washington keppir ekki að því að
verða borgarstjóri svartra í Chicago, og
heldur ekki hvítra í Chicago. Hann
sækist eftir því að verða borgarstjóri
allra Chicagóbúa,“ sagði Jay Jackson,
blaðafulltrúi Washingtons er ég ræddi
við hann í höfuðstöðvum frambjóðand-
ans við Jackson Avenue í miðri borginni
í páskavikunni.
Jackson og aðrir forkólfar framboðs-
ins geta þó hvorki né vilja horfa fram hjá
því að Washington byggir fylgi sitt að
langstærstum hluta á svörtum íbúum Chi-
cago, og er fulltrúi þeirra. Talið er að
hann nafi hlotið stuðning 80% þcss
blökkufólks sem þátt tók í forkosning-
um demókrata.
Blökkufólk getur orðið 'myndaö gcysi-
stcrka pólitíska fylkingu í borginni. Nú
munu 40% afskráðum kjósendum borg-
arinnar vera svartir. (Hér í landi verður
fólk að skrá sig formlega á kjörskrá,
nokkrum vikum fyrir kosningar, enginn
cr skráður sjálfkrafa.) Sigurmöguleikar
Washingtons byggjast á því, scgja þeir
scm raunsæir eru, að hann hljóti aftur
jafn ákveðinn stuðning blökkufólksins
og í forkosningunum, og a.m.k. fimmt-
ung af öðrum borgarhópum til viðbótar.
Kreppureiði
Svo ótrúlega sem það kann að hljómá
þá er það mcst Ronald Reagan og stjórn
Repúblikana að þakka hvað hlökku-
menn hafa orðiö sterkt pólitískt afl á
síðustu misserum, í Chicago sem annars
staðar í landinu. Þeim hefur fundist að
sér hert, og séð nauðsyn þess að fylkja
sér saman. Reagan hefur gert beina
atlögu að viðkvæmum framfaramálum
svarta minnihlutans, lagst gegn þving-
aðri blöndun í skóla landsins, og reynt
að veikja svokölluð kosningaréttarlög,
sem frá því á sjöunda áratugnum hefur
verið ætlað að auðvelda þátttöku minni-
hlutahópa í kosningum.
Reagan hefur einnig skorið verulcga
niður ýmis hjálparprógröm ríkisins, svo
sem fátækraaðstoð, matvælaaðstoð, og
lögfræðihjálp, sent hafa verið blökku-
fólki mikilvæg vegna erfiðrar þjóðfélags-
stöðu, sprottinni af aldagömlu misrétti.
Síðast en ekki síst hefur Reagan efnt
til róttækra samdráttaraðgerða í efna-
hagslífinu, sem alið hafa af sér lengstu
og dýpstu kreppu í Bandaríkjunum frá
því á fjórða áratugnum. Það gildir einu
hvaða mælikvarði er notaður. Þessi
kreppa sem gerði í fyrra 24 þúsund
fyrirtæki gjaldþrota, hefur leitt til þess
að þriðjungur af framleiðslutækjum
þjóðarinnar er ekki nýttur, og kom
fjölda atvinnulausra í 12 milljónir um
síðustu áramót, atvinnuleysingjafjöld-
inn hefur ekki verið meiri síðan Frankl-
in Roosevelt tók við þrotabúi Herbert
Hoovers.
Fjöldi heimilislausra hefur að sama
skapi aukist, er um 2 milljónir í öllu
landinu, þar af um 25 þúsund í Chicago.
Krepputíðin hefur eins og vænta má
lagst sérlega þungt á blökkufólk, eins og
sjá má af því að á meðan hlutfall
atvinnulausra af öllu vinnusæknu fólki í
landinu hefur um skeið verið 10-11%,
hefur atvinnuleysishlutfall blökkumanna
verið ríflega 20%.
Það er aftur á móti demókrataflokkur-
inn sem finnur mest fyrir, og gæti síðar
hagnast mest á hinu nýja afli blökku-
manna í Chicago; Flokkurinn er nú
klofinn í borginni, og sjö af fimmtíu
hverfaformönnum hans hafa lýst stuðn-
ingi við Epton, frambjóðanda republik-
ana. En demókrataflokkinn þyrstir í að
njóta stuðnings samstæðrar fylkingar
blökkuíólks, ekki síst á næsta ári, þegar
á ný verður kosið um forseta, og auk
þess mörg þingsæti og fylkisstjóraemb-
ætti. Bíði Harold Washington ósigur
óttast margir að blökkufólk fái á tilfinn-
inguna að svindl sé í spilinu innan
demókrataflokksins; þcgar þeirra fólk
sé í framboði skorti flokkinn áhuga og
kraft til að fá það kosið, jafnvel á
hefðbundnum demókratasvæðum eins
og Chicago. Því muni það síðar ineir
kjósa að sitja heima. Það cr því ekki
undarlegt að leiðtogar flokksins, þ.á.m.
flestir vonbiðlar fiokksins um útncfningu
til forseta, hafi flykkst til Chicago
undanfarnar vikur til að styðja Harold
Washington.
Persónugallar?
Keppni Washingtons ogEptons hefur
lítið sem ekkert snúist um borgarmál-
efni, en hún hefur ekki eingöngu fjallað
um kynþáttamálið, Vaxandi athygli hafa
vakið skattayfirsjónir Washingtons fyrr
á árum. Honum mun hafa yfirsést í ntu
ár aða tclja fram til skatts. Ekki þar með
sagt að hann hafi ekki greitt skatt, eiu
mistökin gerðu það samt að verkum að
hann varð að sitja í mánuð í fangelsi eftir
að skattadómstóll hafði tckið málið til
meðferðar.
„Við höfum sagt allt sem við þurfum
að segja um þessar yfirsjónir. Washing-
ton hc-fur sagt að þær séu vissulega
réttmætt kosningamál. En við höfum
gert rækilega grein fyrir hvað mistökin
þýddu, og fyrir allt tímabilið skuldaði
hann 500 dollara í skatt. Viö vonum að
málið sé fyrnt, og fólk sé tilbúið til að
fyrirgefa mistökin," upplýsti Jay
Jackson.
Ýmsir telja að skattamálið muni gefa
hvítum dcmókrötum tylliástæðu til að
standa með rcpúblikönum í kosningun-
um.
Ekki svo aö skilja að Epton geti státað
af flekklausum fcrli. Hann hcfur verið
sakaður um aö draga taum tryggingafé-
laga í starfi sínu á Illinosþingi, en það er
einmitt á tryggingaviðskiptum scm hann
sjálfur hefur orðið vellauðugur. Og hon-
um hefur einnig verið borið á brýn að
hafa rcynt að hafa ósæmilcg áhrif á
dómara í dómsmálum sem snert hafa
lögfræðifyrirtæki hans og skjólstæðinga
þess.
Og daginn sem ég hitti Jay Jackson
hafði Epton viðurkennt að hafa tvisvar
verið lagður inn á geðdeild sjúkrahúss í
Chicago, að því er sagt var vegna
inagasárs. „Thomas Eagleton gerði svip-
aða játningu þegar hann varvaraforseta-
efni McGoverns og grciddi fyrir með að
draga framboðið til baka,“ sagði Jackson
og brosti við.
Báðir hafa frambjóðendurnir til að
bera marga kosti sem vega á móti
þessuru göllum. Washington hefur til að
mynda hlotið lof fyrir löggjafarstarf sitt,
og var af blöðum valinn í hóp tíu bestu
fulltrúa á Illinoisþingi, fyrrá ferli sínum.
Hann er orðlagður fyrir mælsku sfna.
Beðið um frið
Fjölmennt lögreglulið mun á
kosningadaginn og nóttina reyna að sjá
til þess að sá sem héfur réttilega unnið
kosninguna verði næsti borgarstjóri
Chicago, og koma í veg fyrir að nokkur
„steli kosningunni". Þeir verða minning1
um þann skugga sem leggur af pólitískri
sögu borgarinnar.
Faðir Ciezadlo lét menn á páskadag
heyra hvaða áhrifum hann vonaðist eftir
af þessum kosningum; „Af öllum borgar-
stjórum sem við höfum haft þá held ég
að Washington hafi besta möguleika á
að innleiða frið og samvinnu í Chicago.“
Jónas Guðmundsson
skrifar