Tíminn - 07.01.1928, Blaðsíða 3

TÍMINN
S
Hiisq¥&irma
sanmavélar
eru smíðaðar úr völdu sænsku síálí.
Engar saumavélar eru þeim fremri að
gæðum og endingu.
Samband ísl. samvinnuíél.
hefir í umburðarbréfi til allra
bamaskóla 1 landinu lagt svo
fyrir að kenslu bama skuli verða
hagað með það fyrir augum, að
bömin verði góðir facistar er þau
vaxa upp, enda skuli þau öll taka
þátt í æskulýðshreyfingu Fac-
ista.
— I snjóflóði norðarlega í
Japan fómst fyrir skömmu 24
stúdentar.
— Samkvæmt símfregnum frác
London hefir merkt læknablað
skýrt frá árangri tilrauna að
lækna krabbamein með radíum.
Eru þær taldar hepnast betur og
betur. Af 117 sjúklingum batn-
aði helmingnum og er talið að
einungis 15% þeirra myndu hafa
þolað uppskurð.
— Ríkisbankinn sænski hefir
lækkað forvexti um V2%-
— Skærur miklar hafa orðið í
Nicaragua í Mið-Ameríku. Hef-
ir uppreistarmönnum þar og her-
liði Bandaríkjanna slegið saman í
ákafa bardaga og féllu á annað
hundrað Bandaríkjamenn. Banda-
ríkjastjóm hefir nú sent liðstyrk
á vettvang til þess að skakka
leikinn.
— Danir og Spánverjar hafa
nýlega gert með sér verslunar-
samning. I aukaákvæðum hafa
Danir lofað að upphefja aukatoll
á vínum og hækka ekki toll á
Spánarvínum. Aftur á móti eiga
Danir að njóta vildarkjara um
tollákvæði á Spáni þannig að ýms-
ar vömr þeirra og þar á meðal
saltfiskur falli undir lægra toll-
gjald en alment gerist. Innflutn-
ingstollur á dönskum saltfiski hef-
ir verið 32 pesetar á 100 kíló en
verður samkv. samningnum 25.60
pesetar.
Fréttir
„Leikur lífsins" heitir nýútkomið
leikrit eftir dr. Björgu C. þorláksson.
„Skuggsjá" nefnist leikur, sem
Leikfélag Reykjavíkur sýnir um þess-
ar mundir. Höfundurinn er Sutton
Vane. Var í fyrra sýndur hér leikur
hans „Á útleið“ og þótti mjög frum-
legur og sérstœður. Má svipað segja
um þennan leik og fjallar hann um
samband þessa heims og annars
Aðalefnið er för nokkurra persóna
inn i jarðiífið, gegnum það og aftur
yfrum til sama staðar. Er brugðið
upp myndum úr lífi þeirra. Og er
leikurinn skörp ádeila á sumar
stéttir manna, eigi síst dómara og
heimshyggjumanna ýmissa stétta.
Enda verður órangurinn af jarðvist-
inni enginn og að því e.r virðist verri
en enginn fyrir suma. Virðist leik-
urinn óskynsamlega bygður en ein-
stakar sýningar hans góðar og er
hann afbrigðilega vel settur á leik-
svið. TJm meðferð hlutverka verður
ekki dæmt hér. Hún mun hafa tek-
ist misjafnlega, en sum hlutverkin
eru þó talin vera prýðilega leikin.
Slysfarir. Skömmu fyrir jólin vildi
til það slys í verksmiðjunni Gefjun
a Akureyri, að verkamaður einn,
Friðgeir Jónsson að nafni, meiddist
stórkostlega í vélunum og andaðist
hann á þorláksmessu af afleiðingum
slyssins. — Á þorláksmessu varð og
úti 11 ára gamall drengur frá
Knaramesi á Vatnsleysuströnd í
Guilbringusýslu, sonur bóndans þar.
Hafði hann gengið ásamt fleiri mönn-
um til kinda, verið sendur heim með
fjárhóp, en snúið af réttri leið er
dimmviðri gerði. Fanst hann örend
ur daginn eftir.
Ritstjóraskifti. Hallbjöm Halldórs-
son lætur af ritstjóm Alþýðublaðs-
ins nú um áramótin en við tekur
Haraldur Guðmundsson alþm. Hall-
björn tekur við forstöðu Alþýðu-
prentsmiðjunnar. þá hefir og Krist-
ján Albei-tsson látið af ritstjóm en
við tekur Ámi Jónsson fró Múla.
Enn heíir heyrst að Jóni Bjömssyni
hafi verið sagt upp starfi við Morg-
unbl. Mun ritstjórum blaðsins vera
lítið um það gefið að hafa með-
starfsmenn, sem geta stórlýtalaust
komið orðum að hugsun sinni.
Kristsmynd kvað páfinn ætla að
gefa hinni nýreistu Landakotskirkju.
Er hún gerð úr sedrusviði og eftir
spænskan listamann. Campanya frá
Barcelona.
Sigurður Kristjánsson bóksali hefir
nú um áramótin selt Herbert M. Sig-
mundssyni framkvæmdastjóra bóka-
verslun sína og forlag, hús og lóð.
Verslunin verður rekin áfram undir
nafni Sigurðar.
Fomrit. Nokkrir menn hér í
Reykjavík hafa bundist samtökum
um að beitast. fyrir úgófu íslenskra
fornrita. Eru forgöngumennimir
þessir: Tryggvi þórhallsson forsætis-
róðherra, Jón Ásbjörnsson hæstarétt-
ariögmaður, Matthías þórðarson,
þjóðminjavörður, Ólafur Lárusson
prófessor og Pétur Halldórsson bók-
sali. Verður bráðlega hér í blaðinu
greint, nánar frá þessu merkilega
fyrirtæki.
Dr. Alexander Jóhannesson hefir
sent fró sér nýtt málfræðirit um við-
skeyti í íslensku, ritað ó þýsku og
er fylgirit með Árbók Háskólans. Er
það einnig gefið út sérstakt hjá
Niemeyer í Halle.
Togari strandar. þýskur togari,
„Kroman“ frá Cuxliaven strandaði á
Garðskaga skamt frá Útskálum á
gamlárskvöld. Mannbjörg varð.
Sjóhrakningar. Vélbáturinn „Hösk-
uldur“ úr Vestmannaeyjum fór 22.
f. m. úr Ryík áleiðis til Eyja undir
stjórn Gísla Magnússonar útgerðar-
manns þar. þegar komið var fyrir
Reykjanes bilaði vél bátsins, síðan
rifnuðu segl hans og hrakti hann
fyrir sjó og vindi langt af siglinga
leið. Bæjarfógeti Vestrriannaeyja
sneri sér til stjórnarráðsins, sem brá
þegar við og sendi Óðinn til hjálpar.
Fann Óðinn bátinn 15 mílur utan
við venjulega siglingaleið og dró
hann til Vestmannaeyja. Hafði bát-
urinn þá verið 72 klst. ó ferðinni.
Hafði hann meðferðis 15 farþega og
má telja slíkt vítaverða óvarkárni af
bátstjóranum. Hefði meira borið út
af með veður og skygni myndi bát-
urinn liafa farist með allri áhöfn.
Samkv. frásögn Mbl. eru Vestmanna
eyingar mjög þakklátir bæjarfógeta
sínum, skipherranum á „Óðni“ og
skrifstofustjóra í dómsmáladeild
(lengra nær þakklætið ekki í þá átt-
Bændanámskeið
verður haldið á Hvanneyri vikuna 29. jan. til 5. febr. næstkom-
andi. — Flytja þar fyrirlestra menn frá Búnaðarfélagi íslands,
Stúdentafélaginu og bestu fyrirlesarar innan sveitar.
Dvalarkostnaður á námsskeiðinu verður 25 kr. um vikuna
fyrir hvern mann. Umsóknir um dvöl á námsskeiðinu sendist
skólastjóranum hið fyrsta. . .

Hvanneyri 6. jan. 1928.
Halldór Vilhjálmsson
ina!) fyrir skjótar björgunarráðstaf-
anir.
„Helsingjar“ heitir ljóðabók ný-
komin út, eftir Stefán frá Hvítadal.
þingmálafundir hafa nýlega verið
haldnir á Akureyri og ísafirði. Sam
kvæmt símskeytum, sem borist hafa
fréttastofúnni, hafa verkamenn verið
öllu ráðandi á fundum, enda sam-
þykt tillögur í anda jafnaðarmanna.
A ísafirði tóku íhaldsmenn ekki þátt
í atkvæðagreiðslu.
Athugasemd.
í 187. tölublaði Morgunblaðsins
frá 17. ágúst, er undir fyrirsögn-
inni „Aðvörun“, að tilhlutun
Verslunarráðs Islands, birt bréf
frá Islandsk Handelsforening í
Kaupmannahöfn.
Vegna innihalds þessa bréfs,
sem er nokkuð óvenjulegt, vil
eg leyfa mér að gera nokkrar at-
hugasemdir við „Aðvörunina'.
Menn taki eftir því, vegma þess
sem síðar kann að verða ritað
um þetta mál, að Islandsk(!)
Handelsforening í Kaupmanna-
höfn er hagsmunasamband
danskra verslana, sem viðskifti
hafa við Island.
Verslunarráð íslands mun
einnig vera hagsmunasamband
íslenskra (og útlendra?) kaup
manna og íslensk stofnun, sem
ekki verður efast um að vill láta
gott af sér leiða. Það mun og
njóta almenns trausts, eins og
vera ber. En viljinn til þess að
láta gott af sér leiða er ekki einn
nógur. Það þarf að hafa vakandi
auga með því, sem gerist á versl-
unarsviðinu utanlands og innan.
Og ekki má Verslunarráð Islands
vera við riðið neitt það mál, sem
skaðvæn áhrif kann að hafa í
för með sér, né heldur standa á
B. P. KALMAN
hæstaréttarmál aflutningamaður.
JÓN ÓLAFSSON
cand. juria.
Málflutningur.
skuldainnheimta.
Hafnarstræti 15. Rvík.
bak við útsendingu þeirra upplýs-
inga, sem vera kynnu til fjár-
hagslegs tjóns fyrir þá, sem trúa
þeim.
I umgetinni „Aðvörun", kvart-
ar Islandsk Handelsforening (þ.
e. danskir kaupmenn) yfir því,
að vegna auglýsinga, sem dreift
hafi verið út hér á landi viðvíkj-
andi sölu á lýsi, færist lýsisversl-
unin frá Kaupmannahöfn til
Hamborgar. Þetta er sennilegt.
Og varla þurfa íslenskir lýsis-
framleiðendur að harma þá
breytingu, þar sem verð á iðn-
aðarlýsi er ávalt hærra í Ham-
borg en í Kaupmannahöfn. Með-
an íslenskir lýsisframleiðendur
sannfæra sig ekki alment um hið
sanna í þessu máli, var það í
meira lagi leiðinlegt og alveg ó-
viðeigandi, að Verslunarráð Is-
lands skyldi stuðla að birtingu
þessa bréfs sem „Aðvörun". Sú
gætni hefði verið öllu samboðn-
ari Verslunarráði Islands, að gera
tilraun til þess, að afla sér ein-
hverra upplýsinga, áður en það
rauk með bréfið í blöðin.
I þetta sinn verður ekki farið
lengra út í þetta mál. En þegar
frekari upplýsingar eru fyrir
hendi, og ef tilefni verður gefið
til, mun eg smámsaman birta alt
sem málinu kemur við og það
er ekki alt óskemtilegar upplýs-
ingar. £.
Jóni Þorl. er nú samt orðið
ljóst, að hann getur ekki hvít-
þvegið þá félaga sína Mbl.-menn-
ina af óspilun um fjármál í
stjómartíð Jóns M. Og til að
bjarga sér út úr því öngþveiti
grípur hann til tveggja örþrifa-
ráða. Hann skrökvar upp að
skuldasúpa þjóðarinnar sé að
kenna landsverslun stríðsáranna.
Og hann afneitar þeim samherj-
um sínum Mbl.-mönnum, sem
setið hafa í stjóm áður. Að því
er virðist hefir flokkur þessi
stöðugt verið að skifta um nöfn,
— kallað sig spamaðarbandalag,
borgaraflokk, íhaldsmenn eða
flokkleysingja sitt á hvað — til
þess að geta afneitað hver öðr-
um og til að blekkja fáfróða
kjósendur. Ámi frá Múla bauð
sig fram utan flokka, eða jafn-
vel sem samvinnumann. En alt
kjörtímabilið átti íhaldið þar
sem hann var trygt atkvæði. M.
Guðm. hefir ef til vill einhvem-
tíma talið sig utanflokka, en alt
frá því hann kom á þing 1916
hefir aldrei gengið hnífurinn milli
háns og heitustu Mbl.-eigenda. B.
Kr. hét eitt sinn sjálfstæðismað-
ur, síðan þversum-maður, og
hefir á síðustu ámm tekið öll-
um nafnbreytingum Mbl.-manna,
og þar á meðal stundum talið sig
hálfpartinn utan flokka. En hver
leggur trúnað á slíkar afneitanir.
B. Kr. er hinn sami nú eins og
þegar J. M. valdi sér hann sem
meðhjálp í árslok 1916, auð-
mjúkt og þægt atkvæðapeð Mbl.-
hagsmunanná í landinu. Þá vill
Jón Þorl. láta sem J. M. hafi eig-
inlega engu eða litlu ráðið um
stjóm landsins meðan hann var
forsætisráðherra. Þetta er undar-
leg ályktun, þegar þess er gætt,
að maðurinn er í einu forsætis-
ráðherra, myndar þrem sinnum
stjóm, hefir að baki sér stærstu
þingflokkana, og ræður að sjálf-
sögðu miklu, ef ekki mestu um
hverjir sitja í stjóm með honum.
Það er á allra vitorði, að fyrir
stjómarmyndunina í árslok 1916
vom undangengin mikil launráð
milli J. M. og B. Kr. Þegar næst
var mynduð stjórn, 1920 réði J.
M. vali beggja samstarfsmanna
sinna í stjóminni, og tókst með
sínum ráðum að hindra það, að
Framsóknarflokkurinn ætti sinn
fulltrúa í þeirri stjóm, einn hinn
reyndasta og besta mann, sem
þá sat á þingi.
Nafnsskiftin duga hér ekki og
heldur ekki neinar afneitanir.
Mbl.-stefnan hefir verið hin sama
frá upphafi. Feður hennar
hafa myndað hagsmunasamtök
kaupbralls- og eyðslustéttanna í
landinu. Jón M., B. Kr., M. Guðm.,
Jón Þorl. og allir þeir þingmenn,
sem hafa hlýtt forustu þessara
manna, hafa frá 1916 verið fremj-
endur Mbl.-stefnunnar í landinu.
Þá er sú hliðin á vöm Jóns
Þorl., að landsverslun stríðsár-
anna hafi valdið hinum varanlegu
ríkisskuldum. Rök J. Þ. er á þessa
leið. Kaupmenn höfðu áður haft
verslunina og lagt í hana fé. Á
stríðsárunum tekur landið versl-
unina. Kaupmenn draga saman fé
sitt og hafa það handbært. Þaðan
streymir féð svo í eyðslufyrir-
tækin. Niðurstaðan er sú, að með
landsverslun stríðsáranna hafi
asninn verið leiddur í herbúðirn-
ar. Þaðan stafi skuldimar.
Þó undarlegt sé virðist Jón Þ.
ekki vita það, að landsverslun
stríðsáranna er nú fyrir löngu
hætt, o g hefir ekki eingöngu
borgað allar skuldir sínar heldur
beinlínis skilað landssjóði fullum
vöxtum af hverjum eyri, er hann
hefir lánað versluninni og auk
þess gefið landinu í beinan arð
mörg hundruð þúsund krónur.
Það þarf blygðunarleysi meira en
alment þekkist fyrir mann, sem
hefir verið fjármálaráðherra
landsins, til að geta haldið því
fram að ríkisskuldir þjóðarinnar
séu að kenna landsverslun, sem
hefir borgað allar sínar skuldir og
gefið mikinn beinan arð.
En hvað myndi þá hafa verið
um beinan arð af landsverslun
stríðsáranna, ef Mbl.-menn hefðu
ekki komið því til leiðar, fyrir
atbeina fulltrúa sinna í lands-
stjóminni, þeirra J. M. og M. G.,
að landsverslun keypti í tvö skifti
stórkostlegar kolabirgðir, vegna
togaraflotans og stórskaðaðist í
bæði skiftin. Þá heimtuðu Mbl,-
menn að kolum væri mokað inn í
landið, frá Ameríku, Belgfu og
fleiri fjarlægum löndum, hvað
sem þau kostuðu. Á eftir létu
Mbl.-menn hina hörðustu gagn-
rýni dynja á landsverslun fyrir
tapið, sem varð á þeirri grein
verslunarinnar, sem þeir höfðu
skapað til að geta grætt sem mest
sjálfir.
Þó að það komi ekki beint
skuldasöfnun landsmanna við, er
rétt að athuga landsverslunar-
kenningu J. Þ. Hann álítur að |
vísu að landinu hafi borið að j
kaupa inn nauðsynjavörur á
stríðsárunum, en ekki að skifta
milliliðalaust við borgarana. J. Þ.
vill að kaupmönnum hefðu verið
afhentar vörumar, og þeir síðan
skift við landsfólkið.
Hugmynd J. Þ. var reynd í ráð-
herratíð E. Á., þegar Olgeir Frið-
geirsson stóð fyrir landsverslun.
Þá hækkuðu kaupmenn út um alt
land vöruna eftir því sem við
yarð komið. Dæmi voru til að var-
an var hækkuð um þriðjung af
milliliðunum. Af álagningu milli-
liðanna á stríðsárunum myndað-
ist sú skoðun, sem síðán hefir
styrkst, að jafnan verði að
treysta á kaupfélagsskap og ríkis-
verslun til að halda í skefjum
verðhækkun kaupmannastéttar-
innar. En skoðun Jóns Þorl. um
að ríkið hefði átt að afhenda
milliliðunum nauðsynjavöruna,
sýnir tvent um hann sjálfan.
Fyrst að kaupmannsandinn ber
stjómmálamanninn ofurliða, því
að hann lítur fyrst á stéttarhaga-
muni, þó að um alment mál sé
að ræða, og í öðru lagi sýnir
þessi verslunarfræði Jóns að hon-
um er alveg sama þó að almenn-
ingur sé féflettur, .eins og gert
var með matvöruverslun stríðs-
áranna þar til leiðtogar Fram-
sóknarmanna, Sig. í Ystafelli,
Hallgrímur Kristinsson og Magn-
ús Kristjánsson björguðu lands-
mönnum frá yfirvofandi hungurs-
neyð og hallæri með hinni ágætu
landsverslun, sem Jón Þorl. vill,
sökum hefndarhugs milliliðanna,
telja uppsprettu skuldanna í land-
inu. Skoðun Jóns er hin mesta
þjóðlýgi. Landsverslun bjargaði
borgurum landsins frá hungurs-
neyð og vægðarlausri féflettingu,
og hefir auk þess gefið ríkissjóði
verulegan tekjuafgang.
Um síðasta hlutann af verslun-
arkenningu Jóns Þorl., nefnilega
að handbært fé kaupmanna hafi
lent í óskilum af því það losnaði úr
matvömverslun, skal ekki fjölyrt
hér. Jón virðist með þessu gefa
í skyn, að fjármálavit kaupmanna
sé fremur lítið, ef þeir hafa
steypt sér í ógæfu, þótt sumiv
þeirra kunni að hafa haft hand-
bært fé um stundarsakir. Jón fer
ekki út í einstök atriði, og al-
ment er ekki kunnugt um að saga
hans sé á rökum bygð. Virðist sú
kenning vera meira móðgandi fyr-
ir stórkaupmennina en ætla hefði
mátt að þeim bærist úr þeirri
átt. Frh.
J. J.