Tíminn - 07.01.1928, Blaðsíða 1

Tíminn - 07.01.1928, Blaðsíða 1
©faíbferi og afgrci&feluma&ur 9T i m a n s er XannDeig þorsteins&óttir, Samban&sljúsinu, SeYfjapíf. ^fgteibsía C i m a n s er i Sambanösfjúsinu. ©pin öaglega 9—f2 f. f}. Sími ^96. Xn. ár. Reykjavík, 7. janúar 1928. 1. blafi. Straumhvörf. @íminn málastjórn, sem býr framleiðend- um landsins þvílíkar búsifjar, ef ætla mætti að hún hefði fyrir- fram séð afleiðingar slíkra glap- son tónskáld. Voru þessir menn báðir miklir afreksmenn á sínu sviði og mun að líkindum verða langt þess að bíða, að þjóðin Yfirlit um viðbui-ði ársins. Stofnun Framsóknarflokksblaðanna var í öndverðu reist á von- um um, að tilveruþörf þeirra. og ætlunarverk yrði viðurkent á tvennan hátt. I fyrsta lagi að þjóðin léði stefnu þeirra fylgi. I öðru lagi, að í landinu fyndust nægilega margir s k i 1 v í s i r kaup- endur, til þess að fjárhagur blaðanna yrði trygður. — Fyrnefnd viðurkenning er þegar fengin. Þau hafa tvö haldið uppi sókn og vörn gegn miklum sæg af blöðum samkepnismanna og unnið glæsilegan sigur á stórum svæðum á landinu. Hinsvegar hefir, því miður, orðið talsverður misbrestur á skilvísi sumra af hin- ráða. Afsökun hennar verður hinn alkunni misbrestur á víð- sýni þess manns, er fór með fjár- váðin og einblíndi á ríkisfjárhag- inn en lét sig engu skifta um hag landsins þegna. En jafnframt verður sú afsökun ásökun á hendur þeim flokki, sem fær fjár- reiður og fjármálaumráð í hend- eignist jafnoka þeirra. Hefir minningu þeirra beggja verið Það er fagur siður, að takast í hendur um áramótin, þakka fyrir liðið ár og óska til hamingju á hinu komanda. Endunninningar hins umliðna og vonir um hið ókomna er sú tvennskonar hugs- gerð of lítil skil í blöðum hér á landi. — Auk þeirra skulu af merkum mönnum látnum nefndir þessir: Benedikt Magnússon kaupfélagsstjóri í Tjaldanesi, Geir Sæmundsson vígslubiskup Akureyri, Kristjana Hafstein unarstarfsemi, er vinnur stöðugt ' að því, að byggja upp manninn. | skapgerð hans, reynsluþekkingu i og framhug. Og áramótasiðurinn j er tákn þess, að á þeim tíma- | mótum verða hugsanir okkar rík- ari, endurminningamar ljósari, vonimar djarfari, hugir okkar samstiltari en endranær. Um ára- mótin erum við hæfari en ella, til þess að skilja orsakasamhengið í lífi okkar sjálfra og í lífi þjóðar- innar. Þá tengjast fortíð og fram- tíð handaböndum. Á sama hátt og hverjum manni er nauðsynlegt að horfa um öxl í eigin lífi svo er þjóðinni allri holt að líta til baka yfir liðið Hr, athuga sameiginleg höpp og ófarnað og skilja reynslu ársins til varnaðar eða framhvata. Af þessum ástæðum vill Tíminn gefa stutt yfirlit um árferði og helstu viðburði á umliðnu ári. Tíðarfarið. Veðursæld hefir á árinu verið einhver hin mesta í manna minnum. Tíð var nokkuð umhleypingasöm í byrjun ársins, en veturinn allur varð óvenju snjóléttur og mildur. Þó gerði nokkurt kuldakast seint í apríl, er hamlaði byrjunargróðri til nokk- urs hnekkis grassprettu á sumr- inu. Varð þó spretta vel í meðal- lagi. Sumarveðurátta var um það einstök, að hún var jafnhagstæð sunnan lands og norðan, enda varð nýting heyja hin besta, sem á varð kosið, nálega um alt land. Munu helst hafa orðið misbrigði nokkur í veðuráttu á Austfjörð- um. Haustið gerðist stormasamt með talsverðum úrfellum og urðu heyskaparlokin nokkuð tafsöm sumstaðar. Þó varð heyfengur mikill og sérlega góður. Sömu- leiðis hepnaðist matjurtaræktun ágætlega. 1 vetrarbyrjun rak nið- ur snjó norðan lands. En brátt rann á landátt með blíðviðri og hlákum og tók upp nálega allan snjó. Hélst jörð snjólaus og gekk fénaður sjálfala alt til áramóta í landkostasveitum. Sunnan lands var úrkomusamara með nokkrum umhleypingum, en þó veðurmildi hin mesta. Gerði nokkurt snjóföl um jólin en tók upp aftur, milli jóla og nýárs. Undir áramótin var um 8 gráða hiti hér á landi, en 8 gráða frost í Khöfn og mun veðurátta hafa verið stórum mild- ari á íslandi en á meginlandi Ev- rópu það sem af er vetri. Skepnuhöld munu hafa orðið sæmileg nema í sumum héruðum norðan lands og vestan. Sumarið 1926 var eitthvert hið mesta óþurkasumar og varð nýting heyja hin versta eigi síst' í fyr- greindum héruðum. Enda er talið að fénaður hafi dáið þar umvörp- um á sumum svæðum vegna van- fóðrunar, af því að heyin reynd- ust ófullnægjandi fóður, þótt þau nægðu að vöxtum til. Verður af því ljóst, að forðagæsla, sem lýt- ur eingöngu að því að mæla stabbana, er ekki fullnægjandi og þarf víðtækari ráðstafanir til um mörgu kaupendum blaðanna. — Tíminn vill, nú um áramótin, minna þessa kaupendur sína á, að samvinnumönnum hefir ekki verið gefið upp hátt á annan eða tveir tugir miljóna króna af veltufé þjóðarinnar eins og aðstandendum andstæðingablaðanna. Slíkt gjafafé hefir farið í eyðslu við að reka atvinnufyrirtæki þeirra og b 1 a ð a k o st. Þannig hefir þeim gefist kostur á, að ti-yggja góðan fjárhag blaða sinna, án þess að gerast eftirgangs- samir um áskriftargjöld blaðanna og aukið á þann hátt landlæga óskilsemi í þessari grein viðskifta hér á landi. Staðreyndimar, sem fyrir liggja, eru ofurljósar og einfaldar: Ef Framsóknar- flokkurinn og blöð hans halda ekki, hér eftir eins og hingað til, baráttu uppi fyrir málstað sveitanna, munu þær á næstu áratugum leggjast í fulla auðn, og ef bændur halda ekki sjálfir uppi mál- gögnum, til þess að beitast fyrir málefnum sínum, þá gera ekki aðrir það. Af þessum ástæðum vill Tíminn alvarlega áminna skulduga kaupendur blaðsins um að gera því skil hið allra fyrsta. vamar gegn fellishættu af þess- um orsökum. Aflabrögð. Þorskafli varð mik- ill á árinu og einkum í ýmsum verstöðvum norðan lands á Eyja- firði og víðar. Urðu þar uppgrip svo mikil, að slíks eru engin dæmi. Sömuleiðis varð síldarafli stórkostlegur og aflaðist nokkuð á níunda hundrað þús. tunnur, þar af í bræðslu um 600 þús., hitt í salt og kryddsöltun. Verslun og fjárhagur. Þrátt fyrir það að við Islendingar höf- um með litlum undantekningum átt góðæri að fagna á undan- fömum árum höfum við átt við vaxandi fjárhagsörðugleika að stríða. Má telja að þannig sé hátt- að hyggindum okkar og ráða- breytni, að hið versta hallæri gæti orðið í landinu þrátt fyrir veltiárferði. til lands og sjávar. Verslunin reynist meira og minna óhagstæð, þ. e. verð afurðanna svarar ekki til framleiðslukostn- aðar. Gífurleg húsaleiga og sí- vaxandi þröng í verslunarstétt landsins á mikinn þátt í dýrtíð og of háu kaupgjaldi. Og í hrað- sprottnum bæjum, sniðnum mjög að hætti erlendrar fjárhyggju- menningar, eyðir mikill þorri landslýðs efnum sínum langt úr hófi fram. Þrátt fyrir mikinn uppburð fiskjar mun útgerðin vera stödd í meiri og minni vanda og eigi síst síldarútgerðin. Verð á salt- fiski var kallað lágt meginhluta ársins, en hækkaði nokkuð síð- ustu mánuðina. Var þá fiskur að mestu seldur, svo að verð- hækkun sú kom að minna liði en skyldi. 1 síldarútveginurn er ástandið stórum lakara og virð- ist einu gilda hversu til tekst um veiðibrögð, með því að atvinnu- vegurinn er nú, undir atvinnu- stjórn samkepnismanna, gersam- lega ofurseldur útlendingum. Er talið að Svíar eigi nú, með til- styrk íslenskra leppa, ítök í flestum söltunarstöðvum norðan lands og hafi markað og sölu al- veg í hendi sér. Og um bræðslu- smiðjumar er kunnugt, að þær eru flestar eign útlendinga og er talið, að þær séu reknar með drjúgum hagnaði. Við útför Ihaldsstjórnarinnar hafa blöð hennar og sjálfur hinn fráfarandi fjármálaráðh. skreytt eftirmælin staðlausu skrumi um þá fjárhagsviðreisn, sem þau telja að Ihaldsstjómin hafi orkað á undanförnum áram, í fyrsta lagi er það margsannað, meðal annars af játningu fyrv. fjár- málaráðherra sjálfs*), að tekju- auki sá, er stofnað var til á þingi 1924, var ekki íhaldsstjórn- inni eða flokk hennar sérstaklega að þakka, heldur fremur andstæð- ingum þáverandi stjómar, er áttu frumkvæði að tekjuaukalög- unum. I öðru lagi má svo að orði kveða, að Jón Þorláksson varpaði í svelg ófamaðarins með annari hendi því, sem að hinni barst, þar sem um var að ræða ráðstafanir hans í gengismálinu. Sérstaklega kom þó þungi þeirra ráðstafana niður á öllum fram- leiðendum landsins bæði útvegs- mönnum og bændum. Gerðist það hvorttveggja, að gjaldeyrir þeirra, fyrir seldar afurðir, rým- aði til innanlands nota sem svar- aði hækkun krónunnar og að skuldir þær, er hvíldu á fram- leiðslufyrirtækjunum og stofnað hafði verið til á lággengisárun- um hækkuðu í raun réttri að sama skapi. Af þessum sökum hlóðust afskaplegar byrðar á þá kynslóð, sem nú fer með fjár- reiður þjóðarinnar og er auðsætt að hún verður, þegar hún sjálf gengur úr leik, að veita mildu af þeim byrðum yfir á bak þeirra, sem um þessar mundir era að koma fyrir sig fótum við vöggu- stokkinn. — Til sannindamerkis um það, hvemig togaraútgerð- inni, sem af mörgum er talin bera meginhlutann af skattabyrð- unum, vegnaði undir vemd Jóns Þorlákssonar má benda á, að skattárið 1926 borguðu sex af togarafélögum Reykjavíkm- um 3000 kr. tekjuskatt í ríkissjóð samanlagt og önnur sex borguðu ekki neitt. Voru þó und- angengin hin mestu aflaár. Má telja að kaldrifjuð sé sú fjár- *) Á framboðsfundi til landskjörs á Akureyri sumarið 1926 lét Jón por- láksson svo um mælt, „að hann hefði aldrei þakkað fjárhagsviðreisn ríkis- sjóðsins íhaldsflokknum eða stjóm hans eingöngu og jafnvel ekki sér- staklega". ur manni, sem er haldinn jafn- háskalegum sjónvanka. Má svo að orði kveða, að J. Þorl. og 1- haldsmenn yfirleitt hafi starað sig blinda á ríkisfjárhaginn með- an þeim sást yfir það, sem ligg- ur hverjum athugulum ferming- ardreng í augum uppi, að sterk- ur f járhagur þegnanna er grund- völlurinn undir tryggilegum ríkis- fjárhag og á því að vera fyrsta umhyggjuefni hverrar stjómar og stjórnmálaflokks, sem fer með völdin í landinu. En fjármála- stjóm undanfarinna ára hefir farið, sem þeim manni, er býr sér makindasæti á efstu hæð húss síns um leið og hann legg- ur eld í neðri hæðirnar. Hlutdeild bænda í gengishækk- unarbagganum, sem fyrverandi fjármálastjórn lagði á bak þjóð- arinnar hefir orðið þung viðbót á skuldir ófamaðaráranna 1920 og 1921. Því miður hefir kjötversl- unin ekki reynst bændum hag- stæð síðustu árin, svo að færi hafi gefist á að grynka verulega á skuldunum. Jafnvel hefir þyngst fyrir fæti í sumum hér- uðum og eigi síst á þeim svæð- um, þar sem tjón varð á fénaði. Hið nýja og vandaða kæliskip E. I., Brúarfoss, flutti út tvo farma af kældu og frosnu kjöti á síðastliðnu hausti. Hepnaðist sá útflutningur vel að þessu sinni og rísa þar af vonir manna um, að takast megi að vinna nýjan og bættan markað í Bretlandi fyrir íslenska kjötið jafnframt því að létta til muna á norska salt- kjötsmarkaðinum. Á árinu tók- ust og samningar um sölu á nokkru af íslenskri síld til Rúss- lands. Verðið var að vísu lágt og salan bundin annmörkum. Eigi að síður gera menn sér vonir um, að hér hafi verið stigið byrjun- arspor á réttri leið, til þess að opna fyrir Islendingum hinn víð- úttumikla markað fyrir síld í Rússlandi. Sala þessi fór fram á skipulagsbundinn hátt og mætti telja það út af fyrir sig heilla- teikn, með því að það vottar um áður óþektan skilning útvegs- manna á tjóni því, er þeir hafa unnið sjálfum sér og þjóð sinni með illvígri, innbyrðis samkepni á of þröngum markaði. Sami skilningur á rökum reynslunnar kom og í Ijós í fari togarafélag- anna. Var snemma á árinu stofn- að til fisksölusamtaka í Reykja- vík. Samtökin mættu andúð þeirra útlendra viðskiftamanna, sem hagnast á fiskkaupum hér á landi. Var mælt að samtökin hefðu einkum orðið til hagnaðar þeim, sem utan við þau stóðu og voru nógu skammsýnir, til þess að vilja hagnast í skjóli erlendrar óvildar gegn þessari byrjun á sjálfsbjargarsamtökum íslenskra fiskframleiðenda. Mannalát. Meðal þeirra manna, er létust á árinu voru nafnkend- astir: Stephan G. Stephansson skáld og Sveinbjöm Sveinbjöms- amtmannsekkja Reykjavík, Magn- ús Einarsson dýralæknir Reykja- vík, Oddur Hermannsson skrif- stofustjóri, Reykjavík. Kosningar og stjómarfai-. Merk- ustu viðburðir ársins í sögu þjóð- arinnar voru kosningamar og straumhvörf þau, er urðu í stjórnmálum í landinu. Sérdrægnis- og samkepnis- hneigð fjáraflamenningarinnar, sem efnishyggjan hefir fóstrað í skauti sér í lífi þjóðanna, hefir mótað stjórnarfar og atvinnulíf okkar íslendinga eins og annara þjóða ekki síst á hinum síðari árum, eftir að þjóðin snéri sér með fullum hug að innanlands- málefnum. Umráð yfir atvinnu- brögðum og nálega öllu veltufé þjóðarinnar hafa verið fengin í hendur einstökum fjárgróða- mönnum, sem hafa í fullu á- byrgðarleysi um hag almennings og þjóðarinnar yfirleitt farið með féð og atvinnutækin eins og sína einkaeign. Verkalýðurinn hefir verið leigður eins og hver öxmur vinnudýr og hefir hann að kalla má slitnað gersamlega úr sál- rænum tengslum við atyinnuvegi landsins þeim, sem jafnan hafa, til skamms tíma, ríkt í landinu, þar sem hjú urðu einskonar hlut- hafar í búum bænda og máttu oft teljast hluti af fjölskyldu heimilanna. Þannig hefir hér, eins og hvarvetna annarsstaðar, þai- sem stóriðjubragur hefir færst ú atvinnulíf þjóðanna, ris- ið illdeilur og fjandskapur milli verkalýðs og atvinnurekenda. Hinsvegar hafa umráðamenn sjávaraflans legið í stöðugri sam- kepni og reynt eftir mætti að troða skóinn hver niður af öðr- um. Ávextir þessara skipulags- lausu stimpinga, óspilunarsemi og ofurkapps í rekstri atvinnufyrir- tækjanna eru þau gífurlegu fjár- töp, sem oft hefir verið skýrt frá, sligandi skuldabaggar á tog- araútgerðinni og að því er virð- ist algert þrot síldarútgerðarinn- ar, sem nú er orðin fjötruð ó- sýnilegum böndum í klóm er- lendra fjárplógsmanna. Löggjafarstarfsemin og atbeini meirihlutavaldsins á þingi þjóð- arinnar hefir hnigið mjög til stuðnings sérdrægnishneigð og einstaklingshyggju. Ber það tvent til, að margir af þing- mönnum meirihlutans hafa verið valdir beint úr hópi þeirra manna, sem hafa haft veltufé og sparisjóðsfé þjóðarinnar á milli handa og litið á sjálfa sig eins og fjárhaldsmenn þjóðarinnar og einskonar „forsjón" hennar í tímanlegum efnum og að íhalds- flokkurinn á þingi hefir átt meg- infylgi sitt í liði útgerðarmanna og kaupmanna. Meginafi’ek þjóðarinnar undir stjórn samkepnis- og einstakl- ingshyggjunnar hefir verið aukin rányrkja á sjónum og nýmyndun á mölinni, bygð á lausum grunni og meiri og minni tálvonum. (* ******* *) I an d*y ' .... ' 121180

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.